PRACA KJ LB gotowa pdf

WYŻSZA SZKOŁA FINANSÓW I PRAWA
W BIELSKU-BIAŁEJ
STUDIA PODYPLOMOWE: MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA
STREFY EURO
Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu
edukacji ekonomicznej
PRACA DYPLOMOWA
Potencjalne szanse i zagrożenia integracji Polski ze strefą euro,
z perspektywy polskiego sektora bankowego, jako dominującego
sektora rynku finansowego
Autor:
Libera Bożena
Promotor
dr Elżbieta Rak-Młynarska
Knapczyk Justyna
Bielsko-Biała, rok 2015
Spis treści
Wstęp .............................................................................................................................. 3
Rozdział 1 Obecna sytuacja na rynku finansowym w Polsce i w strefie Euro ........ 4
1.1. Modele rynków finansowych ............................................................................ 4
1.2. Rynek finansowy w Polsce................................................................................ 4
1.3. Integracja rynków finansowych ........................................................................ 8
Rozdział 2 Bezpośrednie i pośrednie szanse i zagrożenia integracji Polski ......... 11
2.1. Potencjalne bezpośrednie korzyści i szanse .................................................... 11
2.2. Koszty i zagrożenia w związku z wejściem do strefy euro ............................. 14
2.3. Bilans korzyści i kosztów dla Polski po wejściu do strefy euro ..................... 16
Rozdział 3 Perspektywy dla polskiego sektora bankowego w obliczu integracji . 18
3.1. Korzyści i szanse dla sektora bankowego ....................................................... 18
3.2. Negatywne skutki wejścia do strefy euro na sektor bankowy ........................ 20
3.3. Bilans potencjalnych szans i zagrożeń dla bankowości w Polsce.................. 24
Podsumowanie ............................................................................................................. 27
Bibliografia .................................................................................................................. 28
2
Wstęp
Integracja Polski ze strefą euro jest zagadnieniem bardzo szerokim i złożonym. Dla różnych
dziedzin gospodarki może mieć inne perspektywy, które niejednokrotnie mają odmienny
skutek i konsekwencje. Stan rynków finansowych, opisany w Rozdziale 1, a głównie sektora
bankowego wskazuje na daleko zaawansowaną integrację tegoż rynku. Natomiast analiza
doświadczeń ostatniego kryzysu finansowo-gospodarczego pokazuje, iż w warunkach
pogłębiającej się globalizacji i integracji rynków finansowych, a także coraz silniejszej
zależności pomiędzy największymi instytucjami finansowymi, dotychczasowe rozwiązania w
zakresie europejskiego bezpieczeństwa finansowego nie są wystarczające i mogą stwarzać
ryzyko dla stabilności Europy i jej systemu bankowego.
Zatem istotą integracji dla sektora bankowego jest przede wszystkim integracja rynków
finansowych, która oparta jest na istotnym projekcie zmierzającym w kierunku poprawy
bezpieczeństwa i przerwania sytuacji kryzysowej w sektorze bankowym. Projekt ten to unia
bankowa, zaproponowany przez Komisję Europejską w połowie 2012 roku, która ma składać
się docelowo z trzech elementów: jednolitego mechanizmu nadzorczego (ang.Single
Supervisory Mechanism– SSM), jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej
likwidacji banków (ang.Single Resolution Mechanism–SRM), a także wspólnego systemu
gwarantowania depozytów (ang.Deposit Guarantee Scheme). Najbardziej zaawansowane są
prace nad pierwszymi dwoma mechanizmami.
Podstawowym celem pracy jest ocena konsekwencji integracji ze strefą euro dla sektora
bankowego, poprzez pryzmat wejścia do unii bankowej. Zagadnienie to jest jednak trudne,
a problem złożony z uwagi na duży stopień umiędzynarodowienia polskiego sektora
bankowego i obecność na polskim rynku unijnych grup bankowych. Należy jednak pamiętać,
iż sektor bankowy, choć w niewielkim procencie, stanowią również banki tylko z polskim
kapitałem i są to między innymi banki spółdzielcze funkcjonujące na rynku lokalnym.
Przedstawione w pracy odpowiednio w Rozdziale 2 i 3, podstawowe szanse i korzyści oraz
zagrożenia i ryzyka zarówno dla całego kraju jak i samego sektora bankowego w Polsce mają
dać odpowiedź na pytanie: czy szybka akcesja jest korzystna z perspektywy sektora
bankowego w Polsce?
3
Rozdział 1 Obecna sytuacja na rynku finansowym w Polsce i w strefie
Euro
1.1. Modele rynków finansowych
Uwzględniając sposób przepływu środków pieniężnych, w ramach systemu finansowego
wyodrębnia się dwa główne modele:
•
model rynkowy, zwany również anglosaskim lub angloamerykańskim,
•
model zorientowany bankowo tj. model kontynentalny.
W modelu rynkowym dominuje finansowanie bezpośrednie, z wykorzystaniem rynków
finansowych.
W związku z brakiem pośrednika rynek ten jest obciążony większym
ryzykiem. Równocześnie jednakże rynek ten oferuje niższą cenę kapitału, charakteryzuje się
większą płynnością, umożliwia realizację nowych, innowacyjnych przedsięwzięć wpływając
tym samym na zwiększenie efektywności przedsiębiorstw.
W modelu zorientowanym bankowo bank pełni rolę pośrednika w procesie pozyskiwania
środków finansowych. Z tego też względu rynek ten charakteryzuje niższe ryzyko ale
i równocześnie niższa stopa zwrotu.
Uwzględniając powyższy podział rynków finansowych, kraje europejskie można podzielić na:
-
kraje z systemem finansowym opartym głównie na rynkach (Holandia, Wielka
Brytania, Belgia, Francja, Finlandia, Szwecja),
-
kraje z dominującą rolą sektora bankowego (Austria, Dania, Niemcy, Grecja, Włochy,
Portugalia, Hiszpania),
-
kraje z systemami finansowymi relatywnie mniejszymi (kraje Europy Wschodniej),
- pozostałe (Irlandia, Malta, Cypr, Luksemburg) z bardzo dużym sektorem bankowym
oraz wysoką relacją wartości kredytów do PKB.1
1.2. Rynek finansowy w Polsce
W Polsce dominującą rolę w systemie finansowym pełni sektor bankowy, co
przedstawiają tabele nr 1 oraz 2:
1
NBP, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013r. , Narodowy Bank Polski, Warszawa 2014.
4
Tabela nr 1: Udział instytucji finansowych w strukturze aktywów polskiego systemu
finansowego:
2012r.
2013r.
Banki komercyjne
Banki spółdzielcze oraz
banki zrzeszające
SKOK
62,98%
5,91%
60,94%
6,18%
0,86%
0,89%
Zakłady Ubezpieczeń
8,31%
7,99%
Fundusze Inwestycyjne
Otwarte Fundusze
Emerytalne
Podmioty maklerskie
7,72%
13,76%
9,30%
14,29%
0,46%
0,41%
Razem
100%
100%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu NBP „Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013r.”
Tabela nr 2: Liczba instytucji finansowych:
2012r.
2013r.
Banki komercyjne
68
67
Banki spółdzielcze i
574
573
zrzeszające
SKOK
55
55
Zakłady ubezpieczeń
59
58
Fundusze Inwestycyjne
580
636
Otwarte Fundusze
14
13
Emerytalne
Podmioty maklerskie
53
57
Źródło: „Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013r.”, NBP
Nadzór nad sektorem finansowym w Polsce pełni Komisja Nadzoru Finansowego.
W ramach funkcjonującego w Polsce kontynentalnego modelu rynku finansowego,
wyróżniamy następujące sektory:
1. sektor bankowy,
2. sektor ubezpieczeń,
3. sektor emerytalny,
4. rynek kapitałowy.
Sektor bankowy
Jak wynika z danych przedstawionych przez Komisję Nadzoru Finansowego, na dzień 31-122014r. sektor bankowy w Polsce obejmował 38 banków komercyjnych, 565 banków
spółdzielczych oraz 28 oddziałów instytucji kredytowych. Dane charakteryzujące zarówno
wartość aktywów (w zł), jak i wielkość kapitałów przedstawiają tabela nr 3 oraz tabela nr 4.
5
Tabela nr 3:Aktywa polskiego sektora bankowego wg stanu na dzień 31-12-2014r.
Aktywa razem
Sektor bankowy z oddziałami
1 532 307 373 668
zagranicznymi, w tym:
Banki komercyjne, działające z
1 394 592 911 025
oddziałami zagranicznymi
Banki spółdzielcze
104 780 430 501
Oddziały instytucji kredytowych
32 934 032 142
Źródło: dane o rynku prezentowane przez KNF
Udział %
100%
91,01%
6,84%
2,15%
Tabela nr 4: Wysokość kapitałów (w zł) oraz współczynników kapitałowych
Kapitały
Łączny
współczynnik
kapitałowy
Współczynnik
kapitału TIER I
Współczynnik kapitału
podstawowego TIER I
14,71%
13,47%
13,45%
14,63%
13,38%
13,37%
15,75%
14,64%
14,49%
-
-
-
Sektor bankowy z
oddziałami
166 447 229 425
zagranicznymi, w
tym:
Banki komercyjne,
działające z
156 264 702 635
oddziałami
zagranicznymi
Banki spółdzielcze
10 681 889 448
Oddziały instytucji
- 499 362 658
kredytowych
Źródło: dane o rynku prezentowane przez KNF
W całym 2014r. suma bilansowa sektora bankowego ogółem wzrosła o około 9%. Poziom
ryzyka płynności, analizowany na podstawie wskaźników płynności, jak i adekwatności
kapitałowej, określony przez pryzmat współczynników kapitałowych, określony został jako
stabilny i bezpieczny2.
Sektor ubezpieczeń
Na dzień 31 grudnia 2014r. podmiotami rynku ubezpieczeniowego było 59 krajowych
zakładów ubezpieczeń ( 28 zakładów ubezpieczeń na życie oraz 31 zakładów ubezpieczeń
pozostałych osobowych i majątkowych). Wartość aktywów zakładów ubezpieczeń ogółem
wyniosła na dzień 31-12-2014r. 178 630 758 000,00zł. Wysokość współczynnika
wypłacalności w 2014r., liczonego jako stosunek środków własnych do składki przypisanej na
udziale własnym, przedstawia tabela nr 5 :
2
KNF, Sprawozdanie z działalności Komisji Nadzoru Finansowego w 2014 roku.
6
Tabela nr 5:Współczynnik wypłacalności w sektorze ubezpieczeń
Ogółem
Kapitał
Forma prawna
Przeważający
Przeważający
S.A.
TUW
krajowy
zagraniczny
54,85%
58,25%
51,82%
54,50%
70,34%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Biuletynu kwartalnego. Rynek ubezpieczeń 4/2014 KNF.
Sytuacja sektora ubezpieczeniowego w całym 2014r. oceniona została przez Komisję
Nadzoru Finansowego jako stabilna.
Sektor emerytalny
Na sektor emerytalny w Polsce składają się następujące podmioty:
1) otwarte fundusze emerytalne oraz powszechne towarzystwa emerytalne,
Na dzień 31-12-2014r. w Polsce prowadziło działalność 12 otwartych funduszy emerytalnych.
Ich łączna liczba członków wyniosła 16 621 686.
2) pracownicze fundusze i towarzystwa emerytalne,
W 2014r. w sektorze emerytalnym w Polsce istniały 4 pracownicze towarzystwa emerytalne
zarządzające 4 pracowniczymi funduszami emerytalnymi. Do pracowniczych funduszy
emerytalnych należało 44 734 członków.
3) dobrowolne fundusze emerytalne,
W 2014r., w Polsce działało 9 dobrowolnych funduszy emerytalnych, do których należało 81
900 członków.
4) pracownicze programy emerytalne, indywidualne konta emerytalne, indywidualne
konta zabezpieczenia emerytalnego.
Na dzień 31-12-2014r. w Polsce funkcjonowało 1 065 PPE. Indywidualne Konta Emerytalne
(IKE) oraz Indywidualne Konta Zabezpieczenia Emerytalnego (IKZE) są szczególną formą
długoterminowego oszczędzania. Ich cechą charakterystyczną jest międzysektorowy
charakter. Na dzień 31-12-2014r. w Polsce IKE oferowane było przez 12 zakładów
ubezpieczeń na życie, 15 funduszy inwestycyjnych, 6 podmiotów prowadzących działalność
maklerską, 8 banków komercyjnych, 1 bank spółdzielczy, banki spółdzielcze zrzeszone w obu
zrzeszeniach oraz obydwa banki zrzeszające, 4 dobrowolne fundusze emerytalne.
3
Z kolei
IKZE prowadziło 7 zakładów ubezpieczeń, 12 funduszy inwestycyjnych, 5 podmiotów
prowadzących działalność maklerską, 1 bank komercyjny, banki spółdzielcze zrzeszone
3
KNF, Dane o rynku, Dane ze sprawozdań dotyczących IKE, 2014r.
7
w obydwu zrzeszeniach, 9 dobrowolnych funduszy emerytalnych4. Średnią stopę zwrotu oraz
wartość aktywów netto OFE, PFE oraz DFE przedstawia poniższa tabela nr 6.
Tabela nr 6: Stopa zwrotu i wartość aktywów w sektorze emerytalnym na 31-12-2014r.
Średnia stopa zwrotu
0,8%
OFE
4%
PFE
3,3%
DFE
Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdania KNF
Aktywa netto (mln zł)
149 054,6
1 774,8
55,7
Rynek kapitałowy
Głównymi funkcjami rynku kapitałowego jest mobilizacja kapitału, alokacja, transformacja
kapitału oraz wycena instrumentów finansowych5.
W ramach rynku kapitałowego w Polsce wyróżniamy trzy podstawowe segmenty:
-
rynek instrumentów udziałowych (akcji), który jest kluczowym segmentem rynku
kapitałowego,
-
rynek instrumentów dłużnych,
-
rynek instrumentów pochodnych.
W 2014r. w Polsce działalność maklerską i powierniczą prowadziło 80 podmiotów: 53 domy
maklerskie, 1 towarowy dom maklerski, 13 banków prowadzących działalność maklerską
oraz 13 banków powierniczych.
1.3. Integracja rynków finansowych
Wprowadzenie wspólnej waluty umożliwiło, głównie poprzez eliminację ryzyka kursowego,
obniżenie kosztów transakcyjnych, oraz łatwiejszy przepływ kapitału, integrację rynków
finansowych.
Integrację rynków finansowych określa się jako stan, w którym nie występują bariery
i ograniczenia dostępu do tych rynków i wszystkie podmioty bez względu na lokalizację,
mają
jednakowe
zobowiązań.
możliwości
deponowania
środków
finansowych
oraz
zaciągania
6
Stopień integracji uzależniony jest od szeregu czynników, wśród których wymienia się
głównie możliwość standaryzacji informacji o produktach, wspólną infrastrukturę rynkową,
korzyści z dużej skali działania.
4
KNF, Dane o rynku, Dane ze sprawozdań dotyczących IKZE, 2014r.
K. Stopczyński, „Funkcjonowanie i rozwój rynku kapitałowego”, PTE, Szczecin, 2004.
6
NBP, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP wydanie V, str. 165
5
8
Integracja na poszczególnych rynkach finansowych kształtuje się następująco:
•
Ze względu na wspólną walutę oraz jednolite zasady, najbardziej zintegrowanym rynkiem
finansowym jest rynek pieniężny oraz rynek obligacji skarbowych.
•
W ramach sektora bankowego w największym stopniu zintegrowana jest bankowość
hurtowa,
obejmująca
transakcje
międzybankowe
oraz
transakcje
z
dużymi
przedsiębiorcami. Integracja rynków detalicznych w ramach sektora bankowego,
przebiega z kolei w znacznie mniejszym stopniu, głównie za sprawą różnic społecznokulturowych oraz bankowych stóp procentowych.
Wspólna waluta wpływa korzystnie na wzrost konkurencyjności oraz efektywności
w segmencie bankowości korporacyjnej, natomiast w przypadku bankowości detalicznej
dominują cechy bankowości krajowej.7
Ponadto, w ramach sektora bankowego, wprowadzenie wspólnej waluty sprzyja
procesowi fuzji i przejęć, dokonywanych głównie w celu podniesienia efektywności
i zyskowności. Zjawisko to z kolei może mieć negatywny skutek z uwagi na spadek
konkurencji. Proces konsolidacji dodatkowo nasilił się z uwagi na kryzys finansowy.
Banki zagrożone upadłością przejmowane zostały bowiem przez inne banki lub instytucje
rządowe.
•
Redukcja kosztów transakcyjnych oraz informacyjnych, dzięki eliminacji ryzyka
kursowego, wpłynęła korzystnie na integrację rynku kapitałowego, w ramach którego
szczególnie wysokim stopniem integracji charakteryzuje się rynek obligacji. Eliminacja
premii za ryzyko pozwoliła na usunięcie różnic i rozbieżności w zyskach z obligacji
emitowanych w różnych krajach strefy euro co przedstawia poniższa tabela.
Tabela nr 7: Oprocentowanie 10-letnich obligacji skarbowych w wybranych krajach
strefy euro oraz spoza strefy wg stanu na 31-12-2014r.
Niemcy
Francja Włochy
Belgia
Austria
Grecja
Irlandia Polska
0,59
0,92
0,91
0,81
8,42
1,31
1,99
2,55
Bułgaria
Węgry
2,96
3,62
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP.
Podobnie jak w przypadku pozostałych rynków również w przypadku rynku akcji
wprowadzenie euro, eliminacja ryzyka kursowego, wspólna polityka monetarna wpłynęła
korzystnie na stopień integracji. Integracja ta jednak nie jest tak zaawansowana jak
w przypadku rynku obligacji, z uwagi na duże znaczenie w rynku czynników lokalnych,
kształtujących ceny aktywów, słabej integracji realnej.
7
NBP, Integracja finansowa w Europie po wprowadzeniu euro., Warszawa 2012r.
9
Na zahamowanie procesu integracji rynków finansowych z pewnością wpłynął trwający
kryzys, w trakcie którego szczególnie istotne dla inwestorów staje się ryzyko krajowe.
Awersja do ryzyka poskutkowała m.in. silnym wzrostem stóp procentowych oraz ich
zróżnicowaniem na poszczególnych rynkach lokalnych.
Ponadto, na spowolnienie procesu integracji z pewnością ma wpływ również brak
ujednolicenia systemów rozliczeń, poziomu opodatkowania dochodów z kapitału oraz
rozbieżności w zakresie zasad dotyczących ochrony konsumentów.
W Polsce proces integracji jest szczególnie widoczny w sektorze bankowym. Rynek ten
charakteryzuje się wysokim napływem kapitału zagranicznego. Ponadto stale obserwowane są
liczne fuzje i przejęcia.
Wysoki stopień integracji wynika również ze stosowania przez polskie banki przepisów
unijnych, regulujących rynek finansowy ( m.in. pakiet CRD IV / CRR ).
W ramach rynku kapitałowego w Polsce, podobnie jak w pozostałych krajach UE, widoczna
jest większa integracja rynku obligacji. Dominującą rolę pełnią obligacje skarbowe. Integracja
w tym segmencie przejawia się udziałem nierezydentów w rynku krajowym oraz emisjami
długu na rynkach zagranicznych.
W przypadku rynku akcji, z uwagi na wdrożenie w Polsce szeregu regulacji w tym m. in.
zasady jednolitego paszportu, na Giełdzie Papierów Wartościowych wprowadzane są akcje
spółek zagranicznych.
Doskonała integracja jest rozumiana jako integracja bez barier w transakcjach finansowych
transgranicznych i jednocześnie lokalne rynki finansowe tworzą wspólny sprawnie działający
i bardziej płynny rynek finansowy.
Przystąpienie do strefy euro wiąże się z licznymi korzyściami z posiadania wspólnej waluty,
również dla rynków finansowych, gdzie korzyści te ujawniały się najszybciej. Korzyści te
można podzielić na efekty bezpośrednie, związane z jednorazową i trwałą zmianą warunków
prowadzenia działalności gospodarczej oraz korzyści długookresowe, wynikające z procesów
dostosowawczych uruchomionych przez przyjęcie euro.
10
Rozdział 2 Bezpośrednie i pośrednie szanse i zagrożenia integracji
Polski
2.1. Potencjalne bezpośrednie korzyści i szanse
Utworzenie strefy euro miało na celu przede wszystkim osiągnięcie wymiernych korzyści
ekonomicznych. Utworzenie wspólnego obszaru walutowego miało na celu wspieranie
gospodarek państw członkowskich poprzez różne mechanizmy ekonomiczne. Wprowadzenie
wspólnej waluty miało wyeliminować koszty transakcyjne wymiany walut narodowych,
znieść ryzyko wahań kursowych, zwiększyć przejrzystość cen oraz doprowadzić do wzrostu
stabilności i wiarygodności makroekonomicznej całego obszaru8.
Bezpośrednie efekty przyjęcia wspólnej waluty mają przyczynić się do pogłębienia
i integracji rynków finansowych, a także wzrostu wymiany handlowej pomiędzy
poszczególnymi uczestnikami strefy euro. Ponadto bezpośrednia korzyść to także zwiększenie
aktywności inwestycyjnej przedsiębiorstw oraz otwarcie i rozwój inwestycji zagranicznych.
Natomiast przytoczone pośrednie korzyści integracji walutowej zaowocować mają większym
tempem wzrostu gospodarczego oraz zwiększonym dobrobytem mieszkańców strefy euro.
Bezpośrednim skutkiem pełnego uczestnictwa Polski w unii monetarnej będzie eliminacja
kosztów transakcyjnych związanych z istnieniem kursu wymiany złotego na euro. Należą do
nich bezpośrednie koszty finansowe, takie jak marża między kursem kupna i sprzedaży obcej
waluty, opłaty towarzyszące operacjom wymiany oraz koszty zabezpieczania się przed
ryzykiem kursowym. Druga grupa obejmuje koszty administracyjne ponoszone przez
podmioty gospodarcze w wyniku zaangażowania środków w działalność związaną
zprowadzeniem operacji walutowych. Są to koszty zarządzania ryzykiem kursowym,
dodatkowe nakłady na sprawozdawczość finansową oraz koszty alternatywne z tytułu
mniejszej efektywności zarządzania środkami pieniężnymi rozproszonymi na różnych
rachunkach bankowych oraz dłuższego czasu trwania transferów walut obcych.
Kolejną bezpośrednią zmianą wynikającą z przystąpienia do wspólnego obszaru walutowego
jest eliminacja ryzyka kursowego pomiędzy Polską i strefą euro. Ryzyko kursowe wiąże się
z nieoczekiwaną zmianą kursu złotego wobec euro, która może spowodować spadek wartości
aktywów lub wzrost naszych zobowiązań. Eliminacja ryzyka kursowego poprawi więc
warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Zmniejszy się niepewność, co do poziomu
8
NBP, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP wydanie V, s. 193
11
przyszłych przychodów i kosztów, co będzie sprzyjać rozwojowi wymiany handlowej.
Zmniejszy się także ryzyko inwestycyjne naszego kraju w oczach inwestora zagranicznego,
który nie będzie się już obawiać zmian kursu, a tym samym kosztów prowadzenia
działalności na terenie naszego kraju. Rozwój handlu sprzyja z kolei osiąganiu korzyści
wynikających ze specjalizacji oraz zwiększenia skali produkcji. Ożywienie handlu wiąże się
także z transferem do kraju nowych technologii i wiedzy, co zwłaszcza w przypadku państw
o mniejszym stopniu zaawansowania technologicznego przyczynia się do zwiększenia
wydajności i przyspieszenia rozwoju gospodarczego.
Dodatkowo eliminacja ryzyka kursowego pozwala na obniżkę stóp procentowych. Jest ono –
obok ryzyka niewypłacalności i płynności oraz oczekiwań co do zmian kursu walutowego –
jednym z trzech czynników wyjaśniających różnice w poziomie stóp procentowych
w różnych krajach. Ze względu na wspólną politykę pieniężną krótkoterminowe stopy
procentowe zostaną zrównane z tymi obowiązującymi w innych państwach strefy euro. Stopy
procentowe spadną o wielkość zawartej w nich premii za ryzyko kursowe, co wpłynie na
zmniejszenie kosztów pozyskania kapitału dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oraz
spadek kosztów obsługi zadłużenia polskiego rządu. Szacuje się, że poziom stóp
procentowych, dzięki wejściu do strefy euro powinien się obniżyć o 2-3 proc. w porównaniu
do stanu przed przyjęciem wspólnej waluty.
Kolejna istotna korzyść wynikająca z integracji walutowej to większa przejrzystość cen
i zintensyfikowana konkurencja. Dzieje się tak gdyż unia walutowa w pewnym stopniu
redukuje możliwości stosowania różnych cen tego samego dobra, a dzięki przejrzystości
cenowej przedsiębiorstwa lepiej identyfikują miejsca, w których określone grupy towarów
maja zbyt wysokie ceny. Zwiększenie podaży spowoduje wówczas spadek cen w tych
miejscach
9
. Możliwość porównania cen dóbr i usług wyrażonych w jednej walucie
spowoduje, że widoczne staną się różnice cen jednakowych produktów w poszczególnych
krajach strefy euro. Przejrzystość cen oznacza łatwiejszy wybór zagranicznych dostawców
i odbiorców. Ujednolicenie się rynku powinno zwiększyć konkurencję na rynku dóbr i usług.
Wzrost konkurencji przyczyni się do lepszej alokacji pracy i kapitału oraz zwiększenia presji
na efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów, co spowoduje wzrost wydajności
czynników
9
wytwórczych.
Zwiększona
konkurencja
zintensyfikuje
również
proces
Mankiw N.G.,Taylor M.P. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2009 Warszawa, s. 416
12
wprowadzania innowacji i najnowszych technologii, mających podstawowe znaczenie dla
długofalowego wzrostu gospodarczego.
Kraj przystępujący do strefy euro uzyskuje dodatkowo łatwiejszy dostęp do zasobów
kapitałowych wspólnego obszaru walutowego. Przyjęcie euro może więc skutkować
wzrostem inwestycji krajowych (dzięki spadkowi stóp procentowych, uwolnieniu nowych
zasobów i redukcji kosztu finansowania zagranicznego). Z kolei zwiększonemu napływowi
kapitału zagranicznego, zwłaszcza o charakterze długoterminowym, będzie sprzyjać wzrost
stabilności makroekonomicznej kraju i przejrzystości cen oraz eliminacja ryzyka kursowego.
Stabilność cen, niskie oczekiwania inflacyjne i niski poziom długoterminowych stóp
procentowych to najważniejsze cele polityki pieniężnej, ponieważ to one w największym
stopniu przyczyniają się do trwałego wzrostu gospodarczego i wzrostu liczby miejsc pracy.
Kolejną jakże ważną szansą dla Polski w związku z przyjęciem wspólnej waluty jest
integracja polskiego rynku finansowego ze strefą euro, która będzie prowadzić do poprawy
warunków finansowania polskich przedsiębiorstw. Rynek finansowy strefy euro
umożliwia zaspokajanie zapotrzebowania na usługi finansowe niedostępne na rynku
krajowym oraz wybór najbardziej konkurencyjnych pośredników finansowych. Integracja
rynku finansowego zwiększy dostęp do źródeł finansowania oraz umożliwi pozyskanie
kapitału po niższej cenie. Przyczyni się także do poprawy alokacji kapitału poprzez
umożliwienie większej dywersyfikacji ryzyka. Z kolei większy rynek pozwala na osiąganie
korzyści skali przez duże podmioty rynku finansowego.
Oprócz korzyści i szans związanych z mierzalnymi kategoriami makroekonomicznymi,
Polska może również zyskać na przyjęciu euro w kilku aspektach, które trudno ująć
w ilościowych ramach rachunku ekonomicznego. Polska, jako państwo członkowskie strefy
euro, będzie brała udział w procesie decyzyjnym w Europejskim Banku Centralnym. Prezes
banku centralnego będzie uczestniczył w pracach Rady Prezesów EBC. Z kolei minister
finansów będzie brał udział w dyskusjach Eurogrupy – ciała o rosnącym znaczeniu
w kształtowaniu ram polityki gospodarczej Unii Europejskiej.
13
2.2. Koszty i zagrożenia w związku z wejściem do strefy euro
Pełne uczestnictwo w Unii Gospodarczej i Walutowej, obok niekwestionowanych korzyści,
jest dla państw starających się o przyjęcie euro wyzwaniem i wiąże się z potencjalnymi
kosztami.
Potencjalne wyzwania czy też ryzyko związane z przyjęciem euro wiąże się z pytaniem, czy
gospodarki krajów, które przyjmują wspólną walutę, mają podobny przebieg cyklu
koniunkturalnego i nie przejawiają znaczącej dywergencji. Przy polityce pieniężnej
koncentrującej się na strefie euro jako całości, dywergencja taka powoduje, że rosną
wymagania stojące przed krajową polityką fiskalną i strukturalną, która musi wówczas
odegrać kluczową rolę w procesie dostosowań. U podstaw dywergencji może leżeć radykalnie
odmienna struktura porównywanych gospodarek lub odmienna polityka gospodarcza,
jakkolwiek ta ostatnia stanowi raczej mniejszy problem, jako że wszystkie kraje UE mają
obowiązek dążenia do stabilności cen, zdrowych finansów publicznych i realizacji zapisów
strategii lizbońskiej na rzecz wzrostu i zatrudnienia.
Podstawowym kosztem zamiany waluty krajowej na euro jest utrata autonomii
w kształtowaniu polityki pieniężnej i kursowej oraz ograniczenie możliwości użycia
instrumentów polityki fiskalnej.
Dzisiaj polityka pieniężna w Polsce jest prowadzona przez Narodowy Bank Polski
i koncentruje się na sytuacji naszego kraju. NBP poprzez poziom stóp procentowych dba
o stabilność cen - zapobiega wystąpieniu nadmiernej inflacji podnosząc stopy procentowe,
a przy braku zagrożeń inflacyjnych przeciwdziała spowolnieniu gospodarczemu poprzez ich
obniżkę. Autonomiczna polityka pieniężna w ten sam sposób ogranicza negatywne skutki
wstrząsów gospodarczych, tj. nieoczekiwanych i z reguły gwałtownych wydarzeń
pochodzących ze sfery gospodarki lub polityki, które mają istotny wpływ na podstawowe
zmienne makroekonomiczne. Z kolei płynny kurs walutowy, pozwala łagodzić wahania
produkcji i zatrudnienia, w szczególności w sytuacji wstrząsów w popycie zewnętrznym oraz
zmian relacji cen handlu zagranicznego.
Przyjęcie euro oznacza rezygnację z niezależnej polityki stopy procentowej oraz płynnego
kursu walutowego. W systemie sztywnego kursu walutowego stopy procentowe musza być
dostosowywane do poziomu wyznaczanego przez bank centralny kraju, z którego walutą
została związana waluta krajowa. Ze względu na zróżnicowany przebieg wahań koniunktury
14
w krajach uczestniczących w obszarze wspólnej waluty, jednolita stopa procentowa banku
centralnego unii monetarnej może nie być w pełni adekwatna do sytuacji gospodarczej we
wszystkich krajach należących do wspólnego obszaru walutowego.
Należy przy tym dodać, że o ile niezależna polityka stopy procentowej może stanowić
skuteczne narzędzie łagodzenia wahań koniunktury, o tyle stabilizująca rola płynnego kursu
walutowego w gospodarce jest ograniczona. Płynny kurs walutowy może stanowić zarówno
mechanizm ograniczający wahania gospodarcze, jak i źródło zaburzeń, zwiększających te
wahania.
Skala potencjalnych kosztów zależy od tego, na ile gospodarka krajowa jest podatna na
zakłócenia przebiegu procesów gospodarczych dotykające w różnym stopniu poszczególnych
członków unii walutowej i mamy wtedy do czynienia z wstrząsem asymetryczny. Natomiast
szok symetryczny spotykamy wtedy, gdy wstrząs w podobny sposób dotyka wszystkie kraje
strefy euro.
Podstawowym wyznacznikiem potencjalnych kosztów jest stopień synchronizacji cykli
koniunkturalnych z gospodarkami państw członkowskich unii walutowej. W przypadku
Polski synchronizacja ta jest relatywnie wysoka, głównie dzięki występowaniu między Polską
a krajami strefy euro silnych powiązań handlowych, a należy się spodziewać, że przyjęcie
euro tę zbieżność jeszcze wzmocni.
Istotne jest także to, czy w gospodarce występują mechanizmy mogące łagodzić pojawienie
się ewentualnych szoków asymetrycznych. Należą do nich: mobilność siły roboczej,
elastyczność cen i płac oraz polityka fiskalna, w szczególności efektywne działanie tzw.
automatycznych stabilizatorów koniunktury. Nawet, jeśli pojawi się szok asymetryczny,
prawidłowe
funkcjonowanie
tych
mechanizmów
(ich
uruchomienie
nie
wymaga
podejmowania żadnych dodatkowych decyzji, w szczególności dotyczy to systemu
podatkowego) może zminimalizować koszty utraty autonomii w kształtowaniu polityki
kursowej i monetarnej przez narodowy bank centralny.
Do bezpośrednich kosztów związanych z przyjęciem wspólnej waluty można zaliczyć
wszelkie koszty techniczne i administracyjne, które poniosą administracja publiczna, banki
centralne, jak również przedsiębiorstwa finansowe i niefinansowe. Są to koszty
przystosowania systemów informatycznych, szkolenia pracowników, przystosowania
bankomatów i automatów do sprzedaży biletów, przeprowadzenia kampanii informacyjnej.
Dla polskich banków i instytucji finansowych pewną stratą może się także okazać brak
15
dochodów z transakcji wymiany walut, transakcji zabezpieczających czy płatności
międzynarodowych.
Ponadto w okresie wprowadzania euro do obiegu gotówkowego istnieje ryzyko pewnych
"zawirowań" cenowych, wynikających m.in. z zaokrąglania cen czy też wykorzystania przez
przedsiębiorców
niewiedzy
konsumentów
do
nieuzasadnionego
ekonomicznie
ich
podnoszenia.
Rezultatom nieuczciwych praktyk cenowych można jednak skutecznie zapobiegać, wdrażając
sprawdzone rozwiązania instytucjonalne (m.in. nakaz podwójnej ekspozycji cen, zachęcanie
przedsiębiorców do partycypacji w porozumieniach z rządem, kampanie informacyjne,
monitoring cen przez organizacje konsumenckie).
2.3. Bilans korzyści i kosztów dla Polski po wejściu do strefy euro
Porównanie kosztów i korzyści jednoznacznie pokazuje, że wejście Polski do strefy euro jest
korzystne. Potwierdza to zresztą szereg badań i analiz, w tym dwa obszerne raporty
przygotowane w Narodowym Banku Polskim [NBP, 2004], [NBP, 2009].
Szacując ostrożnie, krótkookresowe, bezpośrednie korzyści netto wynikające z wejścia do
strefy euro wynoszą w skali roku ok. 16-17 mld zł, czyli ok. 1,0-1,1% PKB (dane z 2011 r.).
Kwota ta będzie zapewne większa, jeśli uwzględni się także pozostałe wymienione korzyści,
których skala jest trudna do oszacowania. W roku wejścia do unii walutowej korzyści te
należy jednorazowo pomniejszyć o koszty organizacyjno-techniczne wprowadzenia euro do
obiegu, szacowane na ok. 7,5 mld zł. Koszty te nie wystąpią w następnych latach.
Dodatkowo, w kolejnych latach pojawią się korzyści pośrednie, dynamiczne, wynikające
z poprawy konkurencyjności, rozwoju handlu międzynarodowego i wzrostu inwestycji.
Z cytowanych wcześniej badań przeprowadzonych przez Narodowy Bank Polski wynika, że
efekty te pozwolą przyspieszyć tempo wzrostu polskiego PKB o ok. 0,7 punktu procentowego
rocznie (ok. 10,7 mld zł rocznie w cenach z 2011 roku).
Przeprowadzona analiza korzyści i kosztów wskazuje, więc że pozostając poza strefą euro
Polska ponosi znaczące koszty z tego tytułu, przypuszczalnie znacznie przekraczające
16
20 mld zł w skali roku. Stanowi to argument za możliwie szybką akcesją. W miarę upływu
czasu kwota utraconych korzyści będzie rosła na skutek ponoszenia przez polską gospodarkę
coraz większych kosztów transakcyjnych w związku z dalszym rozwojem wymiany między
Polską a strefą euro oraz ponoszenia coraz większych kosztów kredytu w miarę wzrostu
udziału kredytów w PKB.
W przeciwnym kierunku będzie oddziaływała systematycznie spadająca premia za ryzyko
w stopach procentowych, w miarę postępu konwergencji realnej i zamykania luki dochodowej
pomiędzy Polską a krajami strefy euro.
Na obecnym etapie trudno przesądzić, która z tych tendencji przeważy.
17
Rozdział 3 Perspektywy dla polskiego sektora bankowego w obliczu
integracji
3.1. Korzyści i szanse dla sektora bankowego
Biorąc pod uwagę zobowiązanie się Polski do uczestnictwa w Unii Gospodarczej i Walutowej
należy również przeanalizować perspektywy i szanse wynikające z przystąpienia do strefy
euro, z punktu widzenia polskiego sektora bankowego jako największego uczestnika rynku
finansowego.
Rozważając znaczenie poszczególnych korzyści czy szans również i na sektor bankowy mogą one
oddziaływać zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio. Wpływ bezpośredni przejawia się
w horyzoncie krótkookresowym natomiast implikacje pośrednie w wymiarze długookresowym.
Trzeba podkreślić, iż niektóre omówione wcześniej korzyści i szanse wynikające z wejścia Polski
do strefy euro będą tożsame dla sektora bankowego. Zatem podstawowe korzyści to:
•
wyeliminowanie ryzyka walutowego,
•
intensyfikacja powiązań gospodarczych z państwami strefy euro może
przyczynić się do wzrostu zapotrzebowania na usługi bankowe dla
przedsiębiorstw, zmniejszenie ryzyka makroekonomicznego w kontekście
poprawy
postrzegania
polskiej
gospodarki
(posiadanie
waluty
międzynarodowej pełniącej rolę waluty rezerwowej),
•
wykorzystanie efektu skali i bardziej jednolitych reguł prowadzenia
działalności,
•
wzrost przychodów z tytułu opłat za obsługę emisji dłużnych papierów
korporacyjnych
•
Wprowadzenie jednolitych standardów regulacyjnych - jednolity mechanizm
nadzorczy
Aby zwiększyć efektywność funkcjonowania banków w Polsce przeprowadzona została
prywatyzacja, której celem było: wprowadzenie nowoczesnych technologii i metod
zarządzania, a także wzmocnienie kapitałowe banków oraz poprawa efektywności alokacji
kapitału i zasobów ludzkich, a przez to zwiększenie ich konkurencyjności na arenie
międzynarodowej10.
10
J. Kraciuk, Procesy konsolidacji w polskim sektorze bankowym [w:] Problemy Rolnictwa Światowego,
Szkoła Głowna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa 2006, Tom 15, s. 283.
18
Polska jest jednym z wielu państw Europy Środkowo-Wschodniej charakteryzujących się
wysokim udziałem inwestorów zagranicznych w aktywach sektora bankowego i na koniec
2014 roku wynosił około 62 %. Inwestorzy krajowi kontrolowali 10 banków komercyjnych
oraz wszystkie banki spółdzielcze (Skarb Państwa kontrolował 4 banki komercyjne),
a inwestorzy zagraniczni 28 banków komercyjnych oraz wszystkie oddziały instytucji
kredytowych. Kontrolne pakiety akcji posiadali inwestorzy z 17 krajów, przy czym
dominującą rolę odgrywali inwestorzy z Włoch, Niemiec, Hiszpanii i Holandii11.
Rysunek 1.
Struktura własnościowa aktywów polskiego sektora bankowego według kraju
pochodzenia podmiotu pierwotnie dominującego stan na 31 grudnia 2014 roku
PORTUGALIA
FRANCJA 4%
POZOSTAŁE
6%
5%
POLSKA
USA
6%
WŁOCHY
POLSKA
38%
HISZPANIA
9%
NIEMCY
HOLANDIA
HISZPANIA
USA
HOLANDIA
9%
FRANCJA
PORTUGALIA
NIEMCY
10%
WŁOCHY
13%
POZOSTAŁE
Źródło: Raport o sytuacji banków w 2014 r., Urząd Komisji Nadzoru Finansowego, Warszawa, 2015, s. 20.
Tak znaczny udział inwestorów zagranicznych w krajowym sektorze bankowym jest istotna
z punktu widzenia przystąpienia Polski do unii bankowej. Wynika to z faktu, że nawet jeśli
Polska nie przystąpi do unii bankowej, to jej ostateczny kształt będzie miał wpływ na polski
sektor bankowy poprzez banki matki polskich banków, których siedziby w większości
przypadków znajdują się w państwach strefy euro. Polski sektor bankowy już na obecnym
etapie, przed przystąpieniem czy to do stresy euro czy do unii bankowej, jest częścią
europejskiego systemu bankowego.
Ponadto na przestrzeni ostatnich lat, w okresie od grudnia 2008 roku do grudnia 2014 roku,
obserwowane jest zmniejszanie się uzależnienie polskiego sektora bankowego od kapitału
11
Raport o sytuacji banków w 2014r., UKNF, Warszawa 2015, s. 20
19
zagranicznego, zarówno w ujęciu właścicielskim, jak i odnośnie do źródeł finansowania
działalności kredytowej.
Zatem mając powyższe dane na uwadze, z punktu widzenia wiarygodności i stabilności
polskiego systemu bankowego, unia bankowa, która jest adresowana dla uczestników strefy
euro jest w dłuższej perspektywie potencjalną szansą.
Głównym argumentem uzasadniającym powyższe stwierdzenie jest wzrost bezpieczeństwa
krajowego systemu bankowego, który będzie sprzyjał popytowi na obligacje polskich
banków.
3.2. Negatywne skutki wejścia do strefy euro na sektor bankowy
Konsekwencje wynikające z globalnego kryzysu finansowego oraz kryzysu nadmiernego
zadłużenia państw strefy euro wpłynęły na zmianę postrzegania ewentualnego przystąpienia
Polski do strefy euro. Poza wymienionymi wyżej korzyściami istnieje szereg zagrożeń oraz
negatywnych skutków.
Wśród największych kosztów i ryzyka dla sektora bankowego związanych z wejściem do
strefy euro znajdujemy:
•
koszt wprowadzenia euro do obrotu gotówkowego (zaopatrzenie gospodarstw
domowych i przedsiębiorstw) i bezgotówkowego,
•
modernizacja systemów informatycznych,
•
koszty szkolenia personelu,
•
przystosowanie urządzeń obrotu gotówkowego.
•
utrata części dochodów walutowych (z operacji wymiany i obrotu
instrumentami pochodnymi denominowanymi w euro,
•
wzrost konkurencji na rynku bankowym (obniżenie się marży odsetkowej),
•
ryzyko powstania bańki cenowej na rynku nieruchomości (niższe stopy
procentowe) – ryzyko kredytowe
•
rozwój rynków korporacyjnych papierów dłużnych (obniżenie popytu na
kredyt bankowy).
Skala tych kosztów może być bardzo duża, a ryzyko dla sektora bardzo wysokie, zwłaszcza
że wystąpią one w krótkookresowym horyzoncie czasowym.
20
Należy również zwrócić uwagę, iż najbardziej dotkną banki tylko z polskim kapitałem,
natomiast sektor z kapitałem zagranicznym może uzyskać wsparcie z jednostki macierzystej.
Z kolei integracja polskiego sektora bankowego wiąże się z większym ryzykiem
i uzależnieniem od sytuacji poszczególnych gospodarek w strefie euro.
Analizując, zatem potencjalne konsekwencje dla krajowego sektora bankowego, związane
z przystąpieniem Polski do strefy euro, warto również zwrócić uwagę na poziom,
a w zasadzie na stagnację rozwoju gospodarczego w państwach należących do unii walutowej
co prezentuje Rysunek nr 2. Ponadto, strefa euro w dalszym ciągu, jak przedstawiają nam
dane przedstawione na Rysunku nr 3, zmaga się zarówno z kryzysem nadmiernego zadłużenia
publicznego jak i zbyt wysokimi deficytami budżetowymi, co negatywnie wpływa na
gospodarki poszczególnych państw.
Należy wskazać, że tempo wzrostu PKB we wiodących gospodarkach strefy euro, tj. Niemiec
i Francji, jedynie nieznacznie przekroczyło 0% w 2013 roku, odpowiednio 0,4% oraz 0,2%.
Natomiast państwa takie jak Włochy, Hiszpania, Holandia, Portugalia czy Grecja znajdują się
nadal w recesji.
Najnowsze analizy NBP12, w porównaniu do tych z 2009 roku, wskazują, że przystąpienie
Polski do unii walutowej stwarza jedynie szansę na przyspieszenie tempa wzrostu
gospodarczego.
Kryzys w strefie euro zdecydowanie zmienił postrzeganie członkostwa w unii walutowej, a
dodatkowo przyczynił się do zwiększenia grupy eurosceptyków projektu wspólnej waluty.
12
NBP, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Warszawa, 2014.
21
Rysunek nr 2: Tempo wzrostu PKB w państwach UE w 2013 roku (w %)
Źródło: IBnGR na podstawie danych Eurostat.
Rysunek nr 3: Poziom długu publicznego w państwach UE wg danych na koniec 2013
roku (w %)
Źródło: IBnGR na podstawie danych Eurostat
22
Przedłużający się kryzys w strefie euro daje słabe perspektywy rozwoju gospodarczego.
W związku z tym, ze względów ostrożnościowych, sektor bankowy znacznie ograniczył
kredytowanie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych w relacji do poziomu sprzed kryzysu.
Ograniczenie sprzedaży kredytów przełożyło się z kolei na spadek rentowności działalności
bankowej..
W latach 2008-2013 spośród największych gospodarek strefy euro jedynie sektor bankowy
we Francji osiągnął średnią roczną stopę zwrotu z kapitałów własnych na poziomie
nieznacznie przekraczającym 5%. W przypadku takich krajów jak Holandii czy Hiszpanii
wskaźniki ROE wynosiły średnio 2,1% oraz 1,9%. Natomiast sektory bankowe w Niemczech
oraz we Włoszech odnotowały ujemną rentowność kapitałów własnych, wynoszącą
odpowiednio -1,1% oraz -2,6%.
W obliczu takiej sytuacji, kiedy kraje strefy euro borykają się z problemami związanymi ze
stagnacją gospodarki oraz nadmiernym zadłużeniem, zaś sektory bankowe z niską
rentownością, pojawia się pytanie o sensowność przystąpienia Polski do unii walutowej
w najbliższym okresie? Czy nie potrzeba czasu na poprawę sytuacji w samej strefie euro,
a z drugiej strony czasu na dokładne przygotowanie reform strukturalnych polskiej
gospodarki, które podniosą jej konkurencyjność i pozwolą zmniejszyć dystans rozwoju
w stosunku do państw Europy Zachodniej.
Istotnym zagrożeniem dla perspektyw rozwoju gospodarczego może być brak autonomicznej
polityki pieniężnej oraz własnej waluty, poprzez zbyt niski poziom stóp procentowych, który
może przyczynić się do powstania baniek cenowych na rynkach nieruchomości,
a w konsekwencji wpłynąć negatywnie na stabilność finansową oraz makroekonomiczną
w tych państwach.
Pęknięcie bańki cenowej na rynku nieruchomości mieszkaniowych miałoby poważne skutki
dla polskiego sektora bankowego, głównie z uwagi na: wzrost udziału kredytów
nieregularnych w strukturze portfela kredytów mieszkaniowych oraz spadek wartości
zabezpieczeń kredytów. Co więcej, w okresie deflacji na rynku nieruchomości
mieszkaniowych konsumenci, oczekując dalszego spadku cen, wstrzymują się z decyzjami
dotyczącymi zakupu, co nasila presję deflacyjną na tym rynku. A to z kolei prowadzi do
23
zmniejszenia
przychodów
odsetkowych
banków
z
tytułu
sprzedaży
kredytów
mieszkaniowych.
Ostatni kryzys finansowy pokazał zatem, że korzyści wynikające z niższych stóp
procentowych nie są jednoznaczne, w szczególności w ujęciu długoterminowym.
3.3. Bilans potencjalnych szans i zagrożeń dla bankowości w Polsce
Na przestrzeni ostatnich kilku lat zmienił się, bowiem bilans potencjalnych korzyści
i zagrożeń, na co wskazują opracowania Narodowego Banku Polskiego. W raporcie z 2009
roku NBP podkreślał, że „w długim okresie gospodarka Polski powinna odnieść korzyści
z integracji ze strefą euro, pod warunkiem odpowiedniego przygotowania”13. W ramach
dokonanej wówczas oceny kryzys finansowy nie był postrzegany w kategoriach zagrożenia,
a mógł jedynie w niewielkim stopniu zmniejszyć korzyści, wynikające z integracji rynków
finansowych, czy z intensyfikacji wymiany handlowej.
Z perspektywy sektora bankowego przystąpienie Polski do strefy euro będzie opłacalne
w sytuacji gdy długoterminowe korzyści będą przewyższać długoterminowe koszty. Polski
sektor bankowy powinien być odpowiednio przygotowany na członkostwo w strefie euro.
Moment przystąpienia Polski do strefy euro powinien zostać zatem odpowiednio określony,
aby mógł przyczynić się do wzrostu stabilności sektora finansowego. Jak już wcześniej
zaznaczono wejście do strefy euro jest tożsame z pełnoprawnym członkostwem w unii
bankowej. Brak integracji ze strefą euro daje polskiemu sektorowi bankowego jedynie
możliwość tzw. „bliskiej współpracy”.
Warto przypomnieć, że Polska od momentu przystąpienia do unii bankowej narażona byłaby
na pełne koszty związane z uczestnictwem w tym projekcie, bez jednoczesnej możliwości
wykorzystana podstawowej korzyści, czyli dostępu do funduszu ESM (wsparcie kapitałowe)
oraz dotacji EBC (wsparcie płynnościowe). Jest to argument często podnoszony przez
ekspertów podchodzących sceptycznie do przystąpienia do unii bankowej na obecnym etapie,
gdy Polska nie jest jeszcze członkiem strefy euro.
13
NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i
Walutowej, Warszawa, 2009, s. 372.
24
Tabela nr 8: Perspektywy przystąpienia Polski do unii bankowej dla sektora bankowego
Korzyści/szanse
• jednolitość regulacji nadzorczych
• ograniczenie problemu host vs. Home country
• ograniczenie arbitrażu regulacyjnego
• wzrost wiarygodności kraju
• obniżenie kosztu finansowania
• integracja rynku finansowego
• większy dostęp do informacji
• wpływ na proces decyzyjny w ramach
• ograniczenie ryzyka płynącego z sektora
bankowego
• zmniejszenie roli pomocy publicznej w
sytuacji kryzysowej, ochrona podatnika
• bardziej sprawiedliwy podział kosztów
kryzysu bankowego
• ograniczenie zjawiska pokusy nadużycia
Zagrożenia/ryzyka
• koszty finansowe związane z
funkcjonowaniem SSM
• ograniczenie kompetencji krajowego
nadzoru
• większe uzależnienie polskiego sektora
bankowego od sytuacji w strefie euro
• proces decyzyjny faworyzujący państwa
strefy euro
• możliwa liberalizacja nadzoru (z punktu
widzenia EBC polski sektor bankowy
mało znaczący)
• niejasność przepisów
• mogą pojawić się problemy w
praktycznym wykorzystywaniu tego
mechanizmu proces decyzyjny
faworyzujący państwa strefy euro
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych IBnGR
W ocenie konsekwencji związanych z projektem unii bankowej z perspektywy Polski istotne
jest jaki będzie jej wpływ na wzmocnienie stabilności sektora bankowego w strefie euro? Jeśli
projekt unii bankowej przyczyni się do wzmocnienia tego sektora w strefie euro to będzie to
korzystne z punktu widzenia Polski, nawet w sytuacji pozostawania poza unią bankową, gdyż
poprawa sytuacji sektora bankowego w strefie euro może bowiem poprzez powiązania
kapitałowe pośrednio wpłynąć na wzmocnienie polskiego systemu bankowego. Jest to
szczególnie istotny czynnik w kontekście luki finansowej występującej w krajowym sektorze
bankowym. Środki pozyskiwane ze źródeł zagranicznych są potrzebne do dalszego rozwoju
rynku bankowego i jego możliwości finansowania inwestycji przedsiębiorstw, a także
gospodarstw domowych.
Jednak konsekwencje uczestnictwa Polski w strefie euro, z punktu widzenia sektora
bankowego, należy postrzegać w dwóch kategoriach: po pierwsze pozostania poza tym
projektem, a po drugie wejścia do unii bankowej, co obecnie wydaje się mniej
prawdopodobne. Biorąc pod uwagę drugi scenariusz, należy zadać pytanie czy nastąpiła by
ewentualna poprawa bezpieczeństwa sektora bankowego po przystąpieniu do unii bankowej?
A po drugie, czy przystąpienie Polski do unii bankowej ograniczy ryzyko związane ze
zjawiskiem odpływu kapitału z polskich banków w sytuacji kryzysowej? Odpowiedź na te
pytania wydaje się w obecnej sytuacji w strefie euro nie tak jednoznaczna i oczywista.
25
Bez względu na podjętą przez Polskę decyzję o ewentualnym uczestnictwie w unii bankowej,
w obliczu wprowadzenia pakietu CRR/CRD wprowadzenie jednolitego mechanizmu
nadzorczego będzie miało istotny wpływ na polski sektor bankowy. Decyduje o tym przede
wszystkim znaczący udział kapitału zagranicznego w akcjonariacie polskich banków,
pochodzącego głownie z państw strefy euro, który skutkować będzie m.in. przejęciem
nadzoru nad krajowymi bankami-córkami (na poziomie skonsolidowanym) przez Europejski
Bank Centralny. Głównym celem wprowadzenie jednolitego mechanizmu nadzorczego jest
poprawa stabilności nie tylko strefy euro, ale również całego regionu, co będzie miało
pozytywne implikacje także dla krajowego sektora bankowego. Jednakże należy pamiętać, iż
nawiązanie „bliskiej współpracy” w zakresie jednolitego nadzoru będzie wiązało się
z istotnymi kosztami dla Polski, które poza wymiarem czysto finansowym obejmą także
konsekwencje związane z utratą niezależności przez krajowy nadzór.
Zatem integracja Polski ze strefą euro miałaby istotny wpływ na polski sektor bankowy
zarówno w wymiarze krótko-, jak i długookresowym. Ocena potencjalnych konsekwencji
integracji Polski ze strefą euro z perspektywy krajowego sektora bankowego jest
niejednoznaczna i wciąż rodzi wiele pytań na które nie ma pewnych odpowiedzi.
26
Podsumowanie
Perspektywa wprowadzenia waluty euro budzi wiele wątpliwości i niepewności i nie jesteśmy
w stanie przewidzieć wszystkich istotnych zagrożeń, możemy jednak traktować sytuację
obecną w krajach strefy euro jako ważny początek do szerszej dyskusji na temat
konsekwencji dla bankowości w związku z przystąpieniem Polski do unii bankowej.
Projekt ten stwarza pewne nadzieje na rozwiązanie co najmniej kilku istotnych problemów.
Chociażby kwestie związane z ograniczeniem hazardu moralnego oraz wysokich kosztów
publicznych kryzysów bankowych. Ważne jest też przerwanie współzależności między
sytuacją fiskalną państw, a niewypłacalnością instytucji kredytowych.
Z perspektywy Polski istotne znaczenie ma fakt, że unia bankowa to przede wszystkim
pomysł na wzmocnienie strefy euro i przeciwdziałanie jej potencjalnemu rozpadowi.
Ograniczenie unii bankowej do państw strefy euro stwarza dla Polski ryzyko pozostawania
poza głównym nurtem integracji unijnej.
Jednak analiza licznych wystąpień i debat wskazuje, że Polska w najbliższym czasie nie
będzie prawdopodobnie członkiem unii bankowej. Niemniej jednak jest to bardzo istotny
projekt z polskiego punktu widzenia. Przemawia za tym przede wszystkim fakt, że unia
bankowa może mieć istotny wpływ na konkurencyjność polskiego sektora bankowego.
Sektory bankowe nieobjęte wspólnym nadzorem mogą być narażone na różne negatywne
skutki. Choćby z uwagi na to, że kraje objęte scentralizowanym nadzorem będą cieszyć się
większym zaufaniem rynków finansowych. Co więcej, chociaż Polska nie jest członkiem
strefy euro, to jednak powstanie unii bankowej będzie miało istotne implikacje zarówno dla
polskich banków, w większości należących do banków europejskich podlegających
wspólnemu nadzorowi bankowemu, jak i dla polskiej gospodarki, kredytowanej przez sektor
bankowy.
Należy również pamiętać, iż prócz wielu zagrożeń związanych z procesem integracji, większe
wydaje się ryzyko związane z nieprzystąpieniem do unii bankowej, gdyż może powodować
zahamowanie procesu integracji w sektorze bankowym strefy euro, a w konsekwencji jego
ewentualną marginalizację oraz utratę konkurencyjności.
27
Bibliografia
1. Brzoza-Brzezina M., [2011], Polska polityka pieniężna. Badania teoretyczne i empiryczne,
Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
2. Borowski J., [2008], Czy warto przyjąć euro w Polsce?, Forum Obywatelskiego Rozwoju,
Warszawa, Zeszyt 4.
3. Borowski J., [2011], Integracja monetarna, PWE, Warszawa.
4.
Cieślik A., Michałek J., Mycielski J., [2008, sierpień], Analiza skutków handlowych
przystąpienia Polski do Europejskiej Unii Monetarnej przy użyciu uogólnionego modelu
grawitacyjnego, WNE, seminarium BISE, NBP, maszynopis.
5. NBP, [2004], Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro,
Narodowy Bank Polski, Warszawa.
6. NBP, [2009], Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim
etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa.
7. NBP, Ekonomiczne wyzwania integracji Polski ze strefą euro, Warszawa, 2014
8. NBP, Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, NBP wydanie V,
9. NBP, Integracja finansowa w Europie po wprowadzeniu euro., Warszawa 2012r
10. NBP, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2013r. , Narodowy Bank Polski, Warszawa
2014.
11. KNF, Sprawozdanie z działalności Komisji Nadzoru Finansowego w 2014 roku.
12. Osiatyński J., [2011], Warunki gotowości Polski do wejścia do strefy euro, „Ekonomista”, nr
5.
13. Rosati, D.K., [2009], Euro – ekonomia i polityka, Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. R.
Łazarskiego, Warszawa (redakcja).
14. Rosati D.K., [2013], Czy Polska powinna wejść do strefy euro?, w pracy zbiorowej pod red.
D.K. Rosati, L. Oręziak, Kryzys finansów publicznych. Przyczyny, mechanizm, drogi wyjścia,
Wyższa Szkoła Handlu i Prawa im. R. Łazarskiego, Warszawa, rozdział 4, s. 103-138.
15. Mankiw N.G.,Taylor M.P. Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, 2009
Warszawa
16. K. Stopczyński, „Funkcjonowanie i rozwój rynku kapitałowego”, PTE, Szczecin, 2004.
17. J. Kraciuk, Procesy konsolidacji w polskim sektorze bankowym [w:] Problemy Rolnictwa
Światowego, Szkoła Głowna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa 2006, Tom 15
28