dockATAlOG TEChNIk I ĆWICZEń TRENINGOWyCh
download 
Reklamacja Transkrypt
kATAlOG TEChNIk I ĆWICZEń TRENINGOWyCh
Rozdział 4 Katalog technik i ćwiczeń TRENINGOWYCH W rozdziale 3. opisaliśmy podstawowe rodzaje metod, za pomocą których prezentowane są treści w trakcie różnych szkoleń, w tym także podczas treningu pamięci. W tym zaś, najobszerniejszym rozdziale książki, przedstawiamy różnego rodzaju techniki i ćwiczenia do wykorzystania podczas treningu pamięci. Podstawę ich stworzenia stanowiła wiedza o działaniu pamięci, podsumowana pokrótce w rozdziale 1., a przede wszystkim zasady wspomagania pamięci, omówione w rozdziale 2. Zanim jednak przejdziemy do ich prezentacji, chcąc być precyzyjnymi, musimy rozróżnić trzy pojęcia: metody, ćwiczenia i techniki. Choć mają one inne znaczenia, to wielokrotnie są używane zamiennie, co powoduje chaos terminologiczny, utrudniający zrozumienie metodyki szkoleń. Opisując w rozdziale 3. metody, rozumieliśmy pod pojęciem tym systematycznie stosowane sposoby postępowania w celu przekazania określonych treści; układ czynności podejmowanych tak przez trenerów, jak i uczestników treningu, w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów (por. Okoń, 2003; Półturzycki, 2002). Wśród tak rozumianych metod znajdują się ćwiczenia stanowiące znaczną część treningu pamięci, a rozumiane przez nas jako celowe i organizowane w przemyślany sposób, wielokrotnie wykonywane przez uczestników zajęć określone czynności zgodnie z podaną instrukcją, służące kształtowaniu i utrwalaniu 138 Trening pamięci założonych umiejętności, a także nabywaniu wiedzy. W tej części poradnika prezentujemy przykłady różnorodnych ćwiczeń, dzięki którym uczestnicy nabędą wiedzę i umiejętności dotyczące lepszego korzystania z własnych zasobów pamięciowych, a także poprzez których wykonywanie mogą zmienić swoje postawy dotyczące funkcjonowania własnej pamięci. W rozdziale tym opisujemy także różnorodne techniki wspomagania pamięci (z których większość zwana jest mnemotechnikami), ułatwiające kodowanie, przechowywanie i wydobywanie informacji z pamięci. Dzięki ich zastosowaniu można znacznie zwiększyć zarówno zakres, jak i trwałość zasobów pamięciowych. Wśród technik wspomagania pamięci prezentujemy zarówno znane systemy mnemoniczne, takie jak Łańcuszek skojarzeń, Rzymski pokój, Systemy zakładkowe, jak również techniki oparte na wykorzystaniu rymu, akronimów, akrostychów czy też specyficzne techniki zapamiętywania określonych treści: informacji o nowo poznanych osobach czy tekstów, a także technikę notowania zwaną Mapą myśli, która jest także techniką wspomagania pamięci. W licznych poradnikach, opisujących na przykład Rzymski pokój czy Łańcuszek skojarzeń, mnemotechniki te określane są zamiennie pojęciem metod wspomagania pamięci czy metod pamięciowych (mowa jest na przykład o metodzie, a nie technice Rzymskiego pokoju). Dla pewnego ujednolicenia terminologicznego w niniejszej pozycji proponujemy jednak określać je mianem mnemotechnik czy też technik wspomagania pamięci, rezerwując pojęcie metody dla opisu metod szkoleniowych. Prezentowane w tym rozdziale techniki i ćwiczenia, które można wykorzystać podczas treningu pamięci, tworzą otwarty katalog. Składają się nań propozycje takich technik i ćwiczeń, które sprawdziły się w ramach organizowanych i prowadzonych przez nas treningów pamięci. Ich prezentacja ma dwa cele. Po pierwsze, mogą one być – po mniejszych lub większych modyfikacjach – wykorzystane w ramach treningów pamięci projektowanych i prowadzonych przez odbiorców niniejszej książki. Po drugie, mogą one być inspiracją dla trenerów pamięci do tworzenia własnych, Katalog technik i ćwiczeń treningowych 139 autorskich ćwiczeń, dostosowanych do potrzeb konkretnej grupy odbiorców, do czego szczególnie zachęcamy. Bazując bowiem na informacjach na temat pamięci i zasad jej działania zaprezentowanych w rozdziale 1., a szczególnie na zasadach wspomagania pamięci omówionych w rozdziale 2., można samemu tworzyć różne rodzaje ćwiczeń służących nie tylko ich prezentacji, ale przede wszystkim wspomaganiu pamięci poprzez ich wykorzystywanie w praktyce. Przedstawione przez nas ćwiczenia i techniki pogrupowane zostały w następujące zestawy: 1. Ćwiczenia integracyjne oraz przygotowujące do udziału w treningu. Pomogą lepiej poznać się uczestnikom zajęć, przez co wzmocnią ich motywację do udziału w treningu. Wykonywane w określony sposób i na odpowiednio dobranym materiale, mogą stanowić również doskonałe ćwiczenie pamięci. W tej grupie ćwiczeń znajdują się także takie, które mogą zachęcić uczestników do aktywnego udziału w treningu i w razie potrzeby mogą przełamać opór przed wykonywaniem określonych zadań. 2. Ćwiczenia dotyczące prezentacji informacji o pamięci. Dzięki ich wykorzystaniu można w atrakcyjny sposób przedstawić podstawowe informacje na temat funkcjonowania pamięci i zasad jej działania. Wykorzystując uczenie się przez doświadczenie (por. ramka 1.2 w rozdziale 1.), pozwolą uczestnikom lepiej przyswoić prezentowane informacje. Uczą one w jaki sposób powtarzać, opracowywać i organizować materiał by skutecznie go zapamiętać. Służą one przekazywaniu wiedzy, ale w sposób praktyczny. 3. Ćwiczenia koncentracji uwagi i innych jej aspektów. Te proste ćwiczenia stanowią nie tyko sposób na urozmaicenie treningu, ale i pokazują, jak w łatwy i przyjemny sposób można wykonywać samodzielnie ćwiczenia poprawiające nasze funkcjonowanie poznawcze. Są one rodzajem aktywnej przerwy pomiędzy ćwiczeniami stanowiącymi właściwy program treningu. Ponieważ procesy uwagi są bezpośrednio związanie z pamięcią krótkotrwałą, to wiele z proponowa- 140 Trening pamięci 4. l l l l nych przez nas w tym zestawie ćwiczeń dotyczy także krótkotrwałego przechowywania informacji w pamięci. Techniki wspomagania pamięci. W tej części prezentujemy różne techniki ułatwiające kodowanie, przechowywanie i wydobywanie informacji, które stanowią podstawę większości treningów pamięci. Większość z nich zwana jest najczęściej mnemotechnikami. Pokazujemy przede wszystkim, jak w atrakcyjny sposób nauczyć uczestników treningu pamięci posługiwania się tymi technikami oraz jak zaprezentować możliwości ich wykorzystania przez osoby z różnych grup wiekowych, dostosowując je do ich potrzeb i oczekiwań. Ćwiczenia, które proponujemy w tej części, służą z jednej strony nabyciu wiedzy i umiejętności z zakresu posługiwania się technikami wspomagania pamięci, ale także stanowią okazję do ćwiczenia pamięci długotrwałej. W opisie każdego ćwiczenia znajduje się informacja o: celu jego realizacji; zakładanej liczbie uczestników biorących w nim udział. Liczba ta wskazuje również, czy dane ćwiczenie wykonywane jest indywidualnie, w parach czy grupowo; grupie docelowej, dla której dane ćwiczenie jest przeznaczone. Niektóre z zadań można wykorzystać w każdej grupie, szczególnie po niewielkich modyfikacjach, jednakże część z nich bardziej nadaje się na przykład do pracy z dziećmi i młodzieżą niż z osobami dorosłymi; czasie, jaki zajmuje jego wykonanie. Przy niektórych ćwiczeniach, zwłaszcza związanych z koncentracją uwagi, podano informację „bez ograniczeń” – ćwiczenia te wykonywane są bowiem indywidualnie, i w przypadku ich realizacji podczas zajęć, trener indywidualnie, dla danej grupy powinien dobrać czas na wykonanie tego typu ćwiczeń. Ważne jest bowiem, by ograniczenie czasu nie wiązało się z przeżywaniem frustracji z powodu niemożności wykonania zadania; Katalog technik i ćwiczeń treningowych 141 l materiałach potrzebnych do jego przeprowadzenia; sposobie przygotowania się trenera do jego realizacji; l przebiegu ćwiczenia i jego podsumowaniu. W przypadku ćwiczeń tego wymagających, podajemy również krótki komentarz i dodatkowe informacje, które warto zaprezentować uczestnikom po zakończeniu ćwiczenia lub rozwiązania określonych zadań. Zachęcamy do tego by większość ćwiczeń kończyć dyskusją na temat wiedzy i umiejętności, jakie z ich wykorzystaniem zostały przez uczestników opanowane oraz możliwości ich zastosowania na co dzień. W ten sposób będą one wpisywać się w cykl uczenia się przez doświadczenie (por. ramka 1.2 w rozdziale 1.). Przy opisie ćwiczeń zaprezentowane zostały także przykładowe materiały graficzne, do wykorzystania w czasie treningu pamięci. Wszystkie prezentowane ćwiczenia stanowią nasze autorskie opracowanie, powstałe na podstawie wiedzy na temat pamięci i zasad jej funkcjonowania, a szczególnie zasad wspomagania pamięci, omówionych w rozdziale 2. Inspiracje do ich stworzenia czerpaliśmy zarówno z własnych doświadczeń, jako prowadząc i organizator treningów pamięci; jak i z licznych publikacji, zawierających opisy ćwiczeń do samodzielnego wykonywania przez osoby pragnące doskonalić swoje umiejętności pamięciowe; a także z propozycji ćwiczeń przygotowywanych przez studentów psychologii Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, uczestniczących w kursie „Trening pamięci” (por. Wprowadzenie). l 4.1. Ćwiczenia integracyjne oraz przygotowujące do udziału w treningu pamięci Podczas treningu pamięci, tak jak podczas każdego szkolenia, konieczne jest przeprowadzenie ćwiczeń, które pomagają uczestnikom poznać się, integrują grupę, aktywizują w chwilach mniejszej koncentracji uwagi czy zmęczenia. W podrozdziale tym 142 Trening pamięci prezentujemy różne przykłady tego typu ćwiczeń, które zostały w taki sposób przygotowane by łączyły się z tematyką treningu pamięci. W tym miejscu przedstawiamy także ćwiczenia, które można wykorzystać do zmotywowania uczestników do wykonywania proponowanych im zadań, pokazania, iż ich zaangażowanie w trakcie treningu jest podstawą do realizacji określonych celów treningowych. 4.1.1. Pamięciowe ćwiczenia integracyjne Na początku każdego treningu należy zadbać o to, żeby uczestnicy wzajemnie się poznali, a grupa zintegrowała. Ułatwi to pracę nie tylko prowadzącemu, ale i zachęci uczestników do aktywnego włączania się w ćwiczenia, przełamując strach przed oceną ze strony nieznanych sobie osób podczas wykonywania różnorodnych zadań. Ćwiczeń służących wzajemnemu poznaniu i integracji grupy jest wiele, a pomysły na nie zaczerpnąć można z licznych publikacji poświęconych praktyce prowadzenia szkoleń. Zasadniczo bowiem ćwiczenia integracyjne nie są specyficzne dla treści szkolenia – niezależnie od tego, czy prowadzimy trening pamięci, szkolenie poświęcone skutecznym technikom sprzedaży czy podnoszeniu kompetencji komunikacyjnych – w celu wzajemnego poznania i integracji grupy, możemy wykorzystać takie same ćwiczenia. Naszym zdaniem jednak, w przypadku treningu pamięci warto już w ramach ćwiczeń integracyjnych zacząć trenować pamięć, a przynajmniej włączyć problematykę pamięci w treść tych ćwiczeń. Dlatego poniżej przedstawiamy kilka propozycji ćwiczeń integracyjnych, w których uczestnicy mają za zadanie zapamiętać imiona i informacje na temat pozostałych osób biorących udział w treningu. Przeprowadzając proponowane przez nas ćwiczenia, warto zadbać, by w trakcie ich wykonywania uczestnicy skupili się na nich, wzajemnie słuchali się, zaś osoby przedstawiające się – powoli i wyraźnie podawały informacje o sobie. Katalog technik i ćwiczeń treningowych 143 Ćwiczenie Mam na imię, lubię i robię to tak Cel ćwiczenia: wzajemne poznanie się uczestników zajęć, integracja grupy; pośrednio poznanie zasady mówiącej, iż obraz jest silniejszy niż słowo (zasada 6. w rozdziale 2.) oraz możliwości wykorzystywania wskazówek do wydobycia (zasada 10. w rozdziale 2.). Liczba uczestników: 6–20 osób. Grupa uczestników: dzieci i młodzież, dorośli uczący się, ewentualnie seniorzy. Czas: zależny od liczby osób w grupie (w grupie 10-osobowej ok. 20 minut). Potrzebne materiały: brak. Przygotowanie ćwiczenia: uczestnicy zajęć powinni siedzieć w kręgu, tak by każdy widział każdego. Przebieg ćwiczenia: siedząc w kręgu, uczestnicy kolejno przedstawiają się w następujący sposób: „Nazywam się Ania, lubię robić zdjęcia i robię to tak (pokazuje jak robi zdjęcie)”. Kolejny uczestnik powtarza informacje, które usłyszał o wcześniejszej osobie: „To jest Ania, lubi robić zdjęcia i robi to tak (pokazuje)”, a następnie przedstawia siebie, podając informację, jak się nazywa, co lubi robić i jak to robi. Następna osoba powtarza informacje o dwóch wcześniejszych i przedstawia siebie i tak dalej. Ćwiczenie kończy się, gdy wszystkie osoby przedstawią się. Na zakończenie warto wspólnie powtórzyć informacje o wszystkich uczestnikach. W trakcie zajęć lub podczas kolejnych spotkań dobrze jest wracać do tego ćwiczenia, prosząc by grupa lub wybrana osoba na ochotnika przypomniała wszystkie imiona. 144 Trening pamięci Podsumowanie ćwiczenia: celem ćwiczenia jest poznanie imion osób w grupie. Dodanie w trakcie wzajemnej prezentacji dodatkowego elementu związanego z gestem ułatwi zapamiętanie danej osoby – zgodnie z zasadą, iż informacja podana w dwóch kodach (werbalnym i wizualnym) ułatwia jego zapamiętanie. Co więcej, obraz jest lepiej pamiętany niż słowo (por. zasada 6. w rozdziale 2.). Zaprezentowany gest staje się wskazówką umożliwiającą szybsze przywołanie związanego z nim słowa – w tym przypadku imienia danej osoby. Dodatkowa informacja o tym, co dana osoba lubi robić, pozwala ponadto lepiej poznać się grupie. Ćwiczenie Mój gest Cel ćwiczenia: wzajemne poznanie się uczestników zajęć, integracja grupy; pośrednio poznanie zasady mówiącej, iż obraz jest silniejszy niż słowo (zasada 6. w rozdz. 2.) oraz możliwości wykorzystywania wskazówek do wydobycia (zasada 10. w rozdz. 2.). Liczba uczestników: 6–20 osób. Grupa uczestników: dzieci i młodzież, szczególnie dorośli uczący się i seniorzy. Czas: zależny od liczby osób w grupie (w grupie 10-osobowej ok. 20 minut). Potrzebne materiały: brak. Przygotowanie ćwiczenia: uczestnicy powinni siedzieć w kręgu, tak by każdy widział każdego. Przebieg ćwiczenia: Siedząc w kręgu, uczestnicy przedstawiają się, podając swoje imię oraz gest, który najlepiej ich symbolizuje. Katalog technik i ćwiczeń treningowych 145 Gestem może być chwycenie się za ucho, złożenie rąk, pstryknięcie palcami. Ważne, by każdy uczestnik wyjaśnił, dlaczego wybrał taki, a nie inny gest – jaką informację na swój temat chciał w ten sposób przekazać. Następnie cała grupa powtarza podane imię i gest osoby. Kolejne osoby przedstawiają siebie, a cała grupa powtarza ich imię i gest. Ważne jest, by ćwiczenie wykonywać powoli, tak by każdy uczestnik zwracał uwagę na podawane imię i gest oraz włączał się w powtarzanie. Po przedstawieniu się wszystkich uczestników warto powtórzyć całą grupą wszystkie imiona i gesty raz jeszcze. Podsumowanie ćwiczenia: Jak w ćwiczeniu „Mam na imię, lubię i robię to tak”. Warto również przy okazji zwrócić uwagę na rolę powtarzania przy zapamiętywaniu informacji (por. zasada 3. w rozdziale 2.). Ćwiczenie A jak aktywna Ania Cel ćwiczenia: wzajemne poznanie się uczestników zajęć, integracja grupy; pośrednio poznanie zasady mówiącej o roli powtarzania (zasada 3. w rozdziale 2.) oraz możliwości wykorzystywania wskazówek do wydobycia (zasada 10. w rozdziale 2.). Liczba uczestników: 6–20 osób. Grupa uczestników: dzieci i młodzież, dorośli uczący się, seniorzy. Czas: zależny od liczby osób w grupie (w grupie 10-osobowej 25–30 minut). Potrzebne materiały: samoprzylepne karteczki papieru, pisaki, ewentualnie karteczki z przymiotnikami i identyfikatory. 146 Trening pamięci Przygotowanie ćwiczenia: uczestnicy zajęć powinni siedzieć w kręgu, tak by każdy widział każdego. Przydatne może być przygotowanie niewielkich karteczek z różnymi przymiotnikami, które mogą charakteryzować uczestników zajęć (patrz opis przebiegu ćwiczenia). Przebieg ćwiczenia: siedząc w kręgu uczestnicy otrzymują od prowadzącego karteczki samoprzylepne i pisaki. Ich zadaniem jest znaleźć przymiotnik, który zaczyna się na taką samą literę jak imię danej osoby, a następnie za pomocą prostego rysunku graficznego narysować go i przykleić do koszuli. Ważne by przymiotnik nie tylko zaczynał się na tę samą literę, co imię danej osoby, ale także by ją dobrze charakteryzował. Gdy wszyscy wybiorą przymiotniki i narysują je, każdy kolejno przedstawia się, podając nie tylko swoje imię, ale i wybrany przez siebie przymiotnik oraz opisując, co znajduje się na przygotowanym obrazku. Grupa stara się zapamiętać wszystkie imiona, a następnie wykorzystując wskazówki z obrazka – przypomnieć imiona poszczególnych osób. Dla ułatwienia lub by przymiotniki w grupie nie powtarzały się, można wcześniej przygotować karteczki z wypisanymi przymiotnikami, spośród których uczestnicy wybierają po jednym dla siebie. Koniecznie trzeba wówczas zadbać, by dla nikogo nie zabrakło karteczki z przymiotnikiem – szczególnie, dotyczy to popularnych imion zaczynających się na tę samą literę alfabetu – może bowiem zdarzyć się, iż w grupie będzie kilkoro Ań, Agnieszek, Agat i Andrzejów. W grupach, które zakładamy, iż mogą być niechętne rysowaniu na pierwszym spotkaniu, można przygotować gotowe kartoniki, na których z jednej strony będzie znajdował się przymiotnik, a z drugiej graficzny jego obraz (przykład znajduje się w ramce 4.1). Po wybraniu swojego przymiotnika kartoniki wkładane są do identyfikatorów w taki sposób, by widoczny był obrazek. Ten sposób przeprowadzenia ćwiczenia jest także wskazany, gdy nie mamy zbyt wiele czasu, na jego wykonanie. Katalog technik i ćwiczeń treningowych 147 Ramka 4.1. Przykładowy kartonik do ćwiczenia „A jak aktywna Ania” AKTYWNY Podsumowanie ćwiczenia: celem ćwiczenia jest poznanie imion osób w grupie. Podobnie, jak w ćwiczeniu „Mam na imię, lubię i robię to tak”, dodanie w trakcie wzajemnej prezentacji kolejnego elementu graficznego ułatwia zapamiętanie imion współuczestników i ich późniejsze przypomnienie sobie poprzez skojarzenie z obrazkiem. Dodatkowo poprzez ćwiczenie to można zaprezentować uczestnikom, w jaki sposób wykorzystujemy tu różne zasady wspomagania pamięci: między innymi powtarzanie oraz wykorzystywanie wskazówek do wydobycia. Szczegółowy opis tych zasad znajduje się w rozdziale 2. 4.1.2. Ćwiczenia zwiększające motywację uczestników do udziału w treningu pamięci W trakcie treningu pamięci może zdarzyć się, iż grupa odmówi wykonywania określonych ćwiczeń, czy też niechętnie będzie włączać się w proponowane jej zadania. Warto wówczas wykorzystać ćwiczenia, których zadaniem jest wzbudzenie motywacji do aktywnego udziału w treningu, pobudzanie twórczego myślenia i przełamywanie sztywności poznawczej. Ćwiczenia te mają szczególne znaczenie w przypadku uczestników w średnim i starszym wieku, dla których zabawa skojarzeniami nie jest typową aktywnością i przez to może nie być łatwa, a zadania wymagające rysowania czy tworzenia skojarzeń, opartych na nietypowych wyobrażeniach, mogą początkowo budzić duże opory. 148 Trening pamięci Ćwiczenie Ile dam, tyle mam Cel ćwiczenia: zachęcenie uczestników do aktywnego włączenia się w zajęcia, integracja i lepsze poznanie się grupy; uświadomienie uczestnikom treningu jak wiele technik pamięciowych już znają i stosują na co dzień. Liczba uczestników: 6–16 osób. Grupa uczestników: dzieci i młodzież, dorośli uczący się, seniorzy. Czas: 20–30 minut. Potrzebne materiały: paski papieru lub małe karteczki – 6 razy tyle, ile jest osób w grupie, długopisy dla każdego uczestnika. Przygotowanie ćwiczenia: do wykonania ćwiczenia potrzebne będą niewielkie karteczki papieru – można je wyciąć ze zwykłej kartki A4 lub zakupić małe karteczki, zwykle o wymiarach: 9 × 9 cm. Przebieg ćwiczenia: Prowadzący rozdaje uczestnikom po 3 karteczki i po długopisie. Zadaniem każdej osoby jest zapisanie w ciągu 4 minut pomysłów na własne techniki ułatwiające zapamiętanie lub przypominanie sobie, których może w tym momencie nauczyć inną osobę (na przykład ktoś może znać sposób na zapamiętywanie obcojęzycznych słówek poprzez uczenie się tekstów piosenek je zawierających, ktoś inny wykorzystuje przyklejane do drzwi lodówki zapisane karteczki jako wskazówki do pamiętania o rzeczach do zrobienia). Na każdej kartce wpisujemy tylko jeden pomysł/technikę pomagającą pamiętać lub uczyć się. Każdy może zapisać tak wiele kartek jak potrzebuje (dobierając kolejne ponad 3 rozdane przez prowadzącego), ale też każdy musi zapisać przynajmniej jedną kartkę. Niewykorzystane kartki po 4 minutach wracają do pro- Katalog technik i ćwiczeń treningowych 149 wadzącego. Następnie uczestnicy proszeni są o wpisanie swojego imienia na odwrocie każdej zapisanej kartki. Po podpisaniu karteczek przystępujemy do wymieniania się umiejętnościami – każdy uczestnik ma wymienić swoją karteczkę na pochodzącą od innej osoby, przy czym osoba, która miała jedną karteczkę, ma mieć nadal jedną, ta która miała dwie, nadal dwie itd. Chętne osoby zachęcamy do przeczytania, co otrzymały, zaś autorów pomysłów do wyjaśnienia, na czym dana technika polega. Podsumowanie ćwiczenia: celem ćwiczenia jest pokazanie, iż każdy posiada swoje własne techniki usprawniające wykorzystywanie zasobów pamięciowych, którymi może podzielić się z innymi. Często te najbardziej intuicyjne są najskuteczniejsze i warto o nich pamiętać. Ćwiczenie ma też uświadomić uczestnikom, iż im więcej potrafimy i chcemy przekazać innym, tym więcej sami zyskujemy – Ci, którzy zapisali najwięcej karteczek, otrzymali również najwięcej informacji o technikach stosowanych przez innych. Również podczas treningu pamięci od samych uczestników zależy, jak wiele z niego wyniosą i skorzystają. Im więcej bowiem włożą pracy i zaangażowania, tym lepsze rezultaty osiągną. Ćwiczenie Co kto widzi? Cel ćwiczenia: przełamanie sztywności poznawczej, zachęcanie do aktywnego włączania się w ćwiczenia; pośrednio poznanie zasady mówiącej o możliwości wykorzystywania wskazówek do wydobycia (zasada 10. w rozdziale 2.). Liczba uczestników: 6–20 osób, zadanie wykonywane w dwóch grupach. Grupa uczestników: dzieci i młodzież, dorośli uczący się, seniorzy. 150 Trening pamięci Czas: 12 minut. Potrzebne materiały: listy słów dla każdego uczestnika i arkusz z wieloznacznym obrazkiem „CO KTO WIDZI”, długopisy. Przygotowanie ćwiczenia: Na oddzielnych kartkach przygotowujemy listy słów, jak we wzorze zamieszczonym w ramce 4.2. Dla połowy grupy są to słowa: muzyka, jazz, koncert, wieczór; dla drugiej połowy: wieczór, lustro, randka, cień. Potrzebny będzie również arkusz z wieloznacznym rysunkiem formatu przynajmniej A4 (wzór w ramce 4.3). Przebieg ćwiczenia: Prowadzący rozdaje uczestnikom przygotowane kartki z listami słów, dbając o to, by połowa grupy (najlepiej siedząca obok siebie) dostała jeden, a połowa drugi zestaw słów (zestawy słów znajdują się w ramce 4.2). Rozdając kartki prowadzący zastrzega, by ich nie pokazywać sobie wzajemnie. Po przeczytaniu ich przez uczestników prowadzący pokazuje grupie rysunek z ramki 4.3, nie dłużej jednak niż przez 5 sekund. Następnie prosi, by każdy, jak najszybciej, na odwrocie kartki ze słowami, napisał, co przedstawiał rysunek (nie konsultując się z innymi). Po zapisaniu prosi po kolei, by każdy odczytał, co widział na rysunku. Połowa grupy powinna odpowiedzieć, iż był to muzyk grający na saksofonie, zaś połowa, że twarz kobiety. UWAGA: w przypadku osób w wieku senioralnym lub w liczniejszych grupach warto przygotować rysunki na oddzielnych kartkach dla każdego uczestnika, rozdać je białą stroną do góry i polecić, by każdy na dany znak odwrócił kartkę i przez 4 sekundy przyjrzał się obrazkowi. Przy tak wykonywanym zadaniu szczególnie ważne jest, aby uczestnicy nie porozumiewali się ze sobą i postępowali zgodnie z instrukcją. Podsumowanie ćwiczenia: ćwiczenie to służy dwóm celom. Z jednej strony w przypadku grup, które nie chcą włączać się Katalog technik i ćwiczeń treningowych 151 aktywnie w proponowane im zadania, ma pokazać, iż na każdą sprawę można popatrzyć z różnych stron. Często to, co proponujemy, co z pozoru może wydawać się śmieszne i niepotrzebne – w efekcie może być bardzo przydatne, jeśli tylko zechcemy spróbować popatrzyć na przygotowane ćwiczenia z innej strony. Ćwiczenie pokazuje również, jak wcześniej posiadana wiedza ukierunkowuje nasze spostrzeganie. Podobnie działa nasza pamięć. Gdy mamy problemy z przypomnieniem sobie danej informacji, warto odtworzyć kontekst, w którym ją zapamiętywaliśmy, lub uruchomić ciąg skojarzeń z nią związanych. Często intuicyjnie wykonujemy taką czynność, gdy szukamy kluczy od domu – staramy się przypomnieć sobie, gdzie je ostatnio kładliśmy, lub gdy nie możemy przypomnieć sobie nazwiska danej osoby – staramy się odwołać do skojarzeń, które ono budziło („On się nazywał jakoś tak jak alarm, nie budzik, o już wiem, to był Budzyński!”). Warto także w tym miejscu, zwrócić uwagę uczestników zajęć, iż wiedzę o możliwości wykorzystywania wskazówek do wydobycia warto zastosować już na etapie zapamiętywania. Przyswajając nową informację dobrze jest bowiem od razu kojarzyć ją z bodźcami, które przy próbie ich odpamiętania będą służyć jako wskazówki do wydobycia (por. zasada 10. w rozdziale 2.). UWAGA: jeśli część uczestników poda obie odpowiedzi warto sprawdzić, czy nie znali tego ćwiczenia wcześniej lub nie mieli doświadczenia z tego typu rysunkami. Ramka 4.2. Listy słów do zadania „Co kto widzi?” MUZYKA WIECZÓR JAZZ LUSTRO KONCERT RANDKA WIECZÓR CIEŃ PIANINO SUKNIA 152 Trening pamięci Ramka 4.3. Rysunek do ćwiczenia „Co kto widzi?” Źródło: Opracowanie własne. Ćwiczenie Kropki Cel ćwiczenia: przełamanie sztywności poznawczej, zachęcanie do aktywnego włączania się w ćwiczenia. Liczba uczestników: dowolna, ćwiczenie wykonywane indywidualnie. Grupa uczestników: dzieci i młodzież, dorośli uczący się, seniorzy. Czas: bez ograniczeń. Potrzebne materiały: arkusze z kropkami dla każdego uczestnika (wzór w ramce 4.4), długopisy lub ołówki. Przygotowanie ćwiczenia: przygotowanie arkuszy z kropkami dla każdego uczestnika. Katalog technik i ćwiczeń treningowych 153 Przebieg ćwiczenia: Prowadzący rozdaje uczestnikom arkusze z kropkami (zob. ramka 4.4). Ich zadaniem jest połączyć wszystkie kropki, nie odrywając ręki od karki, trzema liniami prostymi, tak by z linii powstała figura zamknięta (początek pierwszej linii musi być zarazem końcem ostatniej). Każda osoba ma cztery próby by znaleźć rozwiązanie. Rozwiązanie zadania znajduje się w ramce 4.5. Ramka 4.4. Arkusz do ćwiczenia „Kropki” Połącz wszystkie kropki najwyżej trzema prostymi liniami. Początek pierwszej linii musi być zarazem końcem ostatniej. Masz cztery próby. Źródło: Opracowanie własne. 154 Trening pamięci Podsumowanie ćwiczenia: celem ćwiczenia jest pokazanie, iż czasami, by znaleźć właściwe rozwiązanie, trzeba przełamać stereotypowe myślenie. Ćwiczenie to pełni także funkcję rozgrzewającą – może być wykorzystane w przerwie między prezentacją określonych treści dotyczących tematu danego dnia treningu. Jest też przykładem tego, jakie ćwiczenia warto wykonywać dla utrzymania ogólnej sprawności umysłowej. W przypadku grup podważających zasadność wykonywania określonych ćwiczeń w trakcie zajęć jest też sposobem na pokazanie, iż czasem warto spojrzeć na nie z innej strony; że stereotypowe myślenie – poprzez które na przykład osoby dorosłe niechętnie wykonują zadania, które wydają im się zbyt dziecinne – zamyka nas na nowe, cenne doświadczenia. Ramka 4.5. Rozwiązanie zadania „Cztery kropki” Źródło: Opracowanie własne. 4.1.3. Ćwiczenia aktywizujące W trakcie treningu pamięci cennym pomysłem jest także urozmaicanie zajęć prostymi grami i zabawami aktywizującymi umysł. Zachęcajmy naszych kursantów do ich wykonywania nie tylko podczas zajęć, ale i w domu. Ważne jest, aby ćwiczenia i podejmo- Katalog technik i ćwiczeń treningowych 155 wane przez uczestników treningu aktywności umysłowe były jak najbardziej różnorodne – mogą to być różnego rodzaju krzyżówki, łamigłówki i zagadki – ale jednocześnie, by nie były to ciągle szarady tego samego rodzaju, w których odtwarzamy jednakowe hasła czy posługujemy się tym samym schematem prowadzącym do prawidłowego rozwiązania. Wiele z nich jesteśmy w stanie sami przygotować dla uczestników naszych zajęć, część można znaleźć w książkach (por. ramka 4.6) czy na licznych stronach internetowych. Pamiętajmy jednak o ich dostosowaniu do grupy docelowej, z którą pracujemy. Tego typu ćwiczenia będą ważnym elementem urozmaicającym program treningu pamięci, a zarazem stanowiącym cenną inspirację dla uczestników do wynajdywania własnych ćwiczeń. Części osób znane mogą być z dzieciństwa zabawy z układaniem patyczków czy zapałek, które wraz z kilkoma innymi przykładami tego typu szarad i łamigłówek również podajemy poniżej. Ramka 4.6. Przykładowe pozycje książkowe zawierające zestawy ćwiczeń, gier i zabaw pamięciowych i aktywizujących De Rotrou J. (2003). Pamięć doskonała. Warszawa: W.A.B. Dudley G.A. (1994). Jak podwoić skuteczność uczenia się: techniki sprawnego zapamiętywania i przywoływania informacji. Warszawa: Medium. Geisselhart R.R. i Hofmann Ch. (2007). Lepsza pamięć. Trening i techniki lepszego zapamiętywania. Warszawa: Flashbook.pl. Heuel E. (2006). Trening koncentracji: 10-dniowy program usprawniający. Warszawa: Bauer-Weltbild Media – Klub dla Ciebie. Lehrl S. (2005). Trening pamięci. Katowice: Videograf II. Norman U. (2002). Trening pamięci. Ćwiczenia słowne, zagadki, rebusy. Warszawa: Klub dla Ciebie. Raifenschneider D. (2001). Techniki trenowania umysłu. 400 ćwiczeń. Warszawa: MUZA S.A. Święcicka J. (2009). Trening koncentracji dla uczniów. Warszawa: Difin. Źródło: Opracowanie własne. 156 Trening pamięci Łamigłówka Zapałki Cel ćwiczenia: aktywizacja poznawcza. Grupa uczestników: dzieci i młodzież, dorośli uczący się, seniorzy. Potrzebne materiały: po 12 zapałek (mogą to też być patyczki jednakowej długości) dla każdego uczestnika zajęć. Przebieg ćwiczenia: prowadzący rozdaje uczestnikom zapałki i pokazuje, w jaki sposób mają je ułożyć – wzór znajduje się w ramce 4.7. Ich zadaniem jest przełożenie 4 zapałek w taki sposób, by powstały trzy kwadraty. Ramka 4.7. Wstępny układ zapałek Źródło: Opracowanie własne. Katalog technik i ćwiczeń treningowych 157 Ramka 4.8. Rozwiązanie zadania „Zapałki” 3 1 2 3 1 Źródło: Opracowanie własne. Łamigłówka Romeo i Julia Cel ćwiczenia: aktywizacja poznawcza. Grupa uczestników: dorośli uczący się, seniorzy. Potrzebne materiały: brak. 2 158 Trening pamięci Przebieg ćwiczenia: prowadzący podaje treść zagadki: „Romeo i Julia leżą martwi na podłodze willi w Weronie. Obok leży pęknięte naczynie, z którego wylała się woda, zaś na podłodze widoczne są ślady psa. Ciała nie są uszkodzone, nie zostali też otruci. Jak Romeo i Julia zginęli?” Rozwiązanie: Romeo i Julia to akwariowe rybki. Naczynie z wodą, w którym się znajdowały zostało rozbite przez przebiegającego przez pokój psa. Łamigłówka Pasta do zębów Cel ćwiczenia: aktywizacja poznawcza. Grupa uczestników: dorośli uczący się, seniorzy. Potrzebne materiały: arkusz z obrazkiem do ćwiczenia (jak w opisie ćwiczenia). Przebieg ćwiczenia: prowadzący podaje treść zagadki: „Producent pasty do zębów postanowił zwiększyć zyski ze sprzedaży swojego produktu. Szukał sposobów, by to uczynić, ale bezskutecznie – żaden z jego pracowników nie znalazł ciekawego rozwiązania. Postanowił więc zorganizować otwarty konkurs na najlepszy pomysł. Zgłosiła się osoba, która przysłała następujący pomysł na rozwiązanie problemu wzrostu sprzedaży: z podpisem – jeśli mnie zatrudnisz, wyjaśnię Ci, jak zwiększyć zyski ze sprzedaży! Katalog technik i ćwiczeń treningowych 159 Na czym polega ten pomysł i co oznacza ten rysunek?” Rozwiązanie: Ilustracja przedstawia wielkość końcówki tubki pasty do zębów. Mniejszy otwór oznacza, iż z tej samej tubki przy jednorazowym użyciu wykorzysta się mniej pasty, niż gdy otwór będzie większy. Zwiększając otwór w końcówce tuby producent sprawi, iż kupujący będą ją zużywać szybciej. Ponieważ dla ludzi liczy się przede wszystkim ilość produktu, za który płacą – w tym przypadku określanego na podstawie wielkości tuby z pastą do zębów – ludzie nadal będą chętnie kupować produkt, zaś producent sprzeda go więcej, uzyskując większy zysk ze sprzedaży. Łamigłówka Rodzinna szarada Cel ćwiczenia: aktywizacja poznawcza. Grupa uczestników: dzieci i młodzież, dorośli uczący się, seniorzy. Potrzebne materiały: brak. Przebieg ćwiczenia: prowadzący podaje treść zagadki: „Mężczyzna ma tyle sióstr co braci, ale każda z jego sióstr ma dwa razy więcej braci niż sióstr. Ile chłopców i dziewczynek jest w rodzinie?” Rozwiązanie: w rodzinie jest 4 chłopców i 3 dziewczynki.
