załącznik do karty ewidencyjnej - Ministerstwo Edukacji Narodowej

załącznik do karty ewidencyjnej - Ministerstwo Edukacji Narodowej

ZAŁĄCZNIK DO KARTY EWIDENCYJNEJ
1. Miejscowość
WARSZAWA
2. Dzielnica :
ŚRÓDMIEŚCIE
3. Powiat: m. st.
Warszawa
4. Województwo:
mazowieckie
Nr 1
5. Nazwa zabytku (jak w karcie), adres
GMACH MINISTERSTWA EDUKACJI NARODOWEJ
Al. Szucha 25
01-918 Warszawa
6. Zawartość załącznika
HISTORIA cd pkt 12
wojskowych marsz. Piłsudskiego wicepremiera prof. Kazimierza Bartla. W 1925 r. Ministerstwo Robót Publicznych powołało komitet budowy, przy czym, ze względu na
konieczność szybkiego wykorzystania kredytów i przyśpieszenia budowy, zaproponowało pominięcie drogi konkursu na uzyskanie projektu, i powierzenia opracowania projektu
szczegółowego autorowi szkicu, uznanego przez Ministerstwo WRiOP za najbardziej odpowiadający jego potrzebom. Wykonanie tego szkicowego projektu, zatwierdzonego przez
MRP w lipcu tego roku, powierzono naczelnikowi Wydziału Budownictwa Szkolnego w MWRiOP Zdzisławowi Mączeńskiemu. O projekcie tym pisał Józef Krupa 1: Narzucony
autorowi program wyraźnie rozróżniał trzy obiekty, składające się na całość gmachu ministerstwa: właściwy gmach ministerstwa, mieszczący w sobie centralne urzędy, gmach
kuratorium szkolnego oraz korpus mieszkalny. (…) Kwestia komunikacji rozwiązana b. zręcznie. W rozwiązaniu jej przeprowadzono zasadę oddzielenia ruchu urzędników od ruchu
interesantów. Z tegowzględu wejściowe drzwi frontowe, reprezentacyjne, przeznaczone jest dla głównych urzędników oraz interesantów, natomiast boczne wejścia z pod kolumnady
przeznaczone są wyłącznie dla personelu biurowego. Szatnie przy wejściach zaprojektowano jako przepływowe w postaci szafek po 150 po każdej stronie(…). W środkowym korpusie
uderza swą wielkością pasaż, prowadzący do schodów, a powtarzający się przez trzy kondygnacje. Minister Bartel jednakże ocenił ten projekt jako zbyt kosztowny. Uznał więc za
konieczne zredukowanie programu użytkowego i wyłonienie nowego projektu budynku w drodze konkursu dającego możliwość twórczego wypowiedzenia się szerokim kołom
architektów. W projekcie miały być uwzględnione biura ministra i podsekretarza stanu (gabinety, pokoje przyjęć, gabinety sekretarzy), poczekalnia łącząca się z gabinetami, sala
konferencyjna, biura ministerstwa (większe gabinety dyrektorów departamentów i naczelników wydziałów, mniejsze dla referentów, poczekalnie, kancelarie, sale posiedzeń),
biblioteka (pokój bibliotekarza, pokój na katalogi, czytelnia i magazyn na około 50 000 tomów), mieszkania dla ministra (dwa salony reprezentacyjne i 6 pokoi), dla podsekretarzy
stanu (5 pokoi), dla intendenta gmachu, dla stróży przy bramach, woźnych, palacza, szofera, a także garaż z warsztatem na dwa samoc hody. Do konkursu, którego zakończenie
ustalono do końca lutego 1927 r., zgłoszono 54 projekty. Pierwszą nagrodę przyznano Zdzisła wowi Mączeńskiemu, drugą Stefanowi Sienickiemu i Bohdanowi Pniewskiemu, trzecią
Rudolfowi Świerczyńskiemu i Romualdowi Guttowi. Już w czerwcu i lipcu rozebrano istniejące budynki dawnych koszar, po czym rozpoczęto prace ziemne i budowlane
prowadzone przez firmę Polskie Towarzystwo Budowlane. W dniu 28 września 1927 r. miało miejsce poświęcenie kamienia węgielnego, a w fundamenty budynku wmurowano
pergaminowy akt erekcyjny o treści: W dziesięć lat po wskrzeszeniu niezależnego szkolnictwa polskiego położono kamień węgielny pod gmach Ministerstwa, które nad postępem
oświaty wszystkich obywateli Najjaśniejszej Rzeczpospolitej ma pieczę i nad rozkwitem nauk i sztuk pięknych w Polsce czuwa . Prace budowlane przebiegały intensywnie, bowiem
w połowie grudnia tego roku zakończono pierwsze piętro gmachu. Następny etap zrealizowany od marca do września 1928 r. obejmował wzniesienie ścian zewnętrznych
i wewnętrznych konstrukcyjnych, stropów, klatek schodowych i dachu. We wrześniu zdecydowano zastosować do ścian zewnętrzn ych elewacji frontowej i w dziedzińcu frontowym
okładzinę kamienną z kopalni Jeleń na Śląsku, a do wnętrza marmurową. Zastosowano marmury krajowe oraz zagraniczne: na ściany i schody – belgijskie, na poręcze schodów –
czarny z Ołowianki (woj. kieleckie), na słupy i okładziny ścian (polskie i czeski), na parapety okienne (biały Carrara). O wnętrzu pisał S. Woźnicki 2: Surową prostotę architektury
wnętrz dopełnia ich rozwiązanie barwne. Hall jest utrzymany w tonie ciepło-szarym (marmurowe okładziny słupów, ścian i posadzki) urozmaiconym granatem chodnika i bielą
stropu. Korytarze są malowane na żółto, który to kolor zaczyna być u nas barwą „ministerjalną” (vide nowy gmach M.R.P.) . W 1929 r. 3 Kurier Warszawski donosił: Budowa
gmachu ministerium oświecenia w Al. Szucha jest na ukończeniu. Wykonywane są roboty wewnętrzne: układanie posadzek, malowanie ścian, wykładanie marmurem klate k
schodowych. Gmach ma być oddany do użytku w końcu listopada i w tym czasie nastąpi przeniesienie biur ministerium do nowego l okalu. Elewacja frontowa w kamieniu
wykończona będzie już po zajęciu gmachu. Gmach zajmuje obszar 5500 metrów kw., kubatura budynku wynosi 75.000 metrów sześć. S zerokość korytarzy wynosi 2 metry, wysokość
pokojów 3, 35 m. Średnia powierzchnia pokoju dla każdego urzędnika sięga 15 m.kw. Gmach zawiera 720 pokojów. Poza wspomnianymi w wzmiance prasowej pracami,
zamontowano stolarkę okienną i drzwiową, pomalowano ściany i sufity, wycyklinowano i polakierowano podłogi, a także wybrukowa no i wyasfaltowano podwórza i wreszcie
założono instalacje wewnętrzne.
1
J. Krupa, Gmach Ministerstwa WRiOP [w] Architektura i Budownictwo, R. 1(1925), z. 3, ss. 8-11).
S. Woźnicki, ibidem, s. 9
3
Kurier Warszawski. Wydanie poranne, R. 109 (1929), nr 283, s. 2
2
Opracowanie załącznika: Iwona Sygowska, czerwiec 2013
W trakcie budowy, w lutym 1928 r., ogłoszono konkurs na urządzenie wnętrza budynku, który został rozstrzygnięty na początku l ipca. Główną nagrodę przyznano Wojciechowi
Jastrzębskiemu, drugą – Wacławowi Radwanowi, trzecią Marii Bielskiej i Halinie Karpińskiej. W październiku tego roku ograniczone środki finansowe zmusiły inwestora do
rozłożenia w czasie wykonania wystroju i wyposażenia wnętrz. Jako priorytet uznano wystrój najbardziej reprezentacyjnych pomieszczeń, czyli poczekalni i Sali konferencyjnej,
dwóch gabinetów ministra i podsekretarza stanu oraz dwóch salonów reprezentacyjnych. Sala posiedzeń: Zaprojektowana4 jest w ten sposób, aby mogła służyć zarówno do
posiedzeń, jak i dla celów reprezentacyjnych. Dlatego też fotele są tak zaprojektowane, aby można je było połączyć w zwarte szeregi za pomocą metalowych sprzęgieł umieszczonych
pod cargą każdego fotela lub też dowolnie je porozstawiać, ewentualnie częściowo usunąć. Sala posiada w bloku środkowym 48 mi ejsc, 24 miejsca pod ścianami tworzą całość
z boazerją. Razem zatem jest 72 miejsca siedzące, nie licząc 5 foteli prezydialnych i 4 krzeseł dla sekretarzy. Stół prezydialn y umieszczono na podjum wysokości 20 cm. Stoły
sekretarzy są dostawiane w razie potrzeby, a przechowywane pod blatem stołu prezydialnego. Boazerja, drzwi, okna, oraz wszystkie meble projektowane są z drzewa jesionoweg o,
częściowo fornirowane. Ściany i pokrycia tkaniny lnianej zielonego koloru. Strop malowany, ścianki pionowe kasetonów srebrzon e płatkiem. Sala ma być oświetlona 5 kinkietami
i 2 lampami sufitowemi. Wszystkie części metalowe w Sali mają być wykonane z białego metalu. W pokoju pracy ministra 5: umeblowanie (..) składa się ze stołu do pracy, biurka,
umieszczonego tak, by światło padało z lewej strony. Tuż przy biurku ustawiono mały stolik z półką pod telefon. Za fotelem szafka na podręczne papiery. Pod przeciwległą ścianą
okienna umieszczono duży stół z sześcioma fotelami. Meble z drzewa brzostowego, częściowo fornirowane, kryte skórą. Dwie biblioteki oraz jeszcze jedna szafka dopełniają
urządzenia. Ściany wyłożone boazerją, a od pewnej wysokości malowane w ornament na białem tle. Nad drzwiami rzeźby z drzewa. Sufit ozdobiony ciągniętemi listewkami.
Oświetlenie stanowić będzie 5 lamp sufitowych, oraz lampa przy biurku. Kaloryfery zasłonięte kratą drewnianą. Natomiast: Umeblowanie pokoju przyjęć ministra6 składa się
z dużego, okrągłego stołu o średnicy 160 cm, umieszczonego pod jedną ze ścian okiennych z kanapą i czterema fotelami. W raz ie przybycia większej delegacji są rezerwowe cztery
krzesełka. Dwa stoliki i półka służyć mogą do złożenia podręcznych papierów, tek, lub innych przedmiotów. Jako dekoracji sali użyto 3 gabloty, częściowo przeznaczone na książki
i druki, częściowo zaś na przedmioty wykonane w państwowych szkołach zawodowych i artystycznych. Okna z glifami, drzwi i meble jesionowe, częściowo forn irowane. Kaloryfery
przesłonięte kratą z drzewa jesionowego. Ściany obite tkanina lnianą, niebieskiego koloru. Jako supraporta nad drzwiami pomyślano obrazy. Pod stołem okrągłym pomyślano dywan
strzyżony, w tonie niebieskim, wielkości 350 x 380. Sufit ozdobiony ciągniętymi listewkami. Oświetlenie stanowić będzie świec znik formy podłużnej pośrodku Sali, oraz cztery lampy
sufitowe. Wyposażenie gabinetu dyrektora departamentu składa się z biurka z bocznymi półkami, fotela, szafy bibliotecznej, dwóch szafek na papiery i garnituru do przyjęć.
Przewidziany jest dywan strzyżony pod garnitur 170 x 250. Meble orzechowe, częściowo fornirowane, kryte skórą lub tkaniną. Kaloryfery ukryte za drewnianemi kratami. Na oknach
portjery. Ściany malowane. Sufit gładki. Oświetlenie żyrandol 4-lampowy oraz lampa na biurko. Uzupełnieniem wyposażenia reprezentacyjnej części wnętrza były obrazy (głównie
olejne), grafiki, rysunki, rzeźby, kilimy przekazane Ministerstwu w dniu 22.09.1931 w depozyt przez Państwowe Zbiory Sztuki 7. W gabinecie ministra 8 znalazły się m. in. obrazy
olejne H. Szczyglińskiego, Krajobraz spod Wilna, S. Kanarka, Krajobraz i S. Filipkiewicza Krajobraz jesienny, tempera T. Marczewskiego Powrót z pola, akwarela W. Roguskiego,
Madonna czy rzeźba S. Kuny z białego marmuru na czerwonym cokole – Akt kobiecy. Gmach został oddany w dniu 12 kwietnia 1930 r., a pierwsze posiedzenie Rady Instytutu
Propagandy Sztuki odbyło się 18 czerwca. We wrześniu otwarto Czytelnię Pedagogiczną, którą zlokalizowano na trzecim piętrze. Prace kamieniarskie na zewnątrz budynku
ukończono ostatecznie 13 grudnia 1930 r., a 19 grudnia tego roku o godz. 18 kard. Aleksander Kakowski w obecności premiera Walerego Sławka i ministra WRiOP Sławomira
Czerwińskiego dokonał poświęcenia gmachu. W budynku trwały jeszcze prace przy wystroju i wyposażeniu wnętrza, które w całości wykonano w stylu art déco. W łączniku na
ścianach położono stiuki, a nieco później płyciny ścienne wypełniono lustrami; wykonano też komplet mebli (stół prezydialny i fotele) do Sali konferencyjnej. Ściany tego
pomieszczenia oraz poczekalni drugiego piętra wyłożono szarą tkaniną według projektu Heleny Bukowskiej „Szachownica”. W 1934 r. pokojach reprezentacyjnych wmontowano
dwie płaskorzeźbione gipsowe supraporty Stanisława Komaszewskiego z alegorycznymi przedstawieniami Architektury i Zoologii (sygn. na odwrocie SK 1934). Gabinety
naczelnika Wydziału i Dyrektora Departamentu wyposażono meblami zaprojektowanymi przez Stefana Sienickiego. W 1929 r. meble i wystrój gabinetu ministra oraz głównej Sali
konferencyjnej w okleinie jesionowej (boazerie, drzwi, supraporty, osłony kaloryferów, architektoniczne szafy biblioteczne i gabloty w gabinecie ministra) zaprojektował Wojciech
Jastrzębski, a wykonała firma Zdzisława Szczerbińskiego. Dopełnieniem całości były wykonane przez artystów współpracujących z ASP Spółdzielnią „ŁAD”, według projektu
Wandy Szczepanowskiej, m. in. tkaniny ścienne i obiciowe, barwne kilimy, dywany (projekt Julii Grodeckiej, Haliny Karpińskiej i Karoliny Mikołajczykówny), ceramika z
4
K. Skórewicz, Sztuka współczesna (Dwa kierunki), [w] Architektura i Budownictwo R.4 (1928) z. 7, s. 238, ryc. 1- 3, 5
ibidem, s. 241, ryc. 4, 4-6, 7-8, 9-10
7 ibidem, s. 243, ryc. 11-12, 13-14
8 S. Woźnicki, Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego [w] Architektura i Budownictwo R. 1(1925), s. 9
9. AAN, Akta Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, sygn. 3578, k.9 i 128
10. ibidem, k. 128
6
Opracowanie załącznika: Iwona Sygowska, czerwiec 2013