Tłumaczenie robocze

Policyjna nauka – podejście europejskie Hans‐Gerd Jaschke Wzrost zorganizowanej i międzynarodowej przestępczości wiąże się z globalizacją. Szybka wymiana informacji i wiedzy, ludzi i dóbr, kultury i wartości oraz rosnące nierówności socjalne wytworzyły nowe rodzaje przestępczości i nieładu. Wlicza się w nie handel ludźmi, nielegalną imigrację, przestępczość zorganizowaną, korupcję, przestępczość zorganizowaną i zagrożenie terroryzmem. Policja i agencje porządku publicznego stanowią odpowiedź na te współczesne wyzwania. W latach 90‐tych ustanowiono nowe możliwości współpracy policji europejskich. Wydarzenia 11 września miały ogromny wpływ na dynamikę współpracy międzynarodowej poprzez intensyfikację międzypaństwowego zarządzania, zwiększenie ilości instytucji w ramach 3 filaru UE, rozszerzoną, systematyczną wymianę doświadczeń oraz organizację wspólnych przedsięwzięć szkoleniowych dla funkcjonariuszy policji (CEPOL). Korzystanie z naukowych metod i wyników badań jest częścią tego procesu. W ramach krajowego procesu rozwoju promowane jest również podejście naukowe. Sama policja wymaga naukowych rozwiązań nie tylko w zakresie kontaktów kryminalnych, ale również na gruncie nauk socjalnych. Obecne przykłady popełnianych przestępstw, problemy w zarządzaniu policyjnym oraz szkolenia policyjne bazują na ogromnej różnorodności podejść naukowych. Zarządzanie policyjne częściowo wykorzystuje wiedzę naukową i jest ono otwarte na rozwój obszarów akademickich. Z drugiej strony, akademickie badania w ramach obszarów takich jak kryminalistyka, socjologia, nauki polityczne, psychologia etc. wiążą się z wachlarzem nauk empirycznych i dyskusji teoretycznych. odzwierciedlają one odmienne standardy poszczególnych dyscyplin i ich metodologii. Chociaż zostało przyjęte podejście interdyscyplinarne, nie ma takich dyscyplin jak „badania policyjne” czy „nauki Policyjne”, które byłyby przyjęte w całej Europie. Podjęte zostały starania zmierzające w tym kierunku, ale nauka policyjna jako zintegrowana i integrująca dyscyplina jest nadal w fazie początkowej. W 2007 roku interdyscyplinarna, międzynarodowa grupa ekspertów do „Perspektyw policyjnej nauki w Europie” opracowała raport. Grupa ta została poproszona przez Europejską Akademię Policyjną (CEPOL) o rozpatrzenie powiązań pomiędzy nauką a przedsięwzięciami szkoleniowymi, badaniami a edukacją oraz niektórymi perspektywami podejścia europejskiego. Grupa pracowała nad raportem przez dwa lata. Poniższy artykuł daje wgląd w pracę grupy oraz rezultaty przeprowadzonych dyskusji. Page 1 of 9 © CEPOL 2008 Reproduction is authorised, provided the source is acknowledged, save where otherwise stated.
Historia nauk policyjnych Mimo iż termin „nauki policyjne” nie jest powszechny we współczesnych naukach socjologicznych – inni nazywają je „badaniami policyjnymi” lub „badaniami związanymi z policją” – mają one długą tradycję. W XVIII wieku nauki policyjne były naukami rządowymi, rozumianymi w bardzo szeroki sposób jako nauka obejmująca niemal wszystkie zadania rządu. Podobnie jak francuskie słowo „policja”, niemiecki termin „Polizei” odnosił się do zbioru działań rządowych na długo przed pojawieniem się sił policyjnych, które by je przeprowadzały. Na szeroką skalę pojawiły się one w XIX wieku. Oryginalne znaczenie pochodzące z XV wieku było utożsamiane z rządem i administracją rządową, ale było przeważnie używane w kontekście podtrzymywania porządku i zapobiegania konfliktom o charakterze cywilnym. Nauki policyjne zostały przedmiotem akademickim w niektórych państwach europejskich w XIX wieku i były wykładane na uniwersytetach. Nawet te państwa europejskie, które nie używały terminu „nauki policyjne”, utworzyły podobne przedmioty uniwersyteckie określając je mianem „nauk polityczne” lub nawet „nauk militarnych”. W XX wieku rządowe znaczenie „nauk policyjnych” zaczęło zanikać; zostało ono zastąpione znaczeniem kryminalistycznym i kryminologicznym. Od lat 70‐tych empiryczne badania policyjne pojawiają się w większości państw europejskich w dwójnasób: jako badania akademickie dotyczące policji lub zainicjowane przez samą policję. Najważniejsze tematy oraz rozprawy poświęcone naukom policyjnym Zarządzanie policyjne jest – i w coraz większym stopniu będzie – zadaniem opartym na wiedzy. W przyszłości dla policyjnej kadry kierowniczej oraz funkcjonariuszy policji niezbędne będzie poszerzenie edukacji i wiedzy o zarządzaniu policyjnym oraz o wyzwaniach, jakim muszą oni sprostać. Nauki policyjne dostarczają podstaw badawczych dla tej dziedziny wiedzy. Policyjne badania w Europie od lat 90‐tych dotyczą korzeni historycznych i rozwoju policji oraz zarządzania policyjnego. W większości państw europejskich funkcja policji została stopniowo oddzielona od funkcji sił o charakterze militarnym oraz osobistych celów przywódcy, dzięki czemu policja zaczęła być postrzegana jako Page 2 of 9 © CEPOL 2008 Reproduction is authorised, provided the source is acknowledged, save where otherwise stated.
instytucja służąca utrzymaniu sprawiedliwości oraz interesom całego społeczeństwa. Jednak w wielu krajach na świecie ten proces jest daleki od ukończenia. Inne obszary badań, w ślad za historyczną perspektywą, dotyczą relacji policji z polityką oraz dywersyfikacji ról i funkcji policji. Nauki policyjne oraz badania mogą objąć szeroki wachlarz ról, odgrywanych przez policję w zwalczaniu przestępczości, rozumianych również jako dostarczanie usług, podtrzymywanie porządku publicznego oraz tłumienie naruszających go działań. Współcześni funkcjonariusze policji pełnią również funkcję managera informacji oraz stanowią źródło informacji dla społeczeństwa, a także uczestniczą w zarządzaniu w sytuacjach kryzysowych. Strategie oraz style zarządzania w policji stały się ważną częścią badań policyjnych. Prowadzenie śledztw oraz dochodzeń, modele relacji policji ze społeczeństwem, „zarządzanie policją zorientowane na problem” Hermana Goldsteina, model stłuczonego okna oraz zarządzanie policyjne oparte na działalności wywiadowczej są znane i omawiane w wielu państwach europejskich. Przyglądanie się organizacji policji uzupełniane jest dodatkowo przez zarządzanie kulturą policyjną. Współczesne społeczeństwa europejskie stają się coraz bardziej wieloetniczne i wielokulturowe. Powiązania pomiędzy policją a mniejszościami etnicznymi – szczególnie młodymi mężczyznami – często charakteryzują się konfliktami oraz wrogością. Zrozumienie warunków oraz dynamiki sytuacji, które tworzą takie relacje obustronnego braku zaufania i podejrzeń, może stanowić podstawę do poprawy tych relacji. Głównymi pytaniami w tego rodzaju badaniach są: jakie określone sytuacje i relacje prowokują i generują spotkania podszyte konfliktami? Które czynniki mają szczególny wpływ na rozwój sytuacji oraz rodzaj relacji? W jaki sposób można pokonać wzajemny brak zaufania pomiędzy młodymi ludźmi a policją? Nauki policyjne i nauka o zarządzaniu policyjnym Czy nauki policyjne są nauką sama w sobie, czy jest to nauka teoretyczna czy stosowana, czy też jest to dyscyplina w pełni samodzielna, używająca własnych metod i instrumentów? Nauki policyjne są badaniami naukowymi o policji jako instytucji oraz o zarządzaniu policyjnym rozumianym jako proces. Jako nauka stosowana, łączą one metody i tematy innych powiązanych metod w ramach obszaru zarządzania policyjnego, wliczając w to działania policji oraz zewnętrzne uwarunkowania porządku publicznego i zarządzania politycznego. Nauki policyjne Page 3 of 9 © CEPOL 2008 Reproduction is authorised, provided the source is acknowledged, save where otherwise stated.
starają się zdobyć wiedzę i wyjaśnić fakty dotyczące realiów zarządzania policyjnego. Nauki polityczne umiejscowione są w centrum badań, szkoleń, edukacji oraz procesów innowacyjnych. Nie jest to nauka jako taka, ale raczej połączenie metod i instrumentów, które znane są z innych podobnych dyscyplin takich jak nauki społeczne, kryminologia i kryminalistyka. Nauki policyjne zadają pytania mające na celu pokonanie luk oraz barier pomiędzy poszczególnymi dyscyplinami. Pytania te pokrywają dotychczasowy obszar zarządzania policyjnego. Jako dyscyplina integracyjna, nauki policyjne zwracają się do świata akademickiego zajmującego się problematyką policyjną, lecz również do praktyków policyjnych, którzy są aktywnie zaangażowani w procesy szkolenia oraz działalność badawczą i którzy rozwiązują zaistniałe problemów dzięki rozwiązaniom opartym na nauce. Poprzez „policję” rozumiemy instytucję (lub instytucje) publiczną znaną jako „Policja”, która z małymi różnicami jest powszechna we wszystkich państwach europejskich. Dla odmiany, „zarządzanie policyjne” jest procesem: jest to termin, który możemy stosować do utrzymywania porządku i bezpieczeństwa, prewencji i wykrywania przestępczości i naruszeń prawa oraz reagowania w odpowiedni sposób w stosunku do ofiar, które to działania mogą być przeprowadzone przez policję w imieniu wielu organów. Poza policją, pozarządowe organizacje charytatywne mogą nazywać to wymieszaną ekonomią zarządzania policyjnego. Chociaż zarządzanie policyjne jest nadal powszechnie nadzorowane przez władzę, tradycyjna policja publiczna jest obecnie odpowiedzialna tylko za część usług związanych z zarządzaniem policyjnym w wielu europejskich państwach. Pozostałą większość zapewnia sektor prywatny, inne agencje sektora publicznego oraz inne mniej dotowane służby publiczne. Można to określić współczesną multilateryzacją zarządzania policyjnego, a jednym z głównych tematów nauk policyjnych musi być poszerzenie jego rozumienia. Przyszłe kroki dotyczące nauk policyjnych oraz badań policyjnych nie mogą myć ograniczone do policji jako instytucji, muszą być one poszerzone o bezpieczeństwo i zarządzanie policyjne rozumiane w sposób bardziej ogólny. Nauki policyjne, edukacja policyjna i szkolenia policyjne „Proces Boloński” miał duży wpływ na system uniwersytecki w Europie: tytuły licencjata i magistra zastępują tradycyjne sposoby studiowania. W niektórych państwach członkowskich Unii Europejskiej nawet system szkoleń i edukacji policyjnej ewaluuje w kierunku adopcji Procesu Bolońskiego. Chociaż udział w Page 4 of 9 © CEPOL 2008 Reproduction is authorised, provided the source is acknowledged, save where otherwise stated.
przedsięwzięciach szkoleniowych CEPOL nie pozwala na uzyskanie tytułów licencjata i magistra, CEPOL pozostaje pod wpływem Procesu Bolońskiego poprze tworzenie i implementacje wspólnych programów szkolenia. W ciągu najbliższych kilku lat wiele uczelni policyjnych w Europie ma podjąć takie kroki. Istnieje wyraźny podział w ramach policji dotyczący sposobu radzenia sobie z tymi zmianami. Szkolenia policyjne wykorzystują proces zdobywania wiedzy, umiejętności oraz doświadczeń do realizacji określonych zadań zawodowych. Policjanci niżsi stopniem muszą przejść całe szkolenie, aby zdobyć umiejętność wypełniania określonych zdań związanych z policją. Edukacja policyjna ma również na celu zdobycie wiedzy, umiejętności oraz poszerzenie postrzegania, ale przebiega ona w bardziej refleksyjny sposób, bardziej ukierunkowany na problem. Policyjna edukacja zorientowana jest na bardziej doświadczonych oficerów i tych, którzy chcą uzyskać wyższe stopnie. Nauki policyjne oferują pomoc zarówno dla edukacji policyjnej, jak też szkoleń policyjnych. Ich zawartość (tematy policyjnej edukacji), metodologia (metody badań i rozwiązywania problemów), rozwój intelektualny (myślenie krytyczne) są częścią połączenia edukacji policyjnej z naukami policyjnymi. Rozszerzają one umiejętności studenta związane z uogólnianiem, dostrzeganiem powiązań i funkcji w sposób efektywny, również w przypadku zaistnienia sytuacji całkiem nowych, które nie mogą być całkowicie zwizualizowane lub zdefiniowane. Szkolenia policyjne, które są bardziej oparte na praktycznych doświadczeniach i umiejętnościach, nie powinny być wykluczone z nauk policyjnych. We współczesnym społeczeństwie bazującym na wiedzy umiejętności praktyczne mogą być oparte na wiedzy naukowej i wynikach badań, ale nie mają one na celu promowania naukowych sposobów rozwiązywania problemów. Systemy policyjnego szkolenia i edukacji w krajach członkowskich wyraźnie wskazują na konieczność współpracy praktyków i teoretyków, funkcjonariuszy Policji oraz badaczy akademickich. Wdrażanie efektów nauki policyjnej oraz wykorzystanie ich w praktyce policyjnej stanowią duże wyzwanie na przyszłość. Pojawiają się obecnie opinie przemawiające za podziałem szkolenia policyjnego i edukacji policyjnej, według których badania policyjne mogą rozwijać się swobodnie jedynie w sytuacji, gdy są one prowadzone w instytutach badawczych niezależnych od Policji. Pojawiają się również opinie przemawiające za połączeniem szkolenia oraz edukacji policyjnej oraz tworzeniem akademii policyjnych przy akredytowanych instytutach akademickich w ramach systemu uniwersyteckiego celem zwiększenia pozytywnego wpływ badań policyjnych oraz wiedzy akademickiej na organizację Policji. Ogólnych ram dla tego rozwoju dostarcza Proces Page 5 of 9 © CEPOL 2008 Reproduction is authorised, provided the source is acknowledged, save where otherwise stated.
Boloński, zgodnie z którym kwestia akredytacji leży w gestii państwowych ośrodków akredytacyjnych. Inne podejście, zgodne z powyższym, dotyczy rozwoju ogólnych wskazówek i wytycznych dla państw europejskich w zakresie szkolenia i edukacji policyjnej, przy czym za ich opracowanie odpowiadałyby odpowiednie instytucje takie jak CEPOL. W tej sytuacji poszczególne uczelnie oraz szkoły policyjne decydowałyby, w jakim stopniu będą one wdrażać ten program, natomiast państwowe ośrodki akredytacyjne określałyby, czy edukacja policyjna spełnia kryteria jakości ustanowione przez Proces Boloński. Europejskie podejście do nauki policyjnej Nauka policyjna zajmuje się wiedzą potrzebną dla osób odpowiedzialnych za zarządzanie w Policji. Odnosi się również do wiedzy demokratycznego społeczeństwa, które musi monitorować działania policyjne i brać udział w pracach Policji. Głównym założeniem europejskiego podejścia do nauki policyjnej jest porównanie struktur, filozofii działania, schematów działania oraz studiów przypadków. Celem porównania w obszarze pracy policyjnej jest zdobycie informacji dotyczących podobnych zjawisk w innych krajach, porównanie własnego rozwoju z innymi, a także pogłębienie wzajemnego zrozumienia w Europie, lepsze zrozumienie własnych działań oraz zainicjowanie lub polepszenie obecnie istniejących kanałów międzynarodowej komunikacji ekspertów. Porównawcze podejście stawia – niejednokrotnie tylko dodatkowo – na wymianę informacji i doświadczeń jako na systematyczny model wzajemnego uczenia się. Dlatego tak istotne na drodze do tożsamości europejskiej jest zidentyfikowanie zachodzących zjawisk, określenie ich powodów oraz alternatywnych metod rozwiązania. Nauka policyjna jest nauką stosowaną i jest pochodną porównawczego podejścia oraz metodologicznych standardów innych dziedzin. Metodologia może być rozumiana dwojako: pierwsze podejście, z perspektywy odgórnej, bliskie jest metodologii nauk społecznych. Drugie podejście traktuje problem z punktu widzenia rzeczywistości policyjnej i wiąże się z zastosowaniem metod adekwatnych do zaistniałego problemu. Nauka policyjna nie jest jednak metodologicznym systemem wiary dostosowującym się do problemów. Wręcz przeciwnie, najpierw pojawia się problem oraz pytania badawcze, następnie zaś dobierane jest i rozwijane przydatne podejście metodologiczne. Europejskie podejście nie jest jedną z metodologii, ale jednym z wybranych przedmiotów badań, połączonym z technikami badawczymi, które odpowiadają Page 6 of 9 © CEPOL 2008 Reproduction is authorised, provided the source is acknowledged, save where otherwise stated.
przedmiotowi. Główne zagadnienia nauki policyjnej są opisane i omówione w rozdziale 4 raportu. Ta część podkreśla jedynie europejski wymiar. Nowoczesna praca policyjna nie jest autonomicznym i niezależnym zagadnieniem. Zależy w dużym stopniu od stopniu rozwoju społeczeństwa, polityki, modelu zarządzania i struktury przestępczości. Zmiana struktur przestępczości wymaga rozwoju pracy policyjnej oraz zastosowania odpowiednich instrumentów ‐ zmiany pracy policyjnej jako normalnego przedsiębiorstwa. By zapewnić najlepszą jakość badań i wiedzy, nauka policyjna w Europie musi nieustannie ustosunkowywać się do pewnych ogólnych zagadnień: głównych tendencji w rozwoju społeczności, przestępczości i pracy policyjnej, wpływających na sposoby realizowania zadań służbowych. Jaka jest misja Policji i czym są zadania, które ona realizuje? Jakie sposoby rozwiązywania problemów stosowane są w innych państwach, gdy pojawiają się różnice oraz trudności? W obliczu obecnych działań państwowych, międzynarodowych badań policyjnych oraz procesu edukacji i szkolenia można powiedzieć, w większości są to jedynie pojedyncze kwestie, podyktowane praktycznym wymogami, zaś zagadnienia ogólne są w większości zaniedbywane w kulturze policyjnej. Może tu istnieć związek z kulturą badań i szkolenia, która jest zdominowana przez praktyczną i empiryczną wyższość oraz unikaniem „teorii”. Dopóki badacze funkcjonujący w ramach lub we współpracy z instytucjami policyjnymi będą podejrzewani o tworzenie „teorii” zamiast „wiedzy praktycznej”, ich praca wkrótce przestanie przynosić spodziewane efekty. Ale europejska nauka policyjna potrzebuje „teorii”. Nie tylko w aspekcie podstaw metodologicznych, lecz również w trakcie dyskusji nad kluczowymi zagadnieniami. Jednym z najważniejszych zadań na przyszłość jest omówienie ogólnych aspektów pracy policyjnej, sposobu obserwacji oraz opisywania zjawisk, ich analizy oraz udziału w dalszych szczegółowych badania i w procesie szkolenia. Innym zadaniem jest podtrzymanie tradycji oraz wdrażanie historii procesów europejskich celem wykorzystania w badaniach oraz w procesie kształcenia. Może być to również elementem europejskiej tożsamości w obszarze badań i działań policyjnych. Klasyczne studia w anglo‐amerykańskiej tradycji (Manning, Reiner, Waddington, etc.) mogą być nadal kontynuowane niezależnie od wymiaru europejskiego lub państwowego. Zwracając uwagę na transgraniczną perspektywę, należy wziąć jednak pod uwagę porównawczy punkt widzenia. Do niedawna zauważalny był brak studiów porównawczych w krajach europejskich. Kilka istniejących zajmowało się jedynie pojedynczymi lub specjalistycznymi kwestiami, takimi jak np. porównanie wartości moralnych słoweńskich i amerykańskich Page 7 of 9 © CEPOL 2008 Reproduction is authorised, provided the source is acknowledged, save where otherwise stated.
studentów specjalizujących się w sprawach karnych, porównawcze spojrzenie na publiczny odbiór policyjnej korupcji czy analiza mentalności francuskich i węgierskich więźniów. Porównawcze spojrzenie na ogólne kwestie takie jak system policyjny, filozofia policyjna, historia, style pracy policyjnej, kultura policyjne itp. jest potrzebne i stanowi ważne zadanie na przyszłość. Należy podkreślić, iż nauka policyjna nie osiągnęła jeszcze poziomu innych pokrewnych dyscyplin, w których porównywane systemy polityczne należą do jądra struktury. Niemniej jednak, istnieje tradycja porównań pracy policyjnej poza systemem Unii Europejskiej, a metody, podejścia i wyniki tego systemu powinny być zawarte w przeszłych badaniach. Biorąc pod uwagę cel perspektywy porównawczej, należy wspomnieć o dwóch rzeczach: teorii i praktyce. Porównawcze podejście zmienia naukę policyjną w międzynarodową lub proeuropejską dyscyplinę. Jest to klucz do zrozumienia i wyjaśnienia zjawisk zachodzących w obszarze europejskiej pracy policyjnej. Innymi słowy, niemożliwe jest zrozumienie tychże kwestii bez porównawczego spojrzenia. Inny cel wynika z potrzeb o charakterze praktycznym. Tzw. „benchmarking” to nauka przez porównanie. Ostatnio pojęcie to zostało zaadaptowane przez prywatne przedsiębiorstwa i służby publiczne. Działania policji oraz rzeczywistość struktur państwowych mogą wiele skorzystać na porównaniu swoich systemów i wyników. Benchmarking jest stosowany w praktyce w obszarze europejskiej pracy policyjnej w trakcie międzynarodowych spotkań i dyskusji ekspertów. Lecz przedsięwzięcia takie jak kursy i seminaria CEPOL pokazują, iż jak dotąd w rzeczywistości metoda ta nie jest wykorzystywana w sposób systematyczny. Co więcej, zbieranie informacji w dodatkowy sposób musi przekształcić się w systematyczną metodę zdobywania i przetwarzania wiedzy opartej na wynikach badań. Porównawcze studia poświęcone pojedynczym zagadnieniom mogłyby pomóc w skutecznym wdrożeniu benchmarkingu nawet jeżeli termin ten nie będzie używany. Nauka policyjna nastawiona na porównawcze zagadnienia w kontekście europejskim może weryfikować inne kwestie badawcze, np.: • posiadając informacje odnośnie rozszerzenia sektora prywatnego w różnych państwach, odnieść je do poszczególnych poziomów pracy policyjnej; • omówić różnice w powstawaniu prywatnego sektora z punktu widzenia funkcjonariusza Policji, równolegle do różnic zachodzących w sektorze gospodarczym oraz do polityki rządowej; • omówić różne możliwości działań policyjnych w kontekście zjawisk zachodzących w sektorze gospodarczym oraz priorytetów rządowych. Page 8 of 9 © CEPOL 2008 Reproduction is authorised, provided the source is acknowledged, save where otherwise stated.
Dodatkowy wymiar nauki policyjnej jest bardziej oparty na polityce niż na teorii. Czasem spojrzenie na różne metody pracy policyjnej w jednym państwie europejskim oraz ocena skuteczności ich rozwoju w drugim państwie są bardziej efektywne niż w innych. Jednym z aspektów będzie tu ocena efektywności. Przykładowo wydaje się, iż dzielnicowi w Anglii i Walii osiągają lepsze rezultaty w redukcji poziomu przestępczości i antyspołecznych zachowań oraz w poprawie społecznej percepcji stopy życiowej. Czy rezultaty te są możliwe do osiągnięcia w innych krajach, a jeśli nie, to dlaczego? Natomiast dozór sąsiedzki w Wielkiej Brytanii wywarł tu minimalny wpływ. Czy w innych europejskich państwach osiągane są takie same wyniki? A jeśli tak, to dlaczego i dlaczego dozór sąsiedzki jest mniej skuteczny niż działania dzielnicowych? Europejskie podejście do Policji mogłoby mieć negatywne skutki: Europa byłaby obszarem niezwykle specjalistycznej wiedzy bez integracyjnego zaplecza, które stworzyłoby podstawę dla wspólnej debaty wśród specjalistów. W świecie akademickim kryminologia i pokrewne dziedziny rywalizowałyby o kompetencje i pozycję w analizie problemów związanych z pracą policyjną. Szkolenie policyjne i edukacja pozostawałyby nadal niezależnym obszarem odnoszącym się do różnych dyscyplin. Nauka policyjna mogłaby być w przyszłości instrumentem służącym integracji, zarówno na poziomie państwowym, jak i międzynarodowym. Jej perspektywy w Europie zależą jednak od działań środowiska akademickiego i policyjnego. Nauka jest procesem długoterminowym więc wprowadzenie zmian będzie równie długotrwałe. Lecz jeśli zrezygnujemy z tej drogi, dotychczasowe dyscypliny dotyczące pracy policyjnej będą nadal jedynie odzwierciedleniem sytuacji w państwach członkowskich. Page 9 of 9 © CEPOL 2008 Reproduction is authorised, provided the source is acknowledged, save where otherwise stated.