BEZPIECZNY BANK

Rezerwy bankowe
Pojęcie „rezerwa” jest terminem wywodzącym się bezpośrednio z rachunkowości
podmiotu gospodarczego. W szerszym jednak ujęciu powinno być traktowane jako jeden z
wyznaczników polityki finansowej realizowanej przez ten podmiot, polityki, której ilustracją
jest zapis księgowy. Zgodnie z ustawą o rachunkowości: "Rezerwy tworzy się (...) na pewne
lub prawdopodobne straty z tytułu operacji gospodarczych w toku, a w szczególności z tytułu
udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków toczącego się postępowania
sądowego, jeżeli informacja o nich wynika z właściwego dowodu lub zostanie wiarygodnie
uzasadniona, a miarodajny szacunek tej straty jest możliwy - w wysokości przewidywanej
kwoty straty"1. Zapis ten powierza rezerwie w sposób jednoznaczny rolę absorbera
potencjalnych strat mogących wyniknąć w związku z ryzykiem podejmowanym przez
działający podmiot. W takim ujęciu kategoria rezerwy staje się w sposób nadzwyczajny
pokrewna z kategorią funduszy własnych. Oczywista różnica między nimi wynika z
pierwotnych cech charakteryzujących każdą z kategorii. O ile bowiem fundusze własne firmy
są z definicji wkładem własnym udziałowców, wniesionym przez nich do firmy w formie
dopuszczalnej prawem, wkładem umożliwiającym rozpoczęcie funkcjonowania firmy (kapitał
założycielski) i jej rozwój (zysk zatrzymany), o tyle rezerwy w ogólnym rozumieniu ustawy o
rachunkowości są w uproszczeniu również zyskiem zatrzymanym, jednak nie zawsze w trybie
dobrowolnej decyzji udziałowców wynikającej z reguł zarządzania ryzykiem, a często w
trybie przymusowym, związanym z szeregiem regulacji dotyczących finansowych zasad
funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Część rezerw może być tworzona nie przez wzgląd na spodziewane zagrożenie, a jedynie z
uwagi na oczekiwane wydatki będące naturalną konsekwencją prowadzonej działalności. W
tym sensie traktowane być mogą jako kolejny instrument zarządzania płynnością banku.
Specyfika działalności bankowej objawiająca się między innymi szczególnie wysokim
poziomem regulacji działalności sprawia, że również kategoria rezerw rozpatrywana przez
pryzmat przedsiębiorstwa bankowego ma swój wyjątkowo rozbudowany charakter. Wykracza
on w sposób znaczący poza ramową definicję zawartą w ustawie o rachunkowości.
1
vide Ustawa o rachunkowości, op.cit., Art.37
Przyjęcie jako nadrzędnego kryterium bezpieczeństwa funkcjonowania banku miarę jego
szeroko rozumianej2 wypłacalności sprawia, że rezerwa bankowa obok funduszy własnych
powinna z założenia wspierać proces utrzymania płynności finansowej, a w przypadku
wystąpienia sytuacji ekstremalnych (run na bank) zabezpieczyć pokrycie wszelkich
należności. W rzeczywistości, ponieważ w realizowaniu tych zadań rezerwa bankowa
wykorzystywana jest w pierwszej kolejności przed funduszami własnymi, oczekuje się, aby w
szczególnie aktywny sposób wspierała poszczególne obszary bieżącego funkcjonowania
banku aniżeli zabezpieczała dopiero finalne, skomasowane skutki zaistnienia negatywnych
okoliczności.
W tym sensie, funkcjonalne rozgraniczenie pomiędzy „funduszami własnymi”, a
„rezerwami” związane jest w znacznej mierze z czasowym uszeregowaniem działań
składających się w efekcie na zbliżone bardzo, ostateczne cele. Jedną z klasycznych
funkcji funduszy własnych jest bowiem przejściowe wyrównywanie ostatecznych strat
bilansowych. Zadanie bieżącej transmisji zagrożenia niekorzystnymi zdarzeniami
(ryzykiem) na kształt bilansu jak i rozmiar ostatecznego wyniku finansowego realizują z
kolei w znacznej mierze rezerwy.
Przyjęcie powyższego stwierdzenia jako podstawy do określenia pozycji rachunkowych
noszących znamiona rezerw prowadzić może do poszerzenia tradycyjnych klasyfikacji rezerw
bankowych o pozycje omawiane najczęściej w innym ujęciu. Szczególna forma prezentacji
bilansu banku z zaznaczonymi pozycjami tradycyjnych rezerw bankowych jak i pozycjami
zbliżonymi do nich co do zasad funkcjonowania przedstawiono na Rysunku 9. Wymagało to
(dla celów poglądowych) prezentacji bilansu w ujęciu BRUTTO, to znaczy bez
automatycznego pomniejszenia pewnych pozycji aktywów o przypisane im pozycje
pasywów. Skutkuje to pojawieniem się w tak skonstruowanym zestawieniu pozycji takich jak
rezerwa celowa czy umorzenia, które w praktyce prezentowane są dopiero w informacji
dodatkowej.
2
RYSUNEK 9
REZERWY BANKOWE I POZYCJE NOSZĄCE ZNAMIONA REZERW
1.
Kasa
1.
Konta rozliczeniowe
2.
Operacje z bankiem centralnym (NBP)
2.
Wierzyciele, w tym:
a) rachunek bieżący – nostro
c) pozostali, w tym: - fundusze socjalne
b) rezerwa obowiązkowa oprocentowana
- fundusze inwestycyjne
c) rezerwa obowiązkowa nieoprocentowana
3.
Koszty i przychody rozliczane w czasie
d) operacje otwartego rynku (lokata aukcyjna)
4.
Przychody zastrzeżone
e) rachunek środków Bankowego Funduszu Gwaranc.
5.
Pozostałe pasywa, w tym:
f) odsetki
c) rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego
7.
Rezerwa na ryzyko ogólne
AKTYWA
PASYWA
1.
Kasa, operacje z bankiem centralnym
1.
Operacje z bankiem centralnym
2.
Należności od sektora finansowego (BRUTTO)
2.
Zobowiązania wobec sektora finansowego
3.
Należności od sektora niefinansowego (BRUTTO)
3.
Zobowiązania wobec sektora niefinansowego
4.
Należności od sektora budżetowego (BRUTTO)
4.
Zobowiązania wobec sektora budżetowego
5.
Należności z tytułu zakupionych papierów
5.
Zobowiązania z tytułu sprzedanych papierów
wartościowych z otrzymanym przyrzeczeniem odkupu
wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu
6.
Papiery wartościowe (BRUTTO)
Rezerwa celowa
7.
Aktywa trwałe (BRUTTO)
Rezerwa na deprecjację
8.
Inne aktywa (BRUTTO)
Umorzenia
6.
Zobowiązania z tytułu emisji własnych papierów
wartościowych
7.
Inne pasywa
8.
Rezerwy celowe na zobowiązania pozabilansowe
9.
Kapitały (fundusze)
10. Wynik w trakcie zatwierdzania
11. Wynik (zysk/strata) roku bieżącego
1.
Fundusze własne podstawowe
a)
kapitał podstawowy (fundusz statutowy, kapitał akcyjny, fundusz udziałowy)
b)
kapitał subskrybowany, a nie wpłacony (wielkość ujemna)
c)
kapitał zapasowy (zasobowy w bankach spółdzielczych)
d)
kapitał (fundusz) rezerwowy (na pokrycie strat bilansowych)
e)
fundusz ogólnego ryzyka
f)
wynik (zysk niepodzielony/strata) z lat ubiegłych
a)
rezerwa na ryzyko i wydatki nie związane z działalnością podstawową banku
b)
z aktualizacji wyceny majątku trwałego
c)
pozostałe fundusze (w tym fundusz ochrony środków gwarantowanych BFG)
d)
zobowiązania podporządkowane zaliczane do funduszy banku
2.
Fundusze uzupełniające
3.
Pozostałe zobowiązania podporządkowane
4.
Odsetki od zobowiązań podporządkowanych
5.
Różnice z przeliczenia funduszy wniesionych w walutach obcych
6.
Wynik w trakcie zatwierdzania
7.
Wynik (zysk/strata) roku bieżącego
Źródło: opracowanie własne
3
Rezerwy bankowe mogą zostać usystematyzowane według różnych kryteriów. Najbardziej
ogólne wyróżnia istnienie:
•
Rezerw o charakterze obowiązkowym
•
Rezerw o charakterze celowym
•
Rezerw o charakterze ogólnym
Rezerwy o charakterze obowiązkowym
Najbardziej naturalną formą rezerwy, charakterystyczną dla wszystkich typów
podmiotów gospodarczych jest rezerwa płynności. Polega ona na utrzymywaniu pewnego
zapasu płynnych aktywów (np. gotówki, łatwo zbywalnych papierów wartościowych itd.) w
celu sprostania spodziewanym wydatkom gotówkowym. Oszacowanie skali tych wydatków, a
tym samym wielkości zapotrzebowania na rezerwę płynności, wymaga przeprowadzania
stałej analizy zapotrzebowania na środki płynne, która często może być realizowana poprzez
ocenę danych historycznych. Podejście takie nie uwzględnia jednak sytuacji nadzwyczajnych,
które mogą wiązać się z większą aniżeli spodziewana skala wypłat.
Umiejętność dostosowania zapasu gotówki do spodziewanych i nadzwyczajnych sytuacji jest
w rzeczywistości wyrazem kompromisu pomiędzy dwoma skrajnymi postawami:
nadmiar płynnych, a więc również potencjalnie mniej dochodowych aktywów, prowadzić
może do nieuzasadnionego uszczuplenia osiąganego zysku, natomiast niedobór gotówki
prowadzić może do zachwiania bieżącą płynnością w sytuacjach wystąpienia niewielkich
choćby odchyleń od zapotrzebowania prognozowanego.
„Problem z tradycyjnymi metodami analizy ryzyka polega jednak na tym, że nie dają one
precyzyjnej odpowiedzi na pytanie, jaka jest w danej chwili wielkość strat banku. A nie ma
ważniejszej informacji dla bankowca. Chodzi tu o odpowiedź na pytanie, jakimi rezerwami w
danej sytuacji musi dysponować. Jeżeli mam ich za dużo w stosunku do potencjalnych strat,
marnuje kapitał. Jeżeli za mało – ryzykuję, że mogę wypaść z gry.”3
Szczególną – obok dobrowolnej – odmianę rezerwy płynności banków jest rezerwa
obowiązkowa (obowiązkowy poziom aktywów płynnych – Mandatory Liquid Assets)
3
Andrzej Sławiński, Żądni zysku ..., op.cit.
4
„Rezerwę obowiązkową banków stanowi wyrażona w złotych część środków pieniężnych w
złotych i walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych
ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank
podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a
także środków przyjętych od banku zagranicznego na podstawie umów zawartych przed
dniem wejścia w życie ustawy lub środków pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata.”4
W chwili obecnej wymaga się, aby co najmniej 90% wymaganej wartości rezerwy 5
przechowywane było przez bank komercyjny na rachunku w banku centralnym. Równie
precyzyjnie określona jest wielkość tej rezerwy. Stopa rezerwy obowiązkowej banków może
być zróżnicowana ze względu na umowny okres przechowywania środków pieniężnych oraz
rodzaj waluty, przy czym górna jej granica nie może przekroczyć 30% sumy środków
pieniężnych płatnych na każde żądanie oraz 20% sumy wkładów terminowych.6 W chwili
obecnej stopa rezerwy obowiązkowej banków od środków, o których mowa w art.38 Ustawy
o Narodowym Banku Polskim wynosi 5%.7
Skojarzenie rezerwy obowiązkowej z dobrowolną rezerwą płynności wynika jednoznacznie z
lokalizacji w bilansie banku komercyjnego.8 Środki te, podobnie jak dobrowolna rezerwa
płynności utrzymywane są w postaci pieniądza rezerwowego banku centralnego. W
odróżnieniu jednak od dobrowolnej rezerwy płynności forma przechowywania rezerwy
obowiązkowej oraz jej rozmiar są ściśle sprecyzowane przez zarząd NBP.
W rzeczywistości wymagania formalne sprecyzowane w stosunku do rezerwy obowiązkowej
sprawiają , iż mimo pozornego, funkcjonalnego podobieństwa z dobrowolną rezerwą
płynności, w praktyce jej istota ulega całkowitej zmianie. Porównania dokonać można na
4
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 o Narodowym Banku Polskim, Dz.U. Nr.140, poz. 938, Art.38 ust. 2
5
Art. 40 Ustawy o NBP oraz par. 6 Uchwały nr 10/98 Zarządu NBP z dnia 5.06.1998 w sprawie zasad i trybu
naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
6
Ustawa o NBP, op.cit., Art. 39
7
od 30 września 1999 - Uchwała Nr 12/1999 Rady Polityki Pieniężnej z dnia 21 lipca 1999 r. w sprawie stopy
rezerwy obowiązkowej banków, Dz. Urz. NBP Nr 15, poz. 24
8
Zgodnie z Uchwałą nr 10/98 Zarządu NBP z dnia 5.06.1998 w sprawie ..., rezerwa obowiązkowa jest
przechowywana na rachunku bieżącym banku w NBP (bezpośrednio lub za pośrednictwem banku
pośredniczącego) lub też, w wyjątkowej sytuacji, na rachunku rezerwy obowiązkowej. Oznacza to, że w
większości przypadków rezerwa obowiazkowa banku jest wykazywana w jego bilansie pod pozycją „Kasa,
operacje z bankiem centralnym” a więc w grupie środków o najwyższym poziomie płynności.
5
gruncie zdolności obu form rezerwy do zabezpieczenia banku przed utratą płynności w
sytuacji niespodziewanego wzmożenia ilości wypłat gotówkowych potocznie zwanych
„runem na bank”. Oczekiwać można, iż pełna zdolność banku do zaspokojenia roszczeń
klientów w początkowym okresie uspokoi niepokój klientów na tyle, iż lawina wypłat ulegnie
powstrzymaniu. Wyjątkowo duże w początkowym okresie zapotrzebowanie na gotówkę może
zostać zaspokojone bezpośrednio z zapasów gotówki bądź z upłynnionych zasobów quasigotówki (np. obligacji, bonów skarbowych) tworzących dobrowolną rezerwę płynności. Czy
równie skutecznie możnaby posłużyć się w takiej sytuacji gotówką zgromadzoną na rachunku
bieżącym w NBP z tytułu rezerwy obowiązkowej?9 Realizacja wypłaty gotówkowej każdego
depozytu powinna być teoretycznie wsparta ze środków rezerwy obowiązkowej tylko w
przypadającym na niego wymiarze. Ostatnie środki pochodzące z puli rezerwy obowiązkowej
byłyby wówczas dostępne dopiero w momencie wypłaty ostatniego depozytu to znaczy w
sytuacji, w której prawdopodobnie rozstrzygać się już będzie nie tyle kwestia płynności co
upadłości banku. W praktyce dopuszczalne jest wykorzystywanie w ciągu dnia rezerwy
obowiązkowej do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, jednak obniżenie jej faktycznej
kwoty poniżej poziomu wymaganego karane jest odsetkami liczonymi według dwukrotności
stopy oprocentowania kredytu lombardowego.10
Oznacza to, że pomimo umiejscowienia w grupie aktywów najbardziej płynnych,
rezerwa obowiązkowa nie może być traktowana w tym względzie równoprawnie.
Rezerwa obowiązkowa pełni funkcję jednego z podstawowych instrumentów
wykorzystywanych przez bank centralny do kształtowania polityki pieniężnej.11 Zasada jej
funkcjonowania wynika z fundamentalnego mechanizmu kreacji pieniądza żyrowego przez
banki komercyjne. Jego podaż jest bowiem ściśle związana z ilością pieniądza rezerwowego
pozostającego w dyspozycji banków komercyjnych. Brak jakichkolwiek ograniczeń w
dysponowaniu powierzoną gotówką umożliwiłby bankom komercyjnym teoretycznie
nieskończoną kreację pieniądza żyrowego. Ograniczenie wynikające z obowiązku
„zablokowania” części r (%) każdego przyjętego depozytu sprawia, że maksymalny przyrost
9
Zgodnie z teorią kreacji pieniądza, środki zdeponowane na rachunku w banku centralnym mogą być
traktowane jako pieniądz rezerwowy banku centralnego.
10
Paragraf 7 i 8 Uchwały Nr 10/98 Zarządu NBP z dnia 5.06.1998 w sprawie zasad i trybu naliczania i
utrzymywania rezerwy obowiązkowej.
11
Ustawa o NBP, op.cit., Art. 38 ust. 1
6
podaży pieniądza dM wykreowany na bazie przyrostu pierwotnej rezerwy płynności dZ nie
przekroczy
dM = dZ / r
Skuteczność rezerwy obowiązkowej w kształtowaniu podaży pieniądza przez bank centralny
jest bardzo wysoka. Wynika to przede wszystkim z bezpośredniego i automatycznego
charakteru oddziaływania w odróżnieniu od innych instrumentów (stopy banku centralnego,
operacji otwartego rynku), które wpływają na rynek w sposób pośredni. Dodatkowym
argumentem przemawiającym za stosowaniem przez bank centralny tego instrumentu jest
wyjątkowa opłacalność (z punktu widzenia wyniku finansowego banku centralnego).
Odróżnia go to od innych instrumentów, których skuteczność oddziaływania jest najczęściej
związana z koniecznością ponoszenia wysokich kosztów.
W przypadku rezerwy obowiązkowej koszty te przerzucane są na banki komercyjne.
Obowiązek odprowadzenia rezerwy według stopy r (%) od depozytu D oprocentowanego
według stopy s (%) sprawia bowiem, iż w rzeczywistości pozyskiwane są fundusze w
wysokości D*(1-r), od których jednakże trzeba będzie zapłacić odsetki odpowiadające
wielkości całego depozytu, tj. D*s. Ostatecznie efektywny koszt pozyskania możliwych do
wykorzystania środków wynosi s/(1-r). Wpływa to ujemnie na wielkość NII (wynik
odsetkowy netto), a w konsekwencji na wynik finansowy banku.
PRZYKŁAD
Jeżeli środki na rachunku ROR oprocentowane są według nominalnej stopy 10%, to
przy obowiązku odprowadzenia przez bank rezerwy obowiązkowej 20% (obowiązująca
w Polsce do 30.09.1999) efektywny koszt pozyskania środków wynosiłby: 10%/(120%)= 10%/0,8 = 12,5%
Wobec powyższego zrozumiałe jest stałe dążenie środowiska bankowego na złagodzenie tego
bardzo znacznego obciążenia o charakterze quasi-fiskalnym. Jednym z powoływanych
argumentów jest przewaga konkurencyjna oddziałów banków zagranicznych funkcjonujących
w Polsce. Wynika ona z faktu, iż banki te są zobowiązane do odprowadzania rezerwy
obowiązkowej poprzez swoją centralę do banku centralnego kraju macierzystego według
obowiązujących w nich, zazwyczaj niższych stawek (Tabela 7).
7
TABELA 7
STOPY REZERW OBOWIĄZKOWYCH W WYBRANYCH KRAJACH (%)12
Europejski System Banków Centralnych
1,5-2,5
Austria
3-5
Francja
0-1
Hiszpania
2
Niemcy
1,5-2
Portugalia
2
Szwecja
0
Wielka Brytania
0,5
Włochy
1,5-2,5
5,11,20 do końca IX 1999
POLSKA
co daje średnią stopę ok.11,5%(*)
od X 1999 obowiązuje 5%
(*) Średnią stopę rezerwy obowiązkowej oszacowano w przybliżeniu na podstawie
skonsolidowanego bilansu banków komercyjnych na koniec I półrocza 1999 jako stosunek
gotówki w kasach banków i należności od NBP do sumy zobowiązań wobec sektora
budżetowego i niefinansowego.
Oznacza to, że przy założeniu hipotetycznego nominalnego oprocentowania depozytów na
poziomie 10% oraz kredytów na poziomie 15% faktyczna wartość marży odsetkowej będzie
się kształtowała w sposób zilustrowany w Tabeli 8. Uproszczona symulacja wskazuje, że przy
założonych parametrach, spread osiągany przez banki polskie jest istotnie niższy aniżeli w
przypadku oddziałów banków zagranicznych.
12
P. Szubański, Kiedy niższe rezerwy, „Parkiet”, 23-25.01.1999
8
TABELA 8
WYZNACZENIE WARTOŚCI SPREAD’U PRZY ZAŁOŻENIU NOMINALNEGO
OPROCENTOWANIA WKŁADÓW A’VISTA 10% I OPROCENTOWANIA KREDYTÓW
15%
3%
Efektywne
oprocentowanie
depozytu dla
założonego
nominalnego
10%
10,26%
4%
1%
2%
2%
2%
0%
1%
3%
5%
10,36%
10,10%
10,20%
10,20%
10,20%
10,00%
10,05%
10,26%
10,53%
Stopa rezerwy
obowiązkowej
(dla wkładu a’vista
przyjęto wartość
maksymalną)
Kraj pochodzenia
Europejski System Banków
Centralnych
Austria
Francja
Hiszpania
Niemcy
Portugalia
Szwecja
Wielka Brytania
Włochy
POLSKA
Spread
4,74%
4,64%
4,90%
4,80%
4,80%
4,80%
5,00%
4,95%
4,74%
4,47%
SPREAD (dla poczynionych powyżej założeń)
5,10%
5,00%
4,90%
4,80%
4,70%
4,60%
4,50%
4,40%
4,30%
A
K
LS
PO
W
ło
ch
y
Br
yt
an
ia
W
ie
lk
a
Sz
w
ec
ja
Po
rtu
ga
lia
N
iem
cy
H
isz
pa
ni
a
Fr
an
cj
a
A
us
tri
a
ES
BC
4,20%
Źródło: Opracowanie własne
9
O bardzo silnym oddziaływaniu rezerwy obowiązkowej na rentowność i konkurencyjność
banku świadczyć może między innymi podmiotowe zwolnienie z obowiązku odprowadzania
rezerwy stosowane przez NBP wobec potrzebujących szczególnego wsparcia finansowego
banków realizujących program restrukturyzacji. Praktyka ta sprawiła, iż szczególnie
atrakcyjne stało się przejmowanie takich banków przez banki silniejsze kapitałowo.
Działający samodzielnie bank realizujący proces restrukturyzacji, ze względu na brak
zaufania ze strony klientów nie jest w stanie efektywnie wykorzystać powyższego przywileju.
W przypadku jednak przejęcia przez inny bank może stać się dla powstałej grupy swoistym
kanałem pozyskiwania tanich depozytów. Mechanizm ten funkcjonował między innymi w
BIG Bank w ramach grupy BIG BG, Prosper Bank w ramach Kredyt Banku, Gliwicki Bank
Handlowy w ramach Wielkopolskiego Banku Kredytowego czy wreszcie w Górnośląskim
Banku Gospodarczym czy Pierwszym Komercyjnym Banku w Lublinie. Szczególnie
spektakularne są działania BIG Banku, w którym – głównie za sprawą utworzonej sieci
detalicznej MILLENIUM - dynamika wzrostu depozytów w 1998 w stosunku do roku
poprzedniego wynosiła ponad 400%.13
W chwili obecnej, po znacznym złagodzeniu restrykcyjności oddziaływania mechanizmu
rezerwy obowiazkowej w wyniku radykalnego obniżenia stopy rezerwy, zjawiska te z całą
pewnością nie będą przybierały tak spektakularnego wymiaru. W dalszym ciągu obowiazuje
jednak swoisty okres przejściowy, wynikający z zastosowanego mechanizmu stopniowego
uwalniania pieniądza będącego w dyspozycji banków. Skokowy wzrost płynności w systemie
bankowym pochodzący z uwolnionych środków mógłby bowiem stworzyć silny impuls
inflacyjny. W związku z tym NBP wyemitował obligacje o zróżnicowanych terminach
wykupu natomiast banki zostały zmuszone do ich zakupu (zgoda z ich strony była
bezwzględnym warunkiem wprowadzenia reformy)14. Niestety obligacje te nie są – jak
postulowali bankowcy – oprocentowane według stopy rynkowej, a jedynie według stopy
inflacji – w chwili obecnej ok. 2,5-krotnie niższej aniżeli średnie oprocentowanie kredytów.
Zbawienny wpływ nowych, obniżonych stawek rezerwy obowiązkowej na rentowność banku
w chwili obecnej będzie silnie uzależniony od dynamiki przyrostu nowych depozytów.
Pierwsze środki zablokowane w obligacjach NBP będą bowiem uwalniane dopiero w 2005
roku (obligacje nie mogą być wcześniej zbywane – par.12 Uchwały), a ostatnie w 2009 roku.
13
vide A. Słojewska, Zwolnienia z rezerw obowiązkowych – Atrakcyjne depozyty, „Rzeczpospolita”, 22.01.1999
14
Uchwała Nr 36/28/PPK/1999 Zarządu NBP z dnia 25 czerwca 1999 r., w sprawie emisji przez NBP obligacji
przeznaczonych dla banków w związku z obniżeniem stóp rezerwy obowiązkowej, Dz. Urz. NBP Nr 15, poz.23
10
Oznacza to, iż bez wątpienia bardziej korzystny od dotychczasowego system rezerw
obowiązkowych będzie niekorzystny dla banków dużych, bazujących dotychczas na
depozytach jako głównym źródle pozyskiwania funduszy (PKO BP, PKO S.A.), natomiast
szczególnie korzystny dla banków finansujących się na rynku pieniężnym oraz banków
małych o wysokim potencjale wzrostowym (szczególnie, że banki są zwolnione z obowiązku
zakupu obligacji za uwolnione środki do wysokości 5 mln zł.). Równomierny rozkład
kosztów całej operacji pomiędzy banki, bank centralny ale również Skarb Państwa
gwarantować ma sekurytyzacja blisko 14 mld. długu SP w NBP na papiery skarbowe, które
będą mogły być wykorzystywane przez bank centralny do przeprowadzania operacji
otwartego rynku. Wypracowany tą drogą przychód zrekompensować ma koszty związane z
obsługą obligacji NBP.
Przejściowy okres, w którym banki komercyjne są zobligowane do utrzymywania portfela
obligacji NBP jest (obok obligacji służących pokryciu bankowego funduszu świadczeń
gwarantowanych) wyjątkowym przypadkiem, w którym bank pozbawiony jest tak drastycznie
swobody wyboru formy inwestowania swych funduszy. Oznacza to, że również pozycja
kapitałowa banku powinna być postrzegana w odniesieniu do sumy aktywów pomniejszonej o
powyższe pozycje.
Rezerwy o charakterze celowym
Rezerwa celowa tworzona jest przez bank w celu zrównoważenia przewidywanego
ryzyka utraty wartości poszczególnych pozycji aktywów lub zobowiązań pozabilansowych.
Za specyficzną formę rezerwy celowej możnaby (w świetle poczynionych na wstępie
rozdziału rozważań) uznać amortyzację środków trwałych oraz wartości niematerialnych i
prawnych, pozwalającą w powiązaniu z funduszem pochodzącym z aktualizacji wyceny na
prezentację jego rzeczywistej wartości. Ponieważ stawki amortyzacyjne są przedmiotem
ramowych ale jednak arbitralnych ustaleń, dlatego też wyznaczana tą drogą wartość
księgowa, nie zawsze odpowiada rzeczywistej wartości rynkowej co oznacza automatycznie,
że wartość amortyzacji również nie pokrywa się z rzeczywistą utratą wartości.
11
Podobnie rzecz się ma z rezerwami celowymi tworzonymi na utratę wartości aktywów
finansowych, w szczególności należności z tytułu udzielonych kredytów, pożyczek,
gwarancji, zakupu papierów wartościowych jak również innych należności bilansowych i
zobowiązań pozabilansowych.15 Zestandaryzowane kryteria dotyczące terminowości
regulowania należności lub kondycji finansowej wierzyciela pozwalają zakwalifikować
wierzytelność (lub zobowiązanie pozabilansowe) do kategorii: normalnych, pod obserwacją i
zagrożonych (poniżej standardu, wątpliwe i stracone).16 Dla każdej z nich określona została
wielkość odpowiadająca minimalnej wielkości rezerwy w relacji do wielkości aktywu
zakwalifikowanego do danej kategorii (poniżej standardu – 20%, wątpliwe – 50%, stracone –
100%).
Rezerwa celowa tworzona jest według zasad całkowicie odmiennych aniżeli rezerwa
obowiązkowa. Zasadnicza różnica wynika z usytuowania jej po stronie pasywów bilansu
bankowego, a nie, jak w przypadku rezerwy obowiązkowej, po stronie aktywów. Sugeruje to
ogólną zależność, iż rezerwa umiejscowiona w bilansie po jednej jego stronie służy do
zabezpieczenia pozycji znajdujących się po stronie przeciwnej.
W przypadku rezerwy celowej reguła ta pozornie może napotkać na trudność weryfikacji ze
względu na obowiązującą w rachunkowości zasadę wykazywania aktywów według wartości
netto, to jest po pomniejszeniu o wielkość rezerwy reprezentującej utratę ich wartości. Na
podstawie analizy samego bilansu nie jesteśmy w związku z tym w stanie określić wielkości
rezerw o charakterze celowym. Będą one dostępne dopiero w informacji dodatkowej do
sprawozdania finansowego banku.17 Analizując bilans banku nie jesteśmy w związku z tym w
stanie określić na przykład ceny zakupu środka trwałego czy też aktualnej wartości
rzeczywistego zadłużenia wierzyciela wobec banku. Prezentowana kwota kredytu może
bowiem odpowiadać zarówno rzeczywistej wielkości tego zadłużenia (kredyt w sytuacji
normalnej - brak rezerwy) jak również na przykład połowie tego zadłużenia (w przypadku
15
Zobowiązanie pozabilansowe, dotyczące na przykład udzielenia limitu zadłużenia w rachunku bieżącym czy
też udzielenia gwarancji może w każdej chwili stać się należnością bilansową (np. zaciągnięcie kredytu w
ramach przyznanego limitu czy tez konieczność udzielenia kredytu przez bank w przypadku zaistnienia
okoliczności zawartych w umowie gwarancji.)
16
Uchwała nr 13/98 Komisji Nadzoru Bankowego z dnia 22 grudnia 1998 w sprawie tworzenia rezerw na ryzyko
związane z działalnością banków, DU NBP nr 29 z dnia 29 grudnia 1998 r., poz. 65
17
Załącznik do uchwały nr 1/98 Komisji Nadzoru Bankowego w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości
banków i sporządzania informacji dodatkowej z dnia 3 czerwca 1998, DU NBP nr 14 z 1998.
12
kredytu zakwalifikowanego do sytuacji wątpliwej co wiąże się z koniecznością utworzenia
rezerwy odpowiadającej 50% zakwalifikowanej kwoty kredytu).
Zjawisko to nie występuje w przypadku rezerw celowych służących zabezpieczeniu
przed stratami wynikającymi z udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych. Sama
specyfika operacji pozabilansowych (objawiająca się między innymi ewidencją księgową
dopuszczającą księgowanie jednostronne) sprawia, że nie jest możliwe „unettowienie”
wielkości tychże zobowiązań poprzez pomniejszenie o wielkość utworzonej rezerwy celowej.
Pomimo więc jednoznacznie celowego charakteru tworzonej rezerwy musi być ona wykazana
w sposób jawny po stronie pasywów w bilansie banku jako ta, która „jest gotowa” w każdej
chwili zabezpieczać mogące na wskutek udzielonych zobowiązań pozabilansowych powstać
należności bilansowe.
Teoretycznie, możliwa jest prezentacja bilansu w ujęciu BRUTTO (Tabela 9). Ujęcie takie
mogłoby dostarczyć szeregu informacji niedostępnych w ujęciu NETTO. Mielibyśmy jednak
wówczas do czynienia ze zjawiskiem sztucznego - nieuzasadnionego z punktu widzenia
zasady ostrożnej wyceny - zawyżania sumy bilansowej.
TABELA 9
ZESTAWIENIE BILANSOWE BANKU WYRAŻONE WEDŁUG WARTOŚCI BRUTTO18
AKTYWA
PASYWA
A1 1. Kasa, operacje z bankiem centralnym A1 1. Operacje z bankiem centralnym
B1 2. Należności od sektora finansowego
B1 2. Zobowiązania wobec sektora
(BRUTTO)
C1 3. Należności od sektora
finansowego
C1 3. Zobowiązania wobec sektora
niefinansowego (BRUTTO)
D1 4. Należności od sektora budżetowego
niefinansowego
D1 4. Zobowiązania wobec sektora
(BRUTTO)
E1 5. Należności z tytułu zakupionych
F1
18
budżetowego
E1 5. Zobowiązania z tytułu sprzedanych
papierów wartościowych z otrzymanym
papierów wartościowych z udzielonym
przyżeczeniem odkupu
przyrzeczeniem odkupu
6. Papiery wartościowe (BRUTTO)
F1
6. Zobowiązania z tytułu emisji
Na podstawie załączników do uchwały nr 9/98 Zarządu NBP z dnia 22 maja 1998 roku w sprawie trybu i
szczegółowych zasad przekazywania przez banki do Narodowego Banku Polskiego danych niezbędnych do
ustalania polityki pieniężnej i okresowych ocen sytuacji pieniężnej państwa oraz oceny sytuacji finansowej
banków i ryzyka sektora bankowego, Dz.Urz. NBP Nr 11, poz 22
13
własnych papierów wartościowych
G1 7. Aktywa trwałe (BRUTTO)
G1 7. Inne pasywa
H1 8. Inne aktywa (BRUTTO)
REZERWA CELOWA
REZERWA NA DEPRECJACJĘ
UMORZENIA
H1 8. Rezerwy celowe na zobowiązania
pozabilansowe
I1
9. Kapitały (fundusze)
J1
10. Wynik w trakcie zatwierdzania
K1 11. Wynik (zysk/strata) roku bieżącego
I1
RAZEM AKTYWA (BRUTTO)
L1 RAZEM PASYWA (BRUTTO)
Źródło: opracowanie własne
Niezależnie od szczegółowych różnic wszystkie rezerwy o charakterze celowym mają
charakter zbliżony do funduszy własnych banku. Pomimo iż tworzone są w ciężar kosztów19
(choć nie zawsze w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych), a nie jak
w przypadku funduszy sensu stricte, tworzonych z „czystego” zysku po opodatkowaniu, w
efekcie i tak przyczyniają się do ograniczenia wielkości zysku, który mógłby zostać
podzielony pomiędzy akcjonariuszy. Obowiązek tworzenia rezerw celowych co najmniej we
wskazanej wysokości wymusza niejako na akcjonariuszach zatrzymanie w banku części
zysku, co można niekiedy odebrać jako wzmocnienie jego pozycji kapitałowej.
Utworzone rezerwy mogą być, podobnie jak pozycje kwalifikowane do funduszy własnych,
zobowiązaniem banku wobec akcjonariuszy, jednakże celowość ich powstania związana z
zabezpieczeniem uprawdopodobnionej utraty wartości aktywów lub zobowiązań
pozabilansowych nie pozwala na takie ich kwalifikowanie. Przyczyniłoby się to bowiem do
nieuzasadnionego zawyżania pozycji kapitałowej banku w sytuacji posiadania przezeń np.
zagrożonego portfela aktywów. Nie zmienia to faktu, iż funkcjonalnie, mechanizm według
którego rezerwy celowe realizują swa funkcje zabezpieczającą, jest identyczny jak w
przypadku kapitałów własnych co pozwala na traktowanie ich jako pozycji quasi –
kapitałowych.
19
Uchwała nr 13/98 KNB, op.cit., par. 8
14
W rzeczywistości jednak, wyposażenie kapitałowe jednego banku na skutek utworzenia
rezerw o charakterze celowym będzie lepsze od innego, w którym utworzono rezerwy w
tej samej wysokości tylko wówczas, kiedy pomimo formalnej klasyfikacji
zabezpieczanych aktywów i pozycji pozabilansowych faktycznie portfel jednego z
banków jest lepszy, co w efekcie sprawi, iż tworzone nań rezerwy będą z pewnością
wykorzystane w mniejszym stopniu. Występujący w przypadku takiego banku swoisty
„osad” rezerw celowych, które nigdy nie będą wykorzystywane, mógłby zostać
teoretycznie zaliczony w poczet funduszy własnych.
Dodatkowo zjawisko to może wzmóc regulacja wprowadzona w grudniu 1998 roku20
nakazująca tworzenie rezerw celowych na kredyty konsumpcyjne już w momencie ich
udzielenia, pomimo iż nie ma podstaw do kwalifikowania ich do kategorii różnej od
normalnej. Jak można przecież zauważyć, „w bankach może być tworzona w ciężar kosztów
rezerwa na ryzyko ogólne i może być tworzony odpis na fundusz ryzyka ogólnego. Banki
tworzą i wykorzystują tę rezerwę na niezidentyfikowane zagrożenia, powstające w
działalności banku, zwłaszcza zaś na te, które nie zostały objęte rezerwami celowymi.
Pokryciu m.in. ryzyka związanego z kredytami konsumpcyjnymi w sytuacji normalnej
mogłaby służyć owa rezerwa na ryzyko ogólne.”21 Akceptując powyższy tok rozumowania,
rezerwa celowa tworzona na kredyty konsumpcyjne w sytuacji normalnej mogłaby być
praktycznie w całości kwalifikowana jako zwiększająca pozycję kapitałową banku.
Całkowicie odrębnym problemem dotyczącym tworzenia rezerw celowych jest
niejednoznaczność prawa finansowego oraz podatkowego w kwestii kosztowej. Prowadzi to
do sytuacji, w której w wielu przypadkach rezerwa utworzona rachunkowo w ciężar kosztów
nie stanowi kosztu z punktu widzenia fiskalnego zwiększając tym samym podstawę
opodatkowania, a w konsekwencji zmniejszając zysk netto banku w stopniu większym aniżeli
wynika to z umniejszenia zysku brutto. Zasadność takiego podejścia jest przedmiotem
szeregu dyskusji toczonych w środowisku bankowym. Prowadzi to w efekcie do sytuacji, w
której dwa banki o tej samej wartości zysku brutto wykazują w efekcie różny zysk netto lub
dodatkowo jednakowej dynamice zmian jednej z kategorii zysku towarzyszą różne zmiany
kategorii drugiej.
20
Uchwała nr 13/98 KNB, op.cit., par.4
21
Wypowiedź Mariusza Zygierewicza ze ZBP na V Forum Bankowym, cytat za: Nieznany cel rezerw celowych,
„Prawo i Gospodarka”, 12.03.1999
15
Fakt ograniczonego traktowania rezerw celowych (których tworzenie jest de facto
obowiązkowe) jako kosztu uzyskania przychodu jest od lat przedmiotem zastrzeżeń ze strony
środowiska bankowego wskazującego na stałą potrzebę kapitałowego wzmacniania banków,
znacznie utrudnionego wobec tak silnych podatkowych i pozapodatkowych obciążeń wyniku
finansowego.
Logika ministerstwa finansów zdaje się opierać zasadniczo na dwóch filarach:
1. Skarb Państwa nie powinien „współfinansować ryzyka” podejmowanego przez banki, co
mogłoby spowodować większą ich skłonność do podejmowania działalności szczególnie
na ryzyko narażonej,
2. Z punktu widzenia banku, w dłuższym okresie czasu, efekt podatkowy utworzenia
rezerwy celowej jest zerowy, bowiem:
„Art. 12. 1. Przychodami, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4 oraz art.13 i 14, są w szczególności:
4) wartość zwróconych wierzytelności, w tym pożyczek (kredytów), które, zgodnie z
art.16 ust.1 pkt 25, zostały odpisane jako nieściągalne lub zaliczone do straconych
albo na które utworzono rezerwy zaliczone uprzednio do kosztów uzyskania
przychodów (...)
Art. 16. 1. Nie uważa się za koszty uzyskania przychodów: (...)
26) rezerw tworzonych na pokrycie wierzytelności, których nieściągalność została
uprawdopodobniona, z wyjątkiem tych rezerw utworzonych na pokrycie:
c) straconych należności z tytułu udzielonych przez bank po dniu 1 stycznia
1997 r. gwarancji albo poręczeń spłaty kredytów i pożyczek (...)
d) 25% kwoty wątpliwych kredytów (pożyczek) oraz 25% kwoty wątpliwych
należności z tytułu gwarancji albo poręczeń spłaty kredytów i pożyczek (...)”22
Oznacza to, że jeżeli tworzona rezerwa nie jest kosztem uzyskania przychodów, to
później, w przypadku ustania podstaw jej utworzenia, przychód z rozwiązania rezerwy
również nie podlega opodatkowaniu. Jeżeli zaś rezerwa została jako taki koszt potraktowana
(stanie się tak min., gdy ostatecznie kredyt zostanie zakwalifikowany jako stracony),
Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, ostatnia zmiana DU 49/99 poz. 484
od 14.06.99
16
wówczas ewentualny zwrot kredytu staje się automatycznie dochodem podlegającym
opodatkowaniu.
O ile argument pierwszy nie rodzi żadnych kontrowersji, o tyle drugi wydaje się budzić
szereg wątpliwości. Słuszność bowiem powyższego rozumowania dotyczy bowiem wyłącznie
rozważań dotyczących wyodrębnionej, pojedynczej transakcji. W przypadku zaś, gdy
rozpatrujemy bank jako całość, z jego całościowym portfelem kredytowym, wówczas
uwzględniając dodatkowo:
1. obowiązek tworzenia rezerw w wysokości uzależnionej od stałych kryteriów oceny
klienta i dotychczasowej obsługi jego zadłużenia
2. zakładając stały proces rotacji aktywów i zobowiązań pozabilansowych (zastępowanie
starych nowymi) w dodatku przy założeniu systematycznego wzrostu aktywności banku,
wówczas okazuje się, że poziom wspomnianych wcześniej różnic trwałych występujących
pomiędzy wynikiem finansowym brutto, a podstawą opodatkowania stale rośnie i nigdy nie
zamierza wrócić do zera, co dopiero byłoby równoważne ze zwrotem „nadpłaconego”
podatku.
Na tym tle, twierdzenie o dodatkowym, negatywnym oddziaływaniu rezerw celowych na
wynik finansowy banku zdaje się być uzasadnione.
Z problematyką niewspółmierności wysokości podatku dochodowego oraz wyniku
finansowego brutto wiąże się jeszcze jeden rodzaj rezerwy o charakterze celowym, t.j.
rezerwa na odroczony podatek dochodowy. Niewspółmierność ta spowodowana jest
generalnie przez dwie grupy różnic:
•
różnice trwałe, wynikające z przedmiotowego wykluczenia określonych kosztów
księgowych z grupy kosztów uzyskania przychodów. Do grupy tej zalicza się w
banku przede wszystkim omawiane wcześniej rezerwy celowe,
•
różnice przejściowe, wynikające z faktu, iż do wyniku finansowego brutto
zaliczane są wszystkie przychody i koszty niezależnie od momentu ich zapłaty. Do
podstawy opodatkowania zalicza się zaś wyłącznie dokonane wpływy i wydatki.
O ile różnice trwałe wpływają na zwiększenie podstawy opodatkowania, o tyle różnice
przejściowe mogą być zarówno dodatnie (wpływy odsetkowe niższe od wydatków
odsetkowych) jak i ujemne (odwrotnie). Ponieważ ostatecznie podatek musi zostać zapłacony
od wyniku finansowego brutto skorygowanego jedynie o różnice trwałe, tak więc w okresie,
17
gdy istnieją różnice przejściowe, ich nadwyżka, zaliczana do obowiązkowych obciążeń
wyniku finansowego, jest ewidencjonowana jako podatek odroczony – rezerwa na odroczony
podatek dochodowy. W przeciwnym razie może być wykazana jako aktywne rozliczenia
międzyokresowe.
W bankach tworzone są również fundusze specjalne, które mogą być wykorzystane na
cele określone w przepisach lub statucie banku. Charakteryzują się tym, że w sposób
jednoznaczny określone są źródła ich tworzenia oraz rodzaj wydatków jakie mogą być z nich
finansowane. Niektóre fundusze są tworzone z odpisu w ciężar kosztów działania banku, a
inne z zysku netto banku.23 Jeżeli jednak przyjąć założenie, iż zabezpieczone wydatki mają
charakter nieunikniony, wówczas tego typu fundusze i rezerwy celowe są również neutralne z
punktu widzenia oceny kapitałowej banku będąc w praktyce instrumentem racjonalnego
zarządzania jego płynnością. Jakiekolwiek próby nadużywania rezerw tworzonych w ciężar
kosztów uzyskania przychodu są ograniczone obowiązującymi limitami (np. fundusz
socjalny)24.
Rezerwy o charakterze ogólnym
Ostatnią kategorią rezerw bankowych rozpatrywaną według zaproponowanej
klasyfikacji są rezerwy ogólne. Interpretacja określenia ogólne wynika zasadniczo z
niemożności precyzyjnego wskazania pojedynczych źródeł ryzyka przy jednoczesnym,
opartym zazwyczaj na statystycznej analizie danych historycznych przekonaniu, że dla
danych obszarów działalności ryzyko istnieje.
Przykładem takiej rezerwy jest rezerwa na ryzyko ogólne25. Służy ona zabezpieczeniu przed
skutkami niekorzystnych zdarzeń związanych z prowadzeniem działalności bankowej jednak
nie przypisanych jednoznacznie do poszczególnych pozycji aktywów czy zobowiązań
pozabilansowych. Banki tworzą i wykorzystują tę rezerwę na podstawie dokonywanej oceny
ryzyka, uwzględniającej w szczególności wielkość należności oraz udzielonych zobowiązań
pozabilansowych nie objętych rezerwami celowymi, utworzonymi zgodnie z odrębnymi
23
vide A.Jarugowa, M.Marcinkowska, J.Marcinkowski, Rachunkowość finansowa banków, Fundacja Rozwoju
Rachunkowości, Warszawa 1997, s.266
24
vide Wycena bilansowa majątku, dodatek specjalny do Serwis Finansowo-Księgowy nr 44/99
25
Ustawa Prawo Bankowe, op.cit., Art.130
18
przepisami. Kwota odpisu na tę rezerwę jest ściśle powiązana z wielkością odpisu na fundusz
ryzyka ogólnego wchodzącego w skład uzupełniających funduszy własnych banku26.
Niekwestionowana potrzeba tworzenia rezerwy na ryzyko ogólne wiąże się między innymi z
dominującą rolą ryzyka kredytowego jako podstawy regulacji ustalających rezerwy o
charakterze celowym pozostawiając „niezagospodarowany” obszar innych form ryzyka z
samej natury bardzo trudnych do jednoznacznego przyporządkowania.
Ocena wpływu rezerwy na ryzyko ogólne na wynik finansowy banku możliwa jest jedynie z
punktu widzenia szczegółowych uregulowań. Zaliczyć do nich można:
1. traktowanie odpisu jako koszt uzyskania przychodu
2. ograniczenie wysokości corocznego odpisu na tę rezerwę do poziomu maksymalnie 1,5%
ustalonej na koniec poszczególnych kwartałów roku obrotowego średniej kwoty nie
spłaconych kredytów i pożyczek pieniężnych, pomniejszonej o kwotę kredytów i
pożyczek pieniężnych, na które bank zgodnie z odrębnymi przepisami utworzył rezerwy
celowe w wysokości 100% tych kredytów i pożyczek,
3. dodatkowe ograniczenie wysokości odpisu na tę rezerwę od kwoty odpisu dokonywanego
w tymże roku z zysku po opodatkowaniu za rok poprzedni na fundusz ryzyka ogólnego
wchodzącego w skład uzupełniających funduszy własnych banku27.
Ograniczenia te, z jednej strony potwierdzając celowość tworzenia rezerwy z drugiej strony
zabezpieczają przed nadużywaniem jej jako metody swobodnego manipulowania wysokością
wykazywanego zysku (np. zaniżanie go w celu ograniczenia kwoty do podziału) czemu
sprzyjać by mogło traktowanie go jako kosztu uzyskania przychodu. W przypadku rezerw,
których poziom prawdopodobnie nigdy nie zostanie obniżony (choćby ze względu na stały
wzrost banku), lub też zostanie obniżony w stopniu niewielkim, traktowanie kosztu tworzenia
rezerw jako kosztu fiskalnego, jest dla banków szczególnie korzystne, bowiem nie zachodzi
praktycznie groźba konieczności zapłacenia podatku w przypadku rozwiązania rezerwy.
Oczywiście dotyczy to sytuacji, w której nie ma ograniczeń co do formy lokowania środków
służących pokryciu tej rezerwy (jak to ma miejsce w przypadku bankowego funduszu
świadczeń gwarantowanych).
26
ibidem, Art. 127 ust. 2.
27
ibidem, Art. 127 ust. 2.
19
Dodatkowym czynnikiem zmuszającym banki do racjonalnego kształtowania zabezpieczenia
w formie rezerwy na ryzyko ogólne jest „zmuszenie” banku do dokonywania niemniejszego
odpisu z czystego zysku na fundusz ryzyka ogólnego.
Innym przykładem rezerwy o charakterze ogólnym jest rezerwa na ryzyko i koszty28, która
służy pokryciu strat i przewidywanych kosztów nie związanych z działalnością podstawową
banku. W przypadku jej tworzenia bank nie może liczyć nawet na połowiczne wsparcie ze
strony Skarbu Państwa. Rezerwę tę w całości tworzy się z zysku po opodatkowaniu tak więc
ze względu na restrykcyjność podatkową bank zmuszany jest do ograniczania innych aniżeli
ustawowo dopuszczalne29 bankowych form ryzyka co jest zgodne z duchem prawa
bankowego.30
28
Konto 610, Zarządzenie nr 4/95 Prezesa NBP z dnia 22 lutego 1995 w sprawie ustalenia wzorcowego planu
kont banków.
29
Ustawa Prawo Bankowe, op.cit., Art.2
30
ibidem, Art. 6
20