bibliografie, bazy danych i portal elektroniczny centralnej biblioteki

Transkrypt

Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 7 2010: Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w XXI wieku
Bożena Łazowska*
Centralna Biblioteka Statystyczna
BIBLIOGRAFIE, BAZY DANYCH I PORTAL ELEKTRONICZNY
CENTRALNEJ BIBLIOTEKI STATYSTYCZNEJ
I ICH ZNACZENIE DLA UŻYTKOWNIKA
[BIBLIOGRAPHIES, DATABASES AND WEB PORTAL OF THE CENTRAL
STATISTICAL LIBRARY AND THEIR SIGNIFICANCE FOR USERS]
Abstrakt: Znaczenie publikowanych przez Centralną Bibliotekę Statystyczną od 1968 r. Bibliografii Wydawnictw
Głównego Urzędu Statystycznego (8 tomów tej serii obejmuje publikacje za lata 1918–2005), serii Zestawienia
bibliograficzne (wydano 26 zeszytów) oraz tematycznych i okolicznościowych bibliografii dla użytkowników Biblioteki, reprezentujących różne dziedziny wiedzy: statystyków, demografów, ekonomistów, geografów, historyków,
ekologów etc. Wpływ automatyzacji prac bibliotecznych (w tym zwłaszcza udostępnienia użytkownikom katalogu
komputerowego w systemie ALEPH wraz z biblioteką cyfrową oraz zdigitalizowanych katalogów tradycyjnych
i wykazów wydawnictw wewnętrznych GUS) na ułatwienie dostępu użytkowników do zasobów Biblioteki i do prowadzonych przez nią usług online (kwerendy, skanowanie, wykonywanie kserokopii). Tworzenie źródeł informacyjnych w portalu elektronicznym CBS, połączonym linkiem z portalem GUS i bibliotekami urzędów statystycznych w województwach (system informatyczny BIBLIOTEKA) dla środowisk naukowych, mediów, władz samorządowych itp. Zwiększenie kręgu użytkowników CBS, skrócenie dystansu i czasu w pozyskiwaniu danych ze
zbiorów biblioteki wirtualnej, umożliwienie automatycznego tworzenia zestawień bibliograficznych, zamawianie
skanów i kserokopii ze zbiorów poprzez Internet. Nowa misja Biblioteki – budowa społeczeństwa informacyjnego
opartego na wiedzy..
BIBLIOGRAFIA – BIBLIOTEKA CYFROWA – KATALOG KOMPUTEROWY
– REPOZYTORIUM DANYCH – SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE
–
PORTAL
ELEKTRONICZNY
Abstract: The importance of reference sources published by the Central Statistical Library in Warsaw (CBS) aince 1968 in the form of Bibliography of Publications Issued by the Central Statistical Office of Poland (8 volumes
covering the period of 1918–2005), Bibliographic Sheets (26 volumes published so far) and subject-oriented or ad
hoc bibliographies drafted for CBS’ users representing various disciplines: statisticians, demographers, economist, geographers, historians, ecologists, etc. The impact of automation of library processes’ (i.e. providing users
with access to the CBS Web OPAC based on ALEPH system, to digital library and to digitized traditional catalogues and repertoires of internal materials issued by Central Statistical Office – GUS) as a way of facilitating access to the CBS’ holdings and to online services, such as preliminary surveys of library holdings, scanning, photocopying. The process of creation of information resources addressed to academic community, media profes*
St. kust. mgr BOŻENA ŁAZOWSKA, dyrektor Centralnej Biblioteki Statystycznej; absolwentka historii
i podyplomowych studiów z zakresu zarządzania instytucjami kultury (Uniwersytet Warszawski) oraz studium zarządzania
finansami (Wyższa Szkoła Bankowa w Gdyni). Dwie najważniejsze publikacje: (2009) 90. lat Biblioteki GUS w służbie
statystyki polskiej – misja, ludzie, zadania. Warszawa: nakł. Centralnej Biblioteki Statystycznej im. Stefana Szulca, 120 s.;
(2009) Bibliografia ważniejszych prac o historii i działalności Głównego Urzędu Statystycznego w latach 1918–2008, dok.
elektr. CD. Warszawa: Centralna Biblioteka Statystyczna im. Stefana Szulca. E-mail: [email protected]
[BOŻENA ŁAZOWSKA, Director of the Central Statistical Library in Warsaw; MA in History; diploma
of postgraduate studies in Management of Cultural Institutions (Warsaw University); diploma of postgraduate studies
in Financial Management (Gdynia School of Banking). Two the most important publications: (2009) 90. lat Biblioteki GUS
w służbie statystyki polskiej – misja, ludzie, zadania [Ninety Years of the Central Statistical Office Library’s at the Service
of Polish Statistics: Mission, People, Commitments]. Warszawa: nakł. Centralnej Biblioteki Statystycznej im. Stefana Szulca,
120 s.; (2009) Bibliografia ważniejszych prac o historii i działalności Głównego Urzędu Statystycznego w latach 1918–2008
[Bibliography of Selected Significant Studies on History and Activity of Polish Central Statistical Office, 1918–2008], e-doc,
CD. Warszawa: Centralna Biblioteka Statystyczna im. Stefana Szulca. E-mail: [email protected]]
397
sionals, local authorities, etc. and accessible via CBS Internet gateway linked to GUS portal and to websites of libraries of regional statistical offices (BIBLIOTEKA ITsystem). The increasing number of CBS’ users; elimination
of the problem of distance and shortening of time necessary to obtain data form the virtual library’s resources; the
possibility of automated edition of bibliographic sheets; and online ordering of scans and photocopies of selected
items. The new mission of the library - to help create knowledge and information society.
AUTOMATED CATALOGUE – BIBLIOGRAPHY – DIGITAL LIBRARY – INFORMATION SOCIETY – REPOSITORY
– WEB PORTAL
*
*
*
BIBLIOGRAFIE OPRACOWANE W CENTRALNEJ BIBLIOTECE STATYSTYCZNEJ
Centralna Biblioteka Statystyczna im. Stefana Szulca jako centralna biblioteka naukowa w kraju w zakresie
statystyki, demografii i dyscyplin pokrewnych (od 1968 r.) oraz jako członek Narodowego Zasobu Bibliotecznego (od 1998 r.) i członek International Group of Ex Libris Users (od 2005 r.) ma szczególne zadania wynikające
z jej statusu i gromadzonych zbiorów w zakresie naukowego upowszechniania publikacji statystycznych
i demograficznych oraz budowania systemu bibliotecznej informacji naukowej.
Od 1968 r. prowadzone są prace nad wydawaniem serii Bibliografii Wydawnictw GUS. Dotychczas wydano
8 tomów tej monumentalnej Bibliografii obejmującej swym zakresem publikacje Urzędu z lat 1918–2005:
•
Bibliografia wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego 1996–2005 / oprac. Bożena Łazowska przy
współpracy Magdaleny Jędruszczak. – Warszawa: GUS. CBS, 2006;
•
Bibliografia wydawnictw poufnych i służbowych Głównego Urzędu Statystycznego 1950–1988. Cz. 2,
Serie wydawnicze / oprac. Bożena Łazowska. – Warszawa: GUS. CBS, 2000;
•
Bibliografia wydawnictw poufnych i służbowych Głównego Urzędu Statystycznego 1950–1988. Cz. 1,
Spisy masowe i opracowania zbiorcze / oprac. Bożena Łazowska. – Warszawa: GUS, 1998;
•
Bibliografia wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego 1990–1995 / oprac. Bożena Łazowska.
– Warszawa: GUS. CBS, 1996;
•
Bibliografia wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego 1968–1989, t. I–III / oprac. Joanna Górska.
– Warszawa: GUS, 1976–1992;
•
Bibliografia wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego 1918–1968 / Centralna Biblioteka Statystyczna im. Stefana Szulca. – Warszawa: GUS, 1968.
Centralna Biblioteka Statystyczna im. S. Szulca wydaje również od 1969 r. tematyczne zestawienia bibliograficzne [Łazowska 2009a].
Dotychczas w specjalnej serii wydawniczej opublikowano 30 zeszytów tematycznych poświęconych m.in.
analizie statystycznej, bankom danych, dydaktyce statystyki, koncentracji, specjalizacji i kooperacji produkcji,
statystyce mieszkalnictwa, przepływom międzygałęziowym, zagadnieniom kultury, ochronie środowiska człowieka, współczesnym problemom polityki ludnościowej, infrastrukturze ekonomicznej i społecznej, wielkim
organizacjom gospodarczym, polskiej reformie gospodarczej, pracom Ireny Morsztynkiewiczowej, prof. Ryszarda Zasępy, prof. Stefana Szulca, prof. Ludwika Krzywickiego, prof. Jerzego Neymana, prof. Kazimierza
Romaniuka, rocznikom statystycznym świata w zbiorach Centralnej Biblioteki Statystycznej, spisom powszech-
398
nym w Polsce, rocznikom i czasopismom Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz organizacji międzynarodowych w zbiorach CBS etc. Wymienić można przykładowo:
•
Bibliografia prac prof. Kazimierza Romaniuka (1908–1996) / oprac. Bożena Łazowska. – Warszawa:
GUS, 1998;
•
Wykaz bibliograficzny z zakresu dydaktyki statystyki / oprac. Bożena Łazowska. – Warszawa: CBS,
1995;
•
Bibliografia prac prof. dr Jerzego Neymana (1894–1981) / oprac. Bożena Łazowska. – Warszawa:
CBS, 1995).
Opracowano również kilka monografii oraz kilkadziesiąt artykułów naukowych i popularnonaukowych,
omawiających prace dotyczące budowy w CBS szeroko rozumianej infrastruktury bibliotecznej służącej budowie społeczeństwa wiedzy, przykładowo:
•
90 lat Biblioteki GUS w służbie statystyki polskiej / Bożena Łazowska. – Warszawa: GUS, 2009;
•
Modernizacja Centralnej Biblioteki Statystycznej / Bożena Łazowska // „Wiadomości Statystyczne”
2005, nr 7, s. 88–93; Centralna Biblioteka Statystyczna. Dzieje. Zbiory. Zadania / Andrzej Jopkiewicz //
„Wiadomości Statystyczne” 1976, nr 2, s. 44–46;
•
Katalogi Centralnej Biblioteki Statystycznej / Anna Łabęda // „Wiadomości Statystyczne” 1980, nr 1,
s. 45–46;
•
Zasoby specjalistyczne w Centralnej Bibliotece Statystycznej / Zygmunt Peuker // „Wiadomości Statystyczne” 1983, nr 2, s. 39–42.
Trudno przecenić wartość opracowanych w Bibliotece bibliografii, zestawień bibliograficznych i informatorów dla studentów, pracowników naukowych i urzędników GUS, poszukujących szczegółowej informacji naukowej z zakresu statystyki ze zbiorów CBS. Korzystają oni z nich na co dzień samodzielnie lub przy pomocy
bibliotekarzy zatrudnionych w Informatorium Biblioteki.
Z prowadzonego przez Centralną Bibliotekę Statystyczną monitoringu czytelniczego wiemy, że głównymi
użytkownikami są, poza pracownikami GUS, studenci nauk ekonomicznych, statystyki, demografii, geografii,
zarządzania, marketingu, nauk rolniczych i leśnych, ekologii, administracji i historii. Dużą grupę użytkowników
stanowią dziennikarze i prawnicy. Ci – reprezentujący różne zakresy wiedzy – czytelnicy wymagają częstokroć
indywidualnego podejścia. Jeśli mają trudności z samodzielnym znalezieniem poszukiwanych dokumentów przy
pomocy katalogów i bibliografii, to z pomocą przychodzą im trzej pracownicy działu informacji i bibliografii,
którzy wykonują kwerendy i tworzą zestawienia bibliograficzne na indywidualne zamówienie.
Część zapytań kwerendalnych się powtarza, np.:
•
prawnicy poszukują przedwojennych cen ziemi i nieruchomości,
•
demografowie – danych z przeprowadzonego przez Statistisches Amt w Krakowie spisu ludności Generalnego Gubernatorstwa z marca 1943 r., historycy danych z XIX-wiecznych spisów ludności, prowadzonych przez państwa zaborcze,
•
dziennikarze – porównań dotyczących wskaźników bezrobocia według BAEL i według Eurostatu,
•
ekolodzy – danych dotyczących ochrony środowiska w Polsce w ostatnim 20-leciu.
W CBS dlatego tworzony jest elektroniczny bank danych z kwerend, a także prowadzi się tradycyjne tematyczne zestawienia bibliograficzne w formie teczek dziedzinowych w czytelni, aby jak najszybciej każdy użytkownik odnalazł potrzebne mu dane będące w zbiorach Biblioteki. Dla wygody użytkowników wersje elektro399
niczne wydawanych w ostatnich latach bibliografii są dostępne online na portalu CBS [Woźniak-Kasperek,
Franke red. 2007]. Znajduje się tam też Wykaz wydawnictw do użytku służbowego GUS, obejmujący ok. 5000
tytułów zbiór publikacji z lat 1950–1988 odpoufniony przez Prezesa Urzędu prof. Franciszka Kubiczka w 1989
r. na podstawie:
•
Zarządzenia nr 26 z dnia 10 kwietnia 1989r. w sprawie zniesienia niektórych klauzul ograniczających
dostęp do informacji statystycznych,
•
Zarządzenia nr 40 z dnia 31 maja 1989. w sprawie ograniczenia rodzajów wiadomości statystycznych
stanowiących tajemnicę służbową i państwową.
Zbiór ten ma charakter unikatowy. Większość zgromadzonych w nim wydawnictw jest dostępna tylko
w Centralnej Bibliotece Statystycznej. Najczęściej wykorzystują go do prac badawczych i popularyzujących
badania statystyczne demografowie, socjologowie, ekonomiści, historycy i dziennikarze. Zawarte w zbiorze wydawnictw poufnych i do użytku wewnętrznego GUS prace, takie jak np. spisy kadrowe z lat 1968, 1973, 1977,
1983, spis przemysłowy 1965 r., Narodowy Spis Powszechny 1978 r. Pozwalają one na prowadzenie wielu interdyscyplinarnych badań głównie ekonomiczno-socjologicznych, demograficzno-społecznych itp.
BAZY DANYCH
Kluczowym momentem dla rozwoju udostępniania zbiorów w CBS było wprowadzenie do Biblioteki systemu ALEPH i udostępnienie katalogu OPAC w Internecie w styczniu 1998 r.
W latach 2004–2006 zdigitalizowano cały katalog tradycyjny Biblioteki za lata 1918–1997 oraz katalog
wydawnictw do użytku wewnętrznego GUS z lat 1950–1989. Dzięki temu, od 2007 r. Biblioteka udostępnia
przez Internet ogromną bazę katalogową obejmującą całość zbiorów głównych i specjalnych (ok. 500 000 woluminów). Jesteśmy odtąd jedną z nielicznych i pierwszą tak dużą biblioteką w kraju dysponującą całościową
bazą skatalogowanych zbiorów głównych dostępną online i zarchiwizowaną na CD-ROM-ach.
Baza katalogowa OPAC w systemie ALEPH daje możliwość wyszukiwania informacji według różnych kluczy, co uwalnia użytkownika od konieczności zaznajamiania się ze skomplikowanym systemem klasyfikacyjnym – np. UKD. W celu ułatwienia użytkownikom „poruszania się po naszej bazie”, opisy bibliograficzne
w CBS zgrupowano w następujących bazach i podbazach logicznych:
•
„Książki” (podbazy: polskie i zagraniczne),
•
„Czasopisma” (podbazy: polskie i zagraniczne),
•
„Wydawnictwa GUS i US” (podbazy: wydawnictwa GUS i US),
•
„Roczniki” (podbazy: polskie i zagraniczne),
•
EUROSTAT,
•
„Zbiory historyczne”,
•
„Zbiory kartograficzne”,
•
„Dokumenty elektroniczne”,
•
„Biblioteka Cyfrowa”.
Użytkownik może prowadzić wyszukiwanie w ramach dowolnej bazy lub podbazy albo wybrać opcję
WSZYSTKIE DOKUMENTY – obejmujące przeszukiwanie całego zbioru. Roczniki statystyczne GUS i US
można znaleźć zarówno w bazie „Roczniki”, jak i w bazie „Wydawnictwa GUS i US”.
400
W komputerowym katalogu OPAC czytelnik może wyszukiwać dane o zasobach Biblioteki i uzyskać poszukiwaną informację bibliograficzną, określając w przybliżeniu dziedzinę, która go interesuje, podając nawet
niepełne nazwisko autora lub przybliżony tytuł książki bądź nazwę serii wydawniczej. Użytkownik może wydrukować informację bibliograficzną zawartą w katalogu komputerowym, co ułatwia i przyspiesza sporządzanie
wszelkiego rodzaju zestawień.
Katalog komputerowy daje użytkownikowi możliwość wyszukiwania dokumentów według kartotek: Tytułów, Autorów, Serii, Instytucji, Konferencji, Klasyfikacji, Roku wydania, Słów kluczowych, Wydawcy, Języka
dokumentu, Miejsca wydania, Roku wydania, ISSN, ISBN, Bazy [Przewodnik po katalogu… 2010].
Istnieje także możliwość przeglądania w komputerze nie tylko bazy Centralnej Biblioteki Statystycznej, ale
także przeszukiwania baz innych bibliotek (polskich i zagranicznych), co ułatwia odnalezienie informacji bibliotecznej i bibliograficznej o dokumentach przechowywanych w każdej bibliotece na świecie, posiadającej wejście
do Internetu. Ze strony domowej CBS czytelnik ma połączenia linkiem bezpośrednim m.in. z katalogami głównych bibliotek naukowych kraju, ułożonymi według miast alfabetycznie, z katalogiem rozproszonym bibliotek
polskich (KARO), z prowadzoną przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich platformą cyfrową EBIB, z Narodowym Uniwersalnym Katalogiem Centralnym (NUKAT) itp.
W końcu 2008 r. w katalogu OPAC została stworzona możliwość przeglądania koszyka nowości bibliotecznych online („Biuletyn Nabytków”) oraz usługa zamawiania książek przez Internet (wypożyczalnia online).
W latach 2006–2009 rozbudowano w Bibliotece lektorium informatyczne, w którym udostępniane są bazy wydawnictw elektronicznych. Od 2006 r. Czytelnicy mogą korzystać z katalogów i zbiorów zdigitalizowanych CBS przy 11 stacjach roboczych udostępnionych dla nich w czytelni (6), Dziale Informacji i Bibliografii
(3) i w Dziale Administratorów Systemów Informatycznych (2).
Na przeznaczonych dla czytelników komputerach udostępniane są również zbiory CD-ROM-ów (ponad
2500 egz. w zbiorach), w tym przykładowo:
•
Yearbook of Tourism Statistics, World Development Indicators, Stat-Lex, zarchiwizowane bazy ponad
100 e-wydawnictw z portalu informacyjnego GUS i Urzędów Statystycznych w województwach
(w tym przykładowo: „Kwartalnik Statystyki Międzynarodowej”, „Polska – podstawowe tendencje”
(wyd. kwartalne), „Kultura” (rocznik), „Infrastruktura komunalna” (rocznik), „Gospodarka mieszkaniowa” (rocznik), „Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych” (rocznik), „Koniunktura w przemyśle,
budownictwie, handlu, usługach i inwestycjach” (wyd. miesięczne), „Rynek wewnętrzny” (rocznik),
„Obroty towarowe handlu zagranicznego” (rocznik), „Łączność – wyniki działalności” (rocznik), „Produkcja ważniejszych wyrobów przemysłowych” (wyd. miesięczne), „Środki trwałe w gospodarce narodowej” (rocznik), „Komunikaty o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa…”, „Stan i ruch naturalny ludności w województwie…”, „Aktywność ekonomiczna ludności w województwie…”, „Budownictwo mieszkaniowe w województwie…” itd.,
•
bazy kilkudziesięciu czasopism zagranicznych (przykładowo: “Biometrics”, “Econometrica”, “Economic Journal”, “Journal of the Royal Statistical Society”, “Statistical Theory and Method Abstract”),
•
baza biblioteki cyfrowej udostępniona w kwietniu 2009 r. to ponad 260 woluminów, w tym m.in.: Statystyka Polski Stanisława Staszica wydana w Krakowie w 1809 r., „Roczniki Statystyki Galicji”, t. 1–12
za lata 1886–1897, „Wiadomości Statystyczne o mieście Lwowie”, t. 1–6 z lat 1876–1895, „Roczniki
Statystyki Przemysłu i Handlu Krajowego”, t. 1–5 za lata 1885–1889, Statystyka Polski (Kraków 1915),
401
Królestwo Polskie pod względem statystycznym (Warszawa 1900), Uwagi na zbliżający się spis ludności Józefa Buzka (Kraków 1911), Rocznik Statystyczny Królestwa Polskiego z uwzględnieniem innych
ziem polskich (1915), „Roczniki Statystyczne Królestwa Polskiego”, t. 1–2 za lata 1913–1914, „Tablice
statystyczne Polski” Ignacego Weinfelda z lat 1917–1926, „Miesięcznik Statystyczny” t. 1–6 z lat
1920–1923, Zarys teorii i praktyki badania struktury ludności metodą reprezentacyjną Jerzego Neymana (1933), najcenniejsze cimelia statystyczno-kartograficzne z XIX i przełomu XIX i XX wieku, unikatowe statystyczne karty korespondencyjne z 1914 r., „Roczniki Statystyczne RP” wydane przez Główny
Urząd Statystyczny w latach 1921–1939, publikacje wydane po I i II Powszechnym Spisie Ludności
z lat 1921 i 1931, w tym kilkunastotomowy Skorowidz Miejscowości RP, Atlas Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej z 1930 r., Obzory guberni Królestwa Polskiego z przełomu XIX i XX wieku, Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn.14 II 1946 roku, Rocznik Statystyczny 1948 i 1949, Spis Powszechny 1950 r. i wiele innych [Statystyczna Biblioteka Cyfrowa, dok. elektr.].
Zbiory zdigitalizowane udostępniane są czytelnikom w Bibliotece w lektorium informatycznym i przez Internet w wersji elektronicznej, natomiast ich oryginały przechowuje się w magazynie. Dla wygody czytelników
biblioteka umożliwia każdemu podłączenie własnego laptopa do wszystkich 40 stanowisk w czytelni.
W kwietniu 2008 r. powstała nowa strona domowa CBS, a w kwietniu 2009 r. została implementowana
w CBS nowa wersja ALEPH 500 (18.2), umożliwiająca w module ADAM budowę statystycznej biblioteki cyfrowej. Strona domowa Biblioteki w Internecie przedstawia następujące bazy informacyjne:
•
cztery katalogi zbiorów Biblioteki (OPAC w systemie ALEPH rejestrujący zbiory od 1997 r., dwa katalogi kartkowe rejestrujące zbiory z lat 1918–1980 i 1980–1996 oraz katalog publikacji wewnętrznych
i do użytku służbowego GUS z lat 1950–1988),
•
informacje o swojej historii, strukturze, podstawach prawnych (w tym dane do BIP – Biuletynu Informacji Publicznej: statut, regulaminy: organizacyjny, udostępniania zbiorów i usług), a także o organizowanym przez Bibliotekę pod patronatem Prezesa GUS Ogólnopolskim Konkursie Statystycznym,
•
bazę katalogową 16 bibliotek urzędów statystycznych w województwach,
•
bazy informacyjne Głównego Urzędu Statystycznego,
•
bazy informacyjne Urzędów Statystycznych w województwach,
•
wybrane bazy katalogowe ważniejszych bibliotek naukowych w kraju i za granicą (ponad 100),
•
bazę NUKAT (Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego).
Po wprowadzeniu CBS do Internetu Biblioteka i jej użytkownicy mogą korzystać z baz danych informacyjnych, dostępnych w tym systemie w bibliotekach polskich i zagranicznych, a także z baz statystycznych posadowionych na serwerach zagranicznych. Komputeryzacja prac umożliwia sprawne, szybkie i łatwe opracowywanie zestawień bibliograficznych dla naszych użytkowników oraz dla centrów informacyjnych bibliotek. Przyczyniła się także do rozwinięcia współpracy krajowej i zagranicznej z bibliotekami i ośrodkami dokumentacyjno-informacyjnymi (np. PolALEPH – polską grupą użytkowników systemu ALEPH, ICAU – International Conference of ALEPH Users, IGeLU – International Group of Ex Libris Users, którego CBS jest od 2005 r. członkiem).
W ostatnich latach w CBS zostały zautomatyzowane katalogi biblioteczne, zapoczątkowana współpraca
w sieci (ALEPH, VTLS, VIRTUA), jak i utworzona własna biblioteka cyfrowa. Te prace przyczyniły się w o-
402
gromnej mierze do ochrony najcenniejszych zbiorów tworzących Narodowy Zasób Biblioteczny oraz do ich
promocji i wykorzystania przez środowiska naukowe i gospodarcze.
PORTAL ELEKTRONICZNY
Za pośrednictwem Internetu polscy i zagraniczni użytkownicy mają stały dostęp do uruchomionego
w kwietniu 2009 r. nowego portalu Centralnej Biblioteki Statystycznej, do naszej bazy bibliotecznej i bibliograficznej, a także – przez dostęp do publicznego serwera CBS – mogą korzystać z katalogów ponad 100 bibliotek
polskich i zagranicznych, jak również z ok. 150 baz statystycznych urzędów statystycznych poszczególnych
krajów i organizacji międzynarodowych, zajmujących się badaniami statystycznymi.
Przez Internet można w Bibliotece otrzymać każdą informację o zasobach CBS i możliwościach wykonania
kwerendy tematycznej, skanowania zbiorów lub kserowania dokumentów i wysyłania ich pocztą tradycyjną lub
e-mailem (w.zieliń[email protected]).
System ALEPH 500 w wersji 18.2, implementowanej do CBS w kwietniu 2009 r., umożliwia utrzymywanie
wspólnego katalogu przez wiele niezależnie zarządzanych bibliotek bez żadnych dodatkowych mechanizmów.
Takie katalogi tworzą biblioteki polskich uczelni pracujące w ALEPH, umożliwiając czytelnikowi jednoczesny
dostęp do zasobów biblioteki głównej i bibliotek wydziałowych, a ponadto zamawianie egzemplarzy we wszystkich bibliotekach, do korzystania z których jest uprawniony. Ze względu na wysokie koszty licencji wielostanowiskowych Centralna Biblioteka Statystyczna udostępnia na swoim portalu od stycznia 2010 r. podkatalogi tworzone w Informatoriach Urzędów Statystycznych w systemie komputerowym BIBLIOTEKA, opracowanym
przez zespół informatyków z Urzędu Statystycznego we Wrocławiu [Łazowska 2009b].
Uruchomienie na początku 2010 r. wspólnie z Urzędem Statystycznym we Wrocławiu i we współpracy
z COIS systemu BIBLIOTEKA, opracowanego przez informatyków tego Urzędu, ma kluczowe dla rozwoju
CBS i zbudowania zintegrowanego systemu informacji statystycznej obejmującej wszystkie jednostki organizacyjne zajmujące się udostępnianiem informacji statystycznej, System BIBLIOTEKA umożliwia użytkownikom
Portalu Informacyjnego GUS wyszukiwanie informacji o księgozbiorach 16 urzędów statystycznych i oddziałów
US, Centrum Edukacji Statystycznej w Jachrance oraz Centralnego Informatorium Statystycznego.
Każdy użytkownik Internetu może dzięki niemu bez przeszkód zapoznać się nie tylko ze zbiorami CBS, dostępnymi w Internecie, ale także ze zbiorami danych statystycznych będących w księgozbiorach Informatoriów
Statystycznych w 16 US-ach, CES w Jachrance i CIS w GUS. Tak stworzony system „jednego informacyjnobibliotecznego okienka” dla użytkownika online poszerza niebywale możliwości wyszukiwawcze naszych użytkowników, ułatwia i przyspiesza pozyskiwanie przez nich informacji statystycznych, dostępnych w zbiorach
wszystkich jednostek organizacyjnych statystyki publicznej.
Nadrzędnym i wspólnym celem zarówno dla GUS, informatoriów w US-ach, jak i CES oraz CBS, stało się
podejmowanie wspólnie koordynowanych przedsięwzięć w celu doskonalenia zintegrowanego systemu informacji statystycznej, który ma udostępniać wszystkim zainteresowanym podmiotom indywidualnym i instytucjonalnym jak najbogatszą, rzetelną, wysokiej jakości informację statystyczną w sposób ograniczony jedynie względami poufności danych i bezpieczeństwa państwa. Inicjatywy te wychodzą naprzeciw użytkownikom, takim jak
np. samorządy lokalne, które dzięki tej inicjatywie mogą zdobyć szeroką wiedzę o regionie, powiecie, gminie,
którymi chcą sprawnie zarządzać. Wystarczy, że wyślą zapytanie przez Internet do Centralnej Biblioteki Staty-
403
stycznej lub do Informatorium Urzędu Statystycznego w województwie, a otrzymują pełen zestaw informacji
online dotyczący interesującego ich terenu [Łazowska 2008].
Dla wygody różnych użytkowników na początku 2010 r. otworzyliśmy na portalu specjalne, dedykowane
im repozytoria wiedzy (np. „Dla prasy”, „Statystyka regionalna”, „Dla studentów”, „Spisy powszechne”), gdzie
można znaleźć w jednym miejscu pełną informację dotyczącą tematycznych danych statystycznych i demograficznych. Przykładowo – repozytorium „Dla prasy” zawiera komunikaty z ostatnich konferencji Prezesa GUS,
obwieszczenia dotyczące czasu podania następnych komunikatów Głównego Urzędu Statystycznego o sytuacji
społeczno-gospodarczej kraju; repozytorium „Statystyka regionalna” – to bazy danych statystycznych i demograficznych w długich szeregach czasowych, pokazujące informacje dotyczące województwa, powiatu, gminy,
a repozytorium „Dla studentów” zawiera informacje dotyczące zapytań kwerendalnych i odpowiedzi na typowe,
powtarzające się pytania składane w Bibliotece bądź w Departamencie Informacji.
Działania rozszerzające funkcje informacyjne Biblioteki, zarówno w oparciu o system ALEPH, jak i system
BIBLIOTEKA w pozostałych jednostkach statystyki publicznej, zaowocowały utworzeniem nowoczesnego centrum udostępniania informacji statystycznej, bibliotecznej i bibliograficznej, sprawnie funkcjonującego ośrodka
dla szerokiego kręgu odbiorców.
Misją CBS – we współpracy z CIS, informatoriami 16 Urzędów Statystycznych i CES w Jachrance – stało
się zapewnienie i promowanie dostępu do źródeł informacji, osiągnięć naukowych i rozwiązań praktycznych
w dziedzinie statystyki, demografii i nauk pokrewnych [Oleński 2006a].
Celem wprowadzenia nowych rozwiązań w systemie informacyjnym i systemie ALEPH w CBS jest przede
wszystkim umożliwienie naszym czytelnikom przeglądanie metadanych, wykonywanie wyszukiwań pełnotekstowych w metadanych i obiektach bibliotecznych, wyszukiwanie i odczytywanie zbiorów cyfrowych przez
Web OPAC, ale także usprawnienie pracy bibliotekarzy przez maksymalną automatyzację i uproszczenie prac
bibliotecznych.
Nowe technologie informacyjne są wprowadzane po to, aby szybciej i efektywniej każdy nasz użytkownik –
na miejscu w czytelni, w lektorium informatycznym lub online – mógł uzyskać interesujący go zbiór informacji
statystycznych, demograficznych i pochodnych, będący w zasobach naszej biblioteki, bibliotek pozostałych jednostek organizacyjnych statystyki publicznej lub grupy bibliotek współpracujących z nami, bez względu na formę: tradycyjną (wersje print) czy elektroniczną (dostęp do baz online, CD–ROM, DVD itp.).
Budowa społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy to cel, misja i najważniejsze wyzwanie określające przyszłość pracy Centralnej Biblioteki Statystycznej. Rozwój udostępniania zbiorów w oparciu o budowę
biblioteki cyfrowej ma w tym kontekście znaczenie pierwszorzędne.
Priorytetowym zadaniem dla naszej Biblioteki na najbliższe lata jest zbudowanie nowej biblioteki w świecie
generacji internetowej. Zmierza się w kierunku absolutnej digitalizacji zasobów, aby ułatwić życie czytelnikom
i bibliotekarzom, a jednocześnie chronić zasoby biblioteczne przed nadmiernym ich eksploatowaniem.
Chodzi też o to, aby cyfrowe zapisy produkowane w CBS były dostępne nie tylko ze strony domowej, ale
też z wielu naukowych przeszukiwarek, jak np. Digital Book Index (www.digitalbookindex.org), metawyszukiwarką penetrującą wiele polskich serwisów z e-książkami.
Przyszłość naszej placówki i systemu udostępniania informacji w ogóle to centrum hybrydowe, łączące
harmonijnie elementy biblioteki elektronicznej i tradycyjnej, w myśl zasad uczącej się organizacji, a także rozbudowa funkcji centrum informacyjnego statystyki publicznej, w którym dbałość o zaspokojenie potrzeb na-
404
szych użytkowników będzie opierać się na wykorzystaniu najnowocześniejszych form i metod przekazu wiedzy
i informacji [Oleński 2006b]. Systemowa automatyzacja prac bibliotecznych w sposób oczywisty podnosi jakość
usług informacyjnych i rozszerza zakres oferowanej informacji przez wszystkie jednostki statystyki publicznej.
Otworzenie szerszego portalu elektronicznego CBS w 2009 r., w tym zwłaszcza uruchomienie biblioteki cyfrowej i systemu BIBLIOTEKA, znacznie powiększyło grono użytkowników Biblioteki.
Na początku prac automatyzacyjnych (lata 1996–1998) korzystało z Czytelni ok. 10 000 użytkowników
rocznie. Dziś jest ich w granicach 18 000 – 20 000 rocznie, a z monitoringu prowadzonego w systemie ALEPH
wiemy, że z portalu CBS korzysta rocznie ok. 50 000 użytkowników, co oznacza, iż dzięki szerszemu portalowi
informacyjnemu liczba użytkowników Biblioteki wzrosła w ciągu kilku lat kilkakrotnie.
Kreowanie nowej jakości usług wiąże się ze skróceniem dystansu i czasu pozyskiwania danych ze zbiorów
biblioteki wirtualnej, zwłaszcza dla czytelników mieszkających daleko od naszej siedziby. Ułatwione zostało
śledzenie nowości bibliotecznych przez uruchomienie „Koszyka nowości”, który jest rodzajem internetowego
biuletynu nabytków. Czytelnik ma też możliwość automatycznego tworzenia zestawień bibliograficznych oraz
zamawiania wybranych przez siebie skanów i kserokopii dokumentów ze zbiorów Biblioteki online. Biblioteka,
której głównym zadaniem było dotąd gromadzenie, opracowanie i prezencyjne udostępnianie zbiorów, stała się
placówką, której misją jest budowa społeczeństwa opartego na wiedzy.
WYKORZYSTANE ŹRÓDŁA I OPRACOWANIA
Woźniak-Kasperek, J.; J. Franke (2007). Biblioteki cyfrowe. Projekty – realizacje – technologie (2007). Warszawa: SBP,
212 s.
Łazowska B. (2008). Biblioteka statystyczna jako zaplecze statystyczne jednostek samorządu terytorialnego [W:] Statystyka
publiczna jedną z podstaw samorządności w państwie demokratycznym. Warszawa: GUS, s. 113–124.
Łazowska B. (2009a). 90. lat Biblioteki GUS w służbie statystyki polskiej – misja, ludzie, zadania. Warszawa: nakł. Centralnej Biblioteki Statystycznej im. Stefana Szulca, 120 s.
Przewodnik po katalogu komputerowym system ALEPH wersja 18 (2009). Warszawa: CBS, 11 s.
Łazowska B. (2009b). Wykorzystanie biblioteki cyfrowej i systemu „Biblioteka” do udostępniania zbiorów Centralnej Biblioteki Statystycznej. Wiadomości Statystyczne nr 10, s. 69–77.
Oleński J. (2006a). Misja polskiej statystyki publicznej w latach 2006–2011. Warszawa: GUS, 18 k.
Oleński J. (2006b). Infrastruktura informacyjna państwa w globalnej gospodarce. Warszawa: UW, s. 706.
Statystyczna Biblioteka Cyfrowa, dok. elektr. http://statlibr.stat.gov.pl [odczyt 26.03.2010].
405

bibliografie, bazy danych i portal elektroniczny centralnej biblioteki

Transkrypt

Podobne dokumenty

centralna biblioteka statystyczna instytucją przyjazną dla użytkownika

centralna biblioteka statystyczna im.stefana szulca w warszawie

Pobierz kartę produktu - UchwytyekranyProjektory.pl

pobierz stronę jako plik pdf - Biuletyn Informacji Publicznej GUS

pobierz stronę jako plik pdf - Biuletyn Informacji Publicznej GUS