Opactwo Tihany na Wegrzech

www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Węgry
Opactwo Tihany na Węgrzech
Gdy już nie mamy sił kolejny dzień kąpać się, opalać, popijać
wodę zdrojową, lub wino w wielu urokliwych miasteczkach nad
Balatonem, przychodzi wreszcie czas, żeby coś zwiedzić. Opactwo Tihany, pięknie położone w wiosce wciśniętej między Balaton
a wulkaniczne jezioro, nadaje się do tego celu znakomicie.
dyktyńskie opactwo o prawie tysiącletniej historii przyciąga zarówno barokowym wnętrzem kościoła, jak i miejscami
związanymi z najważniejszymi wydarzeniami w dziejach Węgier.
Jego historia rozpoczęła się w 1055
roku dzięki królowi Andrzejowi I, który na niewielki półwysep nad Balatonem sprowadził zakonników. Wydany
przez niego dokument fundacyjny zawiera pierwsze pisane przykłady języka węgierskiego, ”wtrącane” do łacińskiego tekstu. Kiedy w XVI i XVII stuleciu opactwo zostało ufortyfikowane dla
obrony przeciwko Turkom, benedyktyni opuścili Tihany, a budynki klasztoru
i kościoła uległy najpierw przebudowie,
a później znacznym zniszczeniom. Gdy
zagrożenie minęło, mnisi mogli odzyskać swoją własność, wystarczyło jedynie zapłacić Monarchii Habsburskiej
odpowiednią sumę. W przypadku Tihany kwota okazała się jednak zbyt wysoka, jak na możliwości tutejszych benedyktynów. Skorzystało na tym opactwo
w austriackim Altenburg, które w 1702
roku zakupiło „posiadłość”, by dopiero
Dwuwieżowa fasada kościoła zdecydowanie góruje nad okolicą
Stwierdzenie, że popularność Tihany
bierze się jedynie z powodu położenia nad „węgierskim morzem”, byłoby
jednak zupełnie nieuprawnione. Bene3
nr 5 (14), Maj 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Węgry
w 1716 roku odsprzedać ją węgierskim
braciom. W następnych stuleciach historia powtarzała się jeszcze dwukrotnie.
go architekta Martina Witwera i może
gdzieś w jego kręgu należałoby szukać
anonimowego jak dotąd twórcy kościoła. Nad głównym wejściem znajdują się
rzeźby bliźniaczego rodzeństwa założycieli męskiej i żeńskiej gałęzi benedyktynów – św. Benedykta oraz św. Scholastyki. Między nimi znajduje się tarcza
herbowa opata Lecsa, przyjęta potem
za herb opactwa.
W 1786 roku benedyktyni musieli
opuścić opactwo zgodnie z dekretem
cesarza Józefa II, wrócili jednak po
16 latach. W 1950 roku zaś komuniści
odebrali mnichom Tihany, przekształcili następnie klasztor w dom dla ubogich, a później muzeum, kościół zaś
stał się świątynią parafialną. W 1994
roku nad Balaton powrócili benedyktyni. W zmiennych kolejach losu okresem największej pomyślności był wiek
XVIII, kiedy przez 70 lat Tihany niezwykle dynamicznie się rozwijało, zbudowane wtedy nowy kościół i klasztor możemy podziwiać dziś.
W niszach powyżej przedstawiono
patronów świątyni – Marię i św. Anianusa. Ten mało znany święty był biskupem
Orleanu, który obronił miasto przed najazdem Hunów Atylli, przez co jego kult
rozpowszechnił się we Francji. Czemu
zatem to jego opiece powierzono węgierskie Tihany – trudno wywnioskować.
Święte rodzeństwo benedyktynów – Benedykt i
Scholastyka nad wejściem do kościoła
Opat Agoston Lecs położył na tym
polu największe zasługi. Za jego rządów przypadających na lata 1740–1760
powstał wspaniały barokowy kościół,
konsekrowany w 1754 roku. Dwuwieżowa budowla, zaprojektowana w dość
oszczędnej wersji późnego baroku,
przypomina nieco dzieła austriackie-
Stacje Drogi Krzyżowej na Kalwarii
4
nr 5 (14), Maj 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Węgry
Wnętrze kościoła jest ciekawym
przykładem spójnego późnobarokowego wystroju zaprojektowanego przez jeden warsztat. Artystami z miast Papa
i Veszprem kierował Sebestyen Stulhoff, który według XIX-wiecznych legend zanim stał się rzeźbiarzem pracował jako ogrodnik. Inna legenda utrzymuje, że Stulhoff przybył do Tihany po
śmierci ukochanej kobiety i wstąpił tu
do klasztoru. Faktem jest, że tajemniczy
twórca przebywał w opactwie przez 25
lat, aż do śmierci w 1779 roku. Wbrew
temu co mówi legenda, nie przyjął reguły, nie był też świeckim bratem, został jednak pochowany w kryptach dla
zakonników pod nawą główną.
nający dzieła Matthiasa Steinla, które
Stulhoff znał zapewne z Wiednia, z którego los skierował go do Tihany. Między kolumnami znajdziemy znów rzeźby
św. Benedykta i św. Scholastyki, a także
figury dwóch węgierskich świętych królów – Stefana i Władysława.
Na ambonie św. Hieronim medytuje nad czaszką i Biblią
Obraz, będący kopią oryginalnego
XVIII-wiecznego, przedstawia patrona
świątyni – św. Anianusa. Jeden z ołtarzy
bocznych poświęcony został Matce Boskiej z austriackiego opactwa Mariazell,
której niewielka figurka jest obiektem
kultu porównywalnego skalą z obrazem
na Jasnej Górze.
Ołtarz główny z obrazem tajemniczego św.
Anianusa
Anioł klęczący z prawej strony ołtarza ma ponoć rysy twarzy ukochanej
Stulhoffa. Styl późnobarokowy prezentu-
Wśród bogactwa ołtarzy uwagę zwraca oczywiście ołtarz główny, przypomi5
nr 5 (14), Maj 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Węgry
romańskich kolumn, jest również miejscem pochówku syna Andrzeja I, księcia
Dawida.
je również ambona ozdobiona figurami
czterech Ojców Kościoła, organy natomiast jedynie znakomicie „udają” dzieło
barokowe – zostały w bardzo znacznym
stopniu przebudowane w 1993 roku. Całości wystroju dopełnia polichromia wykonana przez wybitnych węgierskich artystów w latach 1889–1890, kiedy całe opactwo poddane zostało gruntownej
renowacji.
W budynkach klasztornych, rozplanowanych w formie prostokąta połączonego z południową ścianą kościoła,
znajduje się obecnie muzeum, którego
główną atrakcją jest sypialnia ostatnich
władców Węgier. W Tihany między 26
a 31 października 1921 roku przebywała para królewska: Karol IV Habsburg
i jego żona Zyta przed zesłaniem na
wyspę Maderę. Prócz tego sentymentalnego zakątka można zobaczyć w muzeum zbiór przedmiotów liturgicznych,
manuskryptów i wystawy czasowe.
W wiosce Tihany znajduje się jeszcze wiele atrakcji, związanych poniekąd
z opactwem. Na Wzgórzu Echo jeszcze w XIX wieku słowa wypowiedziane
w stronę opactwa odbijały się od jego
północnej ściany, by powrócić do ich autora. Opiewane przez poetów niezwykłe
zjawisko dzisiaj jest już trudne do sprawdzenia – zabudowa terenu sprawiła, że
ze specjalnego tarasu jedynie w ciche,
bezwietrzne wieczory słychać zamiast
kilkunastu sylab, jak to bywało ponad
sto lat temu, co najwyżej trzy w odpowiedzi. Kolejnym niezwykłym zakątkiem
jest powstała począwszy od 1926 roku
kalwaria, ufundowana przez historyczne hrabstwa i królewskie miasta Węgier.
Niezwykle proste, sugestywne białe kapliczki ustawione na wzgórzu, mieszczące stacje drogi krzyżowej, wieńczą
trzy kamienne wzniesienia z krzyżami.
Po dewastacji kalwarii w 1960 roku, dopiero dziesięć lat temu przystąpiono do
jej odbudowy.
Na Balatonie trudno o większe fale
Najcenniejsza historycznie część
opactwa znajduje się jednak pod kościołem. W zachowanej romańskiej
krypcie z XI wieku znajduje się grób
Andrzeja I, fundatora opactwa zmarłego
w 1060 roku, ozdobiony jedynie prostą
figurą krzyża o skręconej pionowej belce.
Jest to jedyne miejsce pochówku
węgierskiego króla, które przetrwało
w praktycznie niezmienionym kształcie przez stulecia. Surowe wnętrze,
rozdzielone trzema parami potężnych
6
nr 5 (14), Maj 2008
www.ciekawe-miejsca.net
Europa: Węgry
Warto pamiętać, że Balaton to nie
tylko woda, uzdrowiska i winnice. Na
brzegach węgierskiego morza, między
łagodnymi wzgórzami kryje się wiele
interesujących miejsc. Tętniący życiem
półwysep Tihany jest z pewnością najpopularniejszym z nich.
W samej wiosce znajdują się jeszcze
dwa muzea – etnograficzne, ze skansenem na świeżym powietrzu, oraz Muzeum Lalek. W pobliżu zaś warto na
pewno zwiedzić położone na wschodnim zboczu wzgórza Ovar pustelnie wybudowane przez szukających odosobnienia chrześcijan obrządku prawosławnego w XI–XIV wieku. Kamienne cele
są bezcennym, zachowanym w niezmienionym kształcie zabytkiem w skali Europy Środkowej.
Tekst i zdjęcia: Konrad Pyzel
Informacje praktyczne:
Półwysep Tihany jest częścią północnego wybrzeża
Balatonu. Można tu dostać się z Balatonfüred autobusem (kursują bardzo często), statkiem (kilka dziennie) albo rowerem – jednak do samego klasztoru trzeba podjechać nieco pod górę. Statek do Tihany płynie
również z Balatonalmadi, zaś z położonego przy południowym brzegu Szantod dostaniemy się promem
samochodowym.
Muzeum w dawnym klasztorze otwarte 1 maja – 30
września w godz. 9–18, w kwietniu i październiku
10–17, w pozostałe miesiące 10–16. Ceny biletów od
11 kwietnia do 31 października 500 i 250 forintów,
w pozostałe dni roku 200 i 100 forintów. W niedziele
i święta państwowe za darmo.
Muzeum Etnograficzne otwarte maj – wrzesień,
godz. 10–18, z wyjątkiem poniedziałków, bilety 200
i 100 forintów.
Muzeum Lalek otwarte kwiecień – październik,
godz. 10–18, bilety 250 i 150 forintów.
Polecam stronę www.tihany.hu (także po angielsku)
lub www.tihany.osb.hu (po węgiersku).
Wnętrze kościoła z amboną, organami i malowidłami na sklepieniu
7
nr 5 (14), Maj 2008