zobacz

Alina Wnuk
Organizacja lekcji powtórzeniowej z języka polskiego w trzeciej klasie liceum ogólnokształcącego z zastosowaniem formy pracy
zespołowej
W trzeciej klasie liceum ogólnokształcącego nauczyciel polonista staje przed bardzo trudnym zadaniem, mającym na celu
staranne przygotowanie uczniów do pisemnej matury z języka polskiego. Musi umiejętnie połączyd realizację bieżącego
materiału nauczania z systematycznym i efektywnym powtórzeniem. Ważna jest niewątpliwie motywacja uczniów do pracy,
zachęcanie i mobilizowanie do planowanych i przemyślanych działao, co pozwoli im łatwiej połączyd nowe treści
polonistyczne, omawiane w klasie trzeciej z tymi, które poznali w klasie pierwszej i drugiej.
Ponieważ materiał powtórzeniowy jest ogromny, nie wszystko udaje się przerobid na lekcjach języka polskiego, dlatego częśd
zagadnieo należy zadad do domu. W zależności od otrzymanego polecenia, uczniowie sporządzają konspekty lub piszą prace
stylistyczne m.in. na tematy, które wystąpiły na maturze języka polskiego w przeciągu ostatnich kilku lat.
Nauczyciel może wtedy wysłuchad samodzielnych prezentacji uczniowskich na lekcji, a następnie dokonad ich omówienia,
przekazując w ten sposób młodzieży wskazówki dotyczące sposobu, w jaki należy poprawnie przygotowad pracę domową.
Na pewno powinien znaleźd czas na sprawdzenie wszystkich konspektów, aby wyeliminowad na przyszłośd błędy
popełniane przez uczniów.
Można także tak zorganizowad lekcję języka polskiego, aby zaktywizowad do działania całą klasę. Temu celowi służy praca
zespołowa. Na pierwszej godzinie lekcyjnej nauczyciel przydziela zespołom uczniowskim określone czynności. Każda grupa
otrzymuje zadanie opracowania konspektu rozprawki lub analizy porównawczej na wylosowany przez siebie temat. Następnie
uczniowie zapisują w zeszytach przedmiotowych ogólny plan rozprawki i zasady konstruowania analizy porównawczej.
Przykładowe tematy do opracowania:
1. Jak Ignacy Krasicki, ganiąc, chwali Stanisława Augusta Poniatowskiego w satyrze Do króla ? Omów utwór, wskazując na cechy
satyry (forma rozprawki).
2. W jaki sposób artyści piszą o padającym deszczu? Porównaj dwa literackie opisy, analizując i interpretując fragment Chłopów
Władysława Reymonta i Deszcz jesienny Leopolda Staffa (analiza porównawcza).
3. Rozczarowania i nadzieje. Obraz rodzącej się Rzeczypospolitej na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego (forma
rozprawki)
4. Dwie lekcje łaciny. Porównaj sposoby ich przedstawienia we fragmentach Ferdydurke Witolda Gombrowicza i Lekcji łaciny
Zbigniewa Herberta (analiza porównawcza).
Na dwóch kolejnych lekcjach (najlepiej dwugodzinnych) uczniowie przystępują od razu do opracowania tematów.
Najpierw odczytują tekst, będący podstawą przygotowania konspektu. Należy założyd, że znają całośd utworu literackiego,
z którego pochodzi wybrany fragment.
Prezentacja wyników pracy zespołu odbywa się podczas następnych zajęd języka polskiego. Na koniec nauczyciel
dokonuje podsumowania i ocenia zaprezentowane prace. Każdy uczeo otrzymuje zestaw czterech tematów, opracowanych
w postaci konspektów.
Co prawda na realizację lekcji powtórzeniowej z zastosowaniem formy pracy zespołowej należy przeznaczyd
co najmniej cztery godziny, ale nie należy żałowad tak wykorzystanego czasu lekcji, gdyż jej efekty są widoczne. Poza
wymienioną wcześniej aktywizacją uczniów, następuje powtórzenie i usystematyzowanie materiału literackiego, młodzież
kształci umiejętnośd konstruowania konspektu oraz przygotowuje się do zredagowania dłuższej pisemnej wypowiedzi (praca
domowa).
Wydaje się, że warto przed maturą stosowad formę pracy zespołowej przy powtórzeniu materiału polonistycznego.
***
Wyniki pracy zespołów:
I.
zespół
Jak Ignacy Krasicki, ganiąc, chwali Stanisława Augusta Poniatowskiego w satyrze Do króla ? Omów utwór, wskazując na
cechy satyry.
I. Teza
Uważam, ze Ignacy Krasicki, zgadzając się pozornie z sarmackimi oskarżycielami króla i ganiąc go, tak naprawdę chwali
ostatniego władcę Rzeczypospolitej – Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Doskonale nadawała się do tego satyra – gatunek literacki popularny w XVIII wieku.
II. Argumenty
1. Przywary króla wymienione przez jego politycznych przeciwników stają się jego pochwałą – zastosowanie ironii w celu
poddania krytyce sposobu myślenia polskiej szlachty w drugiej połowie XVIII wieku:
- nie pochodził z rodu królewskiego,
1
- był tylko Polakiem,
- za młody na króla,
2. Wskazówki dla Stanisława Augusta Poniatowskiego – posłużenie się językiem żartobliwym, przypominającym swobodną
rozmowę, mającą charakter przyjacielskiego pouczenia; krytyczne spojrzenie poety na postawę szlachty wobec stylu
rządzenia króla:
 władca za łagodny i za dobry,
 sposób sprawowania rządów przez króla – bez przemocy, siły, oparty na nagradzania i rozdawaniu stanowisk, za co i tak
nie okazywano mu wdzięczności,
 otaczanie się uczonymi i książkami zamiast przyczyniad się do wzmacniania pozycji politycznej paostwa,
 słabośd, łagodnośd, dobrod króla naraża go na lekceważenie ze strony poddanych.
3. Działania króla, które nie podobały się krytycznie nastawionej szlachcie, ale w konsekwencji wzmacniały jego pozycję;
ośmieszanie konserwatyzmu szlacheckiego:

rozwijał handel i naukę,

dążył do rozwoju kultury polskiej.
4. Nadanie utworowi formy satyry pozwoliło poecie precyzyjnie i przejrzyście zrealizowad pomysł literacki, polegający niby
na ganieniu króla, a tak naprawdę będący pochwałą monarchy; wystąpienie w obronie króla.
III. Potwierdzenie tezy
Na podstawie zebranych argumentów potwierdzam zasadnośd postawionej tezy, że Ignacy Krasicki w satyrze Do króla,
ganiąc, chwali Stanisława Augusta Poniatowskiego, a zarazem ośmiesza i krytykuje szlachtę.
***
II zespół
W jaki sposób artyści piszą o padającym deszczu? Porównaj dwa literackie opisy, analizując i interpretując fragment Chłopów
Władysława Reymonta i Deszcz jesienny Leopolda Staffa.
I.
1.
2.
Wstęp
Deszcz jesienny Leopolda Staffa i fragment Chłopów Władysława Reymonta – dzieła reprezentujące literaturę
młodopolską, zarówno wiersz, jak i fragment prozy to opis padającego, jesiennego deszczu.
Cel analizy porównawczej – ukazanie sposobu, w jaki artyści piszą o padającym deszczu.
II.
Rozwinięcie
1. Wygląd słotnego dnia w wierszu Staffa i deszczowego krajobrazu wiejskiego we fragmencie powieści Reymonta.
2. Muzycznośd Deszczu jesiennego (powtarzalnośd epitetów m.in. nazywających kolory, przenośnie, wyrazy
dźwiękonaśladowcze (onomatopeje), instrumentacja głoskowa, anafory, metaforyka synestezyjna; budowa wiersza –
dwunastozgłoskowiec, parzysty układ rymów, refren, rytm).
3. Naturalistyczne cechy opisu przyrody w Chłopach - siła i dynamika, brzydota deszczowego pejzażu wiejskiego
(powtarzalnośd epitetów, m.in. kolorystycznych, przenośni, obecnośd animizacji, personifikacji, porównania,
onomatopeje, metaforyka synestezyjna).
4. Uczucie przygnębienia, rozpaczy, smutku, cierpienia, przerażenia, tęsknoty w obu
tekstach; podkreślenie nastroju senności oraz monotonnii w wierszu Staffa, a we fragmencie powieści Reymonta,
ogarniającego świat i ludzi przenikliwego zimna.
5. Symbolizm w omawianych utworach literackich – padający jesienny deszcz
przywołuje myśli o śmierci (obrazy żałoby, grobów i niszczycielskiej siły szatana w liryku Staffa; umarłe cmentarze,
zapomniane mogiły i pogniłe krzyże w powieści Reymonta).
6. Wymowa obu dzieł :
 współczucie wobec nieszczęśd ludzkich w wierszu Deszcz jesienny,
 surowa jesienna rzeczywistośd, siła przyrody, wśród której żyje człowiek, fragment Chłopów.
III.
Zakooczenie
Deszcz jesienny L. Staffa i fragment Chłopów W. Reymonta przykładem dzieł, reprezentatywnych dla epoki Młodej Polski,
zarówno pod względem zastosowanych środków stylistycznych, artystycznego obrazowania, jak i budowania nastroju.
***
III zespół
Rozczarowania i nadzieje. Obraz rodzącej się Rzeczypospolitej na podstawie Przedwiośnia Stefana Żeromskiego (forma
rozprawki)
1.Teza
2
Powieśd S. Żeromskiego Przedwiośnie przedstawia obraz rodzącej się Rzeczypospolitej i związane z tym rozczarowania i nadzieje.
2. Argumenty
a) Powrót Polaków z głębi Rosji na wieśd o odzyskaniu przez Polskę niepodległości
- trudne warunki podróży,
- przyjazd do kraju z powodu wielkiej tęsknoty za ojczyzną,
- nadzieja na godne życie w niepodległej Rzeczypospolitej,
- marzenia o ojczyźnie, opowieśd Seweryna Baryki – wizja szklanych domów.
b) Bieda przygranicznych wsi i miasteczek
- błoto, brud otoczenia, nędza mieszkaoców, zwłaszcza ludności żydowskiej,
- konfrontacja rzeczywistości z wizją szklanych domów (Cezary Baryka).
c) Różnice narodowościowe – złe warunki życia Żydów polskich,
- miasteczka we wschodniej Polsce,
- Nalewki w Warszawie - getto.
d) Utrata majątków ziemskich na kresach na skutek rewolucji w Rosji
- tragiczne losy ziemiaostwa polskiego na terenach zajętych przez władzę rewolucyjną,
- dawni właściciele rezydentami u swoich bogatych krewnych ( Karolina
Szarłatowiczówna).
e) Zróżnicowanie społeczne mieszkaoców Rzeczypospolitej
- zamożne ziemiaostwo (paostwo Wielosławscy z Nawłoci),
- bieda chłopów,
- ciężka, wyniszczająca praca robotników,
- zła sytuacja mniejszości narodowych.
f) Budowanie nowej Rzeczypospolitej – systematycznie, drogą stopniowych reform (Szymon
Gajowiec).
g) Propozycja przeprowadzenia szybkich reform na drodze rewolucji – komuniści ( Antoni Lulek).
h) Niezgoda na niesprawiedliwośd społeczną, pilna potrzeba reform w niepodległej Polsce – odrzucenie drogi budowania
niepodległości, prezentowanej przez Szymona Gajowca i komunistów (Cezary Baryka).
i) Wojna polsko - bolszewicka o granice Rzeczypospolitej, 1920 r., zwycięstwo Polaków nad Rosją (Cezary Baryka, Hipolit
Wielosławski i inni młodzi Polacy, którzy stanęli w obronie zagrożonej ojczyzny).
j) Sytuacja społeczna i ekonomiczna paostwa polskiego w pierwszych latach niepodległości
- brak uregulowania wielu ważnych spraw takich, jak: reforma rolna, likwidacja
bezrobocia, podniesienie poziomu życia najuboższych,
- konflikty robotników z fabrykantami,
- protesty robotnicze w Warszawie wynikiem niezadowolenia z powodu trudnych
warunków życia,
- skierowanie policji konnej do rozgromienia manifestacji.
3. Potwierdzenie tezy
Przytoczone argumenty potwierdzają zasadnośd tezy, że powieśd S. Żeromskiego Przedwiośnie przedstawia obraz rodzącej się
Rzeczypospolitej i związane z tym rozczarowania i nadzieje.
***
IV zespół
Dwie lekcje łaciny. Porównaj sposoby ich przedstawienia we fragmentach Ferdydurke Witolda Gombrowicza i Lekcji łaciny
Zbigniewa Herberta (analiza porównawcza).
I. Wstęp
1. Wspólny temat prezentowanych fragmentów Ferdydurke W. Gombrowicza i Lekcji łaciny Z. Herberta (przebieg lekcji
języka łacioskiego, prowadzonej przez nauczyciela w klasie męskiej).
2. Akcja omawianych utworów rozgrywa się mniej więcej w tym samym czasie.
II. Rozwinięcie
Ferdydurke
1.
a)
b)
c)
d)
Przebieg lekcji
Groteskowa postad dobrotliwego nauczyciela staruszka.
Odpytywanie uczniów – jedyny powód do strachu na lekcji łaciny.
Niewiedza uczniów wynikiem lekceważenia przez nich przedmiotu i profesora.
Nieumiejętne przekonywanie do łaciny i myśli starożytnej.
3
e) Emocjonalne wystąpienie Gałkiewicza, nieliczącego się ze zdaniem nauczyciela języka łacioskiego.
Lekcja łaciny
1. Przebieg lekcji
a) Groźny i wymagający profesor łaciny.
b) Wszechogarniający uczniów strach przed nauczycielem.
c) Niemal wojskowa dyscyplina w klasie.
d) Przeżywanie męki podczas nauki łaciny.
e) Nauczyciel autorytetem dla uczniów – pozytywne skutki lekcji języka łacioskiego.
Wnioski
1. Różne sposoby przedstawienia lekcji w Ferdydurke i w Lekcji łaciny:
a) Forma utworów:
- w Ferdydurke narracja prowadzona w 3. osobie;
- w Lekcji łaciny w 1 osobie, charakter wspomnieniowy utworu Z. Herberta.
b) Przedstawienie lekcji łaciny:
- w utworze Gombrowicza w sposób groteskowy, żartobliwy;
- w utworze Herberta w sposób poważny.
2. Język obu utworów:
- w Ferdydurke przewaga języka potocznego, kolokwializmów, obecnośd wyrazów zdrobniałych i wyrazów o charakterze
emocjonalnym;
- w Lekcji łaciny przeważa styl poważny, występowanie środków artystycznych m.in. epitetów oraz porównao, w tym
o charakterze żartobliwym.
III. Zakooczenie
1. Utwory W. Gombrowicza i Z. Herberta są ciekawe dzięki różnemu sposobowi przedstawienia lekcji.
2. Wywołują odmienne reakcje czytelników, Ferdydurke - zdziwienie i śmiech czytelnika, Lekcja łaciny – przypomina szkolny
rygor i dyscyplinę.
4