08-05 - zszarzecze

Użytkowanie wierzchowe
Rząd jeździecki
W skład rzędu jeździeckiego wchodzi ogłowie (uzda), siodło, ewentualnie dodatkowo
nachrapnik, wytok i napierśnik. Wyróżniamy dwa typy ogłowia: wędzidłowe i munsztukowe.
Ogłowie wędzidłowe składa się z: nagłówka, naczółka, podgardla, pasów policzkowych
lewego i prawego, wędzidła oraz wodzy (rys.).
Typy ogłowi stosowane w sporcie
A - wędzidłowe,
B - munsztukowe:
1 - nagłówek, 2 - naczółek, 3 - pasy policzkowe (policzka), 4 - podgardle, 5 - wędzidło,
6 - wodze wędzidłowe, 7 - pierścień gumowy, 8 - czanki (niewidoczny na rysunku ścięgierz znajduje się w
pysku konia), 9 - łańcuszek, 10 - wodze munsztukowe, 11 – nachrapnik
W skład ogłowia munsztukowego wchodzi dodatkowa para pasów policzkowych, na których
umieszczony jest munsztuk wraz z wodzami munsztukowymi. Munsztuk składa się ze
ścięgierza, czanek oraz łańcuszka. Działa na zasadzie dźwigni.
Obecnie najczęściej stosowanym siodłem jest siodło sportowe typu angielskiego (rys.).
Budowa siodła sportowego typu angielskiego
Użytkowanie rekreacyjne
Użytkowanie rekreacyjne jest formą użytkowania wierzchowego uprawianą na szeroką skalę,
szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych. Jeździectwo rekreacyjne jest jedną z najlepszych form wypoczynku i obcowania z przyrodą. Jazda konna, oprócz podnoszenia
sprawności fizycznej u dzieci i młodzieży, ma duże walory wychowawcze, ponieważ
wyrabia odpowiedzialność oraz obowiązkowość. Od konia użytkowanego w tym typie
jeździectwa wymaga się przede wszystkim spokojnego charakteru i zrównoważonego
systemu nerwowego.
Użytkowanie sportowe
Dyscypliny olimpijskie
Programem olimpijskim objęte są trzy dyscypliny sportu jeździeckiego: ujeżdżenie, skoki
przez przeszkody oraz Wszechstronny Konkurs Konia Wierzchowego (WKKW).
Konkurs ujeżdżenia. Jest to prezentacja różnych ruchów konia. Prezentowane w konkursie
ujeżdżenia ruchy konia są ruchami naturalnymi, a więc wykonywanymi przez zwierzęta
pozostające na swobodzie. Sztuka ujeżdżenia polega na tym, by doprowadzić do takiego
porozumienia z koniem, by ten wykonywał poszczególne ruchy w momencie nakazanym mu
przez jeźdźca.
Skoki przez przeszkody. Konkursy te rozgrywane są na placu, na którym ustawione są
przeszkody. Plac konkursowy powinien być ogrodzony szrankami.
Do przeszkód przenośnych, czyli ruchomych, zaliczamy wszelkie przeszkody zestawione z
osobnych elementów, takich jak: drągi, deski, stojaki, płoty, odkosy itp. Wśród tych
przeszkód wyróżniamy przeszkody pionowe oraz przeszkody szerokie (rys.).
Przeszkody używane w konkursach skoków:
A - stacjonata, B - double-bar, C - triple-bar,
D - oxer, E - pijany oxer
Front każdej przeszkody powinien być oznaczony chorągiewkami - z prawej czerwoną, z
lewej białą.
Zadaniem jeźdźca jest przebycie trasy konkursu, czyli tzw. parkuru (z francuskiego
parcours) od startu do mety i przeskoczenie przeszkód bez ich naruszenia w odpowiedniej
kolejności i czasie zależnym od warunków konkursu.
Wszechstronny konkurs konia wierzchowego (WKKW). Jest to konkurs trudny dla konia.
Składa się z trzech prób rozgrywanych w ciągu trzech kolejnych dni. W trakcie całego
konkursu jeździec dosiada tego samego konia.
Pierwszego dnia rozgrywana jest próba A, czyli konkurs ujeżdżenia, na zasadach podobnych
do zasad omówionych wcześniej.
Następnego dnia jest rozgrywana próba B - terenowa próba wytrzymałości, która jest
sprawdzianem szybkości, odwagi i zdolności skokowych prawidłowo trenowanego konia.
Próba B podzielona jest na cztery odcinki: „a" - drogi i ścieżki, „b" - stipl (ang. steeplechase), „c" - drogi i ścieżki, „d" - kros (ang. cross).
Próba C jest próbą w skokach przez przeszkody. Jej celem jest sprawdzenie, czy następnego
dnia po wyczerpującej próbie wytrzymałości konie zachowały energię, zręczność i
posłuszeństwo, świadczące o ich pełnej sprawności.
Inne dyscypliny uprawiane w Polsce
Woltyżerka. Dyscyplina ta to akrobatyka sportowa na koniu. Przepisy jeździeckie
charakteryzują ją jako gimnastykę, która wyrabia u ćwiczącego takie cechy, jak: pewność
siebie, śmiałość, energię i giętkość ruchów. Woltyżerka ponadto wyrabia szybkość i
sprawność we wskakiwaniu i zeskakiwaniu z konia oraz umiejętność odpowiedniego
balansowania ciałem dla uzyskania równowagi i harmonii podczas ćwiczeń na koniu.
Rajdy długodystansowe. Dyscyplina ta ma na celu sprawdzenie cech szybkościowych i
wytrzymałościowych konia. Istotną, wymaganą od zawodnika umiejętnością jest wyuczenie
tempa i prawidłowe wykorzystanie możliwości konia w terenie.
Po ukończeniu każdego odcinka rajdu koń jest poddawany kontroli weterynaryjnej. Badanie
odbywa się na bramce weterynaryjnej - specjalnie wydzielonym miejscu na końcu każdego
odcinka rajdu.
Rajdy mogą być rozgrywane jako zawody jednodniowe lub wielodniowe, ale przeważają
jednodniowe. Ochrona zdrowia konia jest integralną częścią każdego rajdu i jest
zagwarantowana przez kwalifikowany zespół lekarzy weterynarii.
Jazda western. Jest to w Polsce nowa konkurencja jeździecka, która zaczyna zdobywać
sobie coraz więcej zwolenników. Konkurencje jeździeckie w stylu western wywodzą się z
prac ranczerskich, przy których koń był niezastąpionym pomocnikiem człowieka. Dobre
przygotowanie konia i jego zgranie z człowiekiem stanowiło podstawę szybkiej i efektywnej
pracy.
Zawody sportowe w jeździe westernowej są sprawdzianem umiejętności i współpracy
jeźdźca z koniem. Nie należy ich mylić z konkurencjami rodeo.
Reining - to najważniejsza z konkurencji western - uznana w 2000 roku przez FEI jako
oficjalna dyscyplina jeździecka. W dyscyplinie tej oceniany jest stopień ujeżdżenia konia,
harmonia, zwinność i precyzja wykonania elementów programu.
Hipoterapia
Hipoterapia jest to zespół działań mających na celu usprawnianie przy pomocy jazdy konnej
osób, które mają różnego rodzaju problemy rozwojowe. W skład zespołu prowadzącego
zajęcia z hipoterapii wchodzi osoba prowadząca konia i terapeuta lub instruktor jazdy.
Konieczne są także konsultacje z lekarzem, by ustalić, czy u pacjenta nie ma żadnych
przeciwwskazań do jazdy konnej.
Przy pomocy hipoterapii można złagodzić skutki działania wielu różnych chorób. Do
podstawowych zajęć hipoterapeutycznych należą:

fizjoterapia na koniu dla dzieci i młodzieży z dysfunkcją narządu ruchu - są to
indywidualne zajęcia z fizjoterapeutą;

psychopedagogiczna jazda konna dla osób upośledzonych umysłowo - zajęcia
prowadzone przez pedagoga specjalnego jako indywidualne lub grupowe;

terapia z koniem dla osób z zaburzeniami emocjonalnymi oraz osób autystycznych zajęcia indywidualne lub grupowe prowadzone przez psychologa lub pedagoga
specjalnego.
Wyścigi konne
Podstawowym celem organizowania wyścigów konnych jest przeprowadzenie prób
dzielności dla koni pełnej krwi angielskiej. Selekcja tych koni w wyścigowych próbach
dzielności jest w tej rasie podstawowym elementem pracy hodowlanej. Wyścigowe próby
dzielności dla koni arabskich i półkrwi mają mniejsze znaczenie hodowlane i są traktowane
jako element dodatkowy przy innych metodach selekcji.
Inne rodzaje użytkowania
Użytkowanie juczne
Użytkowanie juczne koni jest stosowane w górach tam, gdzie nie można już wjechać wozem,
a trzeba przetransportować ładunki, których nie może przenieść człowiek. W Polsce ten
sposób użytkowania można jeszcze spotkać w Bieszczadach i Tatrach na niedostępnych dla
pojazdów kołowych wąwozach i przesmykach. Użytkowanie juczne koni może mieć obecnie
również zastosowanie przy wszelkiego rodzaju dłuższych wyprawach turystycznych i
rajdach konnych w rejonach górskich
Użytkowanie rzeźne
W Polsce konsumpcja koniny jest mało popularna, gdyż od dawna istniało w tej dziedzinie
duże uprzedzenie. Polska jest natomiast znaczącym eksporterem tego gatunku mięsa. W
wielu krajach europejskich konina jest cenionym artykułem spożywczym.
W polskich warunkach wydaje się szczególnie opłacalne uzyskiwanie źrebiąt rzeźnych od
klaczy roboczych. Źrebięta takie po odsądzeniu mogą być intensywnie opasane do wieku 1012 miesięcy.
Użytkowanie mleczne klaczy
Użytkowanie mleczne klaczy rozpowszechnione jest najbardziej wśród wielu narodów
zamieszkujących środkową i wschodnią część byłego Związku Radzieckiego. Ten kierunek
użytkowania klaczy jest stosowany także w Mongolii, a w ostatnich latach zainteresowały się
nim takie kraje, jak: Niemcy, Francja i Hiszpania.
Pozyskiwane od klaczy mleko przeważnie jest poddawane procesowi fermentacji, w wyniku
czego uzyskuje się kumys. Badania wykazały, że napój ten ma szereg cennych właściwości,
m.in. wpływa hamująco na procesy związane ze starzeniem się ludzi.
Pozostałe kierunki użytkowania
Surowice i szczepionki. Krew koni wykorzystuje się do produkcji surowic, ponieważ
zwierzęta te są odporne na wiele chorób i wprowadzenie zarazków do ich organizmów nie
powoduje u nich schorzeń. We krwi koni powstają przeciwciała neutralizujące działanie
bakterii i wydzielanych przez nie toksyn. Krew koni jest mało toksyczna w stosunku do krwi
ludzkiej i dlatego surowice otrzymywane z niej mają szerokie zastosowanie w leczeniu ludzi.
Skóry końskie. W zależności od wieku zwierząt ich skóry są przeznaczane do wyrobu tzw.
skór twardych lub futer.
Skóry twarde uzyskuje się z koni dorosłych i młodzieży, na futra natomiast przeznacza się
skóry ze źrebiąt nowo narodzonych i pochodzących z poronień, tzw. wyporków.
Włosie, ścięgna i kopyta końskie. Znajdują zastosowanie w przemyśle przetwórczym. Z
włosia końskiego są wyrabiane pędzle techniczne i szczotki, tkaniny stosowane w
krawiectwie (tzw. włosianki) oraz służące do filtrowania i tłoczenia nasion oleistych. Włosie
z ogona bywa stosowane do wyrobu smyczków do instrumentów muzycznych a uzyskiwane
ze szczotek pęcinowych znajduje zastosowanie w tapicerce.
Obornik. Średniej wielkości koń wydala dziennie od 15 do 20 kg kału i od 4 do 8 l moczu.
W ciągu roku od jednego konia można uzyskać ok. 80 dt obornika świeżego.
Obornik koński jest wartościowym nawozem organicznym. Szczególnie poszukiwany jest do
nawożenia upraw ogrodowych i inspektowych. Służy także jako doskonałe podłoże do
produkcji pieczarek.