Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu

Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu

Helsińska Fundacja Praw Człowieka
ANALIZY i REKOMENDACJE
Nr 9/2015
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu
egzaminu maturalnego w świetle standardów
konstytucyjnych i międzynarodowych
Adam Ploszka
 3 czerwca br. Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone skargi konstytucyjne
w przedmiocie zgodności z Konstytucją RP braku możliwości zaskarżenia decyzji
o unieważnieniu egzaminu maturalnego.
 Procedura unieważnienia egzaminu nie pozwala na zakwestionowanie ustaleń
faktycznych dokonanych przez Okręgową Komisję Egzaminacyjną, które rzutują
na możliwość korzystania przez uczniów z konstytucyjnego prawa do nauki,
a w konsekwencji z szeregu innych konstytucyjnych praw i wolności.
 Uczniowie przystępujący do egzaminu maturalnego powinni mieć prawo wglądu
do akt postępowania w przedmiocie unieważnienia pracy, a także możliwość ich
zakwestionowania w postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
1. Wprowadzenie
3 czerwca 2015 r. Trybunał Konstytucyjny rozpozna połączone skargi konstytucyjne kilku
maturzystów
którzy
zarzucają
procedurze
regulującej
przeprowadzanie
egzaminu
maturalnego naruszenie Konstytucji (sygn. akt SK 29/13). Do naruszenia w ocenie skarżących
ma prowadzić brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu maturalnego.
Problem podniesiony w skargach konstytucyjnych ma niezwykle istotne znaczenie z punktu
widzenia standardów przeprowadzania egzaminów maturalnych, ale szerzej także innych
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
państwowych egzaminów wieńczących kolejne etapy edukacji szkolnej czy zawodowej.
Z tego względu warto na niego spojrzeć z szerszej perspektywy poszanowania praw
i wolności jednostki, co jest celem niniejszego opracowania.
2. Stan faktyczny
Skargi do Trybunału Konstytucyjnego zostały wniesione w związku z następującym stanem
faktycznym. 18 maja 2011 r. skarżący, absolwenci Liceum Ogólnokształcącego w Ostrowcu
Świętokrzyskim (dalej: „Liceum”) przystąpili do ogólnokrajowego pisemnego egzaminu
maturalnego z chemii na poziomie rozszerzonym. Egzamin przeprowadzony w Liceum
przebiegł bez zakłóceń, a arkusze egzaminacyjne skarżących zostały przesłane Okręgowej
Komisji Egzaminacyjnej w Łodzi (dalej: „OKE” lub „OKE w Łodzi”) celem jego
sprawdzenia.
Skarżący 30 czerwca 2011 r. otrzymali od Dyrektora Liceum informację o tym, że ich
egzamin został unieważniony przez Dyrektora OKE w Łodzi, z uwagi na fakt, że w ich
arkuszach dopatrzono się elementów świadczących o niesamodzielnym rozwiązaniu zadań
egzaminacyjnych. Informację tę przekazano skarżącym ustnie na podstawie listu od OKE do
Dyrektora Liceum z dnia 27 czerwca 2011 r. W piśmie tym nie zawarto szczegółowych
informacji odnośnie nieprawidłowości w zakwestionowanych pracach maturalnych. Zarzut
niesamodzielności dotyczył łącznie 54 uczniów zdających egzamin maturalny z chemii w
Liceum Ogólnokształcącym nr II i nr III w Ostrowcu Świętokrzyskim, a więc około 50%
zdających.
Skarżący wnieśli odwołanie do organu wyższej instancji, tj. Ministra Edukacji Narodowej
(dalej: MEN), który jak wynika ze stanowiska MEN, nie rozpatrzył odwołania. Niezależnie
od złożenia odwołania, na podstawie art. 52 § 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo
o postępowaniu przed sądami administracyjnymi 1 (dalej: „p.p.s.a.”), skarżący wezwali
Dyrektora OKE do usunięcia naruszenia prawa poprzez uchylenie zaskarżonej decyzji
i merytoryczne sprawdzenie pracy egzaminacyjnej, podnosząc m.in., że egzamin w Liceum
przebiegł bez żadnych zakłóceń.
1
Dz.U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.
2
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
W odpowiedzi na to żądanie, Dyrektor OKE w Łodzi, podtrzymał swoje stanowisko.
Dyrektor OKE w Łodzi podniósł m.in. że praca maturalna skarżących poddawana była
kilkukrotnej analizie przez uprawnione osoby oraz to, że proces sprawdzania pracy był
zgodny z obowiązującą w OKE w Łodzi „Instrukcją postępowania w przypadku stwierdzenia
niesamodzielności rozwiązań zadań egzaminacyjnych” (niepubl.).
Organ nie udostępnił skarżącym protokołów czy też innego rodzaju dokumentacji
sprawdzania pracy maturalnej, w tym opisów kryteriów oceny prac. Skarżący nie mieli
dostępu do prac innych osób, które miałyby wskazywać na ich rzekomą niesamodzielność
podczas egzaminu, a także nie mieli możliwości by zapoznać się z ww. instrukcją, będącą
aktem wewnętrznym. Skarżący stwierdzili natomiast, porównując treść różnych dokumentów
OKE do których mieli dostęp, że zachodzą rozbieżności w opisie zakresów zadań, które
rzekomo osoby zdające egzamin maturalny w Ostrowcu Świętokrzyskim miały rozwiązać
niesamodzielnie.
Dopiero
po
licznych
pismach
skarżących,
Centralna
Komisja
Egzaminacyjna przesłała do właściwych liceów, pismem z dnia 7 lipca 2011 r., informację o
numerach zadań, w których rzekomo miały pojawić się przypadki niesamodzielności.
Postępowanie w przedmiocie unieważnienia egzaminów maturalnych z chemii wobec
uczniów z Ostrowca Świętokrzyskiego skierowane zostało przez skarżących do Najwyższej
Izby Kontroli (dalej: „NIK”). W wystąpieniu Pokontrolnym do Dyrektor Okręgowej Komisji
Egzaminacyjnej w Łodzi z dnia 21 marca 2012 r., NIK negatywnie oceniła unieważnienie
części pisemnej egzaminów maturalnych z chemii na poziomie rozszerzonym 53 uczniom II
i III Liceum Ogólnokształcącego w Ostrowcu Świętokrzyskim, co stanowiło 47% zdających
z tego przedmiotu w ww. szkołach. Wystąpienie pokontrolne wskazuje na nieprawidłowości
polegające m.in. na: braku odpowiednich procedur postępowania w zakresie unieważnienia
części pisemnej egzaminów maturalnych w przypadku stwierdzenia, podczas sprawdzania
arkusza egzaminacyjnego, niesamodzielnego rozwiązywania zadań egzaminacyjnych,
albowiem wewnątrz-organizacyjne akty normatywne „nie zapewniały ochrony praw
maturzystów, wynikających z powszechnie obowiązujących przepisów prawa”. NIK wskazała
przy tym na możliwość naruszenia prawa materialnego w postaci § 99 ust. 2 rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu
oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania
3
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych2 (dalej: „rozporządzenie MEN”) oraz art.
22 ust. 2 pkt 4 lit. a) i g) ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty 3 (dalej:
„u.s.o.”), a ponadto brak umotywowania poszczególnym zdającym decyzji o unieważnieniu
egzaminu. W wystąpieniu wskazano jednocześnie na nieudokumentowanie dokonania przez
egzaminatorów drugiego oceniania weryfikacji oceniania wszystkich prac maturalnych
z chemii w Liceach nr II i III w Ostrowcu Świętokrzyskim uznanych za niesamodzielne oraz
naruszenie wprowadzonych procedur wewnętrznych.
Wobec braku oczekiwanego rezultatu powyższych działań, 25 skarżących złożyło skargę na
„akt [Dyrektora OKE w Łodzi z dnia 27 czerwca 2011 r. o numerze WSEGiM/452155/11/EM] z zakresu administracji publicznej w przedmiocie unieważnienia egzaminu
maturalnego z chemii przeprowadzonego w dniu 18 maja 2011 r.” do Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Łodzi (dalej: „WSA w Łodzi”) i wnieśli, na podstawie art. 145 § 1
p.p.s.a., o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości.
WSA odrzucił skargi na podstawie art. 58 § 1 pkt 1 i § 3 p.p.s.a. W ocenie WSA czynność
unieważnienia pisemnego egzaminu maturalnego przez Dyrektora OKE w Łodzi nie jest
czynnością z zakresu administracji publicznej, dotyczącą uprawnień lub obowiązków
wynikających z przepisów prawa, o której mowa w art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a. WSA powołał się
na art. 9c ust. 2a u.s.o., wedle którego wyniki egzaminu maturalnego są ostateczne i nie służy
na nie skarga do sądu administracyjnego. Na powyższe postanowienie skarżący złożyli skargę
kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego (dalej: „NSA”), w której wnieśli
o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania sądowi I instancji.
NSA, oddalił skargę kasacyjną, podzielając interpretację przedstawioną przez sąd niższej
instancji, w szczególności, że u.s.o. nie stanowi o stosowaniu – nawet w zakresie
odpowiednim – przepisów k.p.a. w zakresie dotyczącym przedmiotu postępowania
wszczętego przez Skarżącego. NSA podkreślił też, że sam fakt posiadania świadectwa
dojrzałości nie stanowi o „prawie” przyjęcia na dowolne studia.
2
3
Dz.U. z 2007 r. Nr 83, poz. 562 ze zm.
Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.
4
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
3. Zarzuty podniesione w skardze
Skarżący zarzucili niezgodność art. 9c ust. 2 u.s.o., który stanowi, że „[w]ynik sprawdzianu
i egzaminów, o których mowa w art. 9 ust 1, oraz egzaminów eksternistycznych, o których
mowa w art. 10 ust. 1 i 3 są ostateczne i nie służy na nie skarga do sądu administracyjnego”.
Wśród egzaminów wymienionych w art. 9 ust 1 u.s.o. znajduje się także egzamin maturalny.
Zdaniem skarżących przepis ten jest niezgodny z gwarantowanym przez Konstytucję RP
prawem do sądu, a w konsekwencji prawem do nauki, ochrony prawnej czci i dobrego
imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym. Zdaniem skarżących przepis ten narusza
także art. 2 Konstytucji RP.
Drugi z zaskarżonych przepisów - § 99 ust. 2 rozporządzenia MEN reguluje przypadki
unieważnienia egzaminu. Ustęp 2 tego paragrafu stanowi, że „[w] przypadku stwierdzenia
podczas sprawdzania arkusza egzaminacyjnego niesamodzielnego rozwiązywania zadań
egzaminacyjnych przez zdającego dyrektor komisji okręgowej, w porozumieniu z dyrektorem
Komisji Centralnej unieważnia część pisemną egzaminu maturalnego z danego przedmiotu
tego zdającego”. Zdaniem skarżących przepis ten narusza prawo do dobrej administracji
respektującej zasady sprawiedliwości proceduralnej w toku postępowania w przedmiocie
unieważnienia egzaminu maturalnego, a w konsekwencji prawo do nauki, ochrony prawnej
czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim życiu osobistym.
4. Standardy konstytucyjne
Analizując niniejsza sprawę przez pryzmat standardów konstytucyjnych, warto zauważyć, że
poszanowanie podstawowych praw człowieka jest fundamentem na którym oparty jest polski
system oświaty, co można dostrzec w szczególności w sformułowaniu preambuły do ustawy o
systemie oświaty. Preambuła ta w interesującym fragmencie stanowi, że: „[o]świata w
Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa; kieruje się zasadami
zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymi
w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich
i Politycznych oraz Konwencji o Prawach Dziecka”. Przytoczony fragment nakłada na organy
administracji i sądy stosujące prawo obowiązek interpretacji przepisów u.s.o. w sposób
możliwie najpełniej urzeczywistniający przestrzeganie konstytucyjnych praw i wolności
jednostek.
5
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
Wśród wskazanych przez skarżących problemów konstytucyjnych, które można dostrzec
w tej sprawie zasadniczym jest niemożliwość zaskarżenia decyzji dyrektora OKE w Łodzi
o unieważnieniu egzaminu maturalnego, która zdaniem skarżących narusza szereg przepisów
Konstytucji RP określających gwarancje praw jednostki. Zdaniem skarżących doszło do
naruszenia w sposób bezpośredni prawa do sądu i do dobrej administracji oraz w sposób
pośredni prawa do nauki, ochrony prawnej czci i dobrego imienia oraz decydowania o swoim
życiu osobistym.
5. Prawo do sądu
Sądy orzekające w sprawie uznały, że unieważnienie egzaminu maturalnego nie podlega ich
kognicji. Uzasadnieniem dla takiego rozstrzygnięcia było stwierdzenie, iż nie istnieje
szczególna podstawa prawna dla oceny aktu dyrektora OKE w Łodzi.
Ocena ta oparta została na stwierdzeniu że unieważnienie egzaminu jest równoznaczne z
ustaleniem jego wyniku, który zgodnie z 9c ust. 2a u.s.o jest ostateczny i nie służy na niego
skarga do sądu administracyjnego. Sądy nie wzięły pod uwagę skutku, jaki z punktu widzenia
statusu maturzysty ma ustalenie wyniku egzaminu. Wraz z wejściem w życie ustawy z dnia
27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym4 (dalej: p.o.s.w.) na mocy art. 169 ust. 3
wynik z egzaminu maturalnego stał się podstawą przyjęcia na studia wyższe. W związku z
tym unieważnienie egzaminu rzutuje w sposób istotny na pozycję prawną jednostki,
pozbawiając ją możliwości kontynuowania nauki na poziomie szkoły wyższej, a także w
sytuacji, gdy uzyskanie świadectwa maturalnego jest niezbędne do podjęcia pracy zarobkowej,
możliwości jej podjęcia.
Sądy administracyjne orzekające w niniejszej sprawie skoncentrowały się na skutkach aktu
dyrektora OKE, który to akt ma być kwalifikowany jako decyzja administracyjna. Warto w
tym miejscu zastanowić się czy w istocie rzeczy akt ten ma charakter odmienny od charakteru
prawnego decyzji i postanowień wymienionych w art. 3 § 2 pkt 2 i 3 p.p.s.a. Rozstrzygniecie
dyrektora cechuje się bowiem władczym i jednostronnym charakterem, a przy tym jest ono
deklaratoryjne. Tym samym można uznać, że rozstrzygnięcie to stanowi akt z zakresu
4
Dz.U. z 2012 r. Poz. 572 j.t. ze zm.
6
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
administracji publicznej dotyczący uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów
prawa określony w art 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a. Odmowa rozpatrzenia dowołania od tego aktu przez
sąd może budzić wątpliwości z punktu widzenia konstytucyjnego prawa do sądu w aspekcie
dostępu do sądu.
Prawo do sądu stanowi przy tym jedno z fundamentalnych praw i wolności jednostki
gwarantowanych przez Konstytucję RP w art. 45, Europejską Konwencję o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności (dalej: EKPC) w art. 6 oraz Kartę Praw Podstawowych
Unii Europejskiej (dalej: KPP UE) w art. 47-48
Jeden z argumentów na jaki warto zwrócić uwagę analizując rzeczony problem konstytucyjny
znajduje podstawę w wyroku Trybunału Konstytucyjnego5 z dnia 2 września 2008 r. który
stwierdził, że ze sposobu sformułowania art. 45 ust. 1 Konstytucji wynika wola ustawodawcy,
aby prawem do sądu objąć możliwie najszerszy zakres spraw. Pojęcie „sprawy” w rozumieniu
art. 45 ust. 1 Konstytucji jest pojęciem autonomicznym, a z zasady demokratycznego państwa
prawnego płynie dyrektywa interpretacyjna zakazująca zawężającej wykładni prawa do sądu.
W uzasadnieniu wyroku z 12 maja 2003 r., Trybunał Konstytucyjny podkreślił 6 , że
zawierające się w art. 45 ust. 1 Konstytucji „dwa prawa do sądu”, pojmowane jako prawo do
sądowego wymiaru sprawiedliwości, a więc merytorycznego rozstrzygnięcia, oraz prawo do
sądowej kontroli aktów godzących w konstytucyjnie gwarantowane wolności (prawa)
jednostki, to dwie funkcje działania sądów, które wynikają z tego, czy w danej kategorii
spraw sądy merytorycznie rozstrzygają, czy też kontrolują działalność organów władzy
publicznej, chroniąc jednostkę przed arbitralnością tej władzy.
Mając na uwadze powyższe odmowa rozpatrzenia sprawy maturzystów przez sąd
administracyjny kontrolujący akty godzące w konstytucyjne wolności jednostki, a więc m.in.
akt dyrektora OKE, który jak zostało wskazane wyżej w istotny sposób wpływa na sytuację
prawną jednostki, może budzić wątpliwości z punktu widzenia prawa do sądu
gwarantowanego przez Konstytucję.
5
6
Wyrok TK z dnia 2.09.2008 r., sygn. K 35/06, OTK ZU 2008 / 7A / 120
Wyrok TK z dnia 12.05.2003 sygn. SK 38/02, OTK ZU nr 5/A/2003, poz. 38
7
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
W tym kontekście warto przypomnieć judykat Trybunału sformułowany w sprawie, o sygn. K
28/97 7 , której przedmiotem było wyłączenie możliwości zaskarżenia do Naczelnego Sądu
Administracyjnego decyzji m.in. o powołaniu do zawodowej służby wojskowej, wyznaczenia
lub przeniesienia na stanowisko służbowe, czy mianowania na stopień wojskowy. Trybunał
stwierdził, m.in. że prawo do sądu oznacza dla ustawodawcy obowiązek ustanowienia
regulacji
prawnej,
która
zapewni
rozpatrzenie
sprawy
przez
sąd,
na
żądanie
zainteresowanego. Do legislatywy należy określenie sądu, który uważa za najbardziej
adekwatny do rozpoznawania danego rodzaju spraw. Ustawa nie musi powierzac kontroli
decyzji w sprawach powołania do służby i zwolnienia ze służby Naczelnemu Sądowi
Administracyjnemu. Ponieważ jednak żaden przepis prawa nie powierza kontroli decyzji
wydawanych w tych sprawach innemu sądowi, zaskarżony przepis - w zakresie, w jakim
dotyczy decyzji w sprawie powołania do zawodowej służby wojskowej i służby kandydackiej
oraz zwolnienia ze służby - narusza art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 konstytucji”.
W przypadku egzaminu maturalnego ustawodawca – jak wynika z prowadzonych wyżej
rozważań - podjął decyzję o poddaniu tej sprawy pod kontrolę sądów administracyjnych w
ustawie prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, co jednak nie zostało
wyrażone expresiss verbis.
Orzekając w sprawach dotyczących art. 6 EKPC, Europejski Trybunał Praw Człowieka
wielokrotnie podkreślał, że prawo do sądu pełni na tyle ważną rolę w demokratycznym
społeczeństwie, że jakakolwiek restryktywna wykładnia art. 6 ust. 1 w tym zakresie nie może
być zaakceptowana8. W tym miejscu należy podkreślić, że Konwencja mówiąc o prawie do
sądu expressis verbis odnosi się do postępowania w sprawach cywilnych (art. 6 ust. 1)
i karnych (art. 2 protokołu nr 7 do EKPC). Jednakże pojęcie „civil rights and obligation”,
którym posługuje się EKPC jest pojęciem autonomicznym i w związku z tym nie należy go
interpretować zgodnie ze znaczeniem jakie przypisuje mu się w krajowym porządku prawnym.
Trybunał wypracował własne kryteria uznawania danych spraw za cywilne bądź publiczne.
Odniesienie do charakteru prawa jako prawa cywilnego w związku z prawem publicznym
dokonuje się w orzecznictwie Trybunału w trzech grupach spraw w których: 1)
7
Wyrok TK z dnia 9.06.1998, sygn. K 28/97, OTK Z.U. 1998 / 4 / 50
Por. wyrok ETPC z 26.10.1984 w sprawie De Cubber przeciwko Belgii, skarga nr 9186/80 z 17.01.1970 w
sprawie Delcourt p. Belgii, skarga nr 2689/65.
8
8
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
rozstrzygnięcia wpływają na cywilnoprawny status (sytuację, pozycję jednostki), 2)
zakwalifikowanie prawa jako prawa cywilnego lub publicznego następuje poprzez rozważenie
i ważenie cywilnoprawnych oraz publicznoprawnych aspektów danego sporu 3) przedmiot
sporu ma charakter majątkowy/pieniężny9. Wszelkie wyłączania z zakresu zastosowana art. 6
EKPC podlegają jednakże ścisłym ograniczeniom. Mając na uwadze powyższe, postępowanie
w przedmiocie unieważnienia matur w związku z jego wpływem na cywilnoprawny status
jednostki można uznać za mieszczce się w granicach art. 6 EKPC.
Jak podkreśla się w doktrynie art. 6 EKPC nie precyzuje treści prawa do sprawiedliwego
postępowania, ani nie daje wskazówek do określenia treści tego prawa. W orzecznictwie
strasburskim ukształtowały się poprzez wykładnię art. 6 ust 1 pewne prawa szczegółowe,
składające się na treść bardziej ogólnego prawa Do sprawiedliwego (rzetelnego
postępowania). „Do katalogu praw/zasad szczegółowych składających się na prawo do
rzetelnego postępowania należą w szczególności: 1) zasada równości broni; 2) prawo wglądu
do akt; 3) prawo do wysłuchania, 4) prawo do uzasadnienia orzeczenia (…), 5) prawo do
uczestnictwa w procesie, 6) prawo do kontradyktoryjnego postępowania dowodowego, 7) res
judicata”10.
Podsumowując poniższy fragment rozważań za uzasadnioną należy uznać tezę zgodnie z
którą odmowa rozpatrzenia sprawy przez sąd administracyjny stanowić może naruszenie
prawa do sądu.
6. Prawo do nauki
Jak zostało wzmiankowane wyżej zgodnie z art. 169 ust. 3 p.o.s.w wynik z egzaminu
maturalnego stanowi obecnie jedyną podstawę do przyjęcia na studia wyższe. W związku z
tym można stwierdzić, że brak możliwości zakwestionowania aktu dyrektora OKE
unieważniającego wynik egzaminu maturalnego ingeruje pośrednio w prawo do nauki
gwarantowane przez art. 70 Konstytucji.
Prawo do nauki zostało uznane za podstawowe prawo jednostki w wielu aktach
i konwencjach międzynarodowych, np. w art. 2 Prot. 1 do Konwencji.
9
P. Hofmański, A. Wróblel [w:] L. Garlicki (red.) Komentarz EKPCz, t. I, art. 6, Nb. 29, Warszawa 2010.
Ibidem.
10
9
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
Na znaczenie prawa do nauki wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 listopada
200011 r. odnoszącym się do odpłatności za studia. W wyroku tym TK stwierdził, że nie może
ulegać wątpliwości, że prawo do nauki należy do podstawowych praw jednostki we
współczesnym społeczeństwie. Prawo to musi być postrzegane zarówno w kategoriach dobra
i
wartości
indywidualnej,
jak
i
ważnego,
podstawowego
dobra
społecznego.
Urzeczywistnienie prawa do nauki stanowi szczególnego przywileju współczesnego
człowieka, ale nieodzowny warunek rozwoju społeczeństwa i pełnego uczestnictwa jednostki
w życiu społecznym. Powszechne kształcenie stało się najważniejszym motorem rozwoju
gospodarczego i cywilizacyjnego we współczesnym świecie.
W tym samym wyroku Trybunał podkreślił znacznie dostępu do powszechnej edukacji
stwierdzając, że istota rozwiązań konstytucyjnych w art. 70 sprowadza się do najszerszego
w sensie podmiotowym zagwarantowania prawa do nauki. Prowadzi to do tego, że wszystkie
inne postanowienia tego artykułu muszą być interpretowane w sposób, który w możliwie
najpełniejszym zakresie urzeczywistniać będzie tę gwarancję konstytucyjną.
Mając na uwadze powyższe rozważania Trybunału rodzi się wątpliwość czy brak możliwości
zaskarżenia aktu dyrektora OKE unieważniającego wynik egzaminu maturalnego stanowi
przeszkodę w realizacji konstytucyjnego prawa do nauki.
Analizując orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w zakresie
gwarantowanym
przez
KPP
UE
można
powziąć
wątpliwość
czy
niemożliwość
zakwestionowania aktu dyrektora stanowi przykład dyskryminacji obywateli polskich
w stosunku do obywateli innych państw Unii Europejskiej w zakresie dostępu do edukacji
wyższej. Do dyskryminacji tej miałoby dojść w następujący sposób. Absolwenci szkół
średnich zagranicą są uprawnieni do ubiegania się o przyjęcia na studia w każdym z krajów
Unii Europejskiej, a na państwie ciąży obowiązek zagwarantowania im tego dostępu na tych
samych zasadach, co absolwentom danego kraju członkowskiego co wynika z orzeczenia w
sprawie C-147/03 w sprawie Komisja Wspólnot Europejskich przeciwko Republice Austrii.
W związku z tym dochodzi do sytuacji, w której absolwenci szkół średnich w Polsce nie
mogąc zakwestionować ustalenia ich wyniku egzaminu poprzez unieważnienie egzaminu są
11
Wyrok TK z dnia 08.11.2000, sygn. SK 18/99, OTK Z.U. 2000 / 7 / 258
10
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
dyskryminowani w stosunku do innych obywateli Unii Europejskiej, którzy taką możliwość
posiadają, a przez to mogą ubiegać się o przyjęcie na studia w szkole wyższej w Polsce.
7. Prawo do dobrej administracji
Skarżący powołali w skardze także jako wzorzec kontroli art. 41 dotyczący wprost prawa do
dobrej administracji. Prawo to przede wszystkim znajduje swoją podstawę normatywną
w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej (art. 41) ale także w Rezolucji (77) Rady
Europy z dnia 28.09.1977 o ochronie jednostki przed aktami administracyjnymi.
Prawo do dobrej administracji postrzegane przez TS UE przez wiele lat jako zasada ma ścisły
związek z powołanym w skardze art. 2 Konstytucji. Jak podkreśla się w doktrynie „[z]asada
państwa prawa jest zasadą o charakterze ogólnym, obiektywnym. Prawo do dobrej
administracji ma pozwolić na skonkretyzowanie tej zasady, tzn. ułatwić egzekwowanie jej
przestrzegania przez podmioty prawa”12. Nawet jeżeli uznać, że zakres podmiotowy prawa do
dobrej administracji jest ograniczony jedynie do organów unijnych, stosujących prawo
europejskie, tak postrzeganie tego prawa przez pryzmat zasady państwa prawa pozwala na
odniesienie się do niego także w przedmiotowej sprawie.
Prawo do dobrej administracji wymaga, aby prawa została rozpatrzona w sposób bezstronny
równy i staranny (por. wyrok ETS w sprawie Technische Universität München v
Hauptzollamt München-Mitte13 – odnoszący się jeszcze do zasad dobrej administracji, a nie
prawa). KPP UE w art. 41 ust 2 stanowi, że prawo do dobrej administracji obejmuje: „prawo
każdego do dostępu do akt jego sprawy, przy poszanowaniu uprawnionych interesów
poufności oraz tajemnicy zawodowej i handlowej”. Zakres pojęć pozwalających na
ograniczenie prawa dostępu do akt został zdefiniowany w orzecznictwie Trybunału
Sprawiedliwości UE14.
12
K. Kowalik-Bańczyk, Komentarz do art. 41 [w:] A. Wróbel (red.) Komentarz do Karty Praw Podstawowych
Unii Europejskiej, Warszawa 2013, s. 1106. Por. szerzej: K. Kańska, Prawo do dobrej administracji jako prawo
podstawowe o randze konstytucyjnej [w:] A. Łazowski, R. Ostrihansky (red.) Współczesne wyzwania
europejskiej przestrzeni prawnej. Księga pamiątkowa dla uczczenia 70. urodzin Profesora Eugeniusza Piontka.
Kraków 2005; M. Koszowski, Prawo do dobrej administracji, [w:]Przegląd Prawa Publicznego 2010, nr 1.
13
Wyrok TS UE, z dnia 21.11.1991 r., sygn. C 269/90.
14
Wyrok TS UE z dnia 6.04.1996 r, w sprawie BPB Industries plc and British Gypsum Ltd v Commission of the
European Communities., sygn. C-310/93
11
Brak możliwości zaskarżenia decyzji o unieważnieniu egzaminu
maturalnego w świetle standardów konstytucyjnych i międzynarodowych
W sprawie tej, żadna z dopuszczalnych przesłanek zawartych we wskazanej wyżej klauzuli
imitacyjnej nie została wskazana przez dyrektora OKE. Można zatem stwierdzić, że odmowa
udostępnienia akt do wglądu uczestnikom postępowania administracyjnego naruszyła prawo
do dobrej administracji w zakresie dostępu do akt.
8. Podsumowanie
Sprawa przedstawiona do oceny Trybunałowi Konstytucyjnemu ukazuje istotny problem
konstytucyjny. Procedura unieważnienia egzaminu, ukształtowana przez obowiązujące
przepisy nie pozwala na zakwestionowanie ustaleń faktycznych, co do których można
domniemywać, że obarczone są pewnym marginesem błędu. Warto przy tym zaznaczyć, że
dokonane przez
OKE
ustalenia w
istotny sposób oddziaływają
na korzystanie
z konstytucyjnych praw i wolności jednostki, w szczególności z prawa do nauki.
Autor:
Adam Ploszka - prawnik Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, doktorant w Zakładzie Praw
Człowieka WPiA UW
[email protected]
Helsińska Fundacja Praw Człowieka
ul. Zgoda 11
00-018 Warszawa
hfhr.pl
@ facebook.com/HFPCz
@ twitter.com/hfhrpl
12