Dwanaście zasad psychologii Junga

Dwanaście zasad psychologii Junga
Zenon Waldemar Dudek
Rok:
Wydawnictwo: ENETEIA
Miejsce wydania: ENETEIA
1. Zasada energii psychicznej
Energia psychiczna (libido) jest fenomenem zależnym od energii fizycznej (biologicznej,
fizjologicznej), ale jej źródłem są również procesy uczuciowe, intelektualne, wyobraźnia,
uaktywnione wpływem, jaki mają na psyche symbole o znaczeniu archetypowym, zawarte np. w
dziełach sztuki, snach, rytuałach, w stanach medytacyjnych. Ich energetyczna rola wynika z
tego, że sięgają one poziomu nieświadomości zbiorowej. Symbole archetypowe są, zdaniem
Junga, wrodzone, dlatego mają dla całości psychiki znaczenie witalne i regulacyjne,
zaznaczając się w formie i treści procesów psychicznych (forma myślenia, stany uczuciowe,
fantazjowanie, sny), tak na poziomie świadomości, jak i nieświadomości. Uzupełnieniem
koncepcji energii psychicznej Junga jest jego teoria wrodzonych typów postawy psychicznej esktrawertywnego i introwertywnego. Ekstrawersja oznacza tendencję do naturalnego
kierowania energii w stronę obiektów zewnętrznych (do otoczenia), a introwersja naturalne
kierowanie jej do wewnątrz (ku podmiotowi jako obiektowi wewnętrznemu).
2. Zasada funkcji psychicznych
Orientację w rzeczywistości zapewniają ludzkiemu "ja" cztery podstawowe funkcje psychiczne,
dwie racjonalne - uczucie i myślenie - oraz dwie irracjonalne - percepcja (spostrzeganie
zmysłowe) i intuicja (spostrzeganie pozazmysłowe). Koncepcja ta zawiera dwie ważne różnice
w stosunku do tradycyjnego nurtu psychologii. Pierwsza polega na uznaniu uczucia za funkcję
racjonalną i równorzędną, aczkolwiek opozycyjną, w stosunku do myślenia. Wartościowanie
uczuciowe (subiektywne) jest komplementarne wobec osądu intelektualnego (obiektywnego),
tak jak wrażenia i spostrzeżenia zmysłowe są komplementarne wobec intuicyjnego odbioru
informacji. Różne układy między funkcjami orientującymi (dominacji, podrzędność) odpowiadają
za kształtowanie się psychicznych typów funkcjonalnych - czterech ekstrawertywnych i czterech
introwertywnych.
3. Zasada jedności przeciwieństw
Psychika bazuje na przeciwieństwach funkcjonalnych, które pozostają w dynamicznej
równowadze, znoszą się (konflikt) lub wzajemnie kompensują (relacja zastępcza).
Przeciwieństwa tworzą dynamiczną jedność, regulującą równowagę całości procesów
psychicznych i przebieg rozwoju osobowości, w szczególności w kulturowej fazie rozwoju
(indywiduacja). W ramach zasady przeciwieństw odbywa się asymilacja wzorców, obrazów i
symboli o znaczeniu psychologicznym, duchowym, społeczno-kulturowym, moralnym,
egzystencjalnym. Przeciwieństwa psychologiczne (opozycyjne systemy psychiki, przeciwstawne
funkcje świadomości) tworzą dynamiczne układy w psyche jednostki, a także w strukturze
społecznej i kulturze, np. w dynamice kolejnych epok lansujących przeciwstawne wartości (np.
1/4
Dwanaście zasad psychologii Junga
racjonalizm i irracjonalizm). Podstawowe opozycje o znaczeniu psychologicznym, zdaniem
Junga, są następujące: świadomość-nieświadomość, ekstrawersja-introwersja,
uczucie-myślenie, intuicja-percepcja, duch-materia.
4. Zasada Cienia indywidualnego i zbiorowego
Rozwój świadomości indywidualnej (ego) powoduje, że w nieświadomości organizują się
tłumione i wypierane treści naładowane intensywną energią emocjonalną, tzw. kompleksy
psychiczne. Tworzą one nieświadomość indywidualną - Cień indywidualny. Ułomna kondycja
człowieka zapisana jest w Cieniu. Mechanizmy unikania i inne typy mechanizmów obronnych
sprawiają, że ten Cień "powiększa się", a następnie ulega projekcji w negatywnych
wyobrażeniach indywidualnych (negatywne fantazje, lęki, fobie, koszmarne sny, urojenia,
katastroficzne wizje) lub zbiorowych (lękowe wierzenia, natrętne rytuały pogłoski, uprzedzenia).
Intensywne napięcie Cienia indywidualnego sprzyja procesowi jego symbolizacji. Ciemna,
negatywna strona świadomości ma w każdej kulturze swoją uniwersalną wartość - archetyp
Cienia. Na styku płaszczyzny psychologicznej (nieświadomość indywidualna) i kulturowej
(nieświadomość zbiorowa) Cień może ulegać dogmatyzacji lub personifikacji (np. wyobrażenie
szatana, personifikacje śmierci, Hades, Szeol). W płaszczyźnie społecznej i religijnej staje się
treścią dogmatów i ideologii (ideologia "złego", walka ze złem, satanizm, nihilizm). Indywidualny
i zbiorowy kontakt z Cieniem (dialog świadomości z nieświadomością) jest podłożem przemiany
psychicznej polegającej na asymilacji treści Cienia (odrodzenie osobowości). Kontakt z Cieniem
służy asymilacji psychologicznej względności praw świadomości i nieświadomości; jest także
podstawą duchowej i moralnej transformacji.
5. Zasada autonomii nieświadomości
Wiele zjawisk i procesów psychicznych, także u jednostek dojrzałych, ma charakter
autonomiczny w stosunku do świadomości (ego). Podlegają one tylko częściowo kontroli
świadomości, wywołując przeżycia typu numinalnego (tremendum, fascinosum). Ten rodzaj
przeżyć wynika z oddziaływania na kompleks "ja" skondensowanych treści nieświadomości
zbiorowej - archetypów. Autonomia nieświadomości zależy głównie od wpływu archetypów i
symboli, przejawia się jako fatum (los), impuls twórczy, doznanie parapsychiczne, wizja o
charakterze proroczym, sen archetypowy ("wielki"), olśnienie (naukowe), objawienie (religijne),
poczucie misji. Autonomiczną naturę mają również objawy zaburzeń psychicznych, np.
natręctwa, urojenia, wizje psychotyczne, halucynacje (np. tzw. "głosy"). Działają one na
świadomość niejako z zewnątrz - jako nakaz, postulat, konieczność, przymus. Niższą, bardziej
pierwotną formą autonomicznych wpływów nieświadomości stanowią popędy.
6. Zasada kompensacji
Złożona organizacja psychiczna wyraża się w zróżnicowaniu przepływu energii psychicznej
między procesami świadomości i nieświadomości. Część tych procesów ma charakter
kompensacyjny, tzn. niespełnione, istotne potrzeby przebiegają w formie zastępczej - zwykle
ukrytej, utajonej, przesadnej, przemieszczonej. Kompensacja jest nie tylko negatywną formą
obronną (pogląd Freuda), ale spełnia ogólne funkcje regulacyjne; może częściowo realizować
cel rozwojowy (w rodzaju twórczej, pozytywnej sublimacji). Pozwala na zachowanie
psychicznego, choć nieświadomego, kontaktu z istotną treścią nieświadomości zbiorowej
(archetyp) i umożliwia przejściowo zachowanie całości psyche. Wiele objawów zaburzeń
psychicznych i przejawów dezintegracji to wyraz kompensacyjnych wpływów nieświadomości.
2/4
Dwanaście zasad psychologii Junga
Kompensacja dotyczy różnych aspektów psychicznych, np. opozycji myślenie-uczucie,
ekstrawersja-introwersja i in.
7. Zasada inflacji psychicznej
W kontakcie z symbolami i archetypami nieświadomości zbiorowej, np. w procesie twórczym, w
przełomowych momentach życia, ego uzyskuje szczególny rodzaj wglądu i emocjonalnego
"naładowania". Energia psychiczna wznosi się na poziom ekstremalny, a ego może ulegać
"rozdęciu", tj. inflacji. Stan inflacji ego Jung nazywa owładnięciem. Treścią stanu inflacji mogą
być różne archetypy (Stary Mędrzec, Wielka Matka, jaźń). Ego ulega wtedy intensywnemu
oddziaływaniu nieświadomości zbiorowej, niczym dajmoniona (bóstwa). Inflacja ego jest
nieodłącznym elementem procesu indywiduacji (przeżycia twórcze, doświadczenie religijne,
kryzys połowy życia), ale mogą też być doświadczeniem negatywnym, kiedy ego traci swą
autonomię (przejściowe lub stabilne stany psychotyczne).
8. Zasada jaźni
Ego jest wtórnym ośrodkiem regulującym aktywność systemu psychicznego, rozwijającym się
(po 1 r. ż.) i dominującym w świadomej części psychiki (według Freuda odpowiada za procesy
wtórne). Nadrzędny ośrodek integracji psychicznej, który może zapanować nad systemem
świadomym i nieświadomym to archetyp jaźni. Jaźń jest postulatem rozwoju osobowości.
Osiągnięcie jaźni oznacza doświadczenie pełni psychicznej, jedności z obrazem Boga
(Chrystusa, Jahwe, Allaha, Buddy). Kontakt psychiczny ego z jaźnią tworzy tzw. oś ego-jaźń
(według E.F. Edingera). Zasada jaźni ujawnia się nie tylko w formie personifikacji
transcendentnego Boga. Uniwersalnym wyobrażeniem jaźni, jej symbolem, są też obrazy
mandali, np. koła, krzyża, spirali, kolistego węża (uroborosa), wieloosiowego, symetrycznego
kryształu, w nauce -- model atomu, struktura benzenu. Zasada jaźni, według Junga, wiąże się z
naturalnymi obrazami czwórcy (mandali psychicznej). Czwórca, jako nadrzędna forma
organizacji ludzkiej psyche, odzwierciedla naturalny porządek świata i kosmosu. Dwie
podstawowe psychologiczne formy czwórcy to cztery funkcje orientujące psychikę (uczucie,
myślenie, percepcja, intuicja) oraz czterowymiarowa relacja ducha, materii, ego i
nieświadomości zbiorowej (archetypów).
9. Zasada funkcji transcendentnej (symbolicznej)
Aktywność i treść procesów psychicznych w ciągłym procesie rozwoju osobowości odnosi się
pośrednio (przez nieświadomość) lub bezpośrednio (przez świadomość) do nadrzędnej funkcji
psychologicznej, jednoczącej świadomość i nieświadomość oraz inne przeciwieństwa
psychologiczne - funkcji transcendentnej. Symbole i wartości nadrzędne - jaźń i pozostałe
archetypy nieświadomości zbiorowej (sztuka, przeżycia i dogmaty religijne) - oddziałują na
intensywnie na świadomość, wiążąc ją z transcendentnym aspektem psychiki i spełniając
funkcję religijną.
10. Zasada indywiduacji (kulturowej fazy rozwoju)
Po fazie naturalnej rozwoju (socjalizacja, identyfikacja sfery biologicznej, instynktów) zadaniem
jednostki jest wejście w fazę kulturową rozwoju (indywiduacja). Następuje wtedy integracja sfery
archetypów i ego oraz przemiana świadomości - bądź w formie permanentnych zmian orientacji
i organizacji psychiki, bądź w formie wyraźnego kryzysu połowy życia. Elementy kryzysowe są
szczególnie widoczne w zaburzeniach psychicznych typu nerwicowego i afektywnego, które -
3/4
Dwanaście zasad psychologii Junga
przy słabo ukształtowanym ego i niedostatecznej integracji z podłożem kulturowym - utrwalają
się. Głębsze zaburzenia i zaczynające się wcześniej w rozwoju (dzieciństwo, okres
dojrzewania), objawiające się jako psychozy, mogą kończyć się rozpadem osiowej struktury
psychiki (indywiduacja w tym przypadku jest zablokowana). Przełom procesu indywiduacji
wyraża się zwykle tzw. kryzysem połowy życia, w czasie którego następuje przemiana
osobowości (odrodzenie). Odpowiednie fazy przemiany zaznaczają się też w procesie terapii.
Jung przewiduje cztery jej fazy: katharsis (oczyszczenie), wyjaśnianie, edukacja, odrodzenie.
11. Zasada finalności procesów psychicznych (teleologiczna)
Indywidualny rozwój (faza naturalna dojrzewania i proces indywiduacji) jest procesem
twórczym, uwarunkowanym czynnikami wrodzonymi, doświadczeniami dzieciństwa i
wypracowanymi cechami osobowości, ale przede wszystkim jest procesem zmierzającym do
celu, jakim jest realizacja wewnętrznej jaźni i zbudowanie dojrzałej osobowości. Osobowość nie
jest gotowym tworem lub nabytym od otoczenia, ale syntezą wysiłku wewnętrznego i
zewnętrznych uwarunkowań, które są regulowane przez dziedziczne wzorce psychologiczne archetypy. "Finałem" przemian jest osobowość jako wynik stopniowych i przełomowych
transformacji.
12. Zasada synchroniczności
Wiele procesów psyche, ulegając wpływom nieświadomości zbiorowej, nie podlega prostej
regule przyczyna-skutek. Mają one charakter zależności akauzalnej. Przykładem zjawiska
synchroniczności są niejasne zbiegi okoliczności, zjawiska losowe (fatum), sny prorocze,
objawienia religijne. Czynnik akauzalności został stwierdzony w fizyce cząstek elementarnych
(ta sama cząsteczka jest jednocześnie rejestrowana jako zjawisko falowe (energia) i materialne
(masa). Tzw. przypadek, kiedy nie stwierdza się określonej zależności przyczynowej w
rozumieniu logiki Arystotelesa, w psychologii może być nośnikiem istotnego znaczenia (związek
znaczeniowy). Synchroniczność (znaczeniowa zbieżność zdarzeń jest wyrazem manifestacji
procesów nieświadomości zbiorowej. Powiązania pozaprzyczynowe między różnymi aspektami
rzeczywistości zakłada także mistyczna idea jednego świata (unus mundus).
Artykuł pochodzi ze stron Wydawnictwa ENETEIA: http://edukacja.eneteia.pl
4/4