Program nauczania języka polskiego dla uczniów gimnazjum

Transkrypt

Niezbędnik nauczyciela. po polsku
Po polsku
Program nauczania języka polskiego
dla uczniów gimnazjum
Jolanta Malczewska
Spis treści
1. Wstęp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
2. Charakterystyka programu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
3. Cele edukacyjne: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
a)cele wychowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
b)cele kształcenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
4. Materiał kształcenia:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a)kształcenie kulturowo-literackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b)kształcenie językowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c)warsztat dziennikarski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
6
12
17
5. Przewidywane osiągnięcia ucznia w zakresie kształcenia . . . . . . . . . . . 18
6. Przykłady scenariuszy: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a)scenariusz 1 – Ja, ty, my – początek świata z punktu widzenia człowieka . .
b)scenariusz 2 – Gdzie jest raj? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c)załączniki do scenariuszy 1. i 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
19
19
21
23
7. Strategie nauczania i uczenia się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
8. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjum i szkół ponad
gimnazjalnych – język polski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2
© Wydawnictwo Szkolne PWN
1. WSTĘP
Dziecko w wieku gimnazjalnym jest w bardzo ważnym okresie życia. To jednocześnie czas trudny nie
tylko dla niego samego, lecz także dla dorosłych, którzy towarzyszą mu w dorastaniu: rodziców i nauczycieli. Dużą pomocą w drodze do dorosłości może być kontakt z dziełem literackim. Dzięki dobrze dobranej, wartościowej lekturze młody człowiek może zmierzyć się z problemami nie w sposób bezpośredni,
ale poprzez kontakt z bohaterami literackimi. Gdyby nie fikcja literacka, uczniowie mogliby mieć problem z wyrażaniem swoich uczuć, mówieniem o patriotyzmie, cierpieniu, samotnością spowodowaną
porzuceniem przez rodziców czy przemocą, której doświadczyli. Literatura zatem ma do spełnienia
w szkole ważną funkcję wychowawczą, ale do niej się nie sprowadza.
Umiejętność odbioru dzieła literackiego jako tekstu kultury wyrażonego w języku warunkuje uczestnictwo w kulturze. Do tego trzeba ucznia przygotować: powinien najpierw czytać ze zrozumieniem
utwór literacki (dostrzegać jego fikcyjność, wieloznaczność oraz specyficzne uporządkowanie języka
wypowiedzi), umieć analizować i interpretować dzieło, czyli wyrobić sobie postawę badawczą, by w efekcie odkryć zamiłowanie do literatury, a poprzez nią do innych dzieł sztuki. Wprowadzenie młodego
człowieka do świata kultury jest bowiem jednym z najważniejszych zadań szkoły. W tym zakresie nie
zastąpi jej żadna instytucja.
Tworzywem literatury jest język, który pełni także wiele innych funkcji, ale przede wszystkim jest
narzędziem komunikacji międzyludzkiej. W kształceniu językowym ogniskują się zatem najważniejsze
cele edukacji. Od tego, w jakim stopniu zostanie przez ucznia opanowany język ojczysty, będzie zależeć
jego dalsza kariera szkolna, a potem zawodowa oraz rozwój emocjonalny i funkcjonowanie w społeczeństwie. Dlatego celem strategicznym programu jest rozwój kompetencji językowych ucznia.
Zgodnie z założeniem obecnej reformy edukacji kształcenie w zakresie gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej, która umożliwia przystąpienie do egzaminu maturalnego, zostało uporządkowane tak, aby
treści kształcenia uzupełniały się, kompetencje odbiorcze i nadawcze ucznia doskonaliły, kontakt z tekstami kultury pogłębiał, a wiedza była poszerzana. Stąd też polonista pracujący z uczniami na III etapie
kształcenia – w gimnazjum – jest współodpowiedzialny za wyniki na maturze.
2. CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Program nauczania Po polsku bazuje na Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych określonej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.
Treści dotyczące literatury w programie zostały uporządkowane w sposób chronologiczny, ale nie po
to, by uczyć historii literatury. Zależy nam na tym, aby w świadomości ucznia pojawił się ład w związku
ze znanymi z wcześniejszej lektury i poznawanymi w gimnazjum utworami literackimi. Uczeń nie musi
charakteryzować epok literackich, ale wiedza historyczna ułatwi mu odczytanie tekstów dawnych zgodnie z intencją autorów i we właściwym kontekście. Dbałość o ten tok lektury wydaje się ważna. Czytelnik powinien mieć świadomość tego, że czasy, w których żył twórca i jego sposób rozumienia świata
wpływają na przesłanie dzieła. Uświadomienie sobie tego faktu sprawi, że odbiorca nabierze szacunku
do nadawcy tekstu.
Teksty z epoki zestawiane są z utworami współczesnymi, w tym z wieloma tekstami przeznaczonymi
dla młodego odbiorcy. Jest to działanie wynikające z potrzeby przybliżenia uczniom tematyki egzystencjalnej. Bohaterowie bliscy uczniom, mierzący się z problemami możliwymi do samodzielnego określenia
przez młodego czytelnika, pozwolą też przybliżyć i zrozumieć życie ludzi z dawnych czasów oraz dostrzec
to, co jest wspólne dla każdego człowieka, uniwersalne. Ponadto teksty te – za sprawą języka bliższego
uczniom niż język dawnych dzieł klasycznych – mogą być punktem wyjścia do rozważań na tematy trudne,
a czasami kontrowersyjne (np. zagrożenia uzależnieniami, przemoc itp.), bo takich nie można już unikać
w gimnazjum.
Wybrane do czytania i opatrzone pytaniami utwory stają się pretekstami do dwojakiego rodzaju
kontaktu z dziełem:
• refleksji dotyczącej tekstu (odczytywanie jego sensów dosłownych i metaforycznych, analiza budowy
tekstu, jej wpływ na przesłanie dzieła itp.)
• refleksji w związku z tekstem (utwór staje się wtedy pretekstem do refleksji o świecie, ludzkiej egzystencji, wartościach, życiu społecznym, problemach dorastania itp.).
3
Zadaniem nauczyciela jest zwrócenie uwagi na te dwa porządki czytania. Teksty, których celem jest
naświetlenie problemu, nie muszą być każdorazowo poddawane wnikliwej analizie i interpretacji, ponieważ pełnią funkcję motywacyjną i wychowawczą, angażują emocje i wyzwalają w uczniach energię. Taki
kontakt z dziełem literackim powinien zachęcić młodzież do czytania.
Uwzględniając filozofię nowych postaw programowych, w których plan nauczania w gimnazjum
i szkole ponadgimnazjalnej ułożono tak, by na obu etapach kształcenia uniknąć powielania tych samych
treści, w kształceniu położono nacisk na te teksty kultury i zagadnienia, które nie pojawią się w szkole
ponadgimanzjalnej, np. dzieła Homera, powieść historyczną Henryka Sienkiewicza, literaturę fantasy
oraz wiedzę konieczną do osiągania coraz lepszej sprawności językowej. W przygotowaniu koncepcji
nauczania do niniejszego programu brały udział panie: Lucyna Adrabińska-Pacuła i Ewa Brysacz.
3. CELE EDUKACYJNE
Nauczanie jest działalnością celową, a wytyczenie celów uruchamia dydaktykę oraz wychowanie. Kompetencje językowe i kulturowe oraz doprowadzenie uczniów do przyjęcia przez nich pożądanych wychowawczo postaw i wartości, będzie znakiem sukcesu szkoły.
Cele wychowania:
1. Budowanie przez ucznia poczucia własnej tożsamości w okresie dojrzewania.
2. Rozumienie własnych przemian fizycznych i psychicznych oraz ich nazywanie.
3. Dostrzeganie symptomów rozwoju emocjonalnego, intelektualnego i społecznego.
4. Budzenie refleksji nad relacjami między dorosłymi a rówieśnikami.
5. Wykorzystywanie utworów literackich do refleksji nad postawami bohaterów i sytuacjami, w których się znaleźli.
6. Kształtowanie właściwych postaw, takich jak: uczciwość, odpowiedzialność, wytrwałość, ciekawość
poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, gotowość do pracy zespołowej, kultura osobista.
7. Kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu.
8. Dostrzeganie zróżnicowania postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych
i kulturowych i określanie się wobec nich.
9. Wskazywanie w poznanych tekstach ponadczasowych zagadnień egzystencjalnych takich, jak: miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, samotność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość.
10. Rozpoznawanie w życiu i w sztuce wartości pozytywnych i ich przeciwieństw (patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota).
11. Dostrzeganie zagrożeń współczesnego świata.
12.Uczestniczenie w kulturze w charakterze nadawcy i odbiorcy.
13. Doskonalenie kultury języka mówionego i pisanego.
Cele kształcenia:
1. W zakresie kompetencji odbiorczych:
a)czytanie ze zrozumieniem tekstów informacyjnych, dziennikarskich i literackich;
b)odczytywanie znaczenia słów, akapitów i przesłania tekstów;
c)dostrzeganie kompozycji tekstu;
d)rozpoznawanie intencji wypowiedzi;
e)odróżnianie informacji o faktach od opinii;
f)dostrzeganie w wypowiedzi przejawów agresji i manipulacji;
g)rozpoznawanie wypowiedzi argumentacyjnej i jej elementów (posługiwanie się argumentem, dostrzeganie tezy oraz wniosku i przykładu);
h)rozumienie pojęcia stylu i rozpoznawanie stylów języka (potocznego, artystycznego, naukowego,
urzędowego);
i) dostrzeganie zróżnicowania słownictwa i frazeologii oraz ich funkcji w tekście;
j) rozpoznawanie cech kultury i języka swojego regionu.
2. W zakresie kompetencji nadawczych:
a)tworzenie spójnych wypowiedzi ustnych (monologowych i dialogowych);
b)głosowe interpretowanie i inscenizowanie tekstów;
4
c)uczestniczenie w dyskusji (zadawanie pytań, odpowiadanie, polemizowanie);
d)streszczanie kolejności wydarzeń;
e)tworzenie różnorodnych tekstów: szkolnych form wypowiedzi (rozprawka, opis, opowiadanie,
sprawozdanie, dedykacja, CV, list motywacyjny), form dziennikarskich (wywiad, artykuł, reportaż), a także tekstów twórczych (opowiadanie, wiersz);
f)stosowanie zasad etykiety językowej w komunikacji między dorosłymi i rówieśnikami;
g)przestrzeganie zasad etyki wypowiedzi, zwłaszcza przekazywanych przez media elektroniczne
(SMS, e-mail, blog, czat);
h)funkcjonalne wykorzystanie wiedzy z zakresu budowy języka (w tym ortografii i interpunkcji) do
tworzenia własnych wypowiedzi ustnych i pisemnych;
i) redagowanie tekstu napisanego na komputerze i ręcznie.
3. Zapoznanie uczniów z niektórymi zagadnieniami z zakresu wiedzy o języku (z obszaru fonetyki,
fleksji, słowotwórstwa i składni).
4. W zakresie analizy i interpretacji tekstów kultury:
a)opisywanie odczuć, które budzi dzieło;
b)określanie problematyki utworu;
c)omawianie funkcji elementów konstrukcyjnych utworu;
d)charakteryzowanie bohatera literackiego;
e)posługiwanie się wybranymi pojęciami teoretycznoliterackimi;
f)wskazywanie środków stylistycznych i określanie ich funkcji w dziele;
g)rozpoznawanie i określanie rodzajów oraz wybranych gatunków literackich;
h)rozpoznawanie odmian gatunkowych literatury popularnej i jej nawiązań do niektórych tradycyjnych wątków kulturowych;
i) odróżnianie tworzywa różnych dziedzin sztuki: literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuk plastycznych i audiowizualnych;
j) proponowanie odczytania dzieła i uzasadnienie tego odczytania;
k)uwzględnianie niektórych kontekstów, np. biograficznych czy historycznych.
5. Samokształcenie:
a)samodzielne docieranie do informacji;
b)sprawne korzystanie ze słowników zarówno w wersji książkowej, jak i elektronicznej;
c)czerpanie dodatkowych informacji z przypisów, dedykacji, podtytułów;
d)hierarchizowanie informacji w zależności od celu czytania;
e)cytowanie i parafrazowanie cudzej wypowiedzi;
f)planowanie wypowiedzi.
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
Kształcenie polonistyczne jest zadaniem obejmującym wiele dziedzin humanistyki, takich jak tekstologia,
psychologia, filozofia, wiedza o języku, komunikacja językowa, wiedza historyczna, historycznoliteracka
czy teoretycznoliteracka. W szkole powinny być one zintegrowane i dostosowane do wieku ucznia, a nacisk
powinien być położony na kształcenie umiejętności językowych. Nadrzędnym celem edukacyjnym w obrębie przedmiotu język polski jest bowiem umożliwienie uczniowi zrozumienia świata i człowieka oraz wyposażenie go w takie kompetencje językowe, by potrafił nazwać to, co poznaje i czuje.
Dwa tradycyjne obszary nauczania: kulturowo-literacki i językowy w programie Po polsku zostały
poszerzone o fakultatywny moduł dziennikarski prezentujący praktyczne rozwiązania, które ułatwiają
redagowanie i wydawanie gazetki. W jego obrębie (i na przykładzie tekstów dziennikarskich) można
zrealizować wiele treści kształcenia i wychowania, np. kształcić umiejętności odróżniania informacji
od opinii, redagowania tekstu, wdrożyć do pracy zespołowej czy wychowywać w poczuciu odpowiedzialności.
W podobny sposób można rozbudowywać program o inne moduły, możliwe do realizacji na lekcjach języka polskiego lub zajęciach pozalekcyjnych, na przykład z zakresu kultury regionu, filozofii
czy filmu.
5
Kształcenie kulturowo-literackie
Uczeń rozpoczynający naukę w gimnazjum zna różne teksty wywodzące się zarówno z literatury dawnej,
jak i współczesnej, utwory folklorystyczne i pisane dla dziecięcego adresata oraz teksty informacyjne
i użytkowe. W gimnazjum przychodzi pora, by poszerzać lekturę o klasykę literacką oraz zacząć porządkować dorobek kulturowy.
W programie Po polsku proponuje się wstępne porządkowanie historycznoliterackie, co nie jest jednoznaczne z uczeniem dzieci historii literatury. Materiał nauczania ułożony jest tak, by zaznaczyć chronologię w rozwoju kultury. Dotyczy to jednak tylko wybitnych tekstów z literatury polskiej i obcej, które są
charakterystyczne dla poszczególnych epok (np. dzieł Jana Kochanowskiego, Ignacego Krasickiego czy
Adama Mickiewicza). Tworzą one dominantę poszczególnych modułów programu. Utwory te wyznaczają także kluczowe zagadnienia egzystencjalne, społeczne lub filozoficzne. Są one obudowane tekstami
z literatury współczesnej, wypowiedziami publicystycznymi oraz – co jest szczególnie ważne – utworami
literackimi podejmującymi problemy dorastania, w tym tekstami dla młodzieży. Dzięki takiej strukturze
rozdziałów węzłowe zagadnienia są wielostronnie oświetlone i pokazane w różnych ujęciach: poważnie
i z humorem.
Materiał nauczania przyjmuje więc układ liniowo-koncentryczny. Daje to z jednej strony możliwość śledzenia przez ucznia przemian w kulturze (m.in. w zakresie wartości, obyczaju czy języka),
a z drugiej – otwiera na problemy egzystencjalne (takie jak miłość, samotność czy śmierć), które są uniwersalnym doświadczeniem człowieka. Młody odbiorca zgłębia je na tyle, na ile potrafi zrozumieć. Tego
rodzaju wprowadzenie umożliwi powrót do najważniejszych zagadnień na wyższym etapie kształcenia.
W klasie I w zakresie kształcenia literackiego materiał obejmuje: czasy starożytne, średniowiecze,
renesans, barok i oświecenie; w klasie II: romantyzm, pozytywizm i Młodą Polskę, a w klasie III: dwudziestolecie międzywojenne i czasy współczesne.
Ponadto, uwzględniając zapis Podstawy programowej zobowiązującej szkołę do przygotowania ucznia
do odbioru tekstów kultury przynależących do różnych rodzajów sztuki, proponuje się, aby w klasie
I uczniowie zapoznali się ze specyfiką tekstu literackiego i obrazu, w klasie II spektaklu teatralnego,
filmu i muzyki, a w klasie III sztuk audiowizualnych.
KLASA I
Najważniejsze zagadnienia
Poszukiwanie siebie
Poznawanie tekstów
podejmujących problematykę
dojrzewania
Przekraczanie granic.
Mitologia
Źródła kultury: mity greckie,
Homer, Iliada (fragm.),
Odyseja (fragm.)
oraz współczesne nawiązania do
nich
Biblijny świat
Źródła kultury: Biblia (wybrane
fragmenty),
H. Sienkiewicz, Quo vadis
6
Treści nauczania
•rozpoznawanie w czytanych utworach problemów typowych dla okresu
dojrzewania
•porównywanie sytuacji przedstawionych w literaturze do sytuacji znanych
uczniom z autopsji
•charakteryzowanie bohaterów literackich
•określane cech literatury młodzieżowej
•wskazywanie cech wypowiedzi młodych użytkowników języka
•poznanie niektórych postaci i wątków mitologicznych (w tym: cyklu mitów
kreteńskich, mitu trojańskiego i mitu o podróży Odyseusza)
•mityczne wyobrażenia na temat świata, człowieka i roli bogów w życiu ludzi
•epos homerycki jako źródło literatury europejskiej
•cechy gatunkowe eposu
•analiza postaw bohaterów i ich ocena moralna
•uniwersalizm mitów
•przekład intersemiotyczny (obraz a utwór literacki)
•przetwarzanie mitów w kulturze współczesnej; funkcjonowanie motywów
i archetypów, reinterpretacje mitów
•nawiązania do mitów w literaturze popularnej
•związki frazeologiczne wywodzące się z mitologii
•budowa Biblii i sposób szukania w niej potrzebnych informacji
•początek świata i człowieka według Biblii
•obraz Boga w Biblii oraz w nawiązujących do niej tekstów kultury
•Biblia jako źródło kultury europejskiej
•przetwarzanie motywów biblijnych w malarstwie i literaturze
•symbole kulturowe i związki frazeologiczne wywodzące się z Biblii
Treści nauczania
•przypowieść jako gatunek literatury dydaktycznej
•odczytywanie w tekstach biblijnych sensów dosłownych i metaforycznych
•funkcjonowanie wybranych wzorców osobowych (syn marnotrawny, dobry
ojciec) i symboli (raj) w kulturze współczesnej
•początki chrześcijaństwa w ujęciu H. Sienkiewicza (Quo vadis)
•powieść historyczna
•konflikt wartości chrześcijańskich i rzymskich za czasów Nerona jako
źródło męczeństwa pierwszych chrześcijan
•charakteryzowanie postaw bohaterów literackich
•kluczowe wydarzenia w biografii bohatera
W świecie tajemnic
•historyczne i baśniowe ujęcie czasów średniowiecza w literaturze
•rola i funkcja kontrastu w kulturze średniowiecza
Niektóre motywy i wątki z epoki •wartości rycerskie jako ważny element tożsamości europejskiej
średniowiecza oraz ich
•rodzaje kodeksów i ich funkcje w życiu społeczeństw dawnych
i współczesnych
funkcjonowanie w kulturze
współczesnej
•średniowieczne wzorce osobowe
•obyczaje średniowieczne i ich przemiany (m.in. motyw stołu biesiadnego
i rękawiczki, savoir-vivre)
•czytanie ze zrozumieniem tekstów z epoki (J. Długosz Roczniki..., P. Słota
O zachowaniu się przy stole) oraz utworów nawiązujących do epoki
(H. Sienkiewicz, F. Schiller)
•rodzaje archaizmów
•parodystyczny i filozoficzny wymiar Don Kichota Cervantesa
•związki frazeologiczne wywodzące się ze średniowiecza
Po prostu człowiek
J. Kochanowski – wybrane
fraszki, Treny (V, VII, VIII, XIX)
Zmysły i duch
Molier, Skąpiec
•antyczne źródła kultury renesansowej (nawiązania filozoficzne i literackie)
•sposoby przejawiania się humanizmu renesansowego w kulturze
(portrety ludzi renesansu: Leonarda da Vinci, M. Kopernika, J.
Kochanowskiego)
•symboliczne znaczenie biografii człowieka renesansu we współczesnym
świecie; przykłady
•stoickie i epikurejskie modele życia w czasach starożytnych, renesansowych
i dzisiaj
•opisywanie uczuć, które budzi dzieło
•człowiek w poszukiwaniu szczęścia – propozycje literackie i dyskusja
w tekstach publicystycznych
•wpływ biografii na twórczość Jana Kochanowskiego
•cechy gatunkowe fraszki i trenu
•dostrzeganie w czytanych tekstach różnych relacji międzyludzkich
i wartości: miłości, godności, odpowiedzialności, dochowania wierności
głoszonym ideom, stosunku do śmierci i cierpienia, godzenia się z losem
•symbolika Fortuny
•budowa klasycznej noweli (teoria sokoła na podstawie utworu G. Boccaccia)
•literatura jako odbicie nastrojów epoki (przemijanie, śmierć, życie dworskie)
•kunszt poetycki twórców baroku (zjawisko marinizmu) – przykłady
z literatury polskiej
•konceptyzm w ujęciu barokowym (J.A. Morsztyn) i współczesnym
(aforystyka S.J. Leca)
•względność kanonów urody (na przykładzie malarstwa barokowego oraz
współczesnych reklam)
•problemy współczesnego człowieka spowodowane normami estetycznymi
narzucanymi przez media (frustracje, depresje, choroby itp.) – dyskusja na
podstawie tekstów literackich oraz publicystycznych
•różne sposoby rozumienia piękna (piękno zewnętrzne, duchowe)
•Skąpiec Moliera jako komedia charakterów
•charakteryzowanie bohatera literackiego
•rodzaje komizmu
•mityczny król Midas jako archetyp kultury europejskiej; nawiązania
i kontynuacje
7
Rozum i marzenie
I. Krasicki – wybrane bajki
Budowa dzieła literackiego
Analiza i interpretacja utworu
literackiego; posługiwanie się
niektórymi terminami
teoretycznoliterackimi
Treści nauczania
•marzenia o świecie szczęśliwym wobec grozy natury
•utopie i antyutopie w ujęciu literackim (przykłady z epoki oświecenia
i współczesne)
•symbolika Wielkiego Brata (G. Orwell)
•potęga ludzkiego rozumu wobec zasad etyki
•dydaktyczna funkcja literatury (bajka, powiastka filozoficzna)
•wzory i antywzory w bajkach I. Krasickiego
•cechy gatunkowe bajki (estetyka maski, morał)
•rodzaje literackie (liryka, epika, dramat)
•gatunki poetyckie: hymn, fraszka, pieśń, oda, tren, epitafium, bajka
•gatunki epickie: epos, powieść historyczna, powieść współczesna,
opowiadanie, nowela
•gatunki dramatu: komedia, tragedia
•wskazywanie nadawcy i odbiorcy w utworze
•wskazywanie środków artystycznego wyrazu z zakresu słownictwa, składni
i fonetyki (epitet, porównanie, przenośnia i jej odmiany, onomatopeja,
pytanie retoryczne, apostrofa, wykrzyknienie, wyraz dźwiękonaśladowczy)
i określanie ich funkcji
•rozpoznawanie rytmiki wiersza (rym, strofa, przerzutnia)
•opisywanie dzieła lirycznego (liryka pośrednia i bezpośrednia, podmiot
liryczny, monolog liryczny, sytuacja liryczna, bohater liryczny)
•opisywanie dzieła epickiego: świat przedstawiony, fabuła, akcja (zawiązanie
akcji, rozwój akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji, puenta), narracja,
narrator (pierwszoosobowy, trzecioosobowy), bohater, wątek (główny,
poboczny, epizodyczny)
•opisywanie dzieła dramatycznego: komedia, tragedia, komizm (słowa,
postaci, sytuacji), komedia charakteru, akt, scena, tekst główny, tekst
poboczny (didaskalia), monolog, dialog, wypowiedź na stronie
•etapy analizy dzieła lirycznego, epickiego i dramatu
•odczytywanie sensu dosłownego, metaforycznego i symbolicznego dzieła
•praca ze słownikiem terminów literackich
Opis, analiza i interpretacja
obrazu i grafik informacyjnych
•umiejscowienie dzieła sztuki w epoce, w której zostało namalowane
•określenie techniki, w której zostało wykonane dzieło (np. fresk, akwarela,
olej na płótnie)
•nazwa gatunku dzieła (np. pejzaż, scena rodzajowa, portret)
•rozpoznawanie elementów figuratywnych przedstawionych w dziele sztuki
•opis kolorystyki dzieła
•określenie przestrzeni w dziele (np. na pierwszym planie, na drugim planie,
w perspektywie)
•odczytywanie przenośnego znaczenia przedstawionego dzieła
•określanie nastroju, jaki wywołuje dzieło sztuki
Samokształcenie
•korzystanie z zasobów bibliotecznych i z internetu
–– Proponowane teksty kultury:
Wybór mitów greckich*: cykl mitów kreteńskich, mit trojański, mit o podróży Odyseusza; Homer
Iliada* (fragm.), Odyseja* (fragm.); Biblia: Księga Rodzaju – opis stworzenia świata i pierwszych ludzi*,
przypowieść o synu marnotrawnym; J. Iwaszkiewicz, Ikar; Horacy, wybrane ody; Platon, Fedon (fragm.);
H. Sienkiewicz, Quo vadis (wybrana powieść historyczna)*, Krzyżacy (fragm.), Pan Wołodyjowski
(fragm.); Pieśń o Rolandzie (fragm.); J. Długosz, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego
(fragm.); P. Słota, O zachowaniu się przy stole; M. de Cervantes, Przygody Don Kichota (fragm.); J. Kochanowski fraszki – wybór*, pieśni:(Chcemy sobie być radzi?; Czego chcesz od nas, Panie; Pieśń świętojańska
o sobótce; Treny: V*, VII*, VIII*, XIX (fragm.); G. Boccaccio, Sokół; wybór wierszy barokowych: Jan Andrzej Morsztyn, Hieronim Morsztyn; Molier, Skąpiec*; Wolter, Wiersz nad nieszczęściem Lizbony, Kandyd,
czyli optymizm (fragm.); I. Krasicki, wybór bajek*.
* Gwiazdką zaznaczono teksty uwzględnione w Podstawie programowej.
8
–– Wybrane utwory poetów XX wieku:
K.I. Gałczyńskiego*, L. Staffa, W. Szymborskiej*, T. Różewicza, Janusza Pasierba, J. Twardowskiego*,
Z. Herberta*.
–– Utwory twórców literatury młodzieżowej:
J. Olech, M.K. Piekarskiej, M. Budzyńskiej, M. Musierowicz, B. Rosiek, E.E. Schmitta, M. Cabot,
D. Terakowskiej – fragmenty.
–– Wybór tekstów informacyjnych i publicystycznych.
KLASA II
Młodzi gniewni
Wybrana młodzieżowa powieść
obyczajowa
Treści nauczania
•bunt jako sposób wyrażania sprzeciwu wobec istniejącego porządku; bunt
przeciw czemuś a bunt w imię czegoś
•rodzaje i sposoby przejawiania się buntu
•różne sposoby wyrażania emocji w sztuce
•manifesty pokoleniowe (analiza tekstów literackich, publicystycznych
i piosenek młodzieżowych)
•charakterystyka literackich bohaterów-buntowników
•buntownicy zmieniają świat czy świat zmienia buntowników? –
argumentowanie, dyskusja
Tajemnice natury i duszy
człowieka
•rola obyczaju i obrzędu w kulturze ludowej
•regionalizm litewski w literaturze romantycznej
•ballada romantyczna i jej kontynuacje w literaturze późniejszej
•problem winy i kary w utworach romantycznych
A. Mickiewicz, Dziady cz. II
A. Mickiewicz – wybrana ballada •konsekwencje wyborów etycznych w życiu człowieka
•kreacja zbrodniarzy jako przestroga przed wchodzeniem na drogę zła
(Rybka)
•przyroda jako strażniczka ładu moralnego
J. Słowacki, Balladyna (fragm.)
•fantastyka ludowa a literatura fantasy (bohaterowie, wątki, motywy)
A. Sapkowski, Krew elfów –
wybrana powieść fantasy
Miłość niejedno ma imię
•chrześcijański wzór miłości (hymn św. Pawła)
•miłość jako temat w sztuce (sposoby wyrażania uczuć: postawy, gesty,
słowa)
Biblia: hymn św. Pawła o miłości
W. Szekspir, Romeo i Julia
•pierwsza miłość w tragedii Szekspira i destrukcyjna rola zewnętrznego
świata
•cechy dramatu szekspirowskiego
•dwa sposoby wyrażania miłości: dramat sprzeczności i pogodna harmonia
(radość i cierpienie)
•miłość romantyczna w literaturze dawnej i współczesnej oraz w filmach
•pierwszy krok w stronę miłości (dylematy beztroski i odpowiedzialności,
rozumu i uczucia we współczesnych utworach przeznaczonych dla
młodzieży)
Jakim jesteśmy narodem?
A. Mickiewicz, Reduta Ordona
A. Fredro, Zemsta
Przełom cywilizacyjny
S. Lem – wybrane opowiadanie
•wolność jako ważna wartość w kulturze Zachodu
•polska droga do wolności
•kreacje bohaterów narodowych w literaturze
•przeszłość jako temat literacki
•romantyczne i współczesne rozumienie patriotyzmu
•emigracja jako sposób na przechowanie polskości
•sarmacki wzór kultury polskiej (cechy i przykłady z literatury)
•grzeczność staropolska
•etykieta językowa
•satyryczny obraz typowych wad polskich w Zemście A. Fredry
•charakteryzowanie bohaterów literackich
•rola naukowców i odkrywców w społeczeństwie
•sylwetki naukowców w literaturze i publicystyce (tu: M. Skłodowska-Curie)
9
Treści nauczania
•kult nauki i fascynacja postępem
•nauka w służbie dobra i zła – dylematy naukowców (np. dotyczące energii
atomowej czy klonowania)
•dwoistość człowieka jako temat literacki
•ograniczenia ludzkiego rozumu
•marzenia o lepszym świecie
•literatura jako komentarz wobec rzeczywistości (podziw, dystans, żart,
parodia)
•styl naukowy i urzędowy
•literatura fantastycznonaukowa (charakteryzowanie bohaterów,
rozpoznawanie nawiązań do innych tekstów kultury, mieszanie gatunków)
Głos w sprawie słabszych
B. Prus, Antek – wybrana nowela
•literatura jako odwzorowanie życia społecznego
•portret dziecka w literaturze pozytywistycznej i współczesnej
•problemy społeczne dotykające dzieci i młodzież (prawo do bezpieczeństwa,
dostęp do edukacji, konsekwencje bezrobocia i emigracji zarobkowej
rodziców)
•przejawy egoizmu społecznego i altruizmu (solidarność, działalność
charytatywna)
•idea równości – droga kobiet do pełni praw
•stereotypy myślowe i językowe
Małe ojczyzny – wielkie sprawy
•symbolika gór w kulturze
•opisy krajobrazu w ujęciu romantycznym, młodopolskim i współczesnym
(na przykładzie krajobrazu górskiego)
•przyroda jako tło wydarzeń i bohater literacki
•folklor tatrzański i jego wpływ na literaturę polską (cechy kultury i język
regionu)
•uniwersalne problemy filozoficzne i egzystencjalne w ujęciu bohaterów
chłopskich
Dom – rodzina – ja
•dosłowne i symboliczne znaczenie pojęcia dom
•prezentacje rodzinnych domów
•świat realny a świat wirtualny – pułapki i zagrożenia (na przykładzie gry
komputerowej)
•relacje międzyludzkie w rodzinie; konflikt pokoleń
•portrety domowników
•wpływ wychowania na dalsze życie człowieka – odkrywanie własnej
tożsamości
•obrazy rodzinnego szczęścia
•problemy współczesnej rodziny
•obłuda, destrukcja i wrogość w rodzinie – ich źródła i konsekwencje
•funkcja wulgaryzmów w literaturze (na podstawie Gnoju W. Kuczoka)
Na tropie
•rozrywkowa funkcja literatury
•kryminał jako gatunek literatury popularnej
•kreacje detektywa
•dedukcyjne i indukcyjne sposoby myślenia
•układ fabuły w utworze kryminalnym
•film detektywistyczny – środki wyrazu
A. Christie, Morderstwo w Orient
Ekspresie – wybrany utwór
detektywistyczny
Korespondencja sztuk
Teatr
•literatura a teatr
•teatralne środki wyrazu
•aktorskie środki ekspresji (słowo, gest, ruch)
•rola przestrzeni w teatrze
•funkcja plakatu teatralnego
•widz w spektaklu teatralnym
Film
•proces powstawania dzieła filmowego
•funkcje reżysera, scenarzysty, scenografa, operatora, aktora, kompozytora
i producenta
10
Treści nauczania
•film dokumentalny i fabularny
•popularne gatunki filmowe
•związki filmu z literaturą i teatrem (ekranizacje)
•filmowe środki wyrazu
•idole srebrnego ekranu
Muzyka
•muzyka jako jedna ze sztuk pięknych
•muzyka a literatura
•język muzyki
•muzyka młodzieżowa – jej funkcje w formowaniu mody i upowszechnianiu
wzorców zachowań
Samokształcenie
•korzystanie z zasobów bibliotecznych i internetu
Biblia: św. Paweł, Hymn o miłości*, opowieść o Kainie i Ablu; W. Szekspir, Romeo i Julia*; Mickiewicz,
Oda do młodości (fragm.), Reduta Ordona*, ballada* Rybka, Dziady cz. II*, Pan Tadeusz (fragm.), Dziady
cz. IV (fragm.),wiersze: Do M***, Czatyrdah; J.W. Goethe, Cierpienia młodego Wertera (fragm.); J. Słowacki, Balladyna*; A. Fredro, Zemsta*; A. Sapkowski, Krew elfów (wybrana powieść fantasy)*; H. Sienkiewicz, Latarnik; R.L. Stevenson, Dr Jakyll i pan Hyde – (fragm.); B. Prus, Antek (wybrana nowela)*, Lalka
fragm., Emancypantki (fragm.); H. Sienkiewicz, Szkice węglem (fragm.); S. Lem, Cyberiada (wybrane
opowiadanie fantastycznonaukowe)*; K. Przerwa-Tetmajer, Na skalnym Podhalu (fragm.); S. Wyspiański, Wesele (fragm.); W. Myśliwski, Kamień na kamieniu (fragm.); G. Zapolska, Moralność pani Dulskiej
(fragm.); M. Wańkowicz, Ziele na kraterze (fragm.); W. Kuczok, Gnój (fragm.); A. Christie, Morderstwo
w Orient Ekspresie (wybrany utwór detektywistyczny)*; J.D. Salinger, Buszujący w zbożu (fragm.).
–– Wybrane utwory twórców literatury młodzieżowej:
J. Olech, M. Fox, M. Musierowicz, G. Gortata, B. Ciwoniuk, A. Onichmowskiej, B. Ostrowieckiej –
fragmenty; B. Kosmowska, Pozłacana rybka (wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa)*
–– Wybór piosenek młodzieżowych.
–– Wybrana gra komputerowa.
M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej*, K. Przerwy-Tetmajera, B. Leśmiana, J. Tuwima*, K. Wierzyńskiego*, Cz. Miłosza*.
–– Teksty informacyjne i publicystyczne.
KLASA III
Wymarzona Polska
K.I. Gałczyński – wybrane
utwory
Z Polski w świat
R. Kapuściński, Heban (fragm.)
Treści nauczania
•poezja legionowa
•fascynacja nowoczesnością
•awangardowe obrazowanie w sztuce (zerwanie z tradycją, prowokacje
artystyczne, deformacje)
•optymistyczne i katastroficzne wizje przyszłości
•zwykły człowiek jako bohater sztuki w literaturze dwudziestolecia
i współczesnej
•Co Polacy mogą dać Europie, czego warto nauczyć się od innych? – dyskusja
•my i obcy – przyczyny poczucia obcości i wyobcowania w świecie
i w społeczeństwie
•rola empatii w poznawaniu nowych ludzi
11
Treści nauczania
•wyzwania globalizacji: współistnienie czy zderzenie cywilizacji
•cechy reportażu literackiego
Tacy, jak my?
A. Kamiński, Kamienie na szaniec
M. Białoszewski, Pamiętnik
z powstania warszawskiego
(fragm.)
Pamięć o zagładzie
I. Fink – utwór podejmujący
problematykę Holokaustu
W świecie wartości
A. de Saint-Exupéry, Mały Książę
Paradoksy współczesnego
świata
S. Mrożek – wybrane
opowiadanie
•rzeczywistość wojenna w różnych ujęciach (literatura faktu, pamiętnik,
komiks)
•tragizm pokolenia Kolumbów
•dylematy moralne uczestników wydarzeń wojennych
•sens cierpienia
•znaczenie pamięci i sposoby wyzwalania się z wojennych koszmarów
•pokuta, wybaczenie i pojednanie we współczesnym świecie
•wyzwania patriotyzmu dla współczesnego człowieka
•kultura Żydów polskich
•literackie portrety Żydów w opowiadaniach I.B. Singera i I. Fink
•Holocaust we wspomnieniach i w ujęciu literackim
•Sprawiedliwi wśród Narodów Świata – sylwetka Ireny Sendlerowej
•znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka
•rozpoznawanie wartości w czytanych utworach literackich
•interpretacja etapów podróży Małego Księcia
•tworzenie hierarchii wartości na podstawie utworów literackich i własnych
przemyśleń
•formy i przejawy zniewolenia współczesnego człowieka
•literackie metafory zniewolenia
•zagrożenie hedonizmem
•makdonaldyzacja świata
Zmierzch epoki Gutenberga?
•współczesna sztuka multimedialna
•komiks i jego funkcja w kulturze popularnej
•najważniejsze cechy przekazu telewizyjnego
•przyczyny popularności seriali (telenowele)
•wpływ telewizji na kształtowanie postaw
•internet jako źródło informacji i rozrywki
•cechy komunikacji internetowej (interaktywność, anonimowość, możliwość
manipulacji)
•najpopularniejsze formy elektronicznych środków komunikacji (SMS, czat,
e-mail, blog)
Samokształcenie
•korzystanie z zasobów bibliotecznych i internetu
Wybór poezji legionowej; S. Żeromski, Przedwiośnie (fragm.); K.I. Gałczyński, Zaczarowana dorożka
(wybrany utwór)*; R. Kapuściński, Heban (wybrana książka)*, Podróże z Herodotem (fragm.); A. Kamiński, Kamienie na szaniec*; M. Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego; I.B. Singer – wybrane
opowiadanie; I. Fink, Odpływający ogród (utwór podejmujący problematykę Holokaustu)*; E.E. Schmitt,
Dziecko Noego (fragm.); A. de Saint-Exupéry, Mały Książę*; S. Mrożek, Lolo (wybrane opowiadanie)*.
–– Wybrane utwory twórców literatury młodzieżowej:
J. Olech, M. Fox, M. Musierowicz, A. Onichimowskiej, J. Rudniańskiej, B. Wróblewskiej, T. Tryzny,
E. Nowackiej – fragmenty.
B. Leśmiana, J. Tuwima*, K. Wierzyńskiego*, M. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej*, A. Słonimskiego,
K.K. Baczyńskiego, T. Różewicza, Cz. Miłosza*, Z. Herberta*, W. Szymborskiej*.
–– Teksty informacyjne i publicystyczne.
Kształcenie językowe
We wstępie do obowiązującej Podstawy programowej znajduje się zapis obligujący wszystkich nauczycieli
do kształcenia umiejętności posługiwania się językiem polskim. Jest to jedno z najważniejszych zadań
szkoły. Tym bardziej zobowiązuje to polonistę do takiego zorganizowania procesu nauczania, aby rozwój
12
kompetencji językowych uczynić ośrodkiem działań dydaktycznych. Kompetencje te dotyczą zarówno
umiejętności odbiorczych (słuchania i czytania ze zrozumieniem tekstów informacyjnych, publicystycznych, użytkowych i literackich), jak i nadawczych (mówienie i pisanie różnych form wypowiedzi). Odbiór i tworzenie tekstów to umiejętność złożona, wymagająca od ucznia wiedzy z zakresu języka ojczystego i reguł jego użycia w różnych sytuacjach oraz umiejętności zastosowania tej wiedzy w konkretnych
sytuacjach, w tym także w kontakcie z dziełem literackim.
W świadomości uczniów kształcenie kulturowo-literackie oraz językowe nie mogą istnieć oddzielnie.
Zarówno tworzenie tekstu jak i jego odbiór, w tym analiza i interpretacja utworu literackiego, to działanie w języku. Stąd w każdej sytuacji dydaktycznej kompetencja językowa powinna stać się ośrodkiem
procesu nauczania – uczenia się.
KLASA I
Treści nauczania
Kształcenie kompetencji odbiorczych
Czytanie ze zrozumieniem
•odbiór przekazu tekstów i obrazów
•rozumienie artykułów hasłowych w słownikach
•rozumienie roli tytułu, podtytułu i dedykacji w tekście
•rozpoznawanie wypowiedzi o charakterze emocjonalnym
•rozpoznawanie cech wypowiedzi charakterystycznych dla środków
elektronicznych (SMS, e-mail, blog, czat)
Odbiór tekstów literackich
•budowa tekstu literackiego
•rozpoznawanie rodzajów literackich: liryki, epiki i dramatu
•słownictwo ogólnonarodowe oraz archaizmy; określanie ich funkcji
w tekstach
Wykorzystanie wiedzy o języku
w kontakcie z tekstem
•oficjalna i nieoficjalna odmiana języka
•język mówiony i pisany
•odróżnianie informacji o faktach od opinii
•wypowiedź obiektywna i subiektywna w tekstach informacyjnych,
literackich i dziennikarskich
Wiedza o języku
Słownictwo i frazeologia
•pojęcie związku frazeologicznego
•zabawy słowem (literackie, reklamowe)
Słowotwórstwo
•wyrazy podstawowe i pochodne
•wyrazy podzielne i niepodzielne słowotwórczo
•parafraza słowotwórcza, podstawa słowotwórcza i formant
•typy formantów (przedrostek, przyrostek, wrostek, formant zerowy)
•kategorie słowotwórcze wyrazów pochodnych (nazwy miejsc, urządzeń
i narzędzi, czynności, wykonawców czynności, cech, nosicieli cech,
zdrobnienia, zgrubienia)
•zasady pisowni wybranych przedrostków oraz przyrostków (super-, mini-, z-,
s-, -ctwo, -dztwo, -cki, -dzki)
•wyrazy pokrewne, rdzeń i oboczności w rdzeniu (przypomnienie zasad
ortograficznych związanych z wymianą głosek w wyrazach pokrewnych)
•rodzina wyrazów
Fleksja:
czasownik
1. Czasownik:
•formy nieosobowe czasownika (bezokoliczniki, formy zakończone na -no,
-to, imiesłowy), czasowniki typu trzeba, warto, należy
•osoba (tu również informacja o możliwości dołączania końcówek
czasownikowych -em, -eś, -śmy, -ście do innych części mowy), liczba, rodzaj
(męski, żeński, nijaki, męskoosobowy i niemęskoosobowy)
•czas (przeszły, teraźniejszy, przyszły prosty i złożony
•aspekt czasownika (dokonany i niedokonany)
•tryby (oznajmujący, pytający, rozkazujący)
•zasady pisowni partykuły by z czasownikami,
•prawidłowe akcentowanie różnych form czasowników
13
Treści nauczania
•strony czasownika (czynna, bierna, zwrotna)
•przekształcanie zdań w stronie czynnej na bierną i odwrotnie ze wskazaniem
ograniczeń (czasowniki nieprzechodnie)
2. Imiesłów:
•klasyfikacja (przymiotnikowe czynne i bierne, przysłówkowe współczesne
i uprzednie), zasady tworzenia (końcówki: -ący, -ąca, -ące, -ny, -na,
-ne, -ty, -ta, -te, -ąc, -wszy, -łszy)
•zasady pisowni partykuły przeczącej z imiesłowami przymiotnikowymi oraz
z przysłówkowymi
rzeczownik
•rzeczowniki osobowe/nieosobowe, żywotne/nieżywotne, własne/pospolite,
•odmiana (przypadki, temat fleksyjny i końcówka, oboczności w temacie,
liczby, rodzaj męski, żeński lub nijaki),
•osobliwości w odmianie (rzeczowniki występujące tylko w liczbie pojedynczej
lub liczbie mnogiej, rzeczowniki nieodmienne, zakończone na -um
i odmieniające się tylko w liczbie mnogiej, dwa wzorce odmiany
rzeczowników oko i ucho),
•Dopełniacz rzeczowników zakończonych na -ja lub -ia po spółgłosce,
•rzeczowniki odczasownikowe,
•zasady pisowni partykuły przeczącej z rzeczownikami
przymiotnik
•odmiana (przypadki, liczby, rodzaje: męski, żeński, nijaki, męskoosobowy,
niemęskoosobowy),
•stopniowanie (proste, opisowe, nieregularne), przymiotniki, które się nie
stopniują,
•krótkie formy przymiotnika (typu zdrów, wesół, gotów),
•zasady pisowni partykuły przeczącej z przymiotnikiem
liczebnik
•podział (główne, porządkowe, zbiorowe, ułamkowe, nieokreślone,
wielokrotne, mnożne),
•odmiana liczebników
•najczęstsze problemy z użyciem (użycie liczebników zbiorowych, zapis daty,
odmiana wielowyrazowych liczebników głównych i porządkowych, odmiana
liczebnika półtora)
zaimek
•podział ze względu na części mowy, które zastępują (rzeczowne,
przymiotne, liczebne, przysłowne) oraz ze względu na znaczenie (osobowe,
dzierżawcze, wskazujące, nieokreślone, upowszechniające, przeczące,
pytające, względne, zwrotne)
•odmiana zaimków
nieodmienne części mowy
•przysłówek: charakterystyka przysłówka, stopniowanie (proste, opisowe,
nieregularne), przysłówki, które się nie stopniują,
•zasady pisowni partykuły przeczącej z przysłówkiem
•przyimek: charakterystyka
•spójnik, wykrzyknik, partykuła: charakterystyka
Składnia:
Typy wypowiedzeń
•wypowiedzenie, zdanie (tu konstrukcje
z czasownikami zakończonymi na -no, -to)
•równoważnik zdania
•wykrzyknienie, zawiadomienie
Kultura języka
•rozpoznawanie i poprawianie błędów językowych
•praca ze słownikiem języka polskiego, słownikiem poprawnej polszczyzny,
słownikiem ortograficznym
Kształcenie kompetencji nadawczych
Formy wypowiedzi
14
•notatka
•opis (zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis przedmiotów i dzieł
sztuki oraz opis sytuacji i przeżyć)
•charakterystyka (osoby rzeczywistej i postaci literackiej lub filmowej)
•opowiadanie (w formie ustnej i pisemnej, opowiadanie odtwórcze i twórcze,
urozmaicenie opowiadania dialogiem i opisem)
Treści nauczania
•streszczenie (przedstawienie treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim
występuje w tekście)
•wywiad
•artykuł
w kształceniu kompetencji
nadawczych
•tworzenie planu własnej wypowiedzi
•konspektowanie przeczytanego tekstu za pomocą różnych form notowania
(plan, schemat, tabela)
•świadome dobieranie środków językowych w zależności od zamierzonych
treści (synonimy, antonimy, homonimy)
•stosowanie związków frazeologicznych we własnej wypowiedzi
•rozpoznawanie i poprawianie błędów słownikowych, frazeologicznych,
fleksyjnych i składniowych
•praca ze słownikami
•formatowanie tekstu napisanego na komputerze
•przekłady intersemiotyczne (np. inscenizacje tekstu literackiego, gry
symulacyjne itp.)
KLASA II
Treści nauczania
•słownictwo ogólnonarodowe i neologizmy
•wyrazy rodzime i zapożyczone
•zapożyczenia a neologizmy pochodzące z języka ojczystego
•język ogólny a dialekty
•język ogólny a gwary środowiskowe (gwara uczniowska, język młodzieży)
•rozpoznawanie wypowiedzi o charakterze perswazyjnym
•rozpoznawanie intencji wypowiedzi (aprobaty i dezaprobaty)
•kompozycja tekstów literackich
•funkcja stylizacji gwarowej w charakterystyce bohatera literackiego
•wulgaryzacja języka (funkcja wulgaryzmów w literaturze)
•funkcje tekstów językowych (informatywna, ekspresywna, impresywna)
•funkcja neologizmów w tekstach informacyjnych i literackich
Wiedza o języku
Składnia:
Części zdania
•orzeczenie czasownikowe i imienne (konstrukcje z partykułą to, np.: Kasia
to dobra koleżanka.)
•typy podmiotu (gramatyczny, w dopełniaczu, domyślny, szeregowy)
•zdanie bezpodmiotowe
•przydawka (wyrażona przymiotnikiem, zaimkiem, liczebnikiem
porządkowym, rzeczownikiem w mianowniku lub dopełniaczu, wyrażeniem
przyimkowym)
•dopełnienie bliższe i dalsze
•okolicznik i jego typy (czasu, miejsca, celu, sposobu, przyczyny, warunku,
przyzwolenia, stopnia i miary)
•rozbiór logiczny zdania
Związki składniowe
•związki główne i poboczne
•związki zgody, rządu i przynależności
•wyrazy poza związkami zdania
•interpunkcja w zdaniu pojedynczym
Zdanie pojedyncze i złożone
•zdanie pojedyncze a zdanie złożone,
•charakterystyka zdań złożonych podrzędnie, przekształcanie części zdania
pojedynczego w zdanie podrzędnie złożone (i odwrotnie)
Zdanie podrzędnie złożone
•zdanie nadrzędne i podrzędne
•wykres zdania złożonego
15
Treści nauczania
•budowa zdań złożonych podrzędnie: przydawkowych, dopełnieniowych
i okolicznikowych
•zdanie złożone podrzędnie z imiesłowowym równoważnikiem zdania
•zasada tożsamości podmiotów w zdaniach składowych
•zdania złożone podrzędnie podmiotowe, odróżnianie zdań podmiotowych
i dopełnieniowych z pytaniem co?
•zdania złożone podrzędnie orzecznikowych
•interpunkcja w zdaniach złożonych podrzędnie
Zdanie współrzędnie złożone
•zdania złożone współrzędnie: łączne, rozłączne, przeciwstawne, wynikowe
i synonimiczne
•wykres zdania współrzędnie złożonego
•interpunkcja w zdaniu złożonym współrzędnie
Słowotwórstwo
•analiza słowotwórcza: przypomnienie wiadomości z klasy I
•typy wyrazów złożonych (złożenia, zestawienia, zrosty)
•pisownia zestawień z łącznikiem (typu biało-czerwony, szpital-pomnik) i bez
łącznika (jasnoniebieski, żółtozielony)
•analiza słowotwórcza a fleksyjna
•rozpoznawanie i poprawianie błędów słowotwórczych
Leksykologia
•treść i zakres znaczeniowy wyrazów
•rodzaje neologizmów: słowotwórcze, znaczeniowe, zapożyczenia,
neologizmy artystyczne
•popularne skróty i skrótowce, odmiana, zapis (w tym SMS)
•rozpoznawanie i poprawianie błędów słownikowych
Formy wypowiedzi
•dyskusja
•rozprawka (stawianie hipotez i tez, zajmowanie stanowiska, argumentacja,
wprowadzanie cytatów, kompozycja i spójność wypowiedzi)
•list/charakterystyka/artykuł z elementami rozprawki
•sprawozdanie (sposób uporządkowania faktów, np. według kolejności
zdarzeń lub tematyki, informacje uzupełniające, tytuł, rzeczowość stylu)
•reportaż
•recenzja
nadawczych
•formułowanie ocen i poglądów
•wyrażanie opinii
•cechy dobrego stylu (prostota, zwięzłość, stosowność)
•ćwiczenia w stylizowaniu tekstów
KLASA III
Treści nauczania
•rozpoznawanie intencji wypowiedzi (negacje i prowokację)
•dostrzeganie w wypowiedzi przejawów agresji i manipulacji
•subiektywizm relacji, odautorska selekcja oraz kolejność prezentacji
informacji, problem dystansu czasowego
•stylizacje i ich funkcje w literaturze (wskazywanie w utworach cech innych
stylów)
•etyczne i nieetyczne zachowania językowe
•szablon i moda językowa
Wiedza o języku
Składnia zdania złożonego
16
•budowa zdań złożonych: przypomnienie wiadomości z klasy II
•zdania wielokrotnie złożone (podział na zdania składowe, nazywanie zdań
składowych, wykres zdania wielokrotnie złożonego)
•interpunkcja w zdaniu wielokrotnie złożonym
Treści nauczania
Fonetyka
•głoska a litera, klasyfikacja głosek (samogłoski/spółgłoski, ustność/
nosowość, dźwięczność/bezdźwięczność, twardość/miękkość)
•podział na sylaby
•udźwięcznienia i ubezdźwięcznienia wewnątrzwyrazowe
i międzywyrazowe, wsteczne i postępowe, utrata dźwięczności w wygłosie
•uproszczenia grup spółgłoskowych
•pisownia i wymowa głosek nosowych (samogłoski ą i ę, połączenia om, on,
em, en)
•akcent i intonacja w języku polskim (w tym w wybranych wyrazach obcego
pochodzenia typu menu, rendez-vous)
Działy gramatyki
•powtórzenie wiadomości z klasy I i II
•klasyfikowanie błędów językowych
Kultura języka
•norma wzorcowa i norma użytkowa języka
•etyka słowa
Formy wypowiedzi
•referat (mowa zależna i niezależna, sposoby wprowadzania i zapisu)
•CV, list motywacyjny (stałe elementy, układ podawanych informacji,
urzędowy styl wypowiedzi)
•podanie (układ graficzny, styl wypowiedzi, konwencjonalne zwroty)
nadawczych
•sporządzanie przypisów
•adiustacja językowa i techniczna tekstu
Warsztat dziennikarski
Kształcenie kompetencji językowych w gimnazjum ma przede wszystkim wymiar praktyczny. Przykładem pokazującym, jak spożytkować wiedzę i umiejętności językowe, może być wprowadzenie do programu modułu dziennikarskiego. Redagowanie i wydawanie gazetki szkolnej to przedsięwzięcie wymagające zaplanowania i wykonania konkretnego zadania. Dzięki temu uczniowie będą mieli okazję wykorzystać
kompetencje językowe, komunikacyjne i społeczne w realnej sytuacji, ponieważ dostaną po ukazaniu się
gazetki informację zwrotną od odbiorców, którymi są rówieśnicy, a nie – jak zazwyczaj się to dzieje – od
nauczyciela. Jest to doświadczenie innego rodzaju niż modelowanie sytuacji komunikacyjnych w klasie,
tym bardziej godne polecenia.
Moduł dziennikarski zawiera wymagania zapisane w Podstawie programowej poszerzone o dodatkowe
umiejętności.
KLASA I
Treści nauczania
Budowa gazety i tekstu
dziennikarskiego
•przegląd prasy: dziennik, tygodnik, dwutygodnik, miesięcznik
•czasopisma młodzieżowe
•założenie gazetki szkolnej
•funkcje osób pracujących w redakcji
•cechy tekstów dziennikarskich
•budowa gazety codziennej
•„Gazetowe ABC”: kolumna, szpalta, nadtytuł, tytuł, śródtytuł, lead
•główka pisma i stopka redakcyjna
•materiał graficzny w gazecie
Informacja i publicystyka
•informacja prasowa, zasada odwróconej piramidy
•najważniejsze gatunki informacyjne: analiza tekstów przykładowych,
redagowanie (np. biuletynu informacyjnego)
•zdjęcie jako informacja
•informacja o faktach i opinia w prasie
•funkcje tytułu prasowego (analiza tytułów prasowych, selekcja pod kątem
funkcji informacyjnej i autotelicznej, próby konstruowania tytułów
dłuższych i krótszych)
17
Treści nauczania
•wywiad i sonda dziennikarska
•artykuł informacyjny
Dziennikarze i media
•zapowiedzi dziennikarskie (konstruowanie zapowiedzi tekstu
z wykorzystaniem umiejętności wybrania słów-kluczy, wybór
najciekawszych fragmentów tekstu jako reprezentacji całości
•sylwetka Melchiora Wańkowicza
KLASA II
Treści nauczania
dziennikarskiego
•przegląd prasy (streszczanie i komentowanie wybranych artykułów,
porównywanie materiału informacyjnego z różnych gazet)
•adiustacja językowa i techniczna tekstu dziennikarskiego
•reklama w prasie
•informacja o faktach a ocena; komentowanie wydarzeń
•gatunki publicystyczne
•listy do redakcji i ich funkcja
•rozrywka w prasie (funkcje humoru i satyry w gazecie, konkursy dla
czytelników)
•artykuł publicystyczny (teza, argumentacja, puenta)
•recenzja (oddzielanie faktów od opinii, formułowanie sądu, uzasadnienie,
ukazanie dzieła na szerszym tle)
•reportaż (analiza przykładów i charakterystyka gatunku; analiza tematyki,
wprowadzanie wypowiedzi innych, pisanie własnego tekstu)
•rzetelność dziennikarska (wypowiedzi osób trzecich w tekstach prasowych,
selekcja materiału, cytowanie oraz referowanie wypowiedzi, granice
ingerencji w czyjąś wypowiedź)
•gromadzenie i dokumentowanie informacji
•autoryzacja
•sylwetka Ryszarda Kapuścińskiego
KLASA III
Treści nauczania
dziennikarskiego
•styl dziennikarski, stylizacje gazetowe (gra dydaktyczna)
•media masowe wobec innych form wypowiedzi (tekst dziennikarski
a literatura)
•felieton (analiza przykładów i charakterystyka gatunku, kategoria ironii,
pisanie własnego tekstu)
•esej (analiza przykładów)
•etyka dziennikarska
•przemiany mediów, internetowe wydania gazet
•inforozrywka, jej gatunki i przykłady
•sylweta ulubionego dziennikarza radiowego lub telewizyjnego
5. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA
Nauczyciel na III etapie kształcenia ma do czynienia z uczniem, który ma za sobą 6 lat edukacji. Do wiedzy
i umiejętności zdobytych wcześniej nauczyciel powinien więc się odwoływać, dodając nowe wymagania.
Po zakończeniu edukacji polonistycznej w gimnazjum uczeń powinien wykazać się osiągnięciami
takimi, jak w szkole podstawowej, a ponadto:
• czytać ze zrozumieniem teksty informacyjne, publicystyczne i literackie dobrane do wrażliwości
i możliwości percepcyjnych ucznia i rozpoznawać ich podstawowe gatunki;
18
• samodzielnie docierać do informacji;
• korzystać ze słowników w wersji książkowej i elektronicznej;
• wykorzystywać informacje (wybierać je, szeregować, hierarchizować, odczytywać informacje towarzyszące
tekstowi, parafrazować tekst, referować, streszczać, cytować i wykonywać inne operacje na tekście);
• rozpoznawać intencje wypowiedzi;
• dostrzegać w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;
• rozpoznawać wypowiedź argumentacyjną oraz wskazywać jej elementy: tezę, argumenty, wnioski;
• posługiwać się podstawowymi pojęciami dotyczącymi budowy języka w zakresie fonetyki, morfologii
i składni;
• znać wskazane w postawie programowej lektury, w tym klasyczne teksty z literatury polskiej oraz
kultury popularnej;
• nazwać odczucia, które budzi dzieło sztuki;
• określać problematykę utworu;
• przedstawiać propozycje odczytania tekstu kultury i uzasadniać je;
• interpretować głosowo wybrane utwory literackie;
• charakteryzować postać mówiącą w utworze;
• dostrzegać cechy językowe tekstu literackiego;
• wykorzystywać wiedzę z nauki o języku do analizy i interpretacji utworu;
• rozpoznawać wątki i motywy kulturowe oraz dostrzegać ich przekształcenie w dziełach literackich;
• charakteryzować bohaterów literackich oraz postacie rzeczywiste;
• dostrzegać w analizowanych dziełach wartości i nazywać je;
• wypowiadać się na temat zagadnień egzystencjalnych poruszanych w utworach;
• opisać dzieło literackie oraz inne rodzaje sztuki, posługując się pojęciami charakterystycznymi dla
tych tekstów kultury;
• odróżniać rodzaje literackie: lirykę, epikę i dramat;
• wskazywać elementy konstrukcyjne dzieła (tytuł, podtytuł, motto, puentę, punkt kulminacyjny);
• wskazywać elementy dramatu (akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog);
• rozpoznawać niektóre gatunki literackie (przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, tragedię, balladę, hymn, fraszkę, bajkę, nowelę, opowiadanie, powieść historyczną);
• rozpoznawać odmiany gatunkowe literatury popularnej (powieść/opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantasy, fantastycznonaukowe);
• wskazywać przykłady mieszania gatunków;
• sprawnie posługiwać się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny;
• dążyć do precyzyjnego wysławiania się (świadomie dobierać synonimy i antonimy oraz stosować
związki frazeologiczne);
• operować słownictwem z określonych kręgów tematycznych umożliwiających rozmowę na tematy poruszone w utworach literackich;
• wykorzystywać wiedzę o języku w tworzeniu własnych wypowiedzi;
• tworzyć wypowiedzi ustne i pisemne;
• stosować zasady etykiety językowej;
• uczestniczyć w dyskusji;
• pisać testy własne w następujących formach: opis (przedmiotu, dzieła sztuki, sytuacji, przeżyć), opowiadanie (urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie), charakterystykę postaci (literackiej i rzeczywistej), sprawozdanie, rozprawkę, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny;
• dostosować język i styl do formy, w której się wypowiada;
• redagować tekst napisany ręcznie i na komputerze;
• przestrzegać zasad etyki językowej (zwłaszcza w formach charakterystycznych dla elektronicznych
środków przekazu (SMS, czat, e-mail, blog).
6. PRZYKŁADY SCENARIUSZY
SCENARIUSZ 1.
Temat lekcji: Ja, ty, my – początek świata z punktu widzenia człowieka (na podstawie Pamiętników
Adama i Ewy M. Twaina)
19
Czas trwania zajęć: dwie jednostki lekcyjne
Cel ogólny:
–– zapoznanie uczniów z tekstami kultury,
–– czytanie ze zrozumieniem tekstu literackiego.
Cele operacyjne:
Uczeń:
–– czyta ze zrozumieniem teksty utrzymane w różnej stylistyce,
–– rozumie znaczenie fikcji literackiej,
–– odróżnia wypowiedź subiektywną od obiektywnej,
–– charakteryzuje bohaterów z tych dwóch perspektyw,
–– określa funkcję narracji pierwszoosobowej,
–– rozumie znaczenie dosłowne i przenośne tekstu.
Metody i formy pracy:
–– techniki dramowe, tu: wywiad (praca w zespołach)
–– elementy heurezy
–– gra symulacyjna
–– praca z tekstem
Wykorzystane materiały dydaktyczne (w załączniku):
–– Biblia, Księga Rodzaju (fragm.),
–– M. Twain, Pamiętniki Adama i Ewy (fragm.)
–– karty pracy dla uczniów
Przebieg lekcji:
Fa z a wstę pna le kc ji:
1. Czytanie z komentarzem fragmentu Księgi Rodzaju opisującego stworzenie człowieka:
a)Co zaszło w ogrodzie Eden?(streszczenie dziejów pierwszych ludzi).
b)Dlaczego po zjedzeniu zakazanego owocu Adam i Ewa dostrzegli, że są nadzy, a wcześniej tego nie
widzieli? (analiza motywu biblijnego)
c)Czego symbolem jest wąż? (interpretowanie symboliki biblijnej)
d)Objaśnianie znaczenia związków frazeologicznych: zakazany owoc i listek figowy. Układanie zdań
z tymi związkami. (ćwiczenia językowe)
e)Dlaczego Bóg nie pozwolił ludziom jeść owoców z drzewa poznania dobra i zła? (dyskusja)
Og n iwo cent ra l ne le kc ji:
2. Rozmowa na temat pamiętnika jako formy wypowiedzi:
a)Jakie znacie pamiętniki?
b)Kto pisze pamiętniki? Dlaczego?
c)Dla kogo są przeznaczone pamiętniki, jeśli są niepublikowane, a dla kogo, jeśli są opublikowane?
d)Skąd bierze się popularność pamiętników, w tym blogów?
3. Wprowadzenie nauczyciela do lektury fragmentów Pamiętników Adama i Ewy M. Twaina.
a)Informacja na temat autora.
b)Analiza tytułu i podtytułu: Czy Twain mógł dotrzeć do oryginalnych pamiętników Adama i Ewy?
Dlaczego?
c)Informacja na temat fikcyjności jako cechy utworu literackiego i jej funkcji w kulturze.
Fikcja literacka – cecha świata przedstawionego w utworze literackim polegająca na tym, że świat
ten jest wymyślony przez autora i rządzi się własną logiką.
d)Rozmowa na temat różnicy między kłamstwem a fikcją literacką.
20
Falsyfikat – sfałszowany, podrobiony dokument, pieniądz, dzieło sztuki.
Mistyfikacja – celowe wprowadzenie kogoś w błąd przez nadanie pozorów prawdy temu, co prawdą nie jest.
e)Czytanie ze zrozumieniem tekstu literackiego
4. Organizacja pracy na lekcji:
a)objaśnienie uczniom sposobu pracy (będą wchodzić w wyznaczone role, czyli wezmą udział w grze
symulacyjnej);
b)podział uczniów na 4 zespoły: dwa zespoły chłopców i dwa zespoły dziewcząt;
c)wręczenie kart pracy w zespołach.
5. Praca z tekstem.
6. Przeprowadzenie wywiadów przez uczniów.
7. Prezentacja pracy grup.
8. Podsumowanie:
a)Jakie cechy ma Ewa, a jakie Adam? Opisz bohaterów. Pamiętaj o wyglądzie postaci oraz o stosunku jednej osoby do drugiej (notowanie wniosków w tabeli).
Ewa
W oczach Adama
Z własnej perspektywy
Adam
W oczach Ewy
Z własnej perspektywy
b)Sporządzanie przez uczniów – na podstawie tekstu – obiektywnego zestawu cech dwojga bohaterów.
Og n iwo końcowe le kc ji:
9. Określenie funkcji narracji pierwszoosobowej w utworze literackim. Zwrócenie uwagi na:
a)subiektywizm wypowiedzi narratora;
b)sposoby narzucania odbiorcy punktu widzenia narratora;
c)powody przyjmowania punktu widzenia narratora przez odbiorców.
Praca domowa:
Zredaguj i przygotuj do druku przeprowadzony wywiad.
Uwaga:
po wykonaniu pracy domowej przez uczniów konieczne jest przeprowadzenie lekcji omawiającej to zadanie. Można
ją przeprowadzić na zajęciach kółka dziennikarskiego. Propozycje pracy nad językiem wywiadu znajdują się w zeszycie ćwiczeń.
SCENARIUSZ 2.
Temat lekcji: Gdzie jest raj? Znaczenie biblijnego symbolu we współczesnym świecie
Czas trwania zajęć: jedna jednostka lekcyjna
Cel ogólny:
–– podejmowanie refleksji nad znaczeniami słów,
–– wykorzystanie poznanych pojęć w rozważaniu o wartościach.
Cele operacyjne:
Uczeń:
–– czyta ze zrozumieniem teksty literackie
–– wartościuje zachowania bohaterów literackich
–– rozumie symbolikę raju w znaczeniu dosłownym i metaforycznym
21
Metody i formy pracy:
–– praca z tekstem
–– elementy heurezy
Wykorzystane materiały dydaktyczne:
–– M. Twain, Pamiętniki Adama i Ewy (fragm.)
–– J. Olech, Raj (podręcznik)
–– reprodukcja arrasu wawelskiego przedstawiającego raj (podręcznik)
–– współczesne reklamy wykorzystujące topos raju
Przebieg lekcji:
Fa z a wstępna le kc ji :
1. Zaprezentowanie przez ucznia zadania domowego wstępnego do lekcji: Opisz arras wawelski przedstawiający raj.
2. Wskazanie w pamiętniku Adama relacji, w której pisze on o tym, co stało się w raju po zjedzeniu
przez Ewę owocu (M. Twain Pamiętniki Adama i Ewy – fragm.).
3. Interpretacja fragmentu:
a)Jak zmienił się raj od tego momentu? Dlaczego?
b)Dobieranie synonimów i antonimów do słowa raj (np. spokój, harmonia, zgoda; kłótnia, konflikt, walka).
SYNONIMY: ANTONIMY
c)Rozmowa na temat napisu wyrytego przez Adama na grobie Ewy: Gdziekolwiek była ona, był Raj.
d)Jakie nowe znaczenie słowu raj nadał Adam? (nie jest to konkretne miejsce, ale stan, w jakim
znajduje się człowiek, szczęście, radość)
Og n iwo cent ra l ne le kc ji:
4. Analiza i interpretacja scenki Joanny Olech Raj.
a)Jak Maurycy opisał współczesny raj? Gdzie się znajduje? Kim są Adam i Ewa? Co robi wąż?
b)Jak przywołani w tekście bohaterowie rozumieją raj? Wypełnianie tabelki:
Czym jest dla niej / niego raj?
Jakie wartości opisane są za pomocą
tego obrazu?
Mama Sieroty
Pyzik
Babcia Sieroty
Maurycy
Pani Kusztelak
c)Interpretacja puenty scenki.
22
5. Analiza reklam (zwłaszcza świątecznych), posługujących się symboliką raju.
a)Co chcą sprzedać producenci?
b)Jak przekonują konsumentów, aby kupili produkt?
c)Jaką sprzeczność zauważasz między produktami a symbolem raju, który ma pomóc w ich sprzedaży?
d)Skąd bierze się popularność motywu raju w reklamach?
Og n iwo końcowe le kc ji:
6. Jaka jest różnica między biblijnym a współczesnym rozumieniem raju? – dyskusja.
Praca domowa:
Jak rozumiesz określenie raj dzieciństwa? Kiedy, według Ciebie, kończy się ten okres? Odnieś się w swojej
pracy do symboliki Księgi Rodzaju (wypowiedź pisemna).
ZAŁĄCZNIKI DO SCENARIUSZY 1. i 2.
Załącznik nr 1: Karty pracy do scenariusza 1.
Grupa I – zadanie dla dziewcząt
Przeczytajcie fragmenty Pamiętników Adama i Ewy pod następującym kątem:
1. Wchodzicie w rolę Ewy, która będzie udzielać odpowiedzi dziennikarzowi na temat dziewcząt.
a)W jakich wydarzeniach uczestniczy Ewa?
b)Co myśli o Adamie?
c)Co czuje w związku z opisywanymi wydarzeniami? Nazwijcie jej uczucia.
d)Jak opisuje siebie, a jak Adama?
2. Zaznaczcie wypowiedzi, które najlepiej charakteryzują kobiecy punkt widzenia Ewy.
Grupa II – zadanie dla dziewcząt
1. Wchodzicie w rolę dziennikarki, która będzie przeprowadzać wywiad z Adamem.
a)Co jest dziwnego w zachowaniu Adama?
b)Kiedy on się zmienia?
c)Co jest tego przyczyną?
2. Przygotujcie 10 pytań do Adama, pamiętając o tym, że wywiad z nim będzie umieszczony w czasopiśmie dla dziewcząt w dziale 10 pytań do…
Grupa III – zadanie dla chłopców
3. Wchodzicie w rolę Adama, który będzie udzielać odpowiedzi dziennikarce na temat chłopców.
a)W jakich wydarzeniach uczestniczy Adam?
b)Co myśli o Ewie?
c)Co czuje w związku z opisywanymi wydarzeniami? Nazwijcie jego uczucia.
d)Jak opisuje siebie, a jak Ewę?
4. Zaznaczcie fragmenty w tekście, które najlepiej charakteryzują męski punkt widzenia bohatera.
Grupa IV – zadanie dla chłopców
1. Wchodzicie w rolę dziennikarza, który będzie przeprowadzać wywiad z Ewą.
a)Co jest dziwnego w zachowaniu Ewy?
b)Kiedy zmienia swoją opinię o Adamie? Dlaczego?
2. Przygotujcie 10 pytań do Ewy, pamiętając o tym, że wywiad z nią będzie umieszczony w czasopiśmie dla chłopców w dziale 10 pytań do…
23
Załącznik nr 2:
Księga Rodzaju (fragm.)
Drugi opis stworzenia człowieka
Gdy Jahwe Bóg stworzył ziemię i niebo, nie było jeszcze żadnego krzewu polnego na ziemi ani
żadna trawa polna jeszcze nie wzeszła – bo Jahwe Bóg nie zsyłał deszczu na ziemię i nie było człowieka, który by uprawiał ziemię i rów kopał w ziemi, aby w ten sposób nawadniać całą powierzchnię
gleby – wtedy to Jahwe Bóg ulepił człowieka z prochów ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia,
wskutek czego stał się człowiek istotą żywą.
Pierwotny stan szczęścia
A zasadziwszy ogród w Eden na wschodzie, Jahwe Bóg umieścił tam człowieka, którego ulepił. Na
rozkaz Boga Jahwe wyrosły z gleby wszystkie drzewa miłe z wyglądu i smaczny owoc rodzące oraz drzewo
życia w środku tego ogrodu i drzewo poznania dobra i zła. [...]
Potem Bóg Jahwe rzekł: „Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam; uczynię mu zatem odpowiednia dla
niego pomoc”. [...] Wtedy to Bóg Jahwe sprawił, że mężczyzna pogrążył się w głębokim śnie, i gdy spał, wyjął
jedno z jego żeber, a miejsce to zapełnił ciałem. Po czym Jahwe Bóg żebra, które wyjął z mężczyzny, uczynił
niewiastę. A gdy ją przyprowadził do mężczyzny, mężczyzna powiedział: „Ta dopiero jest kością z moich
kości i ciałem z mego ciała”. [...]
Upadek pierwszych ludzi
A wąż był najbardziej przebiegły ze wszystkich zwierząt polnych, które Jahwe Bóg stworzył. On to
rzekł do niewiasty: „Czy to prawda, że Bóg powiedział: Nie jedzcie owoców ze wszystkich drzew tego
ogrodu?”. Niewiasta odpowiedziała wężowi: „Owoce z drzew tego ogrodu jeść możemy, tylko o owocach
z drzewa, które jest w środku ogrodu, Bóg powiedział: Nie wolno wam jeść z niego, a nawet go dotykać,
abyście nie pomarli”. Wtedy rzekł wąż do niewiasty: „Na pewno nie umrzecie! Ale wie Bóg , że gdy spożyjecie owoc z tego drzewa, otworzą wam się oczy i tak jak Bóg będziecie znali dobro i zło”.
Wtedy niewiasta spostrzegła, że drzewo to ma owoce dobrze do jedzenia, że jest ono rozkoszą dla oczu
i że owoce tego drzewa nadają się do zdobycia wiedzy. Zerwała zatem z niego owoc, skosztowała i dała
swemu mężowi, który był z nią; a on zjadł. A wtedy otworzyły się im oczy i poznali, że są nadzy; spletli
więc gałązki figowe i zrobili sobie przepaski. [...]
Jahwe Bóg sporządził dla mężczyzny i dla jego żony odzienie ze skór i przyodział ich. Poczym Jahwe
Bóg rzekł: „Oto człowiek stał się taki jak My: zna dobro i zło” [...].
Dlatego Jahwe Bóg wydalił go z ogrodu Eden, aby uprawiał tę ziemię, z której został wzięty. Wygnawszy
zaś człowieka, Bóg postawił przed ogrodem Eden cherubów i połyskujące ostrze miecza, aby strzec drogi do
drzewa życia.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu
Załącznik nr 3:
Mark Twain, Pamiętniki Adama i Ewy. Fragmenty pamiętnika Adama i Ewy przełożone z oryginału (fragm.)
Pamiętnik Adama przełożony z oryginału
Poniedziałek
To nowe stworzenie o długich włosach ciągle staje mi na drodze. Czatuje wciąż w pobliżu i podąża
moimi śladami. Nie lubię tego; nie przywykłem do towarzystwa. Wolałbym, aby przebywało wśród innych
zwierząt... Chmurno dzisiaj, wiatr wieje ze wschodu, będziemy mieli chyba deszcz... My? Skąd wziąłem to
słowo? Już sobie przypominam. Nowe stworzenie go używa.
Wtorek
Obserwowałem wielki wodospad i sądzę, że to najwspanialsza rzecz w tej okolicy. Nowe stworzenie
nazywa go wodospadem Niagara, nie mam pojęcia dlaczego. Mówi, że wygląda, jak wodospad Niagara!
Nie jest to wystarczający powód, raczej tylko kaprys i głupota! Sam nie mam okazji, aby czemukolwiek
nadać nazwę. Nowe stworzenie wymyśla nazwy dla każdej istoty, która się pojawia, zanim zdołam się
sprzeciwić. [...]
24
Środa
Wybudowałem sobie szałas dla ochrony przed deszczem, lecz nie mogłem cieszyć się nim w spokoju.
Nowe stworzenie tam już wtargnęło, a gdy próbowałem je wypchnąć, zaczęło wylewać wodę z otworów,
którymi patrzy; ocierało je wierzchem łap, wydając przy tym takie odgłosy jak niektóre zwierzęta, które
cierpią. Chciałbym, żeby przestało tyle mówić, bo gada bez przerwy. [...] Nigdy dotąd nie słyszałem ludzkiego głosu, a więc każdy nowy i obcy dźwięk wdzierający się tutaj, w uroczyste milczenie tej sennej samotności, razi moje ucho jak fałszywa nuta. [...]
Piątek
Wymyślanie nazw postępuje nadal beztrosko pomimo mych sprzeciwów. Znalazłem bardzo stosowną
nazwę dla tej okolicy, melodyjną i ładną: OGRÓD RAJSKI. [...]
Poniedziałek
Nowe stworzenie twierdzi, że nazywa się Ewa. W porządku. Nic nie mam przeciw temu. Mówi, że tak
powinienem na nie wołać, jeśli chcę, aby przyszło. Powiedziałem, że to zbyteczne. [...]
Piątek
Zaczęła błagać mnie, bym nie przepływał tego wodospadu. Cóż to jej szkodzi? Dziwię się, dlaczego
przejmuje ją to dreszczem grozy. Zawsze to robiłem – zawsze lubiłem się zanurzać w wodzie, odczuwając
przy tym podniecenie i chłód. Sądzę, że wodospad po to właśnie istnieje, skoro nie ma z niego innego pożytku, a przecież musiał być na coś stworzony. Jej zaś wydaje się, że wodospad stworzono dla jego malowniczości [...].
Sobota
W ubiegły wtorek w nocy uciekłem i wędrowałem przez dwa dni. Zbudowałem sobie nowy szałas
w miejscu odosobnionym i w miarę możności zatarłem za sobą ślady, lecz ona wytropiła mnie przy pomocy
oswojonego zwierzęcia, które nazywa wilkiem; zbliżyła się, wydając żałosne odgłosy i lejąc wodę z miejsc,
którymi patrzy. Musiałem z nią wrócić, lecz mam zamiar zaraz odejść, gdy tylko nadarzy się okazja. Ona
zajmuje się różnymi głupstwami; między innymi próbuje zbadać, dlaczego zwierzęta zwane lwami i tygrysami żywią się trawą i kwiatami, chociaż ich rodzaj uzębienia wskazuje na to, że powinny pożerać się
nawzajem. [...]
Czwartek
Oznajmiła mi, że powstała z żebra wyjętego z mego boku. Jest to chyba mało prawdopodobne, gdyż nie
brakuje mi ani jednego żebra. [...]
Piątek
Oznajmiła mi, że wąż radzi jej, aby spróbowała owocu z tego drzewa, gdyż wówczas posiądzie ogromną, wyjątkową i wspaniałą wiedzę. Powiedziałem je, że to pociągnie za sobą również przeciwny skutek –
sprowadzi śmierć na ziemię. [...]
Środa
Miałem urozmaicone przeżycia. Uciekłem tej samej nocy i jechałem konno przez całą noc tak szybko, jak
tylko mogłem; miałem nadzieję, że wydobędę się z Parku i ukryję w jakiejś innej okolicy, zanim zaczną się kłopoty, lecz nie udało mi się. Mniej więcej na godzinę przed wschodem słońca , gdy przejeżdżałem przez kwietną
równinę, na której pasło się, spało albo igrało tysiące zwierząt, zerwał się nagle – niczym huragan – przerażający zgiełk, i w jednej chwili równinę ogarnął szalony tumult, każde zwierzę zaatakowało swego sąsiada. Domyśliłem się, co to znaczy – Ewa zjadła owoc i śmierć zstąpiła na świat... [...]. Przyszła osłonięta gałęźmi i pękami listowia, a gdy spytałem ją, co oznacza to bezsensowne przebranie, drżąc i rumieniąc się zerwała je
i rzuciła na ziemię. Nigdy dotąd nie widziałem, aby ktoś tak drżał i rumienił się, więc wydało mi się to niestosowne i głupie. Powiedziała, że wkrótce sam to zrozumiem. Miała rację. [...]
Po dziesięciu latach
[...] Po tylu latach dochodzę do wniosku, że pomyliłem się co do Ewy; lepiej jest żyć poza Ogrodem
z nią niż w Ogrodzie bez niej. Z początku sądziłem, że za dużo mówi, lecz teraz zmartwiłbym się, gdyby
ten drogi głos umilkł i zniknął z mego życia. [...]
25
Pamiętnik Ewy przełożony z oryginału
Sobota
Żyję już prawie jeden dzień. Zjawiłam się wczoraj. [...] Ponieważ czuję się jak eksperyment i mało
prawdopodobne, aby jeszcze ktoś oprócz mnie tak to odczuwał, dochodzę do przekonania, że jestem tylko
eksperymentem i niczym więcej. [...]
Wczoraj po południu poszłam śladami drugiego Eksperymentu, aby przekonać się, jeśli zdołam, czego
on szuka. Nie udało mi się jednak tego wyśledzić. Przypuszczam, że jest mężczyzną, lecz to stworzenie
właśnie tak wygląda, i jestem pewna, że nim jest. Czuję, że budzi we mnie większe zaciekawienie niż inne
gady. Chyba jest gadem, a sądzę, że nim jest, bo ma niechlujne włosy i błękitne oczy. [...]
Niedziela
To stworzenie ma pospolity gust i jest bez serca. [...]
Następnej niedzieli
Przez cały dzień chodziłam za nim jak cień, próbując zawrzeć znajomość. Musiałam więc mówić przez
cały czas, gdyż jest on nieśmiały, lecz to mi nie przeszkadza. Wydawało mi się, ze jest zadowolony z mej
obecności. [...]
Środa
Teraz jest nam ze sobą bardzo dobrze i poznajemy się wciąż lepiej. Nie próbuje już mnie unikać; to
dobry znak – świadczy, że lubi być ze mną. To mi się podoba, badam więc, w jaki sposób mogę mu stać się
pomocna, by jeszcze większym stopniu pozyskać jego względy. W ciągu ostatnich dwóch dni przejęłam trud
nadawania nazw zwierzętom. Było to dla niego ogromną ulgą, gdyż sam nie posiada tego talentu; jest mi
więc bardzo życzliwy. [...]
Czwartek
Mam pierwsze zmartwienie. Wczoraj mnie unikał i zdawało mi się, że nie życzy sobie, abym z nim
rozmawiała. Nie mogłam w to uwierzyć. [...]
Poniedziałek
Dziś rano powiedziałam mu, jak się nazywam, spodziewając się, że go to zainteresuje. Lecz jego to nic
a nic nie obchodzi. Dziwne. Gdyby wyjawił mi swoje imię, wzbudziłoby to moje zainteresowanie. Zabrzmiałoby w moich uszach milej niż jakikolwiek inny dźwięk. [...]
Wtorek
[...] Narwałam kwiatów i uplotłam z nich wieńce i girlandy, w które przystroiłam się podczas jedzenia
– oczywiście jabłek. Potem usiadłam w cieniu, z upragnieniem czekając na niego. Jednak nie przyszedł. [...]
Piątek
W zeszły poniedziałek o zmroku ujrzałam znów Adama przez chwilę, tylko przez krótką chwilę. Miałam nadzieję, że mnie pochwali za próbę ulepszenia gospodarstwa, gdyż miałam dobre intencje i ciężko
pracowałam. On jednak nie był zadowolony, odwrócił się i odszedł. [...]
Potrzebuję towarzystwa – po to zostałam stworzona – zaprzyjaźniłam się więc ze zwierzętami. [...]
Nauczyłam się mnóstwa różnych rzeczy i jestem teraz bardziej wykształcona niż poprzednio. [...]
Z początku nie mogłam w stanie zrozumieć, po co istnieję; teraz sądzę, ze po to, by dociekać tajemnic
tego cudownego świata, być szczęśliwą i dziękować Dawcy wszystkiego za pomysłowość. [...]
Po upadku
[...] Ogród jest już utracony, lecz jestem szczęśliwa, gdyż odnalazłam Adama. On kocha mnie tak, jak
potrafi, a ja kocham go ze wszystkich sił swej namiętnej natury, co, jak przypuszczam, jest typowe dla mej
młodości i płci. Kiedy zadaję sobie pytanie, dlaczego go kocham, dochodzę do wniosku, że nie wiem i nie
pragnę wiedzieć. [...]
Nie kocham go z powodu jego zręczności – wcale nie dlatego. [...]
Nie kocham go z powodu jego wykształcenia – nie, nie dlatego. [...]
Nie kocham go z powodu jego rycerskości – nie, nie dlatego. [...]
Wiec dlaczego go kocham? Sądzę, że jedynie dlatego, iż jest mężczyzną.
26
Po czterdziestu latach
[...] Na grobie Ewy
ADAM: Gdziekolwiek była ona, tam był Raj.
przeł. Teresa Truszkowska
Załącznik nr 4:
Joanna Olech, Raj
Szkolna wycieczka dreptała za przewodnikiem przez komnaty wawelskie. Pani Kusztelak zaganiała
uczniów jak pasterski owczarek, ale Greta, Maurycy, Pyzik i Sierota ciągle zostawali w tyle. W Sali Poselskiej zatrzymali się na dłużej.
Wkrótce klasa zniknęła za zakrętem, a oni gapili się na arras z wizerunkiem Adama i Ewy w raju.
– Ja rozumiem, że na golasa – w raju nie ma mrozów – ale niechby mieli chociaż klapki – zatroszczył
się Maurycy.
– Roślinność europejska, z domieszką śródziemnomorskiej... – stwierdził Sierota, przyglądając się
uważnie rajskiej scenerii – …ale zwierzęta afrykańskie. Wszystkie strefy klimatyczne pomieszane.
– Szesnastowieczni tkacze z Brukseli to nie to samo, co uczeni botanicy – zaprotestowała Greta. – Nie
mówiąc o tym, że pod słowem RAJ każdy wyobraża sobie co innego.
– Mhmmm… – przytaknął Sierota. – Dla mojej mamy, pielęgniarki, RAJ to miejsce wysprzątane
i septyczne. W takim raju nawet wąż musiałby myć zęby (jadowe) po każdym posiłku.
– Taki pyton, na przykład, je raz na miesiąc. Szczoteczka do zębów starczyła by mu na wieczność –
trzeźwo zauważył Maurycy.
– Ja tam nie wyobrażam sobie raju bez dostępu do Internetu – oświadczył Pyzik.
– A moja babcia – bez telenowel, pasjansa, trwałej ondulacji i telezakupów – dorzucił Sierota.
Greta wzruszyła ramionami pogardliwie.
– Cywilizacyjne badziewie. Strasznie zaśmiecony ten raj.
– Wyobraźcie sobie współczesny arras… Adam, Ewa i wąż… z I-podem w pyszczku. Syczy: Obniżżżżka! Okazzzzja! Promocccccja! – Maurycy rękami wykonywał wężowe ruchy.
– Raj – wielki supermarket? Gdzie wszystko jest za friko? I tylko dwoje klientów – Adam i Ewa? –
ucieszył się Pyzik.
– A wąż? Co robi wąż?
– Siedzi przy kasie w gustownym kubraczku z nadrukiem: „RAJ. U nas najtaniej!” – roześmiał się
Maurycy.
– A raj według pani Kusztelak? – podjął wątek Sierota
– Uczniowie uczesani w ząbek, grzeczni jak anioły, pazury obcięte, wszystkie lekcje odrobione, wierszyki wykute na blachę… Nawet szkolne paprotki podlane i chomik w sali biologicznej nakarmiony.
– Z taką klasą Pani Kusztelak w tydzień umarłaby z nudów – zaprotestował Pyzik.
Tę wizję przerwał donośny krzyk od drzwi:
– Sierocki! Pyziński! Borawscy! Czy mam po was wysłać specjalne zaproszenie? Cała klasa we wschodnim skrzydle, a wy jak zwykle zostajecie w tyle! Skaranie boskie z tymi dziećmi!!! Natychmiast proszę
dołączyć i żeby mi to było ostatni raz!
– Spokojna głowa – szepnął Maurycy. – Pani Kusztelak nie umrze z nudów. Póki my żyjemy.
***
W zaprezentowanych powyżej scenariuszach lekcji zostały zrealizowane następujące punkty z Podstawy programowej:
Z celów kształcenia na III i IV etapie edukacyjnym:
• Kształtowanie postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym
świecie
Z treści nauczania i umiejętności
Uczeń:
• I 1. 1) rozróżnia informacje przekazywane werbalnie oraz zawarte w obrazie;
• I 1. 2) wyszukuje w wypowiedziach potrzebne informacje oraz cytuje odpowiedni fragment tekstu;
27
• I 1. 5) rozpoznaje różnicę między fikcją a kłamstwem;
• I 1. 6) rozpoznaje wypowiedź o charakterze emocjonalnym;
• I 1. 10) rozróżnia gatunki prasowe (tu: wywiad);
• II 2. 2) charakteryzuje postać mówiącą;
• II 2. 3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić jej funkcję w utworze;
• II 2. 5) omawia funkcję elementów konstrukcyjnych utworu (tu: tytuł, podtytuł);
• II 2. 7) rozpoznaje czytany utwór jako pamiętnik;
• II 4. 2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe po-
nadczasowe zagadnienia egzystencjalne (tu: miłość);
• III 1. 1) tworzy spójną wypowiedź ustną oraz pisemną, dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku,
w którym się wypowiada (tu: wywiad);
• III 2. 6) wykorzystuje wiedzę o składni w zastosowaniu reguł interpretacyjnych (tu: stawia pytania
i udziela odpowiedzi w wywiadzie);
• III 2. 8) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (tu: rozwój psychiczny, moralny
człowieka, społeczeństwo i kultura).
Teksty kultury:
Biblia (opis stworzenia świat i człowieka z Księgi Rodzaju).
***
Ponadto w podręczniku zagadnienie Pierwsi rodzice zawiera dodatkowe teksty kultury (K.I. Gałczyński
Teatrzyk „Zielona Gęś” ma zaszczyt przedstawić Żarłoczną Ewę, reprodukcje obrazów, ciekawostki z cyklu À
propos… rajskiego owocu), objaśnienia pojęć, biogramy i zadania umożliwiające zaprojektowanie innych
lekcji, na przykład:
1. Rozwinięcie symboliki drzewa poznania dobrego i złego:
a)Skąd w świecie wzięło się zło?
b)Czy wiedza zawsze służy dobru?
c)Jakie są pokusy współczesnego świata?
d)Jakie przesłanie moralne wypływa z Księgi Rodzaju?
2. Rozwinięcie symboliki drzewa życia:
a)Dlaczego na świecie zjawiła się śmierć?
b)Jak zmieniło się życie pierwszych ludzi, gdy zjawiła się śmierć?
3. Omówienie daru mowy/języka:
a)kreowanie świata poprzez słowo;
b)inteligencja językowa, kreatywność słowna;
c)ćwiczenia z zakresu onomastyki.
4. Dekonstrukcja opowieści biblijnej (Żarłoczna Ewa K.I. Gałczyńskiego) i funkcja absurdalnego humoru.
5. Interpretacja materiałów ikonograficznych.
7. STRATEGIE NAUCZANIA I UCZENIA SIĘ
Gdy nauczyciel wybierze program nauczania i podręcznik, zaplanuje proces dydaktyczny, określi cele
i dobierze do celu materiał nauczania, musi podjąć decyzję dotyczącą strategii nauczania, która ściśle
wiąże się z procesem uczenia się uczniów. Najczęściej wybiera między poniższymi propozycjami:
Czego uczymy
Nazw i faktów
28
Czego uczeń się uczy
Nowych wiadomości
Przykładowe metody nauczania
Nauczanie podające:
– wykład informacyjny
– pogadanka
– opis
– objaśnienie
– opowiadanie
Podstawowych
umiejętności
Umiejętności (w celu dokonania
transferu nauczania szkolnego na
sytuacje pozaszkolne, np. czytania,
pisania)
Nauczanie bezpośrednie:
– metody aktywizujące
– praca z tekstem
– pokaz
– ćwiczenia
Rozwiązywania problemów Przetwarzania informacji
(umiejętności złożonych)
Nauczanie problemowe:
– dyskusja dydaktyczna
– gry dydaktyczne
– studium przypadku
– wykład problemowy (z udziałem uczniów)
Myślenia twórczego
Wykorzystania w procesie uczenia
się skojarzeń, emocji
– drama
– metoda praktyki pisarskiej
– mapy myśli
Myślenia logicznego
Rozumienia pojęć i zasad myślenia Nauczanie pojęć
krytycznego
– model indukcyjny (od szczegółu do ogółu)
– model dedukcyjny (od ogółu do szczegółu)
Umiejętności współpracy
Współdziałania
odpowiedzialności
– praca w grupach, parach
– metoda projektu
Istnieje wiele kryteriów opisujących metody nauczania i związanych z nimi podziałów oraz ocen
przydatności tych metod w pracy nauczyciela. W gimnazjum szczególnie cenne mogą być takie, które
angażują ucznia w proces nauczania i przygotują go do samodzielnego uczenia się:
–– metody aktywizujące,
–– metody problemowe,
–– projekty,
–– metody łączące w sobie różne techniki pracy, zwłaszcza w związku z pracą z tekstem.
29
8. PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO DLA GIMNAZJÓW
I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH, KTÓRYCH UKOŃCZENIE UMOŻLIWIA
UZYSKANIE ŚWIADECTWA DOJRZAŁOŚCI PO ZDANIU EGZAMINU
MATURALNEGO
(http://bip.men.gov.pl/akty_prawne/rozporzadzenie_2008/223_zal_4.pdf)
Po ukończeniu szkoły podstawowej uczeń kontynuuje kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym.
III etap edukacyjny realizowany jest w gimnazjum, zaś IV etap edukacyjny realizowany jest w szkole
ponadgimnazjalnej.
Kształcenie ogólne na III i IV etapie edukacyjnym, choć realizowane w dwóch różnych szkołach,
tworzy programowo spójną całość i stanowi fundament wykształcenia, umożliwiający zdobycie zróżnicowanych kwalifikacji zawodowych, a następnie ich późniejsze doskonalenie lub modyfikowanie, otwierając proces kształcenia się przez całe życie.
Celem kształcenia ogólnego na III i IV etapie edukacyjnym jest:
1) przyswojenie przez uczniów określonego zasobu wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyk;
2) zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystania posiadanych wiadomości podczas wykonywania
zadań i rozwiązywania problemów;
3) kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we
współczesnym świecie.
Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego na III
i IV etapie edukacyjnym należą:
1) czytanie – umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym
tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego
uczestnictwa w życiu społeczeństwa;
2) myślenie matematyczne – umiejętność wykorzystania narzędzi matematyki w życiu codziennym
oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym;
3) myślenie naukowe – umiejętność wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa;
4) umiejętność komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak
i w piśmie;
5) umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi;
6) umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji;
7) umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się;
8) umiejętność pracy zespołowej.
Jednym z najważniejszych zadań szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest kontynuowanie kształcenia umiejętności posługiwania się językiem polskim, w tym dbałości o wzbogacanie zasobu słownictwa
uczniów. Wypełnianie tego zadania należy do obowiązków każdego nauczyciela.
Ważnym zadaniem szkoły na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, z zastosowaniem
technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajęciach z różnych przedmiotów.
Realizację powyższych celów powinna wspomagać dobrze wyposażona biblioteka szkolna, dysponująca aktualnymi zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jak i w postaci zasobów multimedialnych.
Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji.
30
Ponieważ środki społecznego przekazu odgrywają coraz większą rolę, zarówno w życiu społecznym,
jak i indywidualnym, każdy nauczyciel powinien poświęcić dużo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniów do właściwego odbioru i wykorzystania mediów. [...]
JĘZYK POLSKI
III etap edukacyjny
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacji – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego
rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcia w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej;
stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dla kultury polskiej i światowej.
III. Tworzenie wypowiedzi.
Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które służą formułowaniu
wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny i kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach, pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje
i tworzy nowe, coraz trudniejsze formy wypowiedzi.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
1)odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie;
2)wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu;
3)porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
4)odróżnia informacje o faktach od opinii;
5)rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;
6)rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
7)rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);
8)dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;
9)rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski;
10)rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż);
11)czerpie dodatkowe informacje z przypisu.
2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:
1) samodzielnie dociera do informacji – w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;
2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu
informacji;
3) korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych,
synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich – w formie książkowej i elektronicznej.
31
3. Świadomość językowa. Uczeń:
1) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy;
2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;
3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime
i zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;
4) rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;
5) rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień,
okoliczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;
6) rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;
7) odróżnia temat fleksyjny od końcówki;
8) odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;
9) rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów
w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane
przez nauczyciela.
1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;
2) rozpoznaje problematykę utworu.
2. Analiza. Uczeń:
1)przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście;
2)charakteryzuje postać mówiącą w utworze;
3)rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze;
4)wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów,
archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu
zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych);
5)omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty,
punktu kulminacyjnego);
6)przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat);
7)rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną;
8)rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
9)wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog;
10)znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków;
11)uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki:
literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne.
3. Interpretacja. Uczeń:
1) przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;
2) uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;
3) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach).
4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:
1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw
oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja-nietolerancja, pięknobrzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;
2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religij32
na, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne;
3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych,
kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.
1. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach
gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka
postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia
z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmianę i styl
języka do gatunku, w którym się wypowiada;
2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat;
3) tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi;
4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst,
dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy
i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne
błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne;
5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi;
6) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazywania informacji, takich
jak: SMS, e-mail, czat, blog (ma świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowanych anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w sytuacjach kłopotliwych, zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii);
7) stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od
sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formuły
grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych i obraźliwych;
8) świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych
środków przekazywania informacji, w tym z Internetu.
1)rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
2)sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu
młodzieżowego;
3)tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści;
4)stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;
5)stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do
wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom;
6)wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik;
7)przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje
strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na
imiesłowy i odwrotnie – ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamienia mowę niezależną na zależną;
8)wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników
wypowiedzi;
9)wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje wołacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych;
10)stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);
33
11)operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska).
Teksty kultury
1. Teksty poznawane w całości – nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku szkolnym oraz wybrane
przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką:
*Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII); William Szekspir Romeo i Julia; Molier
Świętoszek lub Skąpiec; *Ignacy Krasicki – wybrane bajki; Aleksander Fredro *Zemsta; Adam Mickiewicz
– wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona; Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela;
*Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub Potop); wybrane wiersze
następujących poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, Julian Tuwim,
Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert; Aleksander Kamiński
Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler Dywizjon 303; utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np.
wybrane opowiadanie Idy Fink; Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane utwory; Stanisław Lem – wybrane opowiadanie; Sławomir MroŜek – wybrane opowiadanie; Antoine de Saint Exupéry Mały KsiąŜę;
wybrana powieść przygodowa; wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów podejmujących problematykę dojrzewania); wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja Sapkowskiego); wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle’a lub Agaty Christie); wybrane
opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej); wybrana powieść współczesna
z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej); inne pozycje książkowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez uczniów (przynajmniej jedna rocznie).
2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela):
Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza; Pieśń o Rolandzie; Juliusz Słowacki Balladyna; Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego; Ryszard Kapuściński – wybrany utwór.
Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn
św. Pawła o miłości); wybrane mity greckie.
3. Wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu; wybrany komiks; wybrane programy telewizyjne.
JĘZYK POLSKI
IV etap edukacyjny
Cele kształcenia – wymagania ogólne
Uczeń rozumie teksty o skomplikowanej budowie; dostrzega sensy zawarte w strukturze głębokiej tekstu; rozpoznaje funkcje tekstu i środki językowe słuŜące ich realizacji; ma świadomość kryteriów poprawności językowej.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.
Uczeń stosuje w analizie podstawowe pojęcia z zakresu poetyki; w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedzę
o kontekstach, w jakich może być on odczytywany; poznaje niezbędne dla lektury fakty z historii literatury
i innych dziedzin humanistyki; odczytuje rozmaite sensy dzieła; dokonuje interpretacji porównawczej.
Uczeń buduje wypowiedzi o wyższym stopniu złożoności; stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki; ma świadomość własnej kompetencji językowej.
34
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
ZAKRES PODSTAWOWY
ZAKRES ROZSZERZONY
1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:
1) odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań
porządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie
fragmentów; potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję
na tle całości;
2) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych; wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; odczytuje
zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno
jawne, jak i ukryte;
3) rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;
4) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim środki językowe
i ich funkcje w tekście;
5) wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia
w tekście argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia;
6) rozróżnia w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe;
7) rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnia jej mechanizm i funkcję;
8) rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź;
9) rozpoznaje manipulację językową w tekstach reklamowych, w języku polityków i dziennikarzy.
spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
1) czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole;
2) twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artykuł, esej);
3) porównuje tekst linearny i hipertekst rozumiany
jako wypowiedź nieciągła, nielinearna, stanowiąca
system powiązanych segmentów tekstowych, łączonych dowolnie przez użytkownika języka w każdorazowym akcie odbioru;
4) rozpoznaje retoryczną organizację wypowiedzi –
wskazuje zastosowane w niej sposoby osiągania
przejrzystości i sugestywności;
5) rozpoznaje mechanizmy nowomowy charakterystyczne dla systemów totalitarnych.
2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:
1) szuka literatury przydatnej do opracowania różnych
zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno
z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu);
2) korzysta ze słowników i leksykonów, w tym
3) słowników etymologicznych i symboli;
4) tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające informacje zdobywane w toku nauki;
5) sporządza opis bibliograficzny książki i artykułu, zapisów elektronicznych, bibliografię wybranego tematu.
1) samodzielnie wybiera do lektury teksty, stosując
różne kryteria wyboru, które potrafi uzasadnić;
2) adiustuje tekst na poziomie elementarnym.
1) analizuje i definiuje (w razie potrzeby z pomocą
słowników) znaczenia słów;
2) zna pojęcia znaku i systemu znaków; uzasadnia, że
język jest systemem znaków; rozróżnia znaki werbalne i niewerbalne, ma świadomość ich różnych
funkcji i sposobów interpretacji;
3) zna pojęcie aktu komunikacji językowej i wskazuje
jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat,
kontekst), dostrzega i omawia współczesne zmiany
modelu komunikacji językowej (np. różnice między
tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez Internet);
1) rozróżnia i omawia na wybranych przykładach funkcje języka – poznawczą (kategoryzowanie świata),
komunikacyjną (tworzenie wypowiedzi i stosowanie
języka w aktach komunikacji) oraz społeczną (jednoczenie grupy i budowanie tożsamości zbiorowej –
regionalnej, środowiskowej, narodowej);
2) dostrzega związek języka z obrazem świata;
3) rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy języka polskiego, które świadczą o jego przynależności do rodziny
języków słowiańskich; sytuuje polszczyznę na tle innych języków używanych w Europie;
35
4) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, 4) postrzega styl potoczny jako centrum systemu stylowego polszczyzny, od którego odróżniają się inne stypoetycką, ekspresywną, impresywną – w tym perle: artystyczny, naukowy, urzędowy, publicystyczny.
swazyjną);
5) wskazuje w czytanych tekstach i analizuje przykłady
odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny;
6) rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach
mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizację, dialektyzację, kolokwializację) i określa funkcje;
7) rozróżnia pojęcia błędu językowego i zamierzonej innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia różne typy błędów językowych;
8) odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego
i wartościującego, oficjalne od swobodnego.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane
przez nauczyciela.
1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:
1) prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
z dziełem sztuki;
2) określa problematykę utworu;
3) rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się
danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego
historycznie określonego zbioru utworów).
2. Analiza. Uczeń:
1) wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy,
paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego
utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje;
2) dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne określonej epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, współczesność);
3) analizując teksty dawne, dostrzega różnice językowe
(fonetyczne, leksykalne) wynikające ze zmian historycznych;
4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata
przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna, akcja);
5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne).
1) wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym);
2) dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków);
3) rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np.
biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową
i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej,
judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej;
4) dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę
i trawestację, wskazuje ich wzorce tekstowe;
5) rozpoznaje i charakteryzuje styl utworu, np. wiersza
renesansowego, barokowego, klasycystycznego, romantycznego.
3. Interpretacja. Uczeń:
1) wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla
odczytania sensu utworu (np. słowa-klucze, wyznaczniki kompozycji);
2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np.
literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);
3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów
w różnych utworach literackich;
4) odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.
1) dostrzega i komentuje estetyczne wartości utworu
literackiego;
2) przeprowadza interpretację porównawczą utworów
literackich;
3) w interpretacji eseju i felietonu wykorzystuje wiedzę
o ich cechach gatunkowych;
4) konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury
np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.
4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:
1) dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że spełnia wymagania określone dla zakresu
język podlega wartościowaniu, (np. język jasny, pro- podstawowego, a ponadto:
sty, zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem 1) wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań
w tekstach.
wartościowania, a także źródłem poznania wartości
36
(utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich
jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość;
wolność, równość, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna;
solidarność, niepodległość, tolerancja);
2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych
tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne;
3) dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz
rozumie źródła tych konfliktów.
1. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności
znaczeniowej i logicznej;
2) przygotowuje wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera formę kompozycyjną, sporządza plan
wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo);
3) tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną
według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia
tezę lub hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je,
hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem
użyteczności w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera
przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie);
4) publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu
(w tym także tempo mowy i donośność głosu);
5) stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdając sobie
sprawę z ich wartości i funkcji; wystrzega się nieuczciwych zabiegów erystycznych;
6) opracowuje redakcyjnie własny tekst (dokonuje uzupełnień, przekształceń, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi, sporządza
przypisy);
7) wykonuje różne działania na tekście cudzym (np.
streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje).
1) tworzy wypowiedzi ze świadomością ich funkcji
sprawczej;
2) ocenia własną kompetencję językową (poprawność
gramatyczną i słownikową) oraz kompetencję komunikacyjną (stosowność i skuteczność wypowiadania się).
1) operuje słownictwem z określonych kręgów tema- spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
tycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: Polska,
Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura,
cywilizacja, polityka).
TEKSTY KULTURY
ZAKRES PODSTAWOWY
ZAKRES ROZSZERZONY
1. Teksty poznawane w całości (nie mniej niż 13 pozycji książkowych odpowiednio w trzyletnim bądź
czteroletnim okresie nauczania oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy
czym nie można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką):
Sofokles Antygona lub Król Edyp (wersja literacka lub
spektakl teatralny); *Bogurodzica; Lament świętokrzyski;
*Jan Kochanowski – wybrane pieśni, treny (inne niż
w gimnazjum) i psalm; Mikołaj Sęp-Szarzyński – wybrane sonety; William Szekspir Makbet lub Hamlet; Adam
Mickiewicz – wybrane sonety i inne wiersze (w tym Romantyczność), *Dziadów część III, *Pan Tadeusz; Juliusz
Teksty określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
Horacy – wybrane liryki; Jan Kochanowski Treny (jako
cykl poetycki); poezja barokowa (np. Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn); wybrany wiersz z romantycznej poezji europejskiej; Juliusz Słowacki Kordian lub
Fantazy; Zygmunt Krasiński Nie-Boska Komedia; reali37
Słowacki – wybrane wiersze; Cyprian Norwid – wybrane wiersze; Bolesław Prus *Lalka; Fiodor Dostojewski –
wybrany utwór, np. Zbrodnia i kara, Łagodna; Joseph Conrad Jądro ciemności; Jan Kasprowicz, Kazimierz
Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff – wybrane wiersze;
Stanisław Wyspiański *Wesele; Władysław Stanisław
Reymont Chłopi (tom I – Jesień); Stefan Żeromski – wybrany utwór (Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Echa leśne
lub Przedwiośnie); Bolesław Leśmian, Julian Tuwim, Jan
Lechoń, Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Konstanty
Ildefons Gałczyński – wybrane wiersze; Jarosław Iwaszkiewicz – wybrane opowiadanie; *Bruno Schulz – wybrane opowiadanie; Tadeusz Borowski – wybrane opowiadanie; Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Różewicz,
Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanisław Barańczak – wybrane wiersze; Miron Białoszewski – wybrane
utwory; wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej (np. Stanisława Ignacego Witkiewicza, Sławomira Mrożka lub Tadeusza Różewicza); wybrana powieść polska z XX lub XXI w. (np. Marii Kuncewiczowej
Cudzoziemka, Zofii Nałkowskiej Granica, Józefa Mackiewicza Droga donikąd, Stanisława Lema Solaris, Juliana
Stryjkowskiego Austeria, Tadeusza Konwickiego Kronika
wypadków miłosnych); wybrana powieść światowa z XX
lub XXI w. (np. Franza Kafki Proces, Alberta Camusa
Dżuma, George’a Orwella Rok 1984, Isaaca Bashevisa
Singera Sztukmistrz z Lublina, Gabriela Garcii Marqueza
Sto lat samotności, Umberto Eco Imię róży).
styczna lub naturalistyczna powieść europejska (np. Honoriusz Balzak Ojciec Goriot, Emil Zola Nana lub Gustaw
Flaubert Pani Bovary); Stanisław Ignacy Witkiewicz
Szewcy; Gustaw Herling-Grudziński – wybrane opowiadanie; Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata; wybrana
powieść lub zbiór opowiadań z XX lub XXI w. (np. Marii
Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Marii Kuncewiczowej,
Józefa Wittlina, Józefa Mackiewicza, Juliana Stryjkowskiego, Andrzeja Kuśniewicza, Tadeusza Konwickiego,
Stanisława Lema, Wiesława Myśliwskiego, Marka Nowakowskiego, Jerzego Pilcha, Olgi Tokarczuk, Stefana
Chwina, Pawła Huellego); wybrana powieść (lub zbiory
opowiadań) dwudziestowiecznych autorów z literatury
światowej (np. Franza Kafki, Thomasa Manna, Vladimira Nabokova, Alberta Camusa, Isaaca Bashevisa Singera, Johna Steinbecka, Kurta Vonneguta, Gabriela Garcii
Marqueza, Günthera Grassa, Umberto Eco, Milana Kundery); wybrane wiersze dwudziestowiecznych poetów
polskich (innych niż wymienieni na poziomie podstawowym).
2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela), przy czym nie można
pominąć utworu oznaczonego gwiazdką:
wybór mitów; Dzieje Tristana i Izoldy; Miguel Cervantes
Don Kichote; Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki; Ignacy
Krasicki – wybrana satyra lub Monachomachia; Adam
Mickiewicz Dziady część IV; Juliusz Słowacki Kordian;
Witold Gombrowicz *Ferdydurke; Irit Amiel – wybrane
opowiadanie z tomu Osmaleni lub Hanna Krall Zdążyć
przed Panem Bogiem; Gustaw Herling-Grudziński Inny
świat; Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem; Biblia
(wybrane psalmy, fragmenty: Pieśni nad Pieśniami, Księgi
Hioba, Apokalipsy św. Jana);
teksty określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
wybrany esej Mieczysława Jastruna lub Zygmunta Kubiaka poświęcony kulturze antycznej; Dante Alighieri
Boska komedia; Johann Wolfgang Goethe Faust; Czesław
Miłosz – wybrany esej; Zbigniew Herbert – wybrany
esej; inny esej autora polskiego (np. Kazimierza Wyki,
Jana Błońskiego, Marii Janion, Leszka Kołakowskiego,
ks. Józefa Tischnera, Jarosława Rymkiewicza, Jerzego
Stempowskiego); wybrany reportaż autora polskiego
(np. Ryszarda Kapuścińskiego, Krzysztofa Kąkolewskiego, Hanny Krall, Henryka Grynberga); dziennik (np.
Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, Jarosława Iwaszkiewicza, Witolda Gombrowicza); Jan Paweł II Tryptyk
Rzymski; Biblia (fragmenty Starego i Nowego Testamentu jako konteksty interpretacyjne dla lektury dzieł z innych epok).
3. Inne:
wybrane filmy z twórczości polskich reżyserów (np.
Krzysztofa Kieślowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja
Wajdy, Krzysztofa Zanussiego); homilia Jana Pawła II
wygłoszona 2 czerwca 1979 roku w Warszawie na Placu
Zwycięstwa (Piłsudskiego) – nagranie telewizyjne.
38
jak dla zakresu podstawowego, a ponadto:
wybrane filmy z klasyki kinematografii światowej (np.
Ingmara Bergmana, Charlesa Chaplina, Federico Felliniego, Akiry Kurosawy, Andrieja Tarkowskiego, Orsona
Wellesa); spektakle teatralne (w tym Teatru TV) – przynajmniej jeden w roku; stała lektura gazety codziennej,
tygodnika opinii, miesięcznika i kwartalnika.
N O TAT K I
Redaktor:
Izabela Kraśnicka-Wilk
Współpraca redakcyjna:
Łukasz Klimek
Redaktor techniczny:
Maryla Broda
Skład i łamanie:
Grafini, Brwinów
Copyright © by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.
Warszawa 2009
ISBN 978-832-62-00-465
Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o.
ul. Świętojerska 5/7, 00-236 Warszawa
Wydanie I
Arkszy drukarskich 5,0
Druk ukończono w marcu 2009 r.
Druk i oprawa: Drukarnia Diecezjalna, Sandomierz.

Program nauczania języka polskiego dla uczniów gimnazjum

Transkrypt

Podobne dokumenty

ZAŁĄCZNIK NR 1

Marek Iwanowski Filolog pyta o bibliografię zawartości internetu

Hasło zasada-rownowagi

lista lektur 2014/2015

KIERUNEK GOSPODARKA PRZESTRZENNA

o Religie świata : encyklopedia PWN : wierzenia, bogowie i święte

Nr 1