1 CHRONOLOGIA ŻYCIA PAWŁA Praca

CHRONOLOGIA ŻYCIA PAWŁA
Praca napisana przez
Emanuela Weremiejewicza
Praca jest wypełnieniem wymagań kursu
BS-PT 540 Misja w Nowym Testamencie, Paweł i wczesny Kościół
Międzynarodowy Instytut TCM
Heiligenkreuz, Austria
1
2
1. Dzieciństwo
Biblia nie mówi nam wiele o dzieciństwie i okresie dorastania Pawła. Pierwszy raz
spotykamy go w 7 rozdziale Dziejów Apostolskich, gdzie już jako młodzieniec pilnuje szat
tych, którzy kamienowali Szczepana (Dz 7,58). Bezpośrednio z Biblii na temat jego
wcześniejszego życia wiemy tylko, że urodził się w Tarsie, będącym stolicą Cylicji (Dz 22,3)
jako żyd z plemienia Beniamina (Rz 11,1) i od urodzenia posiadał rzymskie obywatelstwo (Dz
22,27-28) oraz, że odebrał wykształcenie religijne u Gamaliela (Dz 22,3) i nauczył się wyrobu
namiotów (Dz 18,3).
Paweł urodził mniej więcej w tym samym czasie co Jezus1 i musiał pochodzić ze
znaczącej rodziny, ponieważ tylko najbardziej zasłużeni i najbogatsi mogli dostać obywatelstwo
rzymskie obywatelstwo. Ponadto, by być obywatelem Tarsu, trzeba było posiadać co najmniej
drachm2. Fiensy dodaje też, że rodzina Pawła, emigrując z Palestyny, zachowała tamtejszą
kulturę i język, w związku z czym, Paweł znał aramejski.
Jeśli wierzyć Van Unnickowi, Paweł jeszcze przed ukończeniem 10 lat wrócił do
Jerozolimy3 gdzie studiował u Gamaliela. Być może po tych studiach wrócił jeszcze do Tarsu4,
a nawet jeśli nie, prawdopodobnie tak czy inaczej na pewien czas opuścił Jerozolimę 5.
2. Nawrócenie i okres przed pierwszą podróżą misyjną
Paweł nawrócił się nie wcześniej niż w 34 r6. Ks. prof. Dąbrowski pisze, że po listy
uwierzytelniające (Dz 9,1) Paweł nie zgłosił się już do Kajfasza, lecz do nowego arcykapłana,
który został mianowany w 36 r.7 Jeśli tak było, Paweł nie mógł się nawrócić przed 36 r. Na
pewno nie mogło się to stać wcześniej niż w 33 r., czyli przed ukrzyżowaniem Jezusa. Samo
1
Przegląd Nowego Testamentu, s. 244
Wstęp do Nowego Testamentu, s. 179
3
Dzieje..., s. 179
4
Dzieje Pawła z Tarsu, s. 72
5
Przegląd…, s. 245
6
Słownik Teologii Św. Pawła, s. 84
7
Dzieje …, s. 76
2
3
wydarzenie jest trzykrotnie dokładnie opisane w Dziejach (9,1-9; 22,6-16; 26,12-18). Miało ono
miejsce na drodze do Damaszku i w tym mieście został napełniony Duchem Świętym
i ochrzczony (Dz 9,17-18). Nawrócenie wywarło na Pawła tak silny wpływ, że od razu zaczął
głosić ewangelię co doprowadziło do spisku przeciwko niemu. Uciekł on jednak z Damaszku do
Jerozolimy, gdzie po pewnych wahaniach, został przyłączony do zboru (Dz 9,26-28). Tam też
uknuto przeciwko niemu spisek, więc przez Cezareę uciekł do Tarsu, skąd Barnaba sprowadził
go do Anitiochii (Syryjskiej8). Antiochia stała się nową bazą wypadową Pawła.
Dzieje podają, że Paweł przebywał w Damaszku „dłuższy czas” (Dz 9,23). Jednak
w 2 Liście do Koryntian, gdy Paweł wspomina o ucieczce z Damaszku, łącząc to wydarzenie
z panowaniem namiestnika króla Aretasa (2 Kor 11,33), więc musiało mieć to miejsce między
37 a 39/40 rokiem9. Łukasz dokładniejszy jest jeśli chodzi o pobyt Pawła w Antiochii i pisze, że
trwał on rok (Dz 11,26). Z kolei w Liście do Galacjan Paweł pisze, że minęły trzy lata od
nawrócenia do momentu jego pobytu w Jerozolimie (Gl 1,18). Odliczając rok w Antiochii,
można założyć, że Paweł uciekł z Damaszku dwa lata po nawróceniu, czyli
w 38 roku,
zakładając, że nawrócenie miało miejsce w 36 r.
Tutaj pojawia się jednak kolejny problem. Kilka wersetów dalej (Gl 2,1) Paweł pisze,
że następnym razem był w Jerozlimie 14 lat później. Jeśli utożsamimy naradę o której tu pisze
z Soborem Jerozolimskim, który odbył się w 49 r.10 Jeśli tak było, to Paweł pierwszy raz był
w Jerozolimie w 35 roku i nawrócił się w 32 co nie jest możliwe. Rozwiązaniem jest nałożenie
na siebie okresu 3 oraz 14 lat, o których Paweł pisze do Galacjan11.
Zgodnie z zapisem z Dziejów, po tym czasie Paweł z Barnabą wyruszyli do Jerozolimy
w celu zaniesienia zapomogi dla mieszkających tam chrześcijan (Dz 11,29-30) i po spełnieniu
swojego zadania wrócili do Antiochii zabierając ze sobą Marka (Dz 12,25). Wystąpienie głodu
8
Dzieje…, s. 95
Słownik…, s. 84
10
Przegląd…, s. 526
11
Słownik…, s. 87
9
4
można datować na lata 44-4812, wtedy więc Paweł musiał być w Jerozolimie po raz drugi, jeśli
to datowanie jest prawidłowe. Problemem jednak pojawia się jeśli utożsamić naradę o której
czytamy 2 rozdziale Listu do Galacjan z Soborem Jerozolimskim. Paweł pisze, że był wtedy w
Jerozolimie dopiero drugi raz, co by było sprzeczne z zapisem z Dziejów, według których była
to trzecia wizyt. Połączenie przyniesienia zapomogi z soborem rodzi jednak inne problemy
i wydaje się, że informacje Łukasza nie były kompletne, przez co umiejscowił tą wizytę w złym
miejscu13.
3. I wyprawa misyjna
I wyprawa misyjna rozpoczęła się w 46-47 r14. Wysłany przez Ducha Świętego, Paweł
wyruszył przez Seleucję na Cypr. Wylądował w Salaminie i stamtąd wyruszył na obchód wyspy
(Dz 13,5-6). W międzyczasie spotkał się z prokonsulem wyspy Sergiuszem oraz z fałszywym
prorokiem Bar-Jezusem (Dz 13,6-12). Po wypłynięciu z Pafos, poprzez Perge w Pamfilii, Paweł
wyruszył do Antiochii Pizydyjskiej, zostawiając po drodze Jana (Dz 13,13-14). Nauczenie
Pawła wywołuje zamieszki, w związku z czym musi on uciekać do Ikonium (Dz 13,49-51).
Tam sytuacja się powtórzyła i Paweł udał się do Listry (Dz 14,1-6), gdzie uznano Pawła
i Barnabę za bogów (Dz 14,12). Znów podburzony lud wystąpił przeciwko Pawłowi, co tym
razem doprowadziło do jego ukamienowania, które jednak przeżył (Dz 14,19-20). Po tych
wydarzeniach udał się do Derbe. Stamtąd przez Listrę i Ikonium, Perge i Atalię wrócił do
Antiochii, gdzie został ‘niemały czas’ (Dz 14,28).
4. Sobór Jerozolimski
Między I i II wyprawą misyjną, Paweł wybrał się do Jerozolimy na sobór związany
z sytuacją pogan w Kościele. Odbył się on w 49 r. Paweł dotarł tam przez Fenicję i Samarię,
12
Dzieje…, s. 108
Słownik…, s. 90
14
Dzieje…, s. 137
13
5
opowiadają po drodze o nawróceniu pogan (Dz 15,3). Po zakończeniu soboru Paweł wrócił
bezpośrednio do Antiochii. Wtedy też nastąpiło rozstanie Pawła z Barnabą spowodowane
sporem o Marka (Dz 15,36-41).
Łukasz znów używa tu wyrażenie ‘pewien czas’ (w. 33). Do jego nieprecyzyjności
dokłada się to, że ciężko z cała pewnością powiedzieć, czy ‘kilka dni” użyte w w. 36 odnosi się
do powrotu Pawła z Jerozolimy czy do odesłania Judy i Sylasa z Antiochii.
5. II wyprawa misyjna
W związku z powyższą nieścisłością w opisie Łukasza, trudno dokładnie określić
moment rozpoczęcia wyprawy. Ponieważ jednak napisał on ‘pewien czas’, a nie ‘dłuższy czas’
jak w innych fragmentach, wydaje mi się bezpieczne założyć, że apostoł wyruszył jeszcze
w tym samym roku, w którym odbył się sobór.
Paweł, już tylko z Sylasem wyruszył do Derbe i Listry, przez Syrię i Cylicję. Na miejscu
spotkał Tymoteusza, którego przyjął jako współpracownika (Dz 15,41-16,3). Ponieważ Duch
Swięty nie pozwolił mu głosić w Azji, wyruszył do Frygii i Galacji (Dz 16,6). Przez Mizję
doszedł do Troady, gdzie z powodu widzenia, zdecydował się iść do Macedonii (Dz 16,7-10).
W Troadzie do Pawła dołączył Łukasz (zmiana narracji z trzecioosobowej na
pierwszoosobową). Następnie udali się przez Samotrakę i Neapol do Filippi, gdzie pozostali
przez kilka dni. Tam tez Paweł został wychłostany i uwięziony (Dz 16,22-23). Po opuszczeniu
miasta udał się przez Amfipolis i Apolonię do Tesaloniki (Dz 17,1), a następni do Berei
(Dz 17,10). W obu tych miastach głoszenie ewangelii przez Pawła wywołało zamieszki.
W Berei Paweł rozstał się z Tymoteuszem i Sylasem (Dz 17,14).
Następnie Paweł wyruszył do Aten, gdzie rozprawiał z żydami i filozofiami (Rz 17,1634), a później do Koryntu (Dz 18,1). Tam poznał Pryscylle i Akwille, wspominanych później
niejednokrotnie w listach. Korynt był ważnym przystankiem w podróży Pawła, który spędził
6
tam półtora roku (Dz 18,11). Przez pewien czas zajmował się wyrobem namiotów i głoszeniem
ewangelii, gdy dołączyli do niego Tymoteusz i Sylas, zaczął się zajmować tylko tym drugim
(Dz 18,3-5). Po raz kolejny żydzi wystąpili przeciwko Pawłowi, który musiał stanąć przed
sądem. Sąd ten jednak został rozwiązany przez prokonsula Achai, Galliona (Dz 18,12-16).
Gallion został prokonsulem w 52 r. ale już po kilku miesiącach, w zimie tego samego
roki, był w Rzymie. Pozwala to więc określić datę przesłuchania Pawła przed nim na lato 52 r.
W związku z tym, Paweł przybył do Koryntu jesienią 50 r.15 Prawdopodobnie opuścił miasto
jesienią 52 r., jeszcze dopóki możliwa była podróż morska.16
6. III wyprawa misyjna
Trzecia podróż zaczęła się jeszcze w tym samym roku. Z Koryntu Paweł przez Kanchrey,
Efez i Cezareę wrócił do Antiochii (Dz 18,18-22) po czym wyruszył przez Galację i Frygię do
Efezu (Dz 18,23). Łukasz kolejny raz używa nieprecyzyjnego terminu ‘jakiś czas’. W Efezie
spędził ponad 27 miesięcy – 3 miesiące odwiedzał synagogę, dwa lata nauczał w szkole
Tyranosa i przedtem był w mieście przez nieokreślony czas (Dz 19,8-10).
Nauczanie Pawła po raz kolejny wywołało zamieszki. Tym razem ze strony tracących
zarobek rzemieślników wyrabiających przedmioty kultowe (Dz 19,23-40). Po tych
wydarzeniach Paweł wyruszył w drogę do Jerozolimy. Dotarł tam przez Grecję (Dz 20,2),
Macedonię (Dz 20,3), Filippi, Troadę (Dz 20,6), Assos, Mitylene, Samos, Milet (Dz 20,13-16),
Kos, Rodos, Patarę, Tyr (Dz 21,1-3) Ptolomeidę i Cezareę (Dz 21,7-8).
W Grecji spędził trzy miesiące (Dz 20,3). Było to miejsce, w którym zimował na
przełomie lat 57 i 58, czekając na wznowienie sezonu żeglugowego17 . Na wiosnę wznowił
podróż, spędzając tydzień w Troadzie i Tyrze (Dz 20,6; 21,4) oraz jeden dzień Ptolomeidzie
15
Dzieje…, ss. 277-278
Dzieje…, ss. 278-279
17
Dzieje..., s. 401
16
7
(Dz 21,7). O długości pobytu Pawła w Cezarei Łukasz znów nieprecyzyjnie pisze: ‘dłuższy
czas’.
7. Ostatni pobyt w Jerozolimie i pierwsze uwięzienie
Do Jerozolimy Paweł przybył wiosną 58 r. Spędził tam mniej więcej tydzień. Na
początku poddał się 7-dniowemu oczyszczeniu (Dz 21,26-27), pod koniec którego został
porwany przez tłum żydów i uratowany przez wojsko (Dz 21,27.32). Następnego dnia bronił się
przed Radą Najwyższą (Dz 22,30-23,11), a w kolejną noc w związku ze spiskiem przeciwko
niemu (Dz 23,12-22) został wywieziony do namiestnika Feliksa w Cezarei pod eskorta wojska
(Dz 23,23-24).
Dodatkową rzeczą, wskazującą na to, że Paweł nie mógł opuścić Jerozolimy później niż
w 58 r. jest to, że Ananiasz, będący wtedy arcykapłanem, został odwołany z urzędu w 59 r.18
Po pięciu dniach od przybycia do Cezarei, odbył się sąd przed Feliksem (Dz 24,1), ale
Paweł pozostał w więzieniu jeszcze dwa lata, do wejścia w urząd nowego namiestnika (Dz
24,27). Festus objął nowa funkcję wiosną 60 r.19 Po tym wydarzeniu, Paweł przebywał
w więzieniu jeszcze przynajmniej około trzech tygodni. Liczą się na to trzy dni, których Festus
potrzebował by udać się do Jerozolimy (Dz 25,1), maksymalnie dziesięć dni, które tam spędził
(Dz 25,6) oraz kilka dni, które minęły od momentu jego powrotu do Cezarei do przybycia do
niego Agryppy i Bereniki (Dz 25, 13).
8. Podróż do Rzymu i drugie uwięzienie
Paweł, pod strażą Juliusza, setnika kohorty, przez Sydon i Mirę dotarł do Pięknych
Przystani w pobliżu Lesey (Dz 27,1-8). Tam weszli na statek, który z powodu huraganu rozbił
18
19
Dzieje…, s. 442
Dzieje…, s. 459
8
się na Malcie (Dz 27,9-28,1). Na Malcie spędził trzy miesiące (Dz 28,11) , po czym przez dotarł
do Syrakuz, w których spędził 3 dni (Dz 28,2), Regium, Puetoli, w której spędził tydzień
(Dz 28,3) i w końcu do Rzymu. W Rzymie pozostał dwa lata aż do czasu swojego uwolnienia
(Dz 28,30).
9. Ostatnie lata życia i śmierć
Ostatnie lata życia Pawła są przedmiotem kontrowersji. Łukasz swój zapis na
dwuletnim uwięzieniu w Rzymie (Dz 28,30) i dalsze lata nie są opisane w Biblii. Rz 15,28
sugeruje możliwość pobytu Pawła w Hiszpanii, ale nie jest to pewne. Proponuje się trzy daty:
62 r., 64/65 r. oraz 68 r20. Pierwsza oznaczałaby, że Paweł został stracony mniej więcej w tym
czasie, gdy kończy się historia Dziejów Apostolskich, druga byłaby związana pożarem Rzymu,
a trzecia byłaby związana z trwającymi prześladowaniami po pożarze, ale poza tym nie
odznaczałaby się niczym konkretnym. Jensen pisze, że Paweł został stracony co najmniej 4 lata
po wyjściu z rzymskiego więzienia21, ale jak pisze Fiensy, trudno wymyślić powód, dla którego
Neron czekałby z egzekucją Pawła tyle czasu22 i na pierwszy rzut oka można by mu przyznać
rację, jednak rozwiązanie tej zagadki proponuje Ks. prof. Dąbrowski.
W swojej książce cytuje Klaudiusza Rzymskiego, który jeszcze pod koniec pierwszego
wieku pisał, że Paweł: ‘dotarł aż do krańców zachodu’23. Wspomina tez o Kanonie Muratoriego,
który ‘o podróży Pawła do Hiszpanii pisze jako o fakcie ogólnie znanym’ 24. Nie widzę powodu,
dla którego nie należałoby uznać świadectwa wczesnych ojców Kościoła, przychylam się więc
do wersji według której Paweł po uwolnieniu z rzymskiego więzienia zdążył jeszcze odbyć
podróż do Hiszpanii i został stracony w związku z prześladowaniami po pożarze Rzymu.
20
Wstęp…, s. 185
Przegląd…, s. 246
22
Wstęp…, s 185
23
Dzieje Pawla…, s. 529
24
J.w.
21
9
Jest to wyjaśnieniem kwestii późniejszej egzekucji – w roku 64 Pawła nie było
w Rzymie25. Za tym poglądem wydaje się przemawiać też to, że w Tt 1,5 Paweł pisze, że
pozostawił Tytusa na Krecie, ale Dzieje wspominają tylko, że Paweł planował tam być, ale
uniemożliwił mu to huragan (Dz 27,12 i dalej). Mógłby jednak zostawić tam Tytusa, jeśli
przybyłby na Kretę wracając z Hiszpanii jak podaje ks. prof. Dąbrowski26. Według tej wersji, po
uwolnieniu z rzymskiego więzienia, Paweł odwiedził Macedonię, Genuę, Marsylię o Tortos
w drodze do Hiszpanii, oraz Azję Mniejszą i Grecję (w tym Filippi, Efez i Korynt) po powrocie.
Mniej kontrowersji wzbudzają okoliczności śmierci. Tertulian wspomina, że ‘Paweł
poniósł śmierć męczeńską >>jak Jan<< (to jest Jan Chrzciciel)27, który został ścięty (Mt 14,10).
Zgadzają się z nim Euzebiusz z Cezarei oraz Sulpicjusz Sewer 28. Jest to zgodne z rzymskim
prawem, według którego rzymski obywatel mógł umrzeć w czasie egzekucji tylko od miecza 29.
Jak pisze Ks. prof. Dąbrowski, ‘Wiadomość [o miejscu egzekucji Pawła] przechowały nam
wprawdzie tylko apokryfy, ale nie ma powodu odrzucać tego ich świadectwa wobec
potwierdzenia go przez całą tradycję rzymską’30. Według tego świadectwa, Paweł został
stracony za bramą ostyjska w Aquae Salviae. Jego szczątki pochowano w posiadłości Lucyny,
gdzie Konstantyn wzniósł poświęconą Pawłowi bazylikę.31 Trudno powiedzieć, czy należy
wierzyć apokryfom w sprawie śmierci Pawła, ale wydaje mi się, że w tym wypadku nie ma
powodu, żeby wątpić w ich świadectwo, tym bardziej, jeśli jest ono potwierdzone przez
znaleziska archeologiczne32.
25
Dzieje…, s. 531
Dzieje…, s. 532
27
Wstep…, s. 186
28
J.w.
29
Dzieje…, s. 572
30
Dzieje…, s. 573
31
J.w.
32
J.w.
26
10
10. Różnice w datowaniu
W wielu miejscach autorzy poszczególnych książek podają odmienne datowanie
konkretnych wydarzeń. Najczęściej różnice są niewielkie i nie dotyczą kolejności, ale
dokładnego umiejscowienia danego wydarzenia w czasie. Wydaje mi się, że w dużym stopniu
wynika to z różnic w dostępie do materiałów źródłowych. Widać to na przykład mianowania
Festusa namiestnikiem. Autorzy ‘Słownika teologii Św. Pawła’ piszą, że ‘nie sposób określić
daty przekazania urzędu’33, ale już ks. prof. Dąbrowski w swojej książce podaje datę powołując
się na Józefa Flawiusza34. W takich sytuacjach opierałem się na tych książkach, w których były
podane źródła.
W przypadku chronologii opartej na wydarzeniach, co do których panuje generalna
zgodność, opierałem się na wersji, która datowała inne wydarzenia w zgodzie z tymi.
Przykładem takiego wydarzenia jest Sobór Jerozolimski, co do którego zgodne są tez np. Biblia
Tysiąclecia35 oraz ‘Słownik wiedzy biblijnej’36.
11. Podsumowanie najważniejszych wydarzeń
0 r.- narodziny
36 r. - nawrócenie
46/47-48– I wyprawa misyjna
49 – Sobór Jerozolimski
49-52 – II wyprawa misyjna
52-58 – III wyprawa misyjna
33
Słownik…, s. 88
Dzieje…, s. 459
35
Biblia Tysiąclecia, Tablica chronologiczna
36
Słownik wiedzy biblijnej, s. 713
34
11
58-60 – pierwsze uwięzienie
61-62 – drugie uwięzienia
62-68 – podróż do Hiszpanii
68 r. - Śmierć
Bibliografia
1. Biblia Tysiąclecia. Poznań – Warszawa: Pallotinum, 1982
2. Dąbrowski, Ks. prof. E. Dzieje Pawła z Tarsu. Warszawa: Pax, 1953
3. Fiensy, David A. Wstęp do Nowego Testamentu. Warszawa: ChIB, 2006
4. Hawthorne, Geralf F., Martin, Ralph P., Reid, Daniel G. red. Słownik Teologii Św.
Pawła. Warszawa: Vocatio, 2010
5. Jensen, Irving L. Przegląd Nowego Testamentu. Warszawa: ChIB, 2007
6. Metzger, Bruce M., Coogan, Michael D. red. Słownik Wiedzy Biblijnej. Warszawa:
Vocatio, 1996