I. Dlaczego las jest taki wa Ŝny? 1) Las produkuje ok. 26,6 mld ton

I.
Dlaczego las jest taki waŜny?
1)
Las produkuje ok. 26,6 mld ton tlenu – ponad połowę rocznego zapasu na Ziemi.
2)
1 ha lasu produkuje 3-10 razy więcej tlenu niŜ taka sama pow. uŜytków rolnych.
3)
Jedna 60-letnia sosna produkuje w ciągu doby tyle tlenu, ile wynosi średnie dobowe
zapotrzebowanie trzech osób (1350 – 1800 litrów).
4)
1 ha boru sosnowego dysponuje 70 – 150 tys. m2 pow. asymilacyjnej i pochłania od 150
– 200 ton CO2 produkując ok.13 ton masy organicznej rocznie.
5)
Las liściasty o pow. 10.000 ha zatrzymuje i następnie oddaje do środowiska 500.000 m3
wody – chroni przed erozją, powodzią. Jest naturalnym zbiornikiem retencyjnym,
filtrem i magazynem czystej wody.
6)
W 1 m3 powietrza leśnego jest 46 – 70 razy mniej organizmów chorobotwórczych niŜ w
powietrzu miejskim.
7)
Drzewa wydzielają do atmosfery substancje bakteriobójcze fitocydy.
8)
Sosna, brzoza i jałowiec wytwarzają wokół siebie strefę do 3-5 m wolną od bakterii.
Fitocydy sosny leczą gruźlicę. Substancje wydzielane przez dęby zabijają bakterie,
dezynfekują. Igły jodły leczą dyfteryt.
9)
Lasy oczyszczają powietrze. W ciągu sezonu wegetacyjnego 1 ha boru świerkowego
zatrzymuje ok. 30 ton pyłów, 1 ha lasu bukowego 65 ton.
10) Las obniŜa poziom hałasu: 150 metrowa ściana lasu liściastego obniŜa siłę dźwięku o
18-25 decybeli.
II.
Ile mamy lasów?
Po II wojnie lasy w Polsce zajmowały 6470 tys. ha – 20,8% powierzchni kraju. Obecnie
ich obszar powiększył się do 8756 tys. ha, a lesistość Polski do 27,9%. Ilość lasów po wojnie
wzrosła więc o 1/3.
MoŜna powiedzieć, Ŝe dzisiaj kaŜdy Polak ma swoje „ćwierć hektara lasu”. Nasze lasy
są coraz starsze i zasobniejsze. Przeciętny wiek drzewostanów w 1946 r. wynosił 44 – a
obecnie 55 lat. Zasoby drewna na początku 1946 r. osiągnęły minimum w historii Polski –
845 mln m3. Od tego czasu rosły i w 1996 r. wynosiły 1573 mln m3.
DuŜy wzrost zasobów drzewnych Polski wynika z tego, Ŝe w ciągu 50-lecia
powojennego, pozyskiwano średnio w roku jedynie 63% tego drewna, które rocznie
przyrastało w lasach. Często ta praca, której przyświeca dbałość leśników o ojczystą
przyrodę, nie jest doceniana, a wręcz przeciwnie. W „powaŜnych rozmowach” słyszy się, w
zupełnej niezgodzie z prawdą, Ŝe lasów w Polsce ubywa. Las jest w dobrych rękach. Leśnicy
hodują go mając na uwadze powszechną ochronę lasów, trwałość i ciągłość ich uŜytkowania
oraz powiększanie zasobów leśnych.
III.
Ochrona lasu.
Zamieranie pojedynczych organizmów lasu nie budzi niepokoju, jest zjawiskiem
dającym się wyjaśnić i intuicyjnie zaakceptować. Ochrona lasu zrodziła się, kiedy las został
sztucznie przekształcony przez człowieka, a zamieranie drzew przekroczyło „poziom
naturalnej śmiertelności”.
Leśnik chroni las przed negatywnym wpływem czynników przyrody nieoŜywionej
(poŜary, huragany, nadmiar śniegu, wody, zanieczyszczenia powietrza) i oŜywionej (wirusy,
grzyby, owady, zwierzęta itp.). Czyni to poprzez:
•
uodparnianie drzewostanów na szkody i choroby (profilaktyka),
•
wykrywanie przyczyn szkód i schorzeń lasu (etiologia),
•
przewidywanie wystąpienia szkód i rozwoju chorób (prognoza),
•
leczenie lasu (terapia),
•
radykalne zwalczanie przyczyn choroby lasu (ratownictwo).
NajwaŜniejsza jest profilaktyka – uodparnianie drzewostanów. Leśnicy prowadzą ją
m.in. przez ochronę mrowisk, urozmaicanie składu gatunkowego upraw, zakładanie remiz,
wprowadzanie podszytów, przebudowę drzewostanów itp.
Widoczne tu pułapki feromonowe (wabią owady poprzez środki zapachowe) słuŜą do
prognozowania zagroŜeń lasu od owadów oraz do ich zwalczania. Podobne cele spełniają
pułapki ze ściętych drzew.
IV.
Chrust.
Las stwarza korzystne warunki Ŝycia wielu gatunkom zwierząt, które znajdują tu
dostateczną ilość pokarmu i bezpieczne kryjówki. Niektóre z nich są stałymi, dobrze do tego
środowiska przystosowanymi mieszkańcami. Przykładem mogą być znakomicie poruszające
się po drzewach wiewiórki, dzięcioły, sikorki, pełzacz leśny czy kowalik. Wiele drobnych
zwierząt swoje kryjówki znajduje w glebie, ściółce, w runie leśnym, pod kamieniami, w
spróchniałych pniach drzew, stosach chrustu, a takŜe na krzewach i drzewach.
Chrust najczęściej zasiedlają: ślinik szary, pomrów czarniawy, zaskroniec zwyczajny,
jeŜ europejski, Ŝmija zygzakowata, ryjówka aksamitna, mysz leśna, tchórz, kuna leśna,
makolągwa, strzyŜyk, pokrzywnica.
V.
Pielęgnowanie lasu.
Celem pracy leśnika jest zachowanie lasu i jego korzystnego wpływu na środowisko
człowieka. Chcemy teŜ, by las produkował duŜo drewna, a rosnące w nim drzewa były
najlepszej jakości i zdrowotności. Dlatego las podlega pielęgnacji polegającej m. in. na
wycinaniu drzew. ZauwaŜmy, Ŝe na 1 ha sadzi się nawet 15000 sadzonek, ale po upływie 100
lat pozostaje na nim ok. 400 okazałych drzew. Leśnicy, bowiem, w cięciach pielęgnacyjnych
wyprzedzają „o krok” naturę. Wiadomo, Ŝe w lasach pierwotnych konkurencja o światło,
pokarm i przestrzeń Ŝyciową powoduje śmierć drzew chorych, słabych, gorzej
przystosowanych. To właśnie z takich drzew „czyści się” (wycina) las w czasie wykonywania
czyszczeń. Te drzewa takŜe „trzebi się” (wycina) w czasie trzebieŜy.
W trzebieŜach ponadto wybiera się drzewa dorodne (oznaczone kropką), którym
zapewnia się optymalny rozwój eliminując drzewa im przeszkadzające. Zabiegi pielęgnacyjne
wzmacniają las, poprawiają jakość i przyrost rosnących dalej drzew.
VI.
1.
Gospodarka łowiecka.
Dlaczego gospodarka łowiecka?
Przekształcenie lasów z naturalnych, gdzie obowiązywały prawa natury (wielkie
obszary leśne, drapieŜniki) w gospodarcze, których rozwojem kieruje człowiek, nie
pozostawało bez wpływu na mieszkańców lasu. Stąd konieczność prowadzenia gospodarki
łowieckiej.
2.
Dlaczego dokarmiamy?
Są dwa podstawowe sposoby:
a) uzupełnianie ubogiej w czasie zimy bazy Ŝerowej (ułatwienie przetrwania zimy),
b) zmniejszenie rozmiarów szkód wyrządzanych przez zwierzynę.
3.
Gwara myśliwska:
•
Tabakierka – nos dzika
•
Kłańce – zęby wilka
•
ŁyŜki – uszy zwierzyny łownej (jeleń, sarna, daniel, łoś)
•
Latarnia – łeb wilka
•
Badyle – nogi jelenia
•
Cewki – nogi sarny
•
Grandle – szczątkowe kły jelenia w górnej szczęce
•
Wieniec – poroŜe jelenia
VII.
Ogień.
Ogień – jedno z największych dobrodziejstw człowieka, moŜe stać się totalnym
zagroŜeniem dla lasów. Niszczy rośliny zielne i drzewiaste, zwierzęta oraz środowisko
glebowe, próchnicę i mikroorganizmy. Najlepsza technika gaszenia poŜarów nie jest w stanie
przywrócić Ŝycia w zniszczonym przez ogień lesie. Widok spalonego lasu jest zawsze
przygnębiający. Najbardziej przygnębiające jest to, Ŝe w warunkach naszego klimatu poŜary
lasu nie powstają samoistnie. Wywołuje je człowiek: celowo, czy teŜ z braku wyobraźni i
umiejętności przewidywania skutków.
Chcąc zapobiegać poŜarom w lesie nie naleŜy:
•
Wypalać wierzchniej warstwy i pozostałych roślin,
•
Jeździć po drogach nieoznakowanych,
•
Wychodzić na tereny upraw i młodników leśnych.
W przypadku zauwaŜenia ognia w lesie naleŜy:
•
Powiadomić o poŜarze słuŜbę leśną i poŜarową (telefon alarmowy 998),
•
Zaalarmować innych napotkanych ludzi celem wzięcia udziału w gaszeniu.
VIII.
Mrowisko.
Mrówki leśne, podobnie jak pszczoły, są owadami społecznymi i mają swoje królowe,
samców i robotnice. śywią się najczęściej owadami, stąd ich waŜna rola w likwidowaniu
gąsienic – szkodników liścioŜernych. Ustalono, Ŝe podobnej wielkości mrowisko niszczy ok.
1 miliona szkodników w sezonie, a w czasie ich masowego pojawiania się (gradacji), 10 razy
więcej. Nazywane są teŜ „policją lasu”, poniewaŜ spełniają rolę porządkującą usuwając
padlinę oraz małe, chore osobniki róŜnych zwierząt.
Kopiec – mrowisko to misterna budowa złoŜona z drobnych gałązek, kawałeczków kory
i igliwia, a to wszystko połączone jest ziemią zwilŜoną śliną mrówek. W środku mrowiska
istnieje zawiły labirynt korytarzy i komór, którego widoczny kopiec jest jedynie częścią.
Reszta kryje się głęboko pod ziemią. Panuje tam stała temperatura (25o C) oraz wysoka
wilgotność powietrza.
W ekosystemie lasu mrówki zajmują bardzo waŜną pozycję, podobnie jak dŜdŜownice
w glebie. Dla wielu zwierząt stanowią teŜ dobre źródło poŜywienia.
IX.
Powalone drzewo.
To, co wydaje się zwyczajnym marnotrawstwem drewna, z punktu widzenia
ekologicznego ma duŜe znaczenie biocenotyczne. Przewrócony i spróchniały pień drzewa jest
swoistym biotopem zapewniającym wielu dziesiątkom organizmów przez długi czas pokarm i
miejsce schronienia. Nawet najbardziej potęŜny dąb z czasem umrze śmiercią naturalną.
Przyczyniają się do tego zwykle grzyby pasoŜytnicze, które niszczą wnętrze pnia osłabiając
jednocześnie jego właściwości podporowe. Powalone drzewo słuŜy drobnym zwierzętom i
innym destruentom zamieszkującym las, które powoli je rozkładają.
W końcowej fazie rozkładającego się pnia zostają uwolnione związki mineralne, które
kiedyś drzewo pobrało z gleby.
X.
Drzewo dziuplaste.
Las jest najwyŜej zorganizowanym i wzajemnie uzupełniającym się zbiorowiskiem
roślin i zwierząt, przy tym bardzo czułym na zmiany w środowisku przyrodniczym. Dlatego
jednym z zadań leśników jest przywracanie utraconej róŜnorodności, biocenoz leśnych i
wzbogacanie krajobrazu leśnego. SłuŜy temu pozostawianie w drzewostanach niektórych
starych drzew do ich fizjologicznej starości, a nawet biologicznej śmierci, a takŜe wybranych
drzew martwych, szczególnie drzew dziuplastych, jako siedzib licznych organizmów
roślinnych i zwierzęcych decydujących o procesach samoregulacji w przyrodzie.
XI.
Ptasi budzik.
Bodźcem budzenia się ptaków śpiewających ze snu jest świt. Dla większości gatunków
czas rozpoczęcia porannego śpiewania jest utrwaloną cechą zaleŜną od określonego stopnia
rozwidnienia się.
Ten specyficzny zegar przyrodniczy jest tak dokładny, Ŝe w pewnym przedziale
czasowym poranka moŜna się dać obudzić śpiewem wybranego gatunku ptaków. Wraz z
postępującym czasem kalendarzowym, trzeba jednak skorygować czas budzenia z
uwzględnieniem zmieniającego się czasu wschodu słońca. Nasz ptasi budzik odnosi się do
połowy maja, to jest do wschodu słońca o godz. 400 czasu letniego.
Dobór gatunków w ptasim budziku dotyczy pospolitych ptaków naszych lasów.
Większość z nich jest znana miłośnikom przyrody. Wszystkie cechują się tym, Ŝe mają
donośny, łatwo rozpoznawalny śpiew. A jeśli ktoś nie zna głosu danego ptaka, to niech
spróbuje go w lesie podejść, określić gatunek i zapamiętać śpiew.
Charakterystyczne miejsca śpiewu:
XII.
•
Drozd śpiewak – wierzchołki wysokich drzew,
•
Rudzik – gąszcz podszycia leśnego,
•
Kos - wierzchołki wysokich drzew, ale takŜe i niŜsze piętra lasu,
•
Świergotek - wierzchołki wysokich drzew i w locie,
•
Kukułka – przewaŜnie w koronach drzew,
•
Zięba – niŜsze piętra lasu.
Ochrona gatunkowa roślin.
Ochrona gatunkowa jest jedną z form ochrony szaty roślinnej. Jej istotą jest objęcie
prawną ochroną wszystkich osobników roślin naleŜących do określonych gatunków i prawny
zakaz ich niszczenia, pozyskiwania oraz handlu nimi. Obejmuje rośliny rosnące dziko, na
stanowiskach naturalnych lub pochodzące z takich stanowisk, a takŜe na stanowiskach
antropogenicznych (np. na ugorach), jeśli się same obsiały. Pomaga zachować róŜnorodność
biologiczną świata roślin poprzez zabezpieczenie istnienia gatunków zagroŜonych
działaniami zaleŜnymi od woli ludzi i skierowanymi wprost na roślinę lub jej najbliŜsze
środowisko.
Pamiętajmy, Ŝe pomoc okazana roślinom jest wyrazem kultury gospodarowania
przyrodą, a nawet nakazem moralnym!
XIII.
Wędrówka drzew.
Drzewa nie zadowalają się tylko miejscem, w którym rosną. Dzięki duŜej produkcji
owoców i nasion starają się pokonywać większe odległości i zajmować nowe środowiska. W
tym celu słuŜą im rozmaite wymyślne przystosowania – od latających dywanów po kuszące
kolorowe owoce. W warunkach naturalnych rozprzestrzenianie się drzew następuje drogą
pozostawiania nasion na pastwę wiatru, bądź zrzucania ich na Ŝer zwierzętom.
Wiatr i zwierzęta, są takŜe głównymi sprawcami umoŜliwiającymi zapylenie drzew.
XIV.
Ptaki.
Chyba nie ma takiego zakątka, gdzie nie występowałyby wszechobecnie znane ptaki. To
one wzbudzają nasz podziw, zaciekawienie, poprzez piękno swych kształtów, grację ruchów,
rozmaitość barw czy niesamowitą wręcz zdolność latania.
Spełniają ponadto bardzo waŜne funkcje w przyrodzie. Utrzymują równowagę
gatunkową m. in. poprzez niszczenie ogromnych ilości owadów, w tym mnóstwa
szkodników, a takŜe innych drobnych zwierząt, których nadmierny rozwój mógłby przynieść
szkody gospodarce człowieka. Wiele z nich przejęło rolę sanitarną. MoŜna by je nawet
nazwać lotną brygadą zakładu oczyszczania miast i wsi. Zwłaszcza ptaki z najbliŜszego
otoczenia człowieka (wróbel, wrona, sroka).
Czy otaczający nas świat nie byłby ubogi i smutny bez tych barwnych, rozśpiewanych
klejnotów naszej przyrody?
XV.
Owady.
Owady pełnią bardzo waŜną i wielostronną rolę w Ŝyciu lasu. Przyspieszają rozkład
martwych substancji organicznych, co korzystnie wpływa na strukturę i zasobność gleby we
wszystkich piętrach lasu, biorą udział w procesie zapylania, cieszą nasze oczy swoim
pięknem i róŜnorodnością. Niestety, owady szkodliwe przyczyniają się do złego stanu
zdrowotnego lasów. Aby nie dopuścić do ich nadmiernego występowania, szczególną
ochroną obejmuje się wszystkie zwierzęta, które je zwalczają.
XVI.
Płazy i gady.
Płazy są bardzo starą grupą kręgowców, powstałą przed ok. 350 milionami lat. NaleŜą
do nich, m.in.: Ŝaby i ropuchy, traszki, salamandry. Obecnie największym ich bogactwem
odznaczają się lasy tropikalne.
Gady to kręgowce o suchej skórze z nielicznymi gruczołami, pokrytej zrogowaciałymi
łuskami. Są Ŝywo lub jajorodne. MoŜna tu wyróŜnić jaszczurki, padalce, Ŝmijowate. Ich
przetrwanie zaleŜy od urozmaiconych lasów zróŜnicowanych ekologicznie.
XVII.
Krzewy.
Krzewy są odrębną formą Ŝyciową roślin. MoŜna w pewnym sensie porównać je do
korony drzewa, która wyrosła prosto z części korzeniowej i praktycznie osadzona jest
bezpośrednio na ziemi. Na terenach zamieszkanych rosną wzdłuŜ dróg i ulic, a w parkach
tworzą piękne „wyspy zieleni”. Stanowią równieŜ wspaniałą osłonę pól uprawnych, od
których las niewiele róŜniłby się, gdyby nie rozmaitość form krzewów i zróŜnicowanie
piętrowości.
XVIII.
Grzyby.
Grzyby, które obserwujemy, są jedynie owocnikami organizmu Ŝyjącego w ukryciu.
Składa się on ze splotu cienkich, białawych nitek, zwanych grzybnią. Z grzybni w
sprzyjających warunkach rozwijają się kolorowe, kapeluszowe owocniki – jadalne bądź
trujące.
XIX.
Dary lasu.
Las jest piękny, uroczy, miejscami dziki, tętni bogactwem form Ŝycia. Oprócz funkcji
uŜytkowej – producenta drewna na potrzeby przemysłu, pełni liczne, waŜne funkcje: regulacja
klimatu, retencja wód, pochłanianie zanieczyszczeń oraz wytwarzanie tlenu. Poza tym, las
pozwala nam obcować z pięknem świata przyrody, którego jesteśmy równieŜ częścią, obdarza
nas wieloma bogactwami.
Tekst jest treścią tablic umieszczonych na ścieŜce dydaktycznej w rezerwacie Kozi Rynek i
pochodzi z pracy dyplomowej P. Barbary Aleksiejczyk, pt. „Edukacja przyrodnicza na
ścieŜce dydaktycznej w rezerwacie Kozi Rynek”.