ARYSTOTELES ze Stagiry - Polskie Towarzystwo Etologiczne

POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE
Biogramy
ARYSTOTELES ze Stagiry
ARYSTOTELES ze Stagiry, zwany też dlatego Stagirytą (384-322 prz.
Chr.), jeden z najwybitniejszych najwszechstronniejszych zmyślicieli
greckich, filozof i badacz, uczeń i krytyk PLATONA (właśc. Arystoklesa, 427347 prz. Chr., ucznia SOKRATESa, 469-399 prz. Chr.), założyciel tzw. szkoły
perypatetyków od tego, że jej uczestnicy dyskutowali przechadzając się gr.
peripate:tikós ‘przechadzający się’; był nauczycielem Aleksandra Wielkiego
(356-323 prz. Chr.). W filozofii był pierwszym i najważniejszym
przeciwnikiem Platona występując przeciw jego teorii idei; w tzw.
„pierwszej filozofii” (później nazwanej metafizyką, gdyż w wydaniu Andronikosa z Rodosu
w I w. po Chr. umieszczono ją po fizyce gr.: [ta] metá [ta] fysiká ‘te [księgi], które
następują po przyrodniczych’) głosił tezę, że Bóg jest istotą doskonałą, czystą myślą. W
etyce i polityce uważał że szczęście jest celem człowieka, a drogą do jego osiągnięcia
pielęgnowanie cnót (inaczej ‘dzielności’, gr. areté:, łac. vírtus). Za podstawę wszystkich
nauk uważał logikę, a sylogizm za wzór poprawnego rozumowania; był też twórcą
systemu logiki modalnej, prekursoren teorii definicji i rozumowania; autorem klasycznej
definicji prawdy, praw sprzeczności i wyłączonego środka, zasady złotego środka w etyce.
Stanowisko Arystotelesa było próbą połączenia realizmu i empiryzmu, racjonalizmu i
sensualizmu, a także idealizmu i materializmu (tzw. hylemorfizm czyli koncepcja
substancji złożonej z biernej materii i aktywnej formy).
Jak na tak odległego w czasie uczonego, nadspodziewanie wiele jego dzieł ocalało do
czasów nowszych, w czym jest wielka zasługa Arabów, którzy podczas intelektualnej
„nocy” Bizancjum przechowali jego pisma; m. in. arystotelikiem byli AWICENNA (właśc. IBN
SINA, 980-1037) i AWERROES (właśc. IBN ROSZD Z KORDOWY, 1126-1198). Po okresie arabskim
myśl chrześcijańskiej Europy powróciła do Arystotelesa. W szczególności św. Tomasz z
Akwinu („Akwinata”, 1225 lub 1226 1274) czerpał z poglądów Arystotelesa w
formułowaniu swojej doktryny, nazwanej później tomizmem, a która stała się podstawą
scholastyki.
Arystoteles był witalistą i właściwości żywych organizmów przypisywał ich duszom.
„Dusza i ciało były dla niego dwoma aspektami rzeczy ożywionych. Duszę pojmował jako
«energię ciała organicznego». [...] W poglądach na duszę oscylował, podobnie jak w
teorii materii i formy [miały one w filozofii A. szczególne znaczenie SYMBOL 45 \f
"GreekMathSymbols" przyp. mój, JAC], między ujęciem materialistycznym (traktując
niekiedy duszę jako coś, co jest zależne od stanu ciała), a idealistycznym (mówiąc od
duszy jako «o czynnej zasadzie» [i dlatego później w tomizmie nazywano ją formą
substancjalną ciała SYMBOL 45 \f "GreekMathSymbols" przyp. mój, JAC])” Legowicz &
Kryszewski (1961, s. 406). Arystoteles rozróżniał hierarchię bytów organicznych: rośliny
miały duszę wegetatywną (łac. anima vegetativa), dzięki której żyją i rosną, zwierzęta,
które ponadto czują i mają popędy SYMBOL 45 \f "GreekMathSymbols" duszę zmysłową
(anima sensitiva), człowiek, który nadto myśli SYMBOL 45 \f "GreekMathSymbols" ma
duszę rozumną (anima rationalis); człowiek jest według niego istotą „społeczną” (zoón
politikón), jedynie w państwie może ona znaleźć moralne udoskonalenie. Należy
podkreślić, że pogląd A. na hierarchię rodzajów istot ożywionych był niejako antycypacją
współczesnego organizmalizmu, w którym każdemu wzrostowi poziomu organizacji
odpowiada emergencja (= wyłonienie się) nowych właściwości układu żywego SYMBOL 45 \f
"GreekMathSymbols" „dobudowując” się do osiągnięć poprzednich ewolucyjnie poziomów
organizacji układów ożywionych. Jak piszą Legowicz & Kryszewski (loc. cit.), Arystoteles
„sformułował wiele do dziś uznawanych praw, antycypował zasadę korelacji narządów,
© 2007 Jerzy Andrzej Chmurzyński
Publikacja materiałów wyłącznie za zgodą autora
[email protected]
1
POLSKIE TOWARZYSTWO ETOLOGICZNE
Biogramy
operował pojęciem narządów homologicznych oraz analogicznych; wiązał budowę
zwierząt z warunkami ich życia. [...] W psychologii A. analizował fizjol. podstawy takich
zjawisk psych. jak: wyobrażenie, pamięć, marzenie senne i emocje oraz badał prawa
kojarzenia”.
Wybór dzieł oryginalnych:
Krótkie rozprawy psychologicznoSYMBOL 45 \f "Symbol" biologiczne. Warszawa 1971; O
duszy. Warszawa 1972; O ruchu zwierząt. O poruszaniu się przestrzennym zwierząt.
Warszawa 1975; O częściach zwierząt. Warszawa 1977; Zagadnienia przyrodnicze.
Warszawa 1980; Zoologia (Historia Animalium). Warszawa 1982.
Inne, opracowania:
Awicenna: Księga wiedzy. Warszawa 1974.
B. Farrington: Nauka grecka. Warszawa 1954, cz. I, rozdz. VIII: Arystoteles; E.
Dokowski: Arystoteles jako twórca wiedzy przyrodniczej. Czasopismo Przyrodnicze, 1934;
J. Legowicz, Wł. Kryszewski: Arystoteles, Airistotél‘s. W: Wielka Encyklopedia
Powszechna PWN, t. 1. Warszawa 1962, ss. 405-407; K. Leśniak: Arystoteles. Warszawa
1965; Wł. Tatarkiewicz: Układ pojęć w filozofii Arystotelesa. Warszawa 1978.
© 2007 Jerzy Andrzej Chmurzyński
Publikacja materiałów wyłącznie za zgodą autora
[email protected]
2