Wywiad"Podróż życia: Kraków" - Elzbieta i Andrzej Lisowscy

Rada miasta
STRONA REDAGOWANA PRZEZ KANCELARIĘ RADY MIASTA I DZIELNIC KRAKOWA
Podróż życia:
Kraków
fot. archiwum prywatne
O podróżach, mitach i osobowościach Krakowa z najbardziej znaną
parą podróżników, dziennikarzami Elżbietą i Andrzejem Lisowskimi,
rozmawia radny Paweł Bystrowski.
Elżbieta i Andrzej Lisowscy – krakowscy podróżnicy i dziennikarze, członkowie The Explorers Club w Nowym Jorku, honorowi członkowie Polish-American Travelers Club, autorzy przewodników, twórcy telewizyjnego „Światowca” oraz „Z plecakiem
i walizką”, laureaci m.in. nagrody Ministra Turystyki Tunezji „Złoty Jaśmin” (2009 i 1997), Złotego Medalu Straussa (Wiedeń
2006) i Złotego Pióra („Zlatna Penkala” – Zagrzeb 2005), Grand Prix MEDIATRAVEL (Łódź 2004) i Polskiej Izby Turystyki GLOBUS’97 („za całokształt działalności dziennikarskiej w dziedzinie turystyki” 1997).
Dawniej podróżnicy odkrywali geograficzne białe plamy. Czy obecnie są jeszcze takie miejsca, do których można wbić przysłowiową flagę?
Elżbieta Lisowska: Nawet na pustyni w bezpiecznej Tunezji poczujemy niepokój, gdy
w oazie nawali generator prądu. Wystarczy, że
przesuną się wydmy czy nawet tylko piasek zawieje drogę i już lądujemy w zupełnie nowym
dla nas świecie.
Andrzej Lisowski: Oprowadzaliśmy kiedyś po
Krakowie dra Alfreda Scotta McLarena – ówczesnego prezesa The Explorers Clubu, wybitnego
14
badacza i odkrywcę, członka najbardziej prestiżowych stowarzyszeń naukowych świata, który
dowodząc amerykańskimi, podwodnymi łodziami atomowymi, dokonał pierwszego w historii
przepłynięcia w zanurzeniu pod lodami Cieśniny Beringa i pod lodami szelfu kontynentalnego Syberii oraz pod biegunem północnym. On
właśnie opowiadał nam na Kanoniczej o swoich
projektach badania morskich głębin. Bo są takie
miejsca pod powierzchnią oceanów, gdzie dotąd nie dotarły nawet bezzałogowe jednostki.
EL: Także członkowie Polskiego Oddziału The
Explorers Clubu uczestniczą wciąż w nowych
odkryciach, czy to na Wyspie Wielkanocnej
i Antarktydzie, czy w Meksyku.
Poza tym zawsze jest radość odkrywania na
nowo świata dla siebie samego. Jak na Saharze
czy na pustyni Negew, gdzie po deszczu wyrastają nagle z piasku soczyście zielone rośliny…
Czy jest jakaś idea przewodnia Państwa podróży?
AL: Azja wyostrzała nasze zmysły na smak świata, zapach Ziemi, na inne poczucie czasu. Azja
budowała w nas filozofię podróżowania. Uczyła tolerancji dla innych zachowań i kultur. Zawsze pamiętaliśmy, że Polacy są Indoeuropejczykami. Od lat przemierzamy ten kontynent
śladami wielkich cywilizacji, miejsc kultu i jakiejś niezwykłej mocy. Także w innych rejonach
świata wytyczamy sobie zawsze własne szlaki.
Przejechaliśmy na przykład całą Holandię śladami Orientu, a Wiedeń poznawaliśmy po śladach
cesarza Józefa II.
EL: Naukowo zajmuję się mistyką muzułmańską i jeszcze na studiach poszukiwałam śladów związanych z zoroastryzmem. Fascynowały mnie stare obserwatoria astronomiczne
będące jednocześnie obiektami kultu. Szukaliśmy ich na pustkowiach Uzbekistanu, pośród
pól bawełny.
AL: Niekiedy były to tylko dziury w ziemi z fragmentami kamiennych okien zwróconych
w stronę określonej gwiazdy. Kiedyś nasz kierowca hotelowy (pojechał za łapówkę, bo nie
mieliśmy specjalnych „propusków”) nie mógł
zrozumieć, po co się tak męczymy.
EL: W Iranie interesował nas świat mistycznych
muzułmańskich ogrodów, a w Indiach dokumentowaliśmy to, co dzieje się przy grobach
wielkich islamskich mistyków. W Bengalu spędziłam kilka miesięcy w bardzo niezwykłym
świecie trudno dostępnych Baulów. Każda nasza podróż ma zawsze konkretny cel. Nawet
ostatnio, we wrześniu tego roku, gdy wybraliśmy się na pierwszy od lat wypoczynek do Damaszku, nie potrafiliśmy być tylko turystami.
Oprowadzając znajomych po Krakowie,
nie obawiają się Państwo mandatu za brak
uprawnień przewodnika?
AL: Każdy kraj i wszystkie historyczne miasta
– jak Wiedeń czy Madryt – chronią się przed
pracującymi na dziko przewodnikami. Nigdzie
jednak nie robi się „łapanek” w takim stylu jak
u nas. Ci, co pamiętają wykłady zasłużonego dla
Krakowa prof. Karola Estreichera, wiedzą, jak on
by to wyśmiał i ostro się temu przeciwstawił.
EL: Po prostu nie ulegajmy paranoi. Nie można na równi traktować oprowadzających bez
uprawnień, ale za pieniądze i tych, którzy pokazują swoje miasto rodzinie czy znajomym. Ci
drudzy często nawet skuteczniej promują Kraków, nie zasypując słuchaczy nadmiarem liczb
28 października 2009 r.
rada miasta
STRONA REDAGOWANA PRZEZ KANCELARIĘ RADY MIASTA I DZIELNIC KRAKOWA
i faktów. Niewielu licencjonowanych przewodników potrafi przybliżyć prawdziwą atmosferę,
świat osobowości i legend Krakowa.
AL: Kiedyś pewien nasz znajomy profesor przekonał grupę uczestników światowego kongresu, że zapłacił hejnaliście, żeby ten zagrał
specjalnie dla nich! Wyjechali z Krakowa przekonani, że przeżyli coś niezwykłego, niepowtarzalnego. To był oczywiście żart, ale tak też się
tworzy „nowe legendy”. W Warszawie przecież
sprzedano kilkakrotnie nawet kolumnę Zygmunta!
EL: Nasze miasto kojarzyło się zawsze z pewnym luzem. Nie odcinajmy się od tego. Twórzmy Kraków, a nie Krakówek.
Dla Krakowa przemysł turystyczny odgrywa
coraz istotniejszą rolę, jak wyglądamy na tle
innych miast?
AL: Wciąż jeszcze żywe jest przekonanie, że
Kraków promuje się sam. Zabytkami i w ogóle
swoją przeszłością. No bo jak wytłumaczyć brak
mocnej i prawdziwie niezależnej (także finansowo! – jak choćby Wien Tourismus w Wiedniu) instytucji zajmującej się promocją miasta? Właśnie dzięki niej dziennikarze na całym
świecie poznają nawet z 2-, 3-letnim wyprzedzeniem programy najważniejszych wydarzeń
kulturalnych stolicy Austrii. Ale w Krakowie często do ostatniej chwili zmieniają się programy
i wykonawcy nawet międzynarodowych festiwali. Nie mamy jak Amsterdam 65 teatrów
i sal koncertowych, 42 muzeów, 141 galerii, 40
kin, 22 obrazów Rembrandta czy 206 płócien
van Gogha. A nie potrafimy na co dzień (a nie
okazjonalnie) wykorzystać na potrzeby choćby
koncertów wspaniałych historycznie i akustycznie kościołów, krużganków, dziedzińców. Boimy
się wpuszczać artystów na Wawel czy do Collegium Maius. Tymczasem na przykład w wiedeńskim Muzeum Historii Sztuki (Kunsthistorische
Museum) w każdy czwartek wieczorem można uczestniczyć w uroczystej kolacji (dostępnej
dla każdego). I w trakcie tej kolacji można wybrać się samotnie, tylko z kieliszkiem wina, na
spacer po Galerii Malarstwa z dziełami Tycjana,
Rafaela, Breugla.
EL: U nas stawia się przede wszystkim na okazjonalne festiwale. A w takich miastach jak Wiedeń czy Amsterdam turysta ma do wyboru kilkadziesiąt wydarzeń kulturalnych dziennie.
Z kolei odbywająca się co roku, trwająca tydzień fiesta Las Fallas w Walencji przyciąga aż
2 miliony gości! Zapominamy też, że kapitałem Krakowa były i są wielkie osobowości. Nie
dbamy o znanych artystów, którzy nazbyt często „uciekają” do innych miast. Zbyt długo czekamy np. na prawdziwe muzeum poświęcone
sztuce Tadeusza Kantora. Nie potrafimy zadbać
o pamięć o Piotrze Skrzyneckim. Pozwoliliśmy,
by z krajobrazu miasta zniknęła większość tra28 października 2009 r.
dycyjnych krakowskich kawiarni (mylonych dziś
często z pubami), gdy tymczasem Wiedeń ma
ich prawie tysiąc! Wszystko to, o czym mówimy,
jest ważnym elementem promocji miasta.
Często urzędnicy miejscy porównują Kraków
z Barceloną, a tymczasem lotnisko w Barcelonie ma rocznie 50 mln pasażerów, a Balice
3 mln. Wiele pracy przed nami. Jak możemy
podpatrywać innych, myśląc o rozwoju turystyki?
AL: Akurat Barcelona jest miastem, które non
stop pracuje nad swoim wizerunkiem, proponując wciąż coś nowego. Żyje sztuką Gaudiego,
ale też mocno podkreśla znaczenie swojej średniowiecznej przeszłości. Wielka fontanna jest
tłem codziennych spektakli, a logo FC Barcelona promuje nie tylko stadion, ale i muzeum futbolu. Jednocześnie miasto otwarte jest na zupełnie nowe kierunki promocji.
EL: Katalończycy potrafią liczyć. Oni wymyślili,
że w najtrudniejszych turystycznie miesiącach
styczeń-luty będą m.in. promować się jako miasto zakupów. I przyjeżdżają tam na zakupy ludzie z całej Hiszpanii i świata. A specjalne poprowadzone trasy autobusów bardzo te zakupy
ułatwiają, umożliwiając jednoczesne poznawanie miasta.
AL: Ale tam kupujemy w gustownych butikach
wtopionych w zabytkową tkankę miasta Często po sąsiedzku z modernistycznymi wizjami
Antonia Gaudiego. To idealne połączenie historii i handlu. U nas idzie to w złą stronę – „galeria”
w „galerię”…
Po ostatnich Wiankach rozgorzała w Krakowie dyskusja o kosztach (4 mln zł) oraz programie imprezy. Przedstawiciele branży turystycznej argumentowali, że w programie
Wianków należy łączyć treści edukacyjno-historyczne z koncertem. Tymczasem Wianki zostały przekształcone jedynie w koncert
muzyczny.
AL: Tutaj dotykamy fundamentalnych spraw
finansowania oraz planowania przedsięwzięć
z wieloletnim wyprzedzeniem. Tylko w ten sposób osiągniemy efekt promocyjny. Jak wiedeńczycy, którzy właśnie tak wylansowali m.in.
Szlak Sylwestrowy.
EL: Najlepsze są systemy mieszane. Wianki na
pewno nie mogą być jedynie imprezą ludyczną z przytupem, ale tradycję można pokazywać
nowocześnie. Jednocześnie wiem, że dla wielu
moich znajomych Kravitz był czymś, co ich zachęciło do pójścia na Wianki, choć nas akurat
nie. Jeśli mówimy o promocji patriotyzmu i historii, to na pewno nie można tego wkładać łopatą do głowy.
AL: Ale Kravitz czy nawet Rolling Stones to nie
jest coś, co zachęci do przyjechania do Polski,
bo to każdy może u siebie „w domu” ogląd-
nąć. Kravitz był ważny z uwagi na Polaków,
a nie turystów zagranicznych. A co do tradycji,
to rozwijajmy także nowe, lecz obrosłe już legendą. Jak odtworzony przed laty z wielką fantazją i rozmachem, przez Piotra Skrzyneckiego,
wjazd księcia Józefa do Krakowa.
Czy w Krakowie można się zakochać?
AL: Kraków trzeba nosić w sercu. I o to serce bardzo dbać. Nie pozwólmy, by nasze miasto stawało się coraz większym, pełnym spalin plenerowym parkingiem! Nie zgadzajmy się, by takie
krakowskie ikony jak Teatr Słowackiego czy Planty sąsiadowały z kolejnymi molochami – sklepami. Nie dajmy zniszczyć zabudową przyrody
Zakrzówka, nie gódźmy się na bezmyślne wycinanie drzew, dbajmy o ścieżki rowerowe z prawdziwego zdarzenia, nie zakłócajmy dawnego
układu urbanistycznego Kazimierza (niech kojarzy się z historią i kulturą, a nie z piwem!).
Pytał Pan na początku o nasze podróże. Naszą najważniejszą była wyprawa na studia do
Krakowa. Oboje jesteśmy z Dolnego Śląska, a tu
się poznaliśmy. Wierzymy w czakram, w Kraków, kochamy atmosferę tego miasta (nawet
w stanie wojennym nie wpadło nam do głowy, by stąd emigrować), czujemy się krakowianami. Nigdy nie czuliśmy się tu obco. Wielu napływowych ludzi tworzyło nie tylko atmosferę,
ale i nowe mity Krakowa. Estreicherowie, Demarczyk, Penderecki, Skrzynecki to byli przecież krakowianie napływowi.
EL: Mit to ważne słowo, bo Kraków jest mitem.
Twórzmy nowe mity, nie narzekajmy, ale cieszmy się, że coś się dzieje, że jest Cracovia Sacra, Festiwal Tańców Dworskich, Noc Muzeów,
Łaźnia Nowa. I te oddychające historią wiekowe mury... Potwierdzam, co powiedział Andrzej:
naszym najważniejszym celem w życiowej podróży był i jest Kraków.
Paweł Bystrowski
15