dziecko z autyzmem w środowisku szkolnym

Transkrypt

8&=(ē==(632à(0
$63(5*(5$:ĝ52'2:,6.8
SZKOLNYM
UWARUNKOWANIA PRAWNE
Orzeczenia oraz opinie dla dzieci z autyzmem ǁǇĚĂũČ ǌĞƐƉŽųǇ ĚǌŝĂųĂũČĐĞ
w poradniach wskazanych przez kuratora ŽƑǁŝĂƚǇ.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 7. ǁƌǌĞƑŶŝĂ 1991 roku o systemie ŽƑǁŝĂƚǇ͕
ƌŽǌƉŽƌǌČĚǌĞŶŝĞ Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 ǁƌǌĞƑŶŝĂ 2008 roku w
sprawie ŽƌǌĞĐǌĞŷ i opinii wydawanych przez ǌĞƐƉŽųǇ ŽƌǌĞŬĂũČĐĞ ĚǌŝĂųĂũČĐĞ
w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych
ƌŽǌƉŽƌǌČĚǌĞŶŝĞ Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 lutego 2013 r. w
sprawie zasad ĚǌŝĂųĂŶŝĂ publicznych poradni psychologicznoʹ
pedagogicznych, w tym poradni specjalistycznych,
ƌŽǌƉŽƌǌČĚǌĞŶŝĞ z dnia 30 kwietnia 2013 roku w sprawie zasad i organizacji
pomocy psychologiczno ʹ pedagogicznej w publicznych przedszkolach,
ƐǌŬŽųĂĐŚ i ƉůĂĐſǁŬĂĐŚ͕
ƌŽǌƉŽƌǌČĚǌĞŶŝĂ Ministra Edukacji Narodowej z 24 lipca 2015 r. w sprawie
ǁĂƌƵŶŬſǁ organizowania ŬƐǌƚĂųĐĞŶŝĂ͕ wychowania i opieki dla dzieci i
ŵųŽĚǌŝĞǏǇ
ŶŝĞƉĞųŶŽƐƉƌĂǁŶǇĐŚ͕
niedostosowanych
ƐƉŽųĞĐǌŶŝĞ
i
ǌĂŐƌŽǏŽŶǇĐŚ niedostosowaniem ƐƉŽųĞĐǌŶǇŵ
35=<-ĉ&,(8&=1,$==(632à(0
ASPERGERA '26=.2à<
-HĞOL w szkole Vą RGG]LDá\ integracyjne,
tam zapewne trafi XF]HĔ i tak E\áRE\
dla niego najkorzystniej. Jednak trzeba
VLĊ OLF]\ü z tym, ĪH dzieci te, z braku
innych PRĪOLZRĞFL VWDQą VLĊ uczniami
klas RJyOQ\FK. 0RĪH VLĊ tak VWDü
UyZQLHĪ na skutek decyzji URG]LFyZ.
35=<-ĉ&,('=,(&.$==(632à(0
A63(5*(5$'26=.2à<FG
tǇŵĂŐĂŶĞĚŽŬƵŵĞŶƚǇǁƉŽƐƚħƉŽǁĂŶŝƵƌĞŬƌƵƚĂĐǇũŶǇŵ͗
± ǁŶŝŽƐĞŬŽƉƌǌǇũħĐŝĞĚŽŐŝŵŶĂǌũƵŵ
± ƑǁŝĂĚĞĐƚǁŽƵŬŽŷĐǌĞŶŝĂƐǌŬŽųǇƉŽĚƐƚĂǁŽǁĞũ͕
± ǌĂƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĞŽǁǇŶŝŬĂĐŚƐƉƌĂǁĚǌŝĂŶƵ
± ŽƌǌĞĐǌĞŶŝĞWWWŽƉŽƚƌǌĞďŝĞŬƐǌƚĂųĐĞŶŝĂƐƉĞĐũĂůŶĞŐŽ
DODATKOWE DOKUMENTY:
- opinia PPP
± orzeczenie lekarskie
(dokumentacja przebiegu choroby),
± ŝŶŶĞǌĂůĞĐĞŶŝĂƐƉĞĐũĂůŝƐƚſǁ
35=<-ĉ&,('=,(&.$==(632à(0
$63(5*(5$'26=.2à<FG
Spotkanie z rodzicami XF]QLyZ SRVLDGDMąF\FK
orzeczenie o potrzebie NV]WDáFHQLD specjalnego
Psycholog lub pedagog SU]HSURZDG]DMą
UR]PRZĊ z dzieckiem i wywiad z
rodzicami/opiekunami.
'HF\]MĊ o SU]\MĊFLX dziecka podejmuje
Szkolna Komisja Kwalifikacyjna.
ORGANIZACJA :$581.Ï:
SZKOLNYCH
diagnoza potrzeb ucznia z =HVSRáHP
Aspergera,
poinformowanie grona pedagogicznego i
SUDFRZQLNyZ V]NRá\ RPyZLHQLH procedur ±
zapoznanie z V\WXDFMą ucznia, rodzajami
]DFKRZDĔ potrzebami ± posiedzenie ]HVSRáX
ds. pomocy psychologiczno-pedagogicznej
CHARAKTERYSTYKA UCZNIA Z
=(632à(0ASPERGERA
UR]ZyM poznawczy w granicach normy,
w zasadzie SUDZLGáRZ\ UR]ZyM mowy,
]DPLáRZDQLH do zachowania rutyny
i U\WXDáyZ
ograniczone zainteresowania i DNW\ZQRĞü
F]ĊVWR Z\VWĊSXMąFD QLH]JUDEQRĞü ruchowa,
zaburzony UR]ZyM XPLHMĊWQRĞFL VSRáHF]Q\FK.
U RVyE z SRQDGSU]HFLĊWQą LQWHOLJHQFMą
objawy PRJą ]RVWDü GRVWU]HĪRQH dopiero w okresie
dorastania, kiedy XMDZQLDMą VLĊ bardziej dyskretne
problemy w funkcjonowaniu VSRáHF]Q\P.
8F]HĔ z ]HVSRáHP Aspergera PRĪH nie
VSUDZLDü ZUDĪHQLD chorego, w SU]HFLZLHĔVWZLH do
ucznia autystycznego, NWyU\ UyĪQL VLĊ w
zachowaniu od zdrowych UyZLHĞQLNyZ.
W efekcie, diagnoza PRĪH E\ü RSyĨQLRQD do
momentu, gdy NáRSRW\ w kontaktach z innymi EĊGą
bardzo widoczne.
Zachowania XF]QLyZ z ]HVSRáHP Aspergera
interpretowane Vą F]ĊVWR jako przejaw ]áHJR wychowania,
dlatego zdarza VLĊ ĪH u dziecka w pierwszej NROHMQRĞFL
PRĪH E\ü rozpoznane ADHD ]HVSyá QDGSREXGOLZRĞFL
psychoruchowej z deficytem uwagi) lub zaburzenia
zachowania.
Jednak ² w SU]HFLZLHĔVWZLH do RVyE z
zaburzeniami zachowania, NWyUH ]QDMą ale áDPLą zasady
ZVSyáĪ\FLD VSRáHF]QHJR ² u XF]QLyZ z ]HVSRáHP
Aspergera w sferze rozumienia sytuacji VSRáHF]Q\FK
rozumienia PRW\ZyZ G]LDáDQLD i XF]Xü innych RVyE
Z\VWĊSXMą znaczne deficyty, Z\QLNDMąFH z odmiennego
funkcjonowania Py]JX.
=$&+2:$1,$:6.$=8-Ą&(1$
=(63Ïà$63(5*(5$
1.6IHUDNRQWDNWyZVSRáHF]Q\FK
2..RPXQLNDFMDVáRZQDLSR]DZHUEDOQD
3.8PLHMĊWQRĞFLSR]QDZF]H
4.Koordynacja ruchowa
5.Zaburzenia sensoryczne

W PáRGV]\P wieku dziecko PRĪH nie E\ü
zainteresowane QDZLą]\ZDQLHP NRQWDNWyZ NROHĪHĔVNLFK
lub SU]\MDĨQL PRĪH XQLNDü NRQWDNWyZ z innymi G]LHüPL
lub EĊGąF zainteresowanym kontaktami z UyZLHĞQLNDPL
przejawia to w VSRVyE nieudolny.
Z czasem w zachowaniu dziecka Z\UDĨQLH zaznacza VLĊ
brak
]QDMRPRĞFL
NRQZHQDQVyZ
VSRáHF]Q\FK
QLHSUDZLGáRZH interpretowanie V\JQDáyZ VSRáHF]Q\FK
rozumienie tego co ÄZ\SDGD´ a co nie.
Brak wyczucia odpowiedniego dystansu RGOHJáRĞFL od
UR]PyZF\ (staje zbyt blisko, lub zbyt daleko, bokiem, lub
nawet W\áHP do drugiej osoby, PRĪH GRW\NDü UR]PyZFĊ
QDUXV]DMąF jego SU]HVWU]HĔ RVRELVWą.
W rozmowie XF]HĔ z ZA RSRZLDGDMąF o LQWHUHVXMąF\P je temacie
stereotypowo wraca do niego, nie XZ]JOĊGQLDMąF potrzeb osoby, z
NWyUą rozmawia.
Dzieci z ZA nie XF]ą VLĊ zasad funkcjonowania VSRáHF]QHJR
spontanicznie, poprzez REVHUZDFMĊ ale PXV]ą E\ü ich nauczone.
Nie SRWUDILą SU]HNáDGDü poznanych zasad na sytuacje podobne.
&]ĊVWR Vą nadmiernie EH]SRĞUHGQLH SUDZGRPyZQH nie
XZ]JOĊGQLDMą XF]Xü innych RVyE gdy np. beztrosko Z\JáDV]DMą
niestosowne komentarze Ä on jest JUXE\´ ÄPD brzydkie VSRGQLH´.
Nie UR]XPLHMą ĪH PRJą tym VSUDZLDü innym SU]\NURĞü.
&]ĊVWR drobiazgowo, sztywno SU]HVWU]HJDMą SU]HSLVyZ i
UHJXODPLQyZ.
W przypadku gdy GRURĞOL nie SU]HVWU]HJDMą ustalonych zasad lub
]PLHQLDMą je bez uzgodnienia, uczniowie z ZA SRWUDILą SRZLHG]LHü o
tym nauczycielowi lub dyrektorowi V]NRá\ co z kolei PRĪH
SU]\VSDU]Dü im wielu NáRSRWyZ w relacjach VSRáHF]Q\FK.
Nastolatki z ZA, ze Z]JOĊGX na swoje WUXGQRĞFL
zazwyczaj nie PDMą SU]\MDFLyá ani bliskich NROHJyZ.
&]ĊVWR przypisywana jest im etykieta ÄG]LZDNyZ´ lub
ÄĨOH Z\FKRZDQ\FK´.
Do momentu zdiagnozowania choroby, rodzice i
otoczenie PRJą WUDNWRZDü zachowania ucznia jako
niegrzeczne
i ]áRĞOLZH. Z tego powodu XF]HĔ
GRĞZLDGF]D odrzucenia, karania, nieustannej krytyki, a
czasem ʊ przemocy fizycznej EąGĨ emocjonalnej.
Samo postawienie diagnozy nie zawsze powoduje, ĪH
GRURĞOL UR]XPLHMą przyczyny Z\VWĊSXMąF\FK u ucznia
WUXGQRĞFL ĪH DNFHSWXMą je i SUyEXMą GRVWRVRZDü swoje
wymagania do PRĪOLZRĞFL dziecka. Otoczenie PRĪH
nadal PLHü wobec ucznia z ZA takie oczekiwania jak
wobec zdrowego dziecka.
Z powodu WUXGQRĞFL w rozumieniu sytuacji VSRáHF]Q\FK
SUREOHPyZ w adaptacji do nowych sytuacji, braku
HODVW\F]QRĞFL w SRVWĊSRZDQLX dziecko z ]HVSRáHP
Aspergera F]ĊVWR SU]HĪ\ZD IUXVWUDFMĊ z NWyUą na RJyá
VáDER sobie radzi, w ]ZLą]NX z tym áDWZR wpada w
gniew.
3U]\F]\Qą agresji PRJą E\ü prowokacje, zaczepki i
agresja innych RVyE. Osoby te gorzej UDG]ą sobie w
sytuacjach trudnych i QDUDĪRQH Vą na odrzucenie ze
strony innych, F]ĊVWR PDMą QLVNą VDPRRFHQĊ.
NRPXQLNDFMDVáRZQDi pozawerbalna
5R]ZyM mowy, GRW\F]ąF\ pojawiania VLĊ pierwszych VáyZ i
]GDĔ jest SUDZLGáRZ\ a VáRZQLFWZR dzieci z ZA mimo
PáRGHJR wieku jest bogate i REILWXMąFH w GRURVáH i naukowe
VIRUPXáRZDQLD.
Uczniowie PDMą WUXGQRĞFL z XĪ\FLHP mowy w celu
komunikacji.
:\VWĊSXMą u nich zaburzenia w postaci QLHSUDZLGáRZHM
Z\VRNRĞFL JáRVX i intonacji oraz QLHSUDZLGáRZHJR akcentu i
rytmu wypowiedzi.
:\VWĊSXMą WUXGQRĞFL w rozumieniu VáyZ wieloznacznych w
]DOHĪQRĞFL od kontekstu oraz w nadawaniu ZáDĞFLZHJR
znaczenia XVá\V]DQ\P VáRZRP.
3UREOHPHPMHVWUyZQLHĪUR]XPLHQLHSU]HQRĞQLSU]\VáyZ
NWyUHUR]XPLDQHVą]E\WGRVáRZQLH
7UXGQRĞü sprawia im rozumienie informacji zawartych w
komunikacie, NWyU\ ma ]ZLą]HN z LQWRQDFMą JáRVX jak UyZQLHĪ
rozumienie ironii i ĪDUWyZ.
8F]HĔ przejawia WUXGQRĞFL w naprzemiennej komunikacji, nie
potrafi UR]SR]QDü kiedy powinien VLĊ RGH]ZDü przerywa UR]PRZĊ
w trakcie jej trwania, PRĪH PyZLü w trakcie wypowiedzi innych
RVyE.

Wypowiedzi ucznia Vą F]ĊVWR zbyt formalne i pedantyczne.
3U]HZDĪQLH nie SRVáXJXMH VLĊ on slangiem PáRG]LHĪRZ\P czy
RNUHĞOHQLDPL potocznymi i PRĪH SRSUDZLDü innych, gdy
Z\VáDZLDMą VLĊ niegramatycznie
Dziecko PRĪH nie SRVáXJLZDü VLĊ gestem, mimika PRĪH E\ü
sztywna, niedostosowana do sytuacji, np. dziecko FDá\ czas
PRĪH XĞPLHFKDü VLĊ nieadekwatnie lub PLHü ÄWZDU]
SRNHU]\VW\´.
Problemy w komunikacji SRJáĊELD zaburzone rozumienie
komunikacji niewerbalnej QLHXPLHMĊWQRĞü odczytywania
postawy FLDáD JHVWyZ wyrazu twarzy i oczu) oraz
niedostosowana komunikacja niewerbalna z ich strony.
XPLHMĊWQRĞFLSR]QDZF]H
Iloraz inteligencji u XF]QLyZ z ZA PLHĞFL VLĊ w granicach normy
lub jest Z\ĪV]\.
&]ĊVWR PDMą GREUą SDPLĊü PHFKDQLF]Qą (GRW\F]ąFą IDNWyZ
UR]OHJáą ZLHG]Ċ (czasami na poziomie akademickim) GRW\F]ąFą
LQWHUHVXMąFHM ich dziedziny, ]GROQRĞFL do nauk ĞFLVá\FK
(matematyka, informatyka).

0RJą XMDZQLDü UyĪQH talenty, np. talent muzyczny, plastyczny.
Natomiast stosunkowo VáDE\ jest poziom rozumienia, P\ĞOHQLD
abstrakcyjnego (rozwijania SRMĊü wnioskowania, wydawania
RVąGyZ oraz rozumienia sytuacji VSRáHF]Q\FK.
Problemem jest V]W\ZQRĞü poznawcza, z P\ĞOHQLHP PDáR
podatnym na SHUVZD]MĊ VáDEH rozumienie czytanego tekstu
(mimo, ĪH XF]ą VLĊ F]\WDü szybko i F]\WDMą Sá\QQLH oraz
zaburzenia tzw. SDPLĊFL operacyjnej czyli roboczej SDPLĊFL
NUyWNRWUZDáHM.
koordynacja ruchowa
U ZLĊNV]RĞFL XF]QLyZ z ZA Z\VWĊSXMą problemy ]ZLą]DQH ze
VSUDZQRĞFLą UXFKRZą Vą to:
zaburzenia UyZQRZDJL
sztywny VSRVyE poruszania VLĊ
Z\VWĊSRZDQLH ZVSyáUXFKyZ SROHJDMąF\FK na udziale w
RNUHĞORQ\P ruchu tych PLĊĞQL NWyUH w danym ruchu nie
powinny EUDü w RJyOH XG]LDáX
zaburzenia rytmu i QDĞODGRZDQLD UXFKyZ podczas zabawy,
REQLĪRQD VSUDZQRĞü manualna,
WUXGQRĞFL w pisaniu GXĪD QLHFKĊü do pisania)
WUXGQRĞFL we ZVSyáSUDF\ podczas gier ]HVSRáRZ\FK.
7UXGQRĞFL te SRZRGXMą ĪH w szkole dzieci z ]HVSRáHP
Aspergera Vą F]ĊVWR eliminowane z gier ]HVSRáRZ\FK nie Vą
wybierane do GUXĪ\Q.
Zaburzenia sensoryczne
U F]ĊĞFL XF]QLyZ Z\VWĊSXMH QDGZUDĪOLZRĞü na QLHNWyUH ERGĨFH
sensoryczne (np. VáXFKRZH wzrokowe, dotykowe, zapachowe,
smakowe).
0RJą oni na QLHNWyUH GĨZLĊNL KDáDV nadmiar ERGĨFyZ
wzrokowych, PLJRF]ąFH ĞZLDWáR lamp jarzeniowych, UHDJRZDü
UR]GUDĪQLHQLHP zatykaniem uszu, bronieniem VLĊ przed dotykiem,
QLHFKĊFLą noszenia QLHNWyU\FK XEUDĔ ze Z]JOĊGX na ich IDNWXUĊ
metki.
0RJą WHĪ RGPDZLDü VSRĪ\ZDQLD QLHNWyU\FK SRNDUPyZ
RGĪ\ZLDü VLĊ selektywnie (niewielka LORĞü tolerowanych potraw).
,ORĞü ERGĨFyZ wizualnych i VáXFKRZ\FK postrzegana jako
normalna dla innych RVyE u ucznia z ZA PRĪH E\ü odczuwana
jako zbyt GXĪD lub zbyt PDáD w ]DOHĪQRĞFL od tego, czy jest
QDGZUDĪOLZ\ lub QLHGRZUDĪOLZ\ w zakresie RNUHĞORQ\FK NDQDáyZ
sensorycznch.
GRGDWNRZHF]ĊVWHSUREOHP\
U wielu XF]QLyZ z ZA ZF]HĞQLHM rozpoznano ]HVSyá
QDGSREXGOLZRĞFL psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD).
Jednak u tych XF]QLyZ NáRSRW\ z NRQFHQWUDFMą uwagi PRJą E\ü
nasilone lub spowodowane obsesyjnymi P\ĞODPL na LQWHUHVXMąF\
temat, brakiem motywacji do pracy ze Z]JOĊGX na
niezrozumienie normy GRW\F]ąFHM potrzeby wykonywania
SROHFHĔ nauczyciela. 8F]HĔ na lekcjach PRĪH SUyERZDü URELü to,
na co on ma RFKRWĊ nie XZ]JOĊGQLDMąF potrzeb innych.
Praca w grupach
GR. I
GR. II
GR. III
2SLV]FLHSRMHGQ\PSUREOHPLH]NWyU\PVLĊQDMF]ĊĞFLHM
VSRW\NDFLHLZ\SLV]FLHSURSR]\FMHLFKUR]ZLą]DQLD
1. Problemy ucznia z ZA w szkole
2. 3UREOHP\XF]QLD]=$ZUHODFML]UyZLHĞQLNDPL
3. 3UREOHP\ZHZVSyáSUDF\]URG]LFDPL
8&=(ē==(632à(0$63(5*(5$:6=.2/(
Do Z\]ZDĔ przed NWyU\PL VWDMą nauczyciele, NWyU]\ pod VZRMą
RSLHNą PDMą dziecko z ]HVSRáHP Aspergera, QDOHĪ\ nie tylko
wsparcie go w procesie dydaktycznym i dostosowanie metod
nauczania do jego potrzeb, ale UyZQLHĪ zadbanie o jego
LQWHJUDFMĊ VSRáHF]Qą SU]HFLZG]LDáDQLH ZWyUQ\P zaburzeniom
emocjonalnym poprzez RFKURQĊ dziecka przed odrzuceniem i
SU]HPRFą ze strony UyZLHĞQLNyZ.
W kontakcie z uczniem z ]HVSRáHP Aspergera ZDĪQH znaczenie
ma ZVSLHUDMąFD Ī\F]OLZD kreatywna i MHGQRF]HĞQLH
konsekwentna i przewidywalna postawa nauczycieli.
Hans Asperger w 1944 roku, SRGNUHĞODMąF ZDJĊ postawy
nauczyciela w opiece nad dzieckiem PyZLá:
Ä7H dzieci (z ]HVSRáHP Aspergera) F]ĊVWR Z\ND]XMą
]DG]LZLDMąFą ZUDĪOLZRĞü na RVRERZRĞü nauczyciela.
0RJą E\ü nauczane, ale jedynie przez tych, NWyU]\ RNDĪą
im prawdziwe zrozumienie i uczucie; przez ludzi, NWyU]\
RNDĪą im Ī\F]OLZRĞü i co ZDĪQH ʊ poczucie humoru.
Istotna, emocjonalna postawa nauczyciela ZSá\ZD w
VSRVyE niezamierzony i bezwiedny, na usposobienie i
zachowanie G]LHFND´.
:VND]yZNLRJyOQHGODQDXF]\FLHOD
w pierwszym tygodniu ]DMĊü zorganizuj warsztaty LQWHJUXMąFH JUXSĊ;
bierz zawsze pod XZDJĊ: REQLĪHQLH VSUDZQRĞFL intelektualnej na skutek
przyjmowanych OHNyZ pogorszenie samopoczucia, spadek DNW\ZQRĞFL stres;
dostosuj do indywidualnych potrzeb ucznia miejsca nauki i proces nauczania;
SRPyĪ mu w nabywaniu XPLHMĊWQRĞFL w zakresie ÄIXQNFML Z\NRQDZF]\FK´
takich jak XPLHMĊWQRĞFL organizacyjne i XPLHMĊWQRĞFL uczenia VLĊ;
stosuj model edukacji opartej na GRĞZLDGF]HQLX; informacje VáRZQH poprzyj
tekstem pisanym albo obrazem, LOXVWUDFMą filmem;
przedstawiaj nowe SRMĊFLD lub PDWHULDá abstrakcyjny
najbardziej konkretny;

w VSRVyE PRĪOLZLH
kreatywnie wykorzystaj zainteresowania ucznia, áąF] nowe zagadnienia z
zainteresowaniami dziecka;
wspomagaj UR]ZyM
rozumienie)
XPLHMĊWQRĞFL
komunikacyjnych
ucznia
VáRZQLFWZR
pracuj z uczniem w oparciu o tzw. pozytywne wzmocnienia ʊ
SRFKZDá\ nagradzanie, SR]\W\ZQą ZLĊĨ z dzieckiem;
ZGUDĪDM i oczekuj od ucznia przestrzegania zasad SDQXMąF\FK w
szkole
SRPyĪ mu w sytuacjach SU]HĪ\ZDQHJR
przewidywanie, zapobieganie, rozumienie
UR]ZLą]\ZDQLH VWUHVXMąF\FK sytuacji
stresu poprzez
przyczyn
i
wspieraj i XPRĪOLZLDM uczniowi kontakty VSRáHF]QH;
SDPLĊWDM ĪH nie ma potrzeby wspierania ucznia w sferach, w
NWyU\FK radzi sobie dobrze i stopniowo w tych obszarach ograniczaj
XG]LHODQą mu pomoc
w ocenianiu oddzielaj te obszary, w NWyU\FK WUXGQRĞFL Z\QLNDMą z
]DEXU]HĔ
nie karz ucznia za objawy choroby
FKURĔ go przed SU]HPRFą UyZLHĞQLNyZ.
:VND]yZNLV]F]HJyáRZHGODnauczyciela do
pracy z uczniem z ZA
2UJDQL]DFMD]DMĊüOHNF\MQ\FK
Na SRF]ąWNX roku szkolnego ucznia QDOHĪ\ GRNáDGQLH ]DSR]QDü z
WRSRJUDILą V]NRá\. Nowe ĞURGRZLVNR i nowe sytuacje PRJą VWDü
VLĊ u niego SU]\F]\Qą niepokoju i OĊNX dlatego QDOHĪ\ je
SU]HZLG\ZDü i PLQLPDOL]RZDü.
'XĪH znaczenie ma zachowanie odpowiedniego schematu pracy
(plan dnia, plan lekcji, terminy NODVyZHN i ]DNRĔF]HQLD
SURMHNWyZ termin do NWyUHJR QDOHĪ\ SU]HF]\WDü OHNWXUĊ itp.) i
VWDáRĞFL G]LDáDĔ.
Uczniowie z ZA lepiej IXQNFMRQXMą gdy ]QDMą plan ]DMĊü oraz
gdy nie Vą zaskakiwani zmianami. Najlepiej, ĪHE\ lekcje
RGE\ZDá\ VLĊ stale w tych samych pomieszczeniach i aby E\á\
prowadzone przez tych samych nauczycieli.
-HĪHOL planowane Vą MDNLHĞ nowe sytuacje (zmiana rutynowych
]DMĊü lub planu dnia, np. wycieczka, Z\MĞFLH do kina, wizytacja),
dziecko musi E\ü o tym odpowiednio ZF]HĞQLHM poinformowane i
powinno RWU]\PDü informacje, co do oczekiwanego zachowania.
6IHUDNRQWDNWyZLXPLHMĊWQRĞFLVSRáHF]Q\FK
promuj pomoc NROHĪHĔVNą i zachowania SURVSRáHF]QH innych
XF]QLyZ wobec ucznia z ZA
SRPyĪ uczniowi w UR]ZDĪQ\P doborze NROHJyZ co PRĪH
ZSá\Qąü na SRSUDZĊ jego XPLHMĊWQRĞFL VSRáHF]Q\FK i RĞPLHOLü je
w QDZLą]\ZDQLX SU]\MDĨQL oraz zredukuje VW\JPDW\]DFMĊ ucznia
]DFKĊü i wspieraj ZáąF]DQLH VLĊ ucznia do grupowych ]DMĊü gier i
SURMHNWyZ
ucz stosownych ]ZURWyZ LQLFMXMąF\FK i SRGWU]\PXMąF\FK
UR]PRZĊ
wspieraj VRFMDOL]DFMĊ ucznia poprzez ]DFKĊFDQLH go do XG]LDáX w
]ELyUNDFK harcerskich, NyáNDFK ]DLQWHUHVRZDĔ itp.
]DFKĊFDM ucznia, by V]XNDá pomocy, gdy czuje VLĊ zmieszany, nie
wie, jak VLĊ ]DFKRZDü poprzez wskazanie mu konkretnej osoby,
do NWyUHM PRĪH VLĊ ZyZF]DV ]ZUyFLü
obserwuj i pomagaj w przypadku
VSRáHF]Q\FK poprzez RPyZLHQLH
]DFKRZDĔ NWyUH E\á\E\ w niej
UR]ZLą]DQLD i wskazywanie, jak
podobnych NáRSRWyZ
WUXGQRĞFL w kontaktach
sytuacji, wskazywanie
ZáDĞFLZH znajdowanie
w SU]\V]áRĞFL XQLNQąü
rozwijaj w uczniu z ZA XPLHMĊWQRĞü odczytywania emocji za
SRPRFą odpowiednich U\VXQNyZ ]GMĊü, REUD]XMąF\FK wyraz
twarzy i gesty, historyjek obrazkowych, w NWyU\FK trzeba
X]XSHáQLü wyraz twarzy lub ]DSLVDü co dana osoba P\ĞOL
X]XSHáQLDQLH ÄG\PNyZ´;
Radzenie sobie z emocjami
w sytuacji wzburzenia odizoluj ucznia na konieczny okres i daj mu
PRĪOLZRĞü zrelaksowania VLĊ poprzez np. VáXFKDQLH muzyki
ucz prostych VSRVREyZ radzenia sobie ze stresem
sytuacjami, np. RGHMGĨ oddychaj, SRP\ĞO powiedz)
i trudnymi
VSUDZGĨ czy XF]HĔ nie GRĞZLDGF]D agresji ze strony innych RVyE
opracuj ZVSyOQLH z uczniem system zasad, w NWyU\P zostanie
RNUHĞORQH jakie zasady oraz sposoby radzenia sobie z emocjami
EĊGą akceptowane
unikaj konfrontacji, przymusu i Z\UDĪDQLD gniewu w stosunku do
ucznia; PRJą one Z\ZRáDü reakcje oporu i wybuchy ]áRĞFL stosuj
uspokojenie, negocjacje, dawanie PRĪOLZRĞFL wyboru
nie bierz do siebie NDĪGHJR niegrzecznego zachowania ucznia ²
raczej przeanalizuj V\WXDFMĊ i rozpoznaj, co E\áR powodem
QLHZáDĞFLZHJR zachowania (np. SRZLHG]LDá bez intencji sprawienia
SU]\NURĞFL mylnie RGF]\WDá zachowania innych RVyE nie wie, co
ma URELü jest SU]HFLąĪRQ\ sensorycznie itp.) i zapobiegaj
podobnym sytuacjom w SU]\V]áRĞFL
przerwij Z\SRZLHGĨ gdy XF]HĔ XĪ\ZD SRZWDU]DMąF\FK VLĊ
DUJXPHQWyZ EąGĨ WHĪ S\WDĔ; raczej SRSURĞ aby ]DSLVDá swoje
pytania lub argumenty i VSUyERZDá sam na nie RGSRZLHG]LHü
w sytuacji narastania w uczniu emocji wycofaj VLĊ i SR]ZyO mu
RFKáRQąü Z\FLV]\ü VLĊ
wspieraj UR]ZyM XPLHMĊWQRĞFL rozpoznawania i rozumienia emocji
QD]\ZDMąF w VSRVyE adekwatny PLPLNĊ gesty, PRZĊ FLDáD.
1DGZUDĪOLZRĞüVHQVRU\F]QD
unikaj dotykania ucznia QDGZUDĪOLZHJR na dotyk i zapewnij
poszanowanie granic przez UyZLHĞQLNyZ
uczniowi, NWyU\ ĨOH znosi KDáDV i nadmiar ERGĨFyZ VSUyEXM
XPRĪOLZLü pobyt w spokojnym miejscu (np. w bibliotece) lub
SRVáXFKDü relaksacyjnej muzyki; w skrajnej QDGZUDĪOLZRĞFL na
GĨZLĊNL zaproponuj XĪ\ZDQLH VWRSHUyZ
minimalizuj GĨZLĊNL z WáD eliminuj GĨZLĊNL dla dziecka GUDĪQLąFH
(np. GĨZLĊN dzwonka, telefonu, VWDáH GĨZLĊNL o wysokich tonach)
pU]HP\ĞO NZHVWLĊ RĞZLHWOHQLD klasy;
przy QDGZUDĪOLZRĞFL na zapachy, unikaj XĪ\ZDQLD mocnych
perfum; SR]ZyO uczniowi na stosowanie ZáDVQ\FK technik radzenia
sobie z przykrym dla niego zapachem;
5R]ZyMXPLHMĊWQRĞFLNRPXQLNDFML
]DFKĊFDM ucznia do wzbogacania MĊ]\ND poprzez wyszukiwanie
Z\UD]yZ bliskoznacznych i korzystanie na lekcji ze VáRZQLND
Z\UD]yZ bliskoznacznych
SR]ZyO uczniowi SURZDG]Lü ZáDVQ\ VáRZQLN SRMĊü i nowych
WHUPLQyZ ]ZLą]DQ\FK z QDXNą V]NROQą
]DFKĊü do gry w kalambury, do odgadywania za SRPRFą
ZVND]yZHN NROHJyZ
Z\MDĞQLM metafory i wyrazy wieloznaczne
znaczenie SRMĊü abstrakcyjnych przedstawiaj za SRPRFą REUD]yZ
albo SU]HFLZLHĔVWZ np. XF]FLZRĞü ² QLHXF]FLZRĞü SU]\MDĨĔ ʊ
ZURJRĞü itp.
XĪ\ZDM prostego i jednoznacznego MĊ]\ND unikaj ironii,
GRZFLSyZ SU]HQRĞQL LGLRPyZ (chyba, ĪH wiesz, ĪH XF]HĔ
SUDZLGáRZR je zrozumie); PRJą VSRZRGRZDü niepotrzebny ]DPĊW
QLHSRNyM a nawet OĊN
dostosuj zadawanie pracy domowej do PRĪOLZRĞFL ucznia
SDPLĊWDM ĪH w ]ZLą]NX z WUXGQRĞFLDPL w SUDZLGáRZ\P
odczytaniu przez ucznia V\JQDáyZ pozawerbalnych, NDĪG\ wyraz
twarzy i gest powinien E\ü poparty LQIRUPDFMą VáRZQą.
Koncentracja uwagi
zadbaj, aby w otoczeniu ucznia E\áR jak najmniej ERGĨFyZ
UR]SUDV]DMąF\FK (wzrokowych, VáXFKRZ\FK ʊ na áDZFH powinny
]QDMGRZDü VLĊ tylko przedmioty aktualnie QLH]EĊGQH do pracy

SRVDGĨ ucznia z dala od ewentualnych ĨUyGHá GĨZLĊNX od okna
PRĪQD ]DVáRQLü okno UROHWą blisko nauczyciela, aby
systematycznie PRQLWRURZDü NRQFHQWUDFMĊ uwagi, NRQWURORZDü
SRVWĊS\ w pracy, VSUDZG]Dü czy ]UR]XPLDá polecenie, Z\MDĞQLDü
QDSURZDG]Dü za SRPRFą S\WDĔ PRW\ZRZDü do kontynuowania
pracy, SU]\ZRá\ZDü jego XZDJĊ gdy VLĊ rozproszy
unikaj nadmiaru dekoracji w klasie lub XPLHĞü je poza ]DVLĊJLHP
wzroku ucznia
gdy XF]HĔ nie reaguje na polecenie wydane FDáHM klasie, ]ZUyü VLĊ
do niego EH]SRĞUHGQLR po imieniu, SRZWyU] polecenie, VSUDZGĨ
czy wie, co ma URELü i poczekaj DĪ rozpocznie SUDFĊ
Z\GDMąF polecenia XĪ\ZDM NUyWNLFK ]GDĔ dbaj by instrukcje E\á\
jasne;
]DFKĊFDM ucznia, by w razie potrzeby SURVLá o SRZWyU]HQLH
uproszczenie czy zapisanie polecenia, MHĞOL jest ono dla niego
QLH]UR]XPLDáH;
w sytuacji, gdy XF]HĔ ma WUXGQRĞü w ]DNRĔF]HQLX wykonywanych
na lekcji ]DGDĔ podziel je na wieloetapowe, NUyWV]H F]ĊĞFL;
wyznacz PQLHMV]ą LORĞü ]DGDĔ do wykonania;

Z\GáXĪ czas VSUDZG]LDQyZ MHĪHOL tempo pracy ucznia jest wolne
i nie QDGąĪD on za UHV]Wą klasy;
dopilnuj, ĪHE\ QLH]EĊGQH informacje (np. zadane prace domowe,
termin sprawdzianu) XF]HĔ ]DSLVDá w zeszycie przedmiotowym
lub zeszycie korespondencji;
SDPLĊWDM ĪH nawet genialny XF]HĔ PRĪH nie E\ü w stanie
SDPLĊWDü o przyniesieniu dodatkowych SU]\ERUyZ czy o terminie
MDNLHJRĞ zadania;
nie stawiaj uczniowi negatywnej oceny, gdy nie jest przygotowany
do lekcji, bo nie PLDá zapisanych potrzebnych informacji! ² w
takiej sytuacji SR]ZyO na zaliczenie pracy domowej w dodatkowym
terminie;
]DáyĪ zeszyt prac domowych i korespondencji z rodzicami, w
NWyU\P EĊGą zapisywane QLH]EĊGQH informacje i sprawdzaj, czy
XF]HĔ to ]URELá EąGĨ sam wpisuj lub wklejaj ZF]HĞQLHM
przygotowane informacje;
chwal ucznia tak F]ĊVWR jak to PRĪOLZH w VSRVyE konkretny
RSLVXMąF to, co ]URELá dobrze;
wykorzystuj mocne strony ucznia (np. zainteresowania), w celu
wzmocnienia motywacji do nauki oraz poprawy samooceny;
zadawaj NUyWV]H prace domowe w sytuacji, gdy rodzice ]JáDV]DMą ĪH
nauka w domu trwa godzinami;
LPSXOV\ZQRĞü
gdy XF]HĔ jest bardzo aktywny na lekcji, a MHGQRF]HĞQLH
impulsywny, wzywaj go jako pierwszego lub drugiego do
odpowiedzi;
podczas dyskusji wskazuj ucznia, NWyU\ ma ]DEUDü JáRV;
przypominaj RERZLą]XMąFH zasady, np. Ä1D lekcji PyZLP\ gdy
MHVWHĞP\ poproszeni przez QDXF]\FLHOD´
Ä.LHG\ jedna osoba PyZL ± reszta VáXFKD´.
WUXGQRĞFLZF]\WDQLX]H]UR]XPLHQLHP
SR]ZyO na czytanie NVLąĪHN o ulubionej tematyce;
SDPLĊWDM ĪH dla ucznia z ZA NVLąĪNL o tematyce popularnonaukowej PRJą E\ü bardziej ]UR]XPLDáH QLĪ opowiadania
nie ]DNáDGDM ĪH XF]HĔ ]UR]XPLDá to, co SU]HF]\WDá;
sprawdzaj VWRSLHĔ zrozumienia tekstu, zadawaj dodatkowe
pytania;
w pracy nad zrozumieniem tekstu pomocne dla ucznia PRJą E\ü
F]ąVWNRZH pytania: Ä&R VLĊ Z\GDU]\áR" Kiedy? Gdzie? Komu?
Jakie E\áR ]DNRĔF]HQLH zdarzenia? Dlaczego?
7UXGQRĞFLZSLVDQLX
SR]ZyO uczniowi na korzystanie z edytora tekstu;
UR]ZDĪ PRĪOLZRĞü by XF]HĔ G\NWRZDá a GRURVá\ lub inny XF]HĔ
]DSLV\ZDá GRVáRZQLH jego Z\SRZLHGĨ;
sprawdzaj ZLHG]Ċ ucznia w formie odpowiedzi ustnych;
SR]ZyO na SRSUDZĊ prac pisemnych w formie ustnej;
zapobieganie przemocy wobec ucznia z ZA
:DĪQ\P zagadnieniem jest rozpoznawanie i ochrona ucznia przed
SU]HPRFą HPRFMRQDOQą lub IL]\F]Qą ze strony innych XF]QLyZ.
Odmienne zachowanie jest áDWZR ]DXZDĪDOQH przez UyZLHĞQLNyZ i
PRĪH E\ü wykorzystywane poprzez manipulowanie uczniem,
Z\ĞPLHZDQLH go i prowokowanie

,VWRWQą UROĊ odgrywa tutaj modelowanie ]DFKRZDĔ przez
GRURVá\FK.
-HĪHOL uczniowie REVHUZXMą zrozumienie, szacunek, wsparcie i
DNFHSWDFMĊ ze strony nauczyciela, jest bardzo prawdopodobne, ĪH
EĊGą prezentowali SRGREQą SRVWDZĊ.
:DĪQH znaczenie ma UyZQLHĪ praca nad niwelowaniem XSU]HG]HĔ
i negatywnych opinii URG]LFyZ innych dzieci, SUH]HQWXMąF\FK
postawy RGU]XFDMąFH.
Dzieci i GRURĞOL Vą bardziej VNáRQQL ]LQWHUSUHWRZDü dziwne
zachowania MDNLHJRĞ ucznia na jego NRU]\Ğü MHĞOL ]QDMą jego
SU]\F]\QĊ
Przed niekorzystnymi postawami otoczenia w stosunku do ucznia
z ]HVSRáHP Aspergera PRĪH XFKURQLü ujawnienie jego SUREOHPyZ.
W akceptacji dziecka SRPyF PRĪH informacja, ĪH wiele
wybitnych RVyE E\áR prawdopodobnie GRWNQLĊW\FK
]HVSRáHP Aspergera - Tomasz Jefferson, Albert Einstein,
Wolfgang Amadeusz Mozart, Izaak Newton.
PRACA Z RODZICAMI
Rodzice jako ƐƉĞĐũĂůŝƑĐŝ ʹ najlepiej ǌŶĂũČ swoje
dziecko, jego zachowania, nawyki, przyzwyczajenia.
tųČĐǌĂŶŝĞ Ɛŝħ ƌŽĚǌŝĐſǁ w ǏǇĐŝĞ ƐǌŬŽųǇ.
^ƚĂŶŽǁŝČ ǍƌſĚųŽ ŶŝĞǌďħĚŶǇĐŚ informacji o dziecku,
jego terapii.
KďŽǁŝČǌŬŝ ƐǌŬŽųǇ wobec ƌŽĚǌŝĐſǁ ʹ wsparcie,
dawanie poczucia ďĞǌƉŝĞĐǌĞŷƐƚǁĂ poprzez ǁųĂƑĐŝǁČ
ŽƉŝĞŬħ nad dzieckiem, informowanie o sytuacji
dziecka w klasie i w szkole.
WIELOSPECJALISTYCZNA OCENA
FUNKCJONOWANIA UCZNIA
1.,PLĊLQD]ZLVNR
2.Data urodzenia
3.1D]ZDV]NRá\
4.Klasa
5.Orzeczenie nr
6..DWHJRULDQLHSHáQRVSUDZQRĞFLXF]QLD
WIELOSPECJALISTYCZNA OCENA
FUNKCJONOWANIA UCZNIA
I. ',$*12=<&=Ą67.2:(
ħUyGáRLQIRUPDFML
Analiza funkcjonowania
II. PODSUMOWANIE OCENY FUNKCJONOWANIA
UCZNIA (NA PODSTAWIE DIAGNOZ
&=Ą67.2:<&+
Obszar funkcjonowania
Opis funkcjonowania w danym obszarze
3RWU]HE\Z\QLNDMąFH]GLDJQR]\ZGDQ\PREV]DU]H
INDYWIDUALNY PROGRAM
EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNY
I. &(/(2*Ï/1(,6=&=(*Ïà2:(
Edukacyjne
Terapeutyczne
II. =$.5(6'267262:$ē
GRW\F]ąZV]HONLFKG]LDáDĔSURZDG]RQ\FKZV]NROH
III. )250<6326Ï%22.5(68'=,(/$1,$8&=1,2:,
POMOCY
W\JRGQLRZ\SU]\G]LDá]DMĊü
IV. FORMY I METODY PRACY
9:63Ïà35$&$=52'=,&$0,
9,:63Ïà35$&$=,167<78&-$0,
INDYWIDUALNY PROGRAM
EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNY
2&(1$()(.7<:12ĝ&,3202&<8'=,(/$1(-
UCZNIOWI (dokonywana przynajmniej dwa razy w roku)
2EV]DUHZDOXDFMLFRSRGOHJDáRHZDOXDFML
(ZDOXDFMDZ\QLNXNWyUHFHOH]RVWDá\RVLąJQLĊWH
(ZDOXDFMDSURFHVXZMDNLVSRVyE]DGDQLD]RVWDá\
zrealizowane)
Wnioski do dalszej pracy
'=,(&.2==$02ĩ(2'126,û
SUKCESY W SZKOLE!
Poczucie
akceptacji
Wzrost poczucia
ǁųĂƐŶĞũǁĂƌƚŽƑĐŝ
^ƚĂũĞƐŝħƐƉĞĐũĂůŝƐƚČŽĚ
ƉĞǁŶǇĐŚǌĂŐĂĚŶŝĞŷʹ
ƉƌǌǇŐŽƚŽǁĂŶŝĞƌĞĨĞƌĂƚſǁ
ŝƉƌĞǌĞŶƚĂĐũŝ͕ƵĚǌŝĂųǁ
konkursach
tǌĂůĞǏŶŽƑĐŝŽĚ
ŵŽǏůŝǁŽƑĐŝĚǌŝĞĐŬĂ
ũĞƐƚŽŶŽǁųČĐǌĂŶĞǁ
klasowe i szkolne
ƉƌǌĞĚƐŝħǁǌŝħĐŝĂ
Odczucie
satysfakcji
Wzrost
kompetencji
edukacyjnych
PODSUMOWANIE
Praca z uczniem z ZA jest wyzwaniem dla
nauczycieli i UyZLHĞQLNyZ w klasie
Praca z uczniem z ZA PRĪH E\ü SU]\JRGą i
ĨUyGáHP satysfakcji
POLECAMY...
<ƐŝČǏŬħMarka Haddona pt.
ͣǌŝǁŶǇƉƌǌǇƉĂĚĞŬƉƐĂŶŽĐŶČƉŽƌČ͟
ͣdŽďĂƌĚǌŽƐƉĞĐǇĨŝĐǌŶĂƉŽǁŝĞƑđŬƌǇŵŝŶĂůŶĂ͕
ǁŬƚſƌĞũĚĞƚĞŬƚǇǁĞŵŝŶĂƌƌĂƚŽƌĞŵũĞƐƚ
ƉŝħƚŶĂƐƚŽůĞƚŶŝ
ŚƌŝƐƚŽƉŚĞƌ͕ĐŝĞƌƉŝČĐǇŶĂĐŚŽƌŽďħƐƉĞƌŐĞƌĂ͘
ŶĂƐŝħďĂƌĚǌŽĚŽďƌǌĞŶĂŵĂƚĞŵĂƚǇĐĞ͕ĂůĞ
ďĂƌĚǌŽƐųĂďŽŶĂůƵĚǌŝĂĐŚ͘EŝŐĚǇŶŝĞǁǇƉƵƑĐŝų
ƐŝħƐĂŵƉŽǌĂƐǁŽũČƵůŝĐħ͕ƉƌǌǇŬƚſƌĞũŵŝĞƐǌŬĂ͕
ůĞĐǌŐĚǇŽĚŬƌǇǁĂ͕ǏĞǌĂŵŽƌĚŽǁĂŶŽƉƐĂ
ƐČƐŝĂĚŬŝ͕ǁǇƌƵƐǌĂǁƉƌǌĞƌĂǏĂũČĐČƉŽĚƌſǏ͕
ŬƚſƌĂǁǇǁƌſĐŝũĞŐŽƑǁŝĂƚĚŽŐſƌǇŶŽŐĂŵŝ͘͘͘͟
ͣtǇďŝƚŶĂ͕ƐŬƌǌČĐĂƐŝħŵƌŽĐǌŶǇŵ
ŚƵŵŽƌĞŵŬƐŝČǏŬĂŵČĚƌĞŐŽƉŝƐĂƌǌĂ͕
ŽďĚĂƌǌŽŶĞŐŽǁǇũČƚŬŽǁČĞŵƉĂƚŝČ͘͟
Ian McEwan, pisarz
Luck Jackson
ͣ_ǁŝƌǇ͕ĚǌŝǁĂĚųĂŝĞƐƉſųƐƉĞƌŐĞƌĂ͟
dŽũĞĚǇŶĂǁƐǁŽŝŵƌŽĚǌĂũƵŬƐŝČǏŬĂ͕
napisana przez bardzo inteligentnego
ƚƌǌǇŶĂƐƚŽůĂƚŬĂǌǌĞƐƉŽųĞŵƐƉĞƌŐĞƌĂ͘ZŽĚǌŝŶĂ
>ƵŬĞΖĂũĞƐƚƚĞǏũĞĚǇŶĂǁƐǁŽŝŵƌŽĚǌĂũƵ͗ŵĂŽŶ
ƚƌǌǇƐŝŽƐƚƌǇŝƚƌǌĞĐŚďƌĂĐŝ͕ǌŬƚſƌǇĐŚũĞĚĞŶũĞƐƚ
ĚŽƚŬŶŝħƚǇ,͕ĂŶĂũŵųŽĚƐǌǇũĞƐƚĂƵƚǇƐƚǇĐǌŶǇ͘
tŝĐŚƉƌǌǇƉĂĚŬƵƚŽ͕ĐŽǁǇĚĂǁĂųŽďǇƐŝħĐŝħǏŬŝŵ
ĚŽƑǁŝĂĚĐǌĞŶŝĞŵ͕ƐƚĂŶŽǁŝƚųŽĚŽƐŬŽŶĂųĞũŶĂƵŬŝ͕
ŬƐǌƚĂųĐČĐǇĐŚ͕ǁƐƉſůŶǇĐŚƉƌǌĞǏǇđ͕ƌŽǌǁŝũĂŶŝĂ
ǁǌĂũĞŵŶǇĐŚĐŝĞƉųǇĐŚƵĐǌƵđ͕ƉŽĐǌƵĐŝĂŚƵŵŽƌƵŝ
ƑǁŝĞƚŶĞũǌĂďĂǁǇ͘
dŽƉƌǌĞǁŽĚŶŝŬĚůĂƌŽĚǌŝĐſǁ͕
ŽƉŝĞŬƵŶſǁŝǁǇĐŚŽǁĂǁĐſǁ͕ĂůĞƉƌǌĞĚĞ
ǁƐǌǇƐƚŬŝŵĚůĂŵųŽĚǇĐŚůƵĚǌŝ- nie tylko
ƚǇĐŚǌĂƵƚǇƐƚǇĐǌŶǇŵƐƉĞŬƚƌƵŵ͕ĂůĞƚĂŬǏĞ͕
tych potocznie uznawanych za zdrowych ďŽƵĐǌǇ͕ũĂŬǌƌŽǌƵŵŝĞđĐǌǇũČƑŝŶŶŽƑđ͕ũĂŬ
ƐŝħǁǌĂũĞŵŶŝĞƐǌĂŶŽǁĂđ͕ǌĂƉƌǌǇũĂǍŶŝđŝ
ďĂǁŝđ͕ũĂŬǌĂĐŚŽǁĂđƉŽĐǌƵĐŝĞǁųĂƐŶĞũ
ǁĂƌƚŽƑĐŝŝŐŽĚŶŽƑĐŝ͘
'=,ĉ.8-(0<=$8:$*ĉ
$JQLHV]ND%XNVLĔVND
0RQLND.RELDáND
Katarzyna Kostrzewska-Wawer