Studium wykonalności jako narzędzie zarządzania ryzykiem w

Transkrypt

Zeszyty Naukowe UNIWERSYTETU PRZYRODNICZO-HUMANISTYCZNEGO w SIEDLCACH
Nr 91
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2011
dr Teresa Szot-Gabry
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny
w Siedlcach
Studium wykonalno ci jako narz!dzie zarz"dzania
ryzykiem w projektach infrastrukturalnych
A feasibility study as a tool of risk management
in infrastructure projects
Streszczenie: Ryzyko jest nieod !cznym elementem wszelkich przedsi"wzi"#, w tym dotyczy
tak$e projektów inwestycyjnych. Infrastrukturalne projekty inwestycyjne charakteryzuj! si" zazwyczaj du$! z o$ono%ci! dzia a& oraz wysokimi nak adami inwestycyjnymi, finansowanymi ze
%rodków publicznych. St!d wa$nym aspektem zarz!dzania takimi projektami jest zarz!dzanie
ryzykiem na etapie decyzji o podj"ciu, a nast"pnie na etapie ich wdra$ania. W opracowaniu tym
ukazano studium wykonalno%ci jako u$yteczne narz"dzie zarz!dzania ryzykiem w projektach
infrastrukturalnych.
Abstract: Risk is the relevant element of all activities, including investment projects. Infrastructure investment projects characterize mostly numerous complexities of activities, as well as
high investment inputs, financing from public funds. Thus, the important aspect of managingsuch projects is risk management in the phase of making decision, and next in their implementation. In the thesis there has been shown a feasibility study as a useful means of risk management in infrastructure projects.
Wprowadzenie
Projekty infrastrukturalne, wdra ane przez samorz!dy terytorialne i inne
podmioty publiczne, polegaj! na budowie, rozbudowie lub modernizacji
kosztownych zazwyczaj obiektów infrastruktury technicznej i spo"ecznej.
Efektem tego rodzaju projektów jest powstanie okre#lonych aktywów rzeczowych, np. odcinka drogi, #cie ki rowerowej, kanalizacji sanitarnej i obiektu oczyszczalni #cieków, albo budynku domu kultury, sali sportowej lub
basenu p"ywackiego, itp. Projekty infrastrukturalne s! co do zasady przedsi$wzi$ciami z"o onymi pod wzgl$dem technicznym, technologicznym,
prawnym, instytucjonalnym, ekonomiczno-finansowym, ect. Z tego powodu
projektom infrastrukturalnym towarzysz! ró ne czynniki ryzyka, które winny
by% zidentyfikowane w fazie opracowywania koncepcji projektu oraz monitorowane w fazie jego rzeczowej realizacji. Podj$cie decyzji o wdro eniu projektu infrastrukturalnego ma d"ugofalowe konsekwencje, poniewa w wyniku
tego rodzaju projektów ponoszone s! nie tylko kosztowne nak"ady inwesty-
130
T. Szot-Gabry!
cyjne, ale te powstaje konieczno#% utrzymywania powsta"ych obiektów, tzn.
ponoszenia kosztów eksploatacyjnych w fazie ich u ytkowania.
Z"o ono#% projektów infrastrukturalnych oraz wielostronne czynniki ryzyka zwi!zane z ich ocen! i wdro eniem prowadz! do konieczno#ci poszukiwania metod i narz$dzi identyfikacji oraz zarz!dzania ryzykiem projektu.
Funkcj$ zbioru analiz w odniesieniu do projektów infrastrukturalnych odgrywa dokument zwany studium wykonalno#ci. Studium wykonalno#ci jest zbiorem analiz i prognoz, w którym dokonywana jest wieloaspektowa analiza
i ocena wykonalno#ci planowanego przedsi$wzi$cia inwestycyjnego, mi$dzy
innymi w kontek#cie jego wykonalno#ci prawnej, instytucjonalnej, techniczno-technologicznej, ekonomiczno-finansowej. Wymieniony zakres analiz ma
umo liwi% podj$cie racjonalnej decyzji nie tylko w kwestii zasadno#ci przeprowadzenia projektu z punktu widzenia potrzeb spo"ecznych, które ma zaspokaja%, ale te identyfikacji i zarz!dzania g"ównymi czynnikami ryzyka,
które mog! udaremni% wdro enie projektu, b!d& doprowadzi% do nieosi!gni$cia za"o onych w nim celów w oczekiwanym wymiarze.
Celem tego opracowania jest ukazanie metodologii i zakresu analiz zawartych w dokumencie studium wykonalno#ci, dotycz!cego wybranego infrastrukturalnego projektu inwestycyjnego. W efekcie ukazane zosta"o znaczenie studium wykonalno#ci, jako u ytecznego narz$dzia zarz!dzania
wielowymiarowym ryzykiem projektu, w szczególno#ci w zakresie ryzyka
finansowego w odniesieniu do kwestii nieosi!gni$cia efektów zak"adanych
w analizie ekonomiczno-finansowej.
Specyfika inwestycyjnych projektów infrastrukturalnych
Projekty infrastrukturalne s! przyk"adem szerszej grupy przedsi$wzi$%
zwanych projektami, realizowanych przez podmioty publiczne i prywatne we
wspó"czesnych warunkach gospodarczych. W odró nieniu od bie !cych,
codziennych dzia"a', projektem mo na okre#li% przedsi$wzi$cie realizowane
przez okre#lon! organizacj$, które jest przedsi$wzi$ciem nowym, nietypowym, odmiennym od dzia"a' rutynowych1. Projekt to operacja o jasno okre#lonych celach, sk"adaj!ca si$ z ca"ej serii robót, dzia"a' lub us"ug, której celem jest wykonanie niepodzielnego zadania, posiadaj!cego sprecyzowany
charakter gospodarczy lub techniczny. Zespo"y dzia"a' tworz!cych projekt
powinny zachowa% spójny i skoordynowany charakter i prowadzi% do #ci#le
okre#lonego celu.
J. Davidson Frame wskazuje na cztery charakterystyczne cechy projektów, które odró niaj! je od innych przedsi$wzi$%2:
projekty s! zorientowane na cel – projekty s! skierowane na osi!gni$cie okre#lonych rezultatów, to znaczy s! zorientowane na cel.
D! enie do osi!gni$cia tego celu jest si"! nap$dow! ca"ego projek-
1
M. Pawlak, Zarz!dzanie projektami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 17.
J. Davidson Frame, Zarz!dzanie projektami w organizacjach, WIG–PRESS, Warszawa 2001,
s. 2-6.
2
Seria: Administracja i Zarz dzanie (18)2011
ZN nr 91
Studium wykonalno!ci jako narz"dzie zarz dzania ryzykiem w projektach infrastrukturalnych
131
tu. Temu w"a#nie s"u ! wszystkie wysi"ki zwi!zane z planowaniem
i wdra aniem poszczególnych dzia"a',
projekty polegaj! na skoordynowanym podejmowaniu powi!zanych
ze sob! dzia"a' – projekty s! z natury swej z"o one. Polegaj! na
przeprowadzeniu licznych, powi!zanych ze sob! dzia"a',
projekty maj! sko'czony czas trwania, a tak e pocz!tek i koniec –
projekty realizuje si$ w #ci#le okre#lonym czasie na podstawie przyj$tego harmonogramu,
wszystkie projekty s! do pewnego stopnia wyj!tkowe – ka dy projekt jest do pewnego stopnia przedsi$wzi$ciem niepowtarzalnym
i jedynym w swoim rodzaju.
Definiuj!c poj$cie projektu mo na poda% jego okre#lenie, jako wyodr$bnionego koncepcyjnie, organizacyjnie, rzeczowo i finansowo przedsi$wzi$cia, podejmowanego przez dan! organizacj$ w celu osi!gni$cia okre#lonych rezultatów. Projekty infrastrukturalne przeprowadzane s! przez
podmioty publiczne w celu zapewnienia w"a#ciwej infrastruktury dla zaspokajania potrzeb spo"ecznych. Ten w"a#nie powód jest g"ówn! przes"ank! do
podejmowania projektów inwestycyjnych, polegaj!cych m.in. na budowie
dróg, chodników, #cie ek rowerowych, wodoci!gów, oczyszczalni #cieków,
kanalizacji sanitarnej, sal sportowych, domów kultury, bibliotek, itp. Gmina
jako jednostka samorz!du terytorialnego odpowiada m.in. za organizacj$
gospodarki komunalnej i budow$ odpowiedniej infrastruktury technicznej
i spo"ecznej, co poci!ga za sob! konieczno#% budowy kosztownych obiektów infrastrukturalnych. Szczegó"owy zakres zada' gminy okre#la artyku" 7
ustawy o samorz!dzie gminnym3, w którym wskazano m.in. odpowiedzialno#% gminy w zakresie:
"adu przestrzennego, gospodarki nieruchomo#ciami, ochrony #rodowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej;
gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego;
wodoci!gów i zaopatrzenia w wod$, kanalizacji, usuwania i oczyszczania #cieków komunalnych, utrzymania czysto#ci i porz!dku oraz
urz!dze' sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energi$ elektryczn! i ciepln! oraz gaz;
edukacji publicznej;
kultury, w tym bibliotek gminnych i instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami”4.
Gmina odpowiada zatem za szereg zada', w tym takich, które wymagaj! budowy i utrzymania odpowiedniej infrastruktury. Polityka inwestycyjna
jednostki samorz!du terytorialnego polega na #wiadomym i celowym wyborze przedsi$wzi$% inwestycyjnych wed"ug ustalonych kryteriów oraz odpowiednim doborze &róde" ich sfinansowania. W zale no#ci od przyj$tych kry-
3
4
Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku O samorz!dzie gminnym, Dz.U. 2001 nr 142 poz. 1591.
W ustawie wymienia si$ 20 kategorii zada'.
ZN nr 91
132
T. Szot-Gabry!
teriów, mo na wyró ni% ró ne kategorie projektów inwestycyjnych, np. projekty dotycz!ce5:
infrastruktury technicznej i komunalnej: drogi, oczyszczalnie #cieków, kanalizacja, wodoci!gi, wysypiska #mieci;
infrastruktury spo"ecznej: szko"y, sale gimnastyczne, domy kultury,
domy opieki spo"ecznej, szpitale.
Z uwagi na zakres rzeczowy i charakter powsta"ej infrastruktury mog!
by% to projekty typu:
budowa nowej infrastruktury;
rozbudowa istniej!cej infrastruktury;
odtworzeniowe, modernizacyjne;
remonty, adaptacje, rewitalizacja.
Zanim dochodzi do realizacji projektu w sensie rzeczowym, etap wdroenia poprzedza faza koncepcyjna przygotowania projektu, która ko'czy si$
podj$ciem decyzji o podj$ciu lub zaniechaniu analizowanego przedsi$wzi$cia. W odniesieniu do projektu mo na mówi% o cyklu zarz!dzania projektem.
W fazie opracowywania i analizy koncepcji projektu ma miejsce identyfikacja
istotnych, zwi!zanych z nim czynników ryzyka.
Zarz"dzanie projektem infrastrukturalnym
Na upowszechnienie zagadnie' zarz!dzania projektami w Polsce ma
niew!tpliwie wp"yw powstanie mo liwo#ci ubiegania si$ o dotacje przez
podmioty realizuj!ce okre#lone projekty, spe"niaj!ce wymogi unijnych programów. Zrodzi"o si$ zatem okre#lenie projekty unijne, b!d& projekty europejskie, definiowane jako zbiory czynno%ci podejmowanych dla osi!gni"cia
jasno okre%lonych celów w wyznaczonym czasie i przy pomocy przeznaczonego na to bud$etu6. Zgodnie z jedn! z definicji opracowanych na potrzeby
wdra ania unijnych programów pomocowych mo na wskaza%, e: projekt to
zorganizowany i u o$ony w czasie (z okre%lonym pocz!tkiem i ko&cem) ci!g
wielu dzia a&, zmierzaj!cy do osi!gni"cia konkretnego i mierzalnego wyniku,
adresowany do wybranych grup odbiorców, wymagaj!cy zaanga$owania
znacznych, lecz limitowanych %rodków rzeczowych, ludzkich i finansowych7.
Wraz z wyodr$bnieniem przedsi$wzi$% zwanych projektami zrodzi"y si$
koncepcje zarz!dzania projektami. Najogólniej, niezale nie od rodzaju projektu, mo na wyró ni% cztery fazy w cyklu ycia projektu8:
5
T. Szot-Gabry#, Metoda „luki finansowej” w finansowaniu inwestycji z funduszy strukturalnych,
Zeszyty Naukowe Akademii Podlaskiej w Siedlcach, Seria: Administracja i Zarz!dzanie, nr 85,
12(2010), s. 101-116.
6
Aid Delivery Methods. Volume 1: Project Cycle Management Guidelines, European Commission, Europe Aid Cooperation Office, Brussels 2004, s. 8, za: Podr"cznik zarz!dzania projektami mi"kkimi w kontek%cie Europejskiego Funduszu Spo ecznego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006, s. 8.
7
Podr"cznik zarz!dzania projektami mi"kkimi w kontek%cie Europejskiego Funduszu Spo ecznego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006, s. 8.
8
J. Davidson Frame, Zarz!dzanie projektami w organizacjach, WIG–PRESS, Warszawa 2001,
s. 7.
ZN nr 91
133
koncepcja, czyli innymi s"owy wyobra enie projektu (project conception),
planowanie (planning),
wdro enie (implementation),
zako'czenie (termination).
W odniesieniu do rzeczowych projektów inwestycyjnych infrastrukturalnych mo na przyj!% podzia" na nast$puj!ce fazy (etapy):
faz$ przygotowawcz!, w ramach której powstaje koncepcja projektu
oraz wymagana dokumentacja,
faz$ inwestycyjn!, w której nast$puje budowa okre#lonych obiektów,
faz$ operacyjn!, która dotyczy u ytkowania powsta"ej infrastruktury.
Podstawow! zasad! przygotowania projektów inwestycyjnych do wdraania jest zatem uwzgl$dnienie cyklu inwestycyjnego, co w praktyce przek"ada si$ na nast$puj!ce dzia"ania:
okre#lenie celów przeprowadzenia projektu – zgodnie z zasad!, e
projekt rozwi!zuje zidentyfikowany problem;
analiza wariantów projektu oraz wybór wariantu optymalnego ze
wzgl$du na cel, który ma by% osi!gni$ty oraz uwarunkowania techniczne, prawne i finansowe;
okre#lenie produktu, rezultatów i oddzia"ywania projektów oraz dobranie adekwatnych do ich pomiaru wska&ników;
kalkulacja nak"adów inwestycyjnych, wydatków eksploatacyjnych
oraz monta finansowy z uwzgl$dnieniem kosztów kwalifikowanych,
kosztów niekwalifikowanych oraz podatku VAT;
opracowanie harmonogramu wdra ania projektu.
W sensie wykonawczym zarz!dzanie projektem to zastosowanie wiedzy, do#wiadcze', narz$dzi, metod oraz technik w dzia"aniach projektowych
w celu osi!gni$cia wyznaczonych celów g"ównych i po#rednich w okre#lonym czasie. Zarz!dzanie projektem obejmuje m.in. planowanie, harmonogramowanie, realizacj$, kontrol$ i rozliczanie zada' sk"adaj!cych si$ na realizacj$ celów projektu9.
Celem zarz!dzania projektami (project managment) jest planowanie,
organizowanie i kontrolowanie wszystkich dzia"a' tak, aby projekt zosta"
z powodzeniem zrealizowany mimo pojawiaj!cych si$ trudno#ci i ryzyka.
Proces ten zaczyna si$, zanim jeszcze zostan! zaanga owane jakiekolwiek
zasoby, i jest kontynuowany dopóty, dopóki wszystkie prace nie zostan! wykonane. Celem jest to, aby ostateczny wynik usatysfakcjonowa" zarówno
wykonawc$ projektu, jak i klienta10.
W odniesieniu do projektów unijnych, narz$dziem rekomendowanym
przez Komisj$ Europejsk! do definiowania i planowania projektów wspó"finansowanych ze #rodków UE jest metodologia zarz!dzenia cyklem projektu
9
K.B. Matusiak (red.), Innowacje i transfer technologii. S ownik poj"#, Polska Agencja Rozwoju
Przedsi$biorczo#ci, Warszawa 2008, s. 389.
D. Lock, Podstawy zarz!dzania projektami, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2003, s. 15.
10
ZN nr 91
134
T. Szot-Gabry!
(PCM). Zarz!dzanie cyklem projektu (Project Cycle Management) to model
realizacji z"o onych przedsi$wzi$% przyj$ty przez Komisj$ Europejsk!
w 1992 roku. Pozwala jasno sprecyzowa% cele, zadania i efekty projektu
przy jednoczesnym zminimalizowaniu ryzyka niepowodzenia. Opiera si$ na
za"o eniu, e projekty maj! cykliczny charakter, tzn. s! zamkni$tymi ca"o#ciami sk"adaj!cymi si$ z powtarzalnych faz i etapów, a wi$c mo na znale&%
dla nich ogólne wytyczne11. Cykl projektu sk"ada si$ z pi$ciu faz:
programowania,
identyfikacji,
formu"owania,
wdra ania,
ewaluacji i audytu.
Podchodz!c od strony praktycznej do kwestii przygotowania projektu
unijnego mo na powiedzie%, e zarz!dzanie cyklem projektu to schemat
procedury, w której najpierw identyfikuje si$ i opisuje rzeczywi#cie istniej!ce
problemy, a nast$pnie planuje, wdra a, monitoruje i ocenia dzia"ania maj!ce
je rozwi!za%12. Odbywa si$ to z zastosowaniem narz$dzi analizy interesariuszy, problemów, celów oraz matrycy logicznej projektu.
Zarz!dzanie projektami obejmuje nast$puj!ce zmienne czynniki: zakres, czas, koszty (bud et), jako#% i ryzyko. Na tej podstawie mo na wyró ni% obszary zarz!dzania w ramach projektu, takie jak:
zarz!dzanie integracj!,
zarz!dzanie zakresem,
zarz!dzanie czasem,
zarz!dzanie kosztami,
zarz!dzanie jako#ci!,
zarz!dzanie ryzykiem,
zarz!dzanie zasobami ludzkimi,
zarz!dzanie komunikacj!.
Wielu autorów podkre#la rol$ sprawnego wspó"dzia"ania cz"onków zespo"u projektowego oraz lidera projektu, dla sukcesu ca"ego przedsi$wzi$cia13.
Metodologia formu"owania projektów infrastrukturalnych dotyczy fazy
wy"aniania projektu jako przedsi$wzi$cia, którego zrealizowanie doprowadzi
do rozwi!zania zidentyfikowanych problemów i zaspokojenia okre#lonych
potrzeb spo"ecznych. Je#li nawet po tej analizie przeprowadzenie projektu jest jak najbardziej uzasadnione, nie jest to jednak wystarczaj!cy zakres analiz, aby podj!% decyzj$ o wdro eniu projektu. Konieczne jest przeprowadzenie wieloaspektowej analizy wykonalno#ci przedsi$wzi$cia, w tym
techniczno-technologicznej, prawnej, instytucjonalnej oraz finansowo-ekonomicznej, które wyka ! wykonalno#% i zasadno#% podj$cia realizacji
11
Podr"cznik zarz!dzania projektami mi"kkimi w kontek%cie Europejskiego Funduszu Spo ecznego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006, s. 9.
12
F. Spreckley, B. Grucza, Zarz!dzanie cyklem projektu, Fundacja Fundusz Wspó"pracy, Warszawa 2005, s. 6.
13
Patrz np.: A.P. Wiatrak, Rola mened$era i zakres pracy kierowniczej w zarz!dzaniu projektami, „Problemy Zarz!dzania” 4/2008 (22), s. 169-178.
ZN nr 91
135
analizowanego projektu. Ten etap analizy ma za zadanie zbada%, czy i jakie
czynniki utrudniaj! b!d& uniemo liwiaj! przeprowadzenie projektu. W ka dym z wymienionych aspektów projekt musi by% wykonalny, aby zidentyfikowa% i zniwelowa% ryzyko zwi!zane z realizacj! projektu. Z punktu widzenia kryteriów przyj$tych w programach dotacji ze #rodków Unii Europejskiej
istotny jest tak e wp"yw projektu na polityki horyzontalne: równych szans,
ochrony #rodowiska i rozwoju spo"ecze'stwa informacyjnego.
Dzi$ki zastosowaniu opisanej metodologii finansowanie znajduj! projekty celowe i najbardziej po !dane z punktu widzenia potrzeb spo"eczno#ci,
której maj! s"u y%, oraz takie, w odniesieniu do których jest niewielkie ryzyko
niepowodzenia. Dokumentem, w którym zawarte s! stosowane analizy, jest
studium wykonalno#ci danego projektu infrastrukturalnego. Przeprowadzenie analiz sk"adaj!cych si$ na tre#% studium wykonalno#ci pozwala na zidentyfikowanie czynników ryzyka w odniesieniu do projektu oraz skuteczniejsze
zarz!dzanie ryzykiem w fazie wdra ania projektu.
Ryzyko w projektach infrastrukturalnych
- typologia ryzyka i zakres ryzyka finansowego
Ryzyko jest jednym z obszarów zarz!dzania projektem infrastrukturalnym. Ryzyko jest poj$ciem wieloznacznym, a w literaturze z zakresu nauk
o zarz!dzaniu rozpatrywane jest w ró nych aspektach. Badania dotycz!ce
ryzyka prowadz! mi$dzy innymi do okre#lania kategorii ryzyka (klasyfikacja
ryzyka), czynników wp"ywaj!cych na jego powstawanie oraz metod zwi!zanych z jego ograniczaniem. Jedna z definicji zawarta w S owniku j"zyka polskiego okre#la ryzyko jako mo liwo#% niepowodzenia, pora ki, straty oraz
przedsi$wzi$cie, czyn, którego wynik jest niepewny14.
Poj$cie „ryzyko” u ywa si$ cz$sto w dwojakim znaczeniu:
ryzyko oznacza tak! sytuacj$, w której przysz"ych warunków gospodarowania nie mo na przewidzie% z ca"! pewno#ci!, natomiast znane jest prawdopodobie'stwo wyst!pienia tych warunków;
przez ryzyko rozumie si$ mo liwo#% powstania odchyle' od zamierzonych efektów dzia"ania – odchylenia te mog! by% przewidziane
za pomoc! rachunku prawdopodobie'stwa.
Ryzyko przejawia si$ poprzez tzw. czynniki ryzyka o charakterze zewn$trznym (czynniki makro- i mikroekonomiczne) oraz wewn$trznym wzgl$dem danego podmiotu, które kszta"tuj! warunki jego dzia"ania. Zarz!dzanie
ryzykiem mo e by% rozumiane jako proces formu"owania planu dzia"ania
zmierzaj!cego do optymalizacji ryzyka w funkcjonowaniu podmiotu i do podejmowania w tym celu racjonalnych decyzji nakierowanych na minimalizacj$ lub eliminacj$ negatywnych skutków ryzyka, ujawniaj!cego si$ w ró nych obszarach funkcjonowania danej organizacji. Proces taki powinien
uwzgl$dnia% systematyczne badanie problemu ryzyka w podmiocie, identyfikowanie czynników ryzyka, szacowanie jego poziomu oraz implementacj$
14
B. Dunaj, (red.), S ownik j"zyka polskiego, Wydawnictwo WILGA, Warszawa 2005, s. 616.
ZN nr 91
136
T. Szot-Gabry!
kompleksowego modelu reakcji na ryzyko15. Przytoczone sformu"owania dotycz! tak e zarz!dzania ryzykiem w projekcie inwestycyjnym.
Proces zarz!dzania ryzykiem obejmuje nast$puj!ce g"ówne fazy16:
identyfikacja i analiza ryzyka,
ocena i sformu"owanie wariantów przeciwdzia"ania;
ograniczanie i eliminowanie przyczyn ryzyka,
kontrola, monitoring i ocena skuteczno#ci podj$tych dzia"a'.
Ryzyko dotycz!ce przeprowadzenia projektu inwestycyjnego infrastrukturalnego ma charakter wielowymiarowy i wieloaspektowy. Czynniki ryzyka,
które mog! wp"ywa% na wykonalno#% projektu s! ró norodne i mo na jest
sklasyfikowa% wed"ug ró nych kryteriów, np. wymienionych w tabeli 1.
Tabela 1. Klasyfikacja ryzyka
Table 1. Classification of the risk
Kryterium klasyfikacji ryzyka
Wed"ug charakteru relacji
"!cz!cych dany podmiot
ze spó"k! powo"an!
do realizacji projektu
Wed"ug faz ycia projektu
Wed"ug przyczyn
(kryterium przedmiotowe)
Wed"ug zasi$gu
przestrzennego czynników
ryzyka
Kryterium dywersyfikacji ryzyka
Rodzaj ryzyka
Kapita"owe
Ubezpieczeniowe
Bankowe
faza przygotowawcza
faza budowy
faza eksploatacji
Ekonomiczne:
&róde" finansowania (kredytowe) i finansowe
rynkowe (patronatu)
utraty zabezpiecze'
zarz!dzania i dzia"alno#ci operacyjnej
Techniczne:
nieuko'czenia (technologiczne, przekroczenia
bud etu, czasu)
eksploatacyjne (techniczne)
rezerw geologicznych
zanieczyszczenia #rodowiska
Pozosta"e:
polityczne, prawne, makroekonomiczne
si"y wy szej
Czynniki makroekonomiczne
Czynniki mezoekonomiczne
Czynniki mikroekonomiczne
Systematyczne (rynkowe, sta"e, niedywersyfikowalne)
Specyficzne (nierynkowe, zmienne, dywersyfikowalne)
(ród"o: A. Wojewnik-Filipkowska, Project Finanse w inwestycjach infrastrukturalnych, CeDeWu,
Warszawa 2008, s. 96.
15
P. Bu"a, Zarz!dzanie ryzykiem w jednostkach gospodarczych. Aspekt uniwersalistyczny,
Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2003, s. 6.
16
T.T. Kaczmarek, Ryzyko i zarz!dzanie ryzykiem. Uj"cie interdyscyplinarne, Difin, Warszawa
2006, s. 98-103.
ZN nr 91
137
Niebagateln! rol$ w zarz!dzaniu ryzykiem projektu odgrywa faza koncepcyjna, inaczej przygotowawcza, w której zapada decyzja o przyj$ciu projektu o realizacji. W tej fazie nale y dokona% identyfikacji ryzyka mi$dzy innymi w sferze organizacyjnej, technicznej, prawnej oraz &róde" finansowania
i przysz"ej wykonalno#ci ekonomiczno-finansowej w fazie eksploatacji, aby
podj!% racjonaln! decyzj$ o wdro eniu projektu lub jego zaniechaniu.
Niektórzy autorzy wyró niaj! w zarz!dzaniu projektami faz$ przygotowawcz!, poprzedzaj!c! wykonawstwo projektu oraz dzia"alno#% kontrolno-koordynacyjn! w fazie wykonawstwa projektu. W fazie przygotowawczej zarz!dzania projektami realizowane s! nast$puj!ce etapy17:
inicjowanie projektu – w tym: analiza potrzeb, formu"owanie, zg"aszanie i ocena inicjatyw projektów, przyj$cie lub odrzucenie inicjatywy projektu;
definiowanie i wyznaczenie celów projektu – w tym: sprecyzowanie
projektu, analiza i ocena ryzyka, ocena nak"adów i korzy#ci zwi!zanych z realizacj! projektu, podj$cie przez kierownictwo decyzji o realizacji projektu oraz wyznaczenie celów jego realizacji;
powo"ywanie i organizowanie zespo"u projektowego – w tym: wybór
instytucjonalnej formy realizacji projektu, powo"anie kierownika i innych organów, organizowanie pracy zespo"u projektowego, opracowanie planu pracy oraz ich zatwierdzenie;
okre#lanie struktury projektu – w tym: sprecyzowanie celów projektów, ustalenie kryteriów podzia"u projektu i jego struktury hierarchicznej, okre#lenie struktury koordynacji projektu i zatwierdzenie jej
przez kierownictwo;
planowanie przebiegu projektu – w tym: okre#lenie czasu i terminów
realizacji czynno#ci w ramach projektu, okre#lenie krytycznych elementów projektu, weryfikacja i zatwierdzenie planu;
planowanie wykorzystania zasobów projektu – w tym: okre#lenie zapotrzebowania na zasoby, planowanie zasobów ludzkich i materialnych, planowanie kosztów, finansowania i bud etowanie projektu,
zatwierdzenie planu zasobów, podj$cie decyzji o wykonawstwie projektu;
organizowanie wykonawstwa projektów – w tym: pozyskanie #rodków finansowych na realizacj$ projektu, planowanie podzia"u zada',
poszukiwanie dostawców i podwykonawców, kontraktowanie dostaw
i us"ug, opracowanie systemu motywowania i kontroli jako#ci, zatwierdzenie organizacji wykonawstwa projektu.
Wymienione etapy s! na bie !co koordynowane i kontrolowane, zatem
mamy do czynienia z kontrolowaniem i koordynowaniem przygotowania wykonawstwa projektu. Natomiast w kolejnej fazie wdro eniowej, zwanej kontrolno-koordynacyjn! zarz!dzania projektami, realizowane s! nast$puj!ce
etapy:
17
M. Trocki, B. Grucza, K. Ogonek, Zarz!dzanie projektami, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 36-71.
ZN nr 91
138
T. Szot-Gabry!
kontrola wykonawstwa projektu, w tym: kontrola terminów, zu ycia
zasobów, kosztów, dostaw i podwykonawstwa, ryzyka, jako#ci i pracy zespo"u projektowego;
koordynacja wykonawstwa projektu – w tym: koordynacja terminów,
zu ycia zasobów, kosztów, dostaw i podwykonawstwa, ograniczanie
ryzyka, koordynacja pracy zespo"u projektowego;
zamkni$cie projektu – w tym: odbiór projektu i jego rozliczenie,
opracowanie raportu z realizacji projektu, podj$cie decyzji o zako'czeniu projektu i rozwi!zanie zespo"u projektowego.
Wed"ug J. Zemke ryzyko jest stanem towarzysz!cym decyzjom i dzia"aniom zarz!du w procesach realizacji za"o e' strategii. Oceny stanu ryzyka
dokonujemy w procesie obserwacji i pomiaru zmiennych kontrolowanych,
zidentyfikowanych w planie wizji strategicznego rozwoju organizacji18. Autor
dokona" szerokiego przegl!du ryzyka strategicznego i operacyjnego organizacji, wymieniaj!c mi$dzy innymi ryzyka zarz!dzania potencja"em finansowym, maj!tkiem, zasobami pracowniczymi, zasobami organizacyjnymi, ryzyka produktu i technologii, kosztów dzia"a', logistyki i zaopatrzenia, itd.
Identyfikuj!c kategorie ryzyka w projektach infrastrukturalnych mo na
wskaza% nast$puj!ce, istotne obszary ryzyka, warunkuj!ce powodzenie jego
przeprowadzenia:
ryzyko wyboru projektu nieuzasadnionego, tzn. takiego, który nie
odpowiada na wa ne potrzeby spo"eczne – ryzyko tego rodzaju jest
ograniczane poprzez analiz$ otoczenia spo"eczno-gospodarczego
projektu i problemów, które ma rozwi!za% przeprowadzenie projektu,
analiz$ interesariuszy, ich problemów i potrzeb oraz konfrontacj$
wyników tych analiz z zapisami strategicznych programów inwestycyjnych gminy (Wieloletni Plan inwestycyjny jako element Strategii
Rozwoju Lokalnego);
ryzyko dotycz!ce planowanych rozwi!za' technicznych i technologicznych – takiemu ryzyku ma zapobiec analiza zakresu rzeczowego
i mo liwych wariantów;
ryzyko prawne i instytucjonalne – w tym zakresie mieszcz! si$ np.
nieuregulowane kwestie w"asno#ci gruntów, na których na powsta%
infrastruktura, albo kwestia wy"onienia wykonawcy w drodze przeprowadzenia procedury zamówie' publicznych;
ryzyko zachowania ram czasowych projektu – takiemu ryzyku ma
zapobiec przygotowanie w fazie programowania harmonogramu
uwzgl$dniaj!cego mo liwe, czasowe przesuni$cia terminów realizacji poszczególnych etapów;
ryzyko finansowe, zwi!zane z opracowanym bud etem zada' i dzia"a' oraz &ród"ami finansowania projektu oraz ryzyko b"$dnej kalkulacji efektów ekonomiczno-finansowych – ograniczaniu tej kategorii ryzyka s"u y opracowanie rachunku kosztów i korzy#ci oraz analizy
18
J. Zemke, Ryzyka zarz!dzania organizacj! gospodarcz!, Wydawnictwo Uniwersytetu Gda'skiego, Gda'sk 2009, s. 91.
ZN nr 91
139
wra liwo#ci wska&ników charakteryzuj!cych projekt, w sytuacji
zmian istotnych sk"adników, np. kosztów inwestycyjnych.
Odnosz!c kwestie zarz!dzania ryzykiem do zarz!dzania projektami,
ocena zasadno#ci projektu, pod k!tem relacji nak"adów do efektów oraz
identyfikacja czynników ryzyka dokonywana jest w fazie planowania w stosowych dokumentach. W odniesieniu do projektów infrastrukturalnych jest
do studium wykonalno#ci.
Cele sporz"dzenia i zakres analiz zawartych w studium wykonalno ci
Podstawowym celem przygotowania studium wykonalno#ci dla projektu
inwestycyjnego jest wieloaspektowa analiza badanego przedsi$wzi$cia pod
k!tem jego wykonalno#ci, np. w aspekcie prawnym, instytucjonalnym, technicznym, technologicznym, ekonomiczno-finansowym, ze wzgl$du na wymogi ochrony #rodowiska, itd. Pozwala to na minimalizacj$ ryzyka przyj$cia
do realizacji projektu, który jest w jakim# aspekcie niewykonalny albo nieracjonalny. Zatem celem przeprowadzanych analiz jest wykazanie zasadno#ci
przeprowadzenia planowanego przedsi$wzi$cia oraz okre#lenie jego ram
organizacyjnych, które – podj$te na etapie koncepcyjnym – pozwalaj! na
ograniczanie ryzyka w fazie jego wdra ania. Typowymi narz$dziami w tym
zakresie s! na przyk"ad: opracowanie harmonogramu i bud etu, okre#lenie
sk"adu osobowego zespo"u projektowego, odpowiedzialnego za przygotowanie i przeprowadzenie planowanego przedsi$wzi$cia. W sk"ad zespo"u
projektowego powo"ywani s! specjali#ci z ró nych dziedzin (np. prawnik,
skarbnik, sekretarz gminy, inspektor ds. inwestycji), poniewa projekt ma
charakter interdyscyplinarny i jego w"a#ciwe przygotowanie wymaga kompetencji z ró nych dziedzin.
W odpowiedzi na pytanie, jakie s! ogólne cele sporz!dzenia studium
wykonalno#ci, mo na stwierdzi%, e studium wykonalno#ci pozwala mi$dzy
innymi na19:
okre#lenie zakresu rzeczowego przedsi$wzi$cia oraz g"ównych parametrów technicznych,
oszacowanie nak"adów inwestycyjnych i eksploatacyjnych oraz
okre#lenie ich harmonogramu, co pozwala na zaplanowanie wydatków, a tak e okre#lenie &róde" ich sfinansowania,
ocen$, czy analizowana inwestycja jest uzasadniona ze spo"ecznego punktu widzenia,
potwierdzenie dla zasadno#ci analizowanego wariantu inwestycji,
stwierdzenie, e nie zidentyfikowano istotnych zagro e' zwi!zanych
z realizacj! i eksploatacj! analizowanej inwestycji.
W typowym uk"adzie studium wykonalno#ci dokument ten zawiera wyodr$bnione cz$#ci, zawieraj!ce analizy projektu w okre#lonym aspekcie. Na
przyk"ad zgodnie z wytycznymi do sporz!dzenia studium wykonalno#ci dla
19
T. Szot-Gabry#, Projekty inwestycyjne infrastrukturalne i biznesowe. Aspekty metodologiczne
i praktyczne, Difin, Warszawa 2011, s. 126.
ZN nr 91
140
T. Szot-Gabry!
projektów przedk"adanych do dofinansowania z Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013, dokument studium zawiera trzy g"ówne rozdzia"y20:
1. Wykonalno#% techniczno-technologiczna.
2. Wykonalno#ci ekonomiczno-finansowa.
3. Wykonalno#% instytucjonalna.
W ramach cz$#ci studium dotycz!cej wykonalno#ci technicznotechnologicznej analizuje si$ w pierwszej kolejno#ci istniej!ce problemy
w otoczeniu spo"eczno-gospodarczym projektu, które s! przes"ank! do
okre#lenia celów projektu. Ogólna formu"a logiczna w tej cz$#ci przygotowania projektu opiera si$ na za"o eniu, e projekt jest odpowiedzi! na zidentyfikowane problemy, niedogodno#ci i deficyty, dotykaj!ce interesariuszy projektu. Nast$pnie okre#la si$ cele projektu, które s! odwróceniem problemów
w stan pozytywny, i bada si$ mo liwe warianty techniczne i organizacyjne
osi!gni$cia tych celów. Po wyborze wariantu projektu opracowuje si$ harmonogram tego przedsi$wzi$cia. Wykonalno#% techniczno-technologiczn!
zamyka matryca logiczna, która jest zestawieniem ukazuj!cym w syntetyczny sposób logik$ interwencji poprzez projekt w stan aktualny, tzn. spójno#%
koncepcji projektu pod wzgl$dem problemów, wynikaj!cych z nich celów
oraz sposobu ich rozwi!zania.
Wykonalno#% instytucjonalna projektu wyra a si$ przede wszystkim
zdolno#ci! instytucji odpowiedzialnej za realizacj$ projektu do skutecznego
przeprowadzenia procesu inwestycyjnego, przewidzianego w projekcie.
W tej cz$#ci studium bada si$ ryzyka natury organizacyjnej i prawnej, które
zagra aj! wdro eniu projektu, oraz wp"yw projektu na #rodowisko naturalne.
Wa ne jest tak e wskazanie sposobu utrzymania projektu w fazie eksploatacji, a nie jedynie skuteczne przeprowadzenie fazy inwestycyjnej.
W zakresie badania wykonalno#ci ekonomiczno-finansowej bada si$
nast$puj!ce aspekty projektu i zwi!zane z nimi ryzyka:
1. Punktem wyj#cia jest okre#lenie nak"adów inwestycyjnych oraz harmonogramu ich ponoszenia.
2. Nast$pnie okre#la si$ &ród"a finansowania nak"adów inwestycyjnych,
ze wskazaniem proporcji #rodków w"asnych i dotacji unijnych
w ogólnej strukturze finansowania, je#li jest to projekt przedk"adany
do konkursu o dotacj$ inwestycyjn!.
3. Nale y dokona% analizy sytuacji finansowej inwestora – gminy, pod
k!tem zdolno#ci do sfinansowania deklarowanego wk"adu w"asnego
oraz utrzymania projektu w fazie eksploatacyjnej.
4. Nast$pnie dokonuje si$ analizy finansowej projektu, rozpoczynaj!c
od kalkulacji przychodów, je#li w okresie eksploatacji powsta"ej infrastruktury pobierane b$d! od u ytkowników op"aty. Z przychodami
zestawia si$ oszacowane koszty operacyjne w przewidywanym
20
Wytyczne ogólne do studiów wykonalno%ci dla projektów w ramach Regionalnego Programu
Operacyjnego Województwa Lubelskiego, Urz!d Marsza"kowski Województwa Lubelskiego
w Lublinie, Lublin 2007.
ZN nr 91
141
okresie eksploatacji, co pozwala na zestawienie rachunku zysków
i strat dla projektu.
5. Kolejnym krokiem jest sporz!dzenie rachunku przep"ywów pieni$ nych, dotycz!cych fazy inwestycyjnej i operacyjnej, która ma wykaza% zachowanie p"ynno#ci finansowej projektu w ka dym okresie
analizy.
6. Analiz$ finansow! projektu zamyka prognoza kszta"towania si$
wska&ników finansowych w odniesieniu do analizowanego przedsi$wzi$cia, którymi s! FNPV (finansowa zaktualizowana warto#%
netto) oraz FRR (finansowa wewn$trzna stopa zwrotu).
7. Analiza ekonomiczna, która jest kolejnym aspektem opracowania
wykonalno#ci ekonomiczno-finansowej przedsi$wzi$cia rozpoczyna
si$ kalkulacj! korzy#ci ekonomicznych, jakie projekt wywo"a w swoim otoczeniu spo"eczno-ekonomicznym, a nast$pnie ma miejsce
pomiar planowanego poziomu podstawowych wska&ników ekonomicznych, którymi s! ENPV (ekonomiczna zaktualizowana warto#%
netto), ERR (ekonomiczna wewn$trzna stopa zwrotu) oraz B/C, czyli
stosunek korzy#ci do kosztów.
8. Wykonalno#% ekonomiczno-finansow! projektu zamyka analiza
wra liwo#ci projektu na zmian$ podstawowych parametrów projektu,
typu: nak"ady inwestycyjne, koszty eksploatacyjne i ryzyka ich zaistnienia.
Infrastrukturalne projekty unijne musz! wykazywa% si$ trwa"o#ci! finansow!. Analiza trwa"o#ci finansowej ma na celu weryfikacj$ tego, czy zasoby
finansowe przeznaczone na projekt wystarcz! na pokrycie wszystkich wydatków finansowych, rok po roku, na przestrzeni ca"ego okresu odniesienia.
Trwa"o#% finansowa inwestycji zostaje potwierdzona, je#li skumulowane
przep"ywy pieni$ ne netto nie s! ujemne w adnym z analizowanych lat
eksploatacji projektu. Ponadto trwa"o#% finansowa powinna zosta% zbadana
w odniesieniu do sytuacji finansowej inwestora i operatora (instytucji zarz!dzaj!cej) powsta"ej infrastruktury.
Reasumuj!c, przeprowadzenie analizy finansowej projektu infrastrukturalnego ma na celu w szczególno#ci:
ocen$ finansowej rentowno#ci inwestycji (i ewentualnie kapita"u w"asnego, krajowego), a tak e finansowej zaktualizowanej warto#ci netto poprzez ustalenie warto#ci wska&ników efektywno#ci finansowej
projektu;
weryfikacj$ trwa"o#ci finansowej projektu oraz beneficjenta / operatora;
ustalenie w"a#ciwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE.
Natomiast analiza ekonomiczna przeprowadzana jest z punktu widzenia
korzy#ci, jakie odnosz! interesariusze projektu, i opiera si$ na warto#ciowym
oszacowaniu tych korzy#ci, uwzgl$dniaj!c jednoczenie parametry pochodz!ce z analizy finansowej projektu. Stosunek korzy#ci, które ma dostarczy%
projekt lokalnej spo"eczno#ci, do kosztów inwestycyjnych i kosztów eksploatacyjnych musi przekracza% 1, aby by"o zasadne podj$cie projektu z ekonomicznego punktu widzenia.
ZN nr 91
142
T. Szot-Gabry!
Elementy analizy ryzyka finansowego na przyk#adzie wybranego projektu
W zarz!dzaniu ryzykiem, w tym ryzykiem finansowym projektu, mo na
oprze% si$ na metodologii wskazanej przez K. Jajug$. Autor stwierdza21, e zarz!dzanie ryzykiem podmiotu jest to podejmowanie decyzji i realizacja dzia"a'
prowadz!cych do osi!gni$cia przez ten podmiot akceptowalnego poziomu ryzyka. Zarz!dzanie ryzykiem podmiotu obejmuje nast$puj!ce etapy:
identyfikacja ryzyka,
pomiar ryzyka,
sterowanie ryzykiem,
monitorowanie i kontrola ryzyka.
Identyfikacja ryzyka polega na okre#leniu rodzajów ryzyka, na które jest
nara ony dany podmiot. Pomiar ryzyka to wyra enie poziomu ryzyka w postaci liczbowej lub – gdy nie jest to mo liwe – w postaci pewnych kategorii
(niskie, #rednie, wysokie ryzyko). Kolejnym etapem jest sterowanie ryzykiem, gdzie podmiot podejmuje decyzj$ dotycz!c! dzia"a' dostosowuj!cych
poziom ryzyka do akceptowalnego poziomu wynikaj!cego z jego strategii.
Cz$sto s! to dzia"ania zmniejszaj!ce poziom ryzyka podmiotu. Niekiedy zarz!dzanie ryzykiem ograniczane jest jedynie do trzeciego etapu, ale jest to
zbyt uproszczone podej#cie. Ostatni, czwarty etap, w którym ma miejsce
monitorowanie i kontrola ryzyka, wynika z faktu, i zarz!dzanie ryzykiem jest
procesem, a nie dzia"aniem jednorazowym. Zatem ca"y czas wyst$puje potrzeba monitorowania poziomu ryzyka i kontroli ca"ego procesu zarz!dzania
ryzykiem.
Odnosz!c przytoczon! metodologi$ do zarz!dzania ryzykiem finansowym w projekcie infrastrukturalnym, nale y wskaza%, e sk"adnikiem analizy
ekonomiczno-finansowej, zawartej w studium wykonalno#ci, w odniesieniu
do projektu infrastrukturalnego jest analiza wra liwo#ci i ryzyka. Jej celem
jest zbadanie zmian warto#ci wska&ników charakteryzuj!cych projekt, na
istotne czynniki, przede wszystkim kosztowe.
S! to:
analiza wra liwo#ci – analiza ta ma na celu wskazanie krytycznych
zmiennych dla projektu oraz zbadanie reakcji wska&ników na wahania tych zmiennych;
analiza ryzyka – polega na ocenie ryzyka zaistnienia wahania analizowanych zmiennych.
Elementy analizy wra liwo#ci i ryzyka ukazane zostan! na przyk"adzie
projektu polegaj!cego na budowie odcinka kanalizacji sanitarnej, który ma
by% pod"!czony do funkcjonuj!cego ju systemu wodno-kanalizacyjnego,
w wybranym mie#cie. Jest to typ projektu, w którym ma miejsce pobieranie
op"at za u ytkowanie powsta"ej infrastruktury. G"ówne wska&niki finansowe
i ekonomiczne w wariancie podstawowym projektu s! ukazane w tabeli 2.
21
K. Jajuga, (red.), Zarz!dzanie ryzykiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 15.
ZN nr 91
143
Tabela 2. Wska&niki ekonomiczne i finansowe projektu
Table 2. Economic and financial indicators of the project
Wska$nik
FNPV
FRR
ENPV
ERR
Warto %
- 5 832 000
- 3,69%
2 117 996
12,23%
(ród"o: opracowanie w"asne.
Poziom wyszczególnionych wska&ników kszta"tuje si$ korzystnie (dotyczy ENPV i ERR), co uzasadnia rekomendowanie projektu do wdro enia,
jednak e nale y jeszcze dokona% analizy wra liwo#ci projektu na zmian$
istotnych czynników finansowych oraz okre#li% ryzyko ich wyst!pienia, aby
w"a#ciwie oceni% projekt pod wzgl$dem ekonomiczno-finansowym. Poni ej,
w tabeli 3 ukazane zosta"y wyniki analizy wra liwo#ci na zmian$ najistotniejszych parametrów, charakteryzuj!cych przedsi$wzi$cie: to jest poziom popytu na us"ugi planowanej do wybudowania sieci kanalizacji sanitarnej, poziom taryf (ceny za odbiór #cieków), koszty operacyjne oraz wysoko#%
nak"adów inwestycyjnych. Zastosowane zmienne do badania wra liwo#ci
projektu wskazane s! w stosownych wytycznych do przygotowania projektów przedk"adanych do wsparcia dotacjami unijnymi22.
Tabela 3. Analiza wra liwo#ci projektu
Table 3. Analysis of the project`s sensivity
Badana zmienna
10% spadek popytu na us"ugi
5% spadek ceny
taryfowej
20% przekroczenie bud etu
inwestycyjnego
10% wzrost kosztów zu ycia materia"ów i energii
Finansowa
stopa
zwrotu
FRR
Finansowa
zaktualizowana
warto ci netto
FNPV
Ekonomiczna
stopy zwrotu
ERR
Ekonomiczna
zaktualizowana
warto ci netto
FENPV
- 4,28%
- 5 997 354
11,78%
1 952 642
- 3,97%
- 5 914 677
12,01%
2 035 319
- 4,40%
- 7 231 318
6,61%
718 678
- 3,77%
- 5 869 886
12,11%
2 080 110
Dane zawarte w tabeli 3 wskazuj!, e 10% spadek popytu na us"ugi nie
wp"ynie znacz!co na pogorszenie wska&ników ekonomicznych i finansowych projektu. ERR utrzymuje si$ na wysokim poziomie, poniewa spadek
22
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013. Wytyczne w zakresie wybranych zagadnie& zwi!zanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generuj!cych dochód, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s. 39-41;
ZN nr 91
144
T. Szot-Gabry!
popytu powoduje jednocze#nie zmniejszenie poziomu przychodów, ale tak e
kosztów eksploatacyjnych. Ewentualny spadek ceny taryfowej o 5% w stosunku do prognozowanej w wariancie podstawowym wp"ywa jedynie na
zmniejszenie przychodów, przy niezmienionych kosztach operacyjnych.
Jednak e taka zmiana nie ma tak e istotnego znaczenia dla efektywno#ci
projektu. Przekroczenie bud etu inwestycyjnego o 20% w sposób istotny
wp"ynie na pogorszenie poziomu wska&ników ekonomicznych i finansowych.
Jednak ekonomiczna stopa zwrotu z projektu w tym wariancie nadal przewy sza ekonomiczn! stop$ dyskontow! (która zgodnie z wytycznymi do projektów unijnych kszta"tuje si$ na poziomie 5%), co #wiadczy o zasadno#ci
realizacji projektu przy takich parametrach. Analiza, dotycz!ca warto#ci progowych dla zmiennych krytycznych, wskazuje, e projekt zachowuje efektywno#% ekonomiczn! do wielko#ci progowego 36% dla wzrostu kosztów inwestycyjnych. Projekt charakteryzuje si$ tak e nisk! wra liwo#ci! na
mo liwy 10% wzrost kosztów zu ycia materia"ów i energii. Zmiana poziomu
wska&ników ekonomicznych i finansowych na ten parametr jest najmniejsza,
w porównaniu z pozosta"ymi badanymi zmiennymi.
W wyniku przeprowadzonych analiz nale y stwierdzi%, e przytaczany
projekt charakteryzuje si$ niewielk! wra liwo#ci! za zmian$ istotnych parametrów, tj. poziom popytu na us"ugi powsta"ej sieci kanalizacji sanitarnej,
poziom taryf, koszty operacyjne oraz wysoko#% nak"adów inwestycyjnych, co
prowadzi do wniosku, e ryzyko zwi!zane z jego realizacj! jest niskie.
Powy sza analiza dowodzi, e projekt nie wykazuje du ej wra liwo#ci
na zmian$ czynników operacyjnych, takich jak wzrost kosztów, spadek cen,
b!d& popytu. Wynika to z tego, e projekt w cz$#ci operacyjnej nie jest obci! ony kosztami sta"ymi, a wariant inwestycyjny w stosunku do bezinwestycyjnego charakteryzuje przyrost kosztów zmiennych. Za zmienn! krytyczn!
dla analizowanego projektu uznano poziom kosztów inwestycyjnych.
Zmienn! krytyczn! w projekcie jest poziom kosztów inwestycyjnych.
Rachunek symulacyjny wskazuje, e warto#% progowa tej zmiennej wynosi
10 952 065,04 z", co oznacza dopuszczalny 36% przyrost kwalifikowanych
kosztów inwestycyjnych w stosunku do poziomu obecnego, który kszta"tuje
si$ w wariancie podstawowym projektu na poziomie 8 052 989,00 z". Przy
kosztach na poziomie 10 952 065,04 z", ERR osi!ga poziom 5,02%, a ENPV
= 11 307 z". Wzrost kosztów inwestycyjnych o 37%, w stosunku warto#ci
wyj#ciowej, wywo"uje ju negatywne wyniki ekonomiczne projektu, tj. ERR
na poziomie 4,99%, a ENPV = - 47 212 z".
Prawdopodobie'stwo wyst!pienia zmian analizowanych zmiennych
uznaje si$ za wysokie w odniesieniu do kosztów inwestycyjnych. Ponadto na
koszty inwestycyjne projekt jest tak e najbardziej wra liwy. W tabeli 4 zawarto analiz$ ryzyka projektu.
Natomiast za niski uznaje si$ poziom ryzyka wyst!pienia warto#ci progowej zmiennej – czyli bud et inwestycyjny, która to warto#% obliczona zosta"a w na poziomie 36%. Prawdopodobie'stwo wzrostu kosztów inwestycyjnych o 36% w stosunku do warto#ci wyj#ciowej jest niskie.
ZN nr 91
145
Tabela 4. Analiza ryzyka projektu
Table 4. Analysis of project`s risk
Ryzyko
Prawdopodobie&stwo
10% spadek popytu
na us"ugi
Niskie
5% spadek ceny taryfowej
Niskie
20% przekroczenie bud etu
inwestycyjnego
10% wzrost kosztów zu ycia materia"ów i energii
)rednie
Niskie
Komentarze
• Wska&niki ekonomiczne s! nadal
pozytywne (ERR, ENPV, B/C)
• Projekt zachowuje trwa"o#% finansow!
(p"ynno#%)
(p"ynno#%)
(p"ynno#%)
(p"ynno#%) – okresowe trudno#ci
w roku 2011 z uwagi na zmian$
poziomu kapita"u obrotowego
Przedstawiony przyk"ad analizy ryzyka finansowego projektu oraz jego
wra liwo#ci na istotne czynniki, kszta"tuj!ce jego wyniki finansowe, jest wa nym fragmentem szerszej analizy ryzyka finansowego, która mo e dotyczy%
na przyk"ad zapewnienia &róde" finansowania projektu, w tym otrzymania dotacji, zapewnienia wk"adu w"asnego lub pozyskania kredytu bankowego.
Podsumowanie
Ryzyko nieod"!cznie towarzyszy wszystkim dzia"aniom ludzkim, w tym
aktywno#ci gospodarczej. Dotyczy tak e podejmowanych inicjatyw, równie
tych w zakresie projektów inwestycyjnych w infrastruktur$ publiczn!. Projekty dotycz!ce infrastruktury technicznej i spo"ecznej, podejmowane przez
samorz!dy terytorialne, charakteryzuj! si$ z regu"y znacznym stopniem
skomplikowania pod wzgl$dem technicznym, organizacyjnym i finansowym,
co rodzi okre#lone rodzaje ryzyka, z uwagi na skal$ tych przedsi$wzi$%.
Studium wykonalno#ci dla projektu infrastrukturalnego powstaje na etapie
koncepcji tego projektu i jest dokumentem skupiaj!cym wszechstronne analizy wykonalno#ci rozpatrywanego przedsi$wzi$cia, prowadzone w celu minimalizacji ró norodnych rodzajów ryzyka, dotycz!cych projektu. Badaniu
podlega wykonalno#% planowanego przedsi$wzi$cia pod k!tem jego uwarunkowa' prawnych, instytucjonalnych, techniczno-technologicznych, ekonomiczno-finansowych oraz w aspekcie ochrony #rodowiska. Ta wieloaspektowa analiza jest podstaw! do podj$cia decyzji o wdro eniu projektu, czyli
prowadzi do rekomendacji projektu do realizacji albo wskazuje na zasad-
ZN nr 91
146
T. Szot-Gabry!
no#% zaniechania projektu. Sporz!dzenie studium wykonalno#ci pozwala na
identyfikacj$ ryzyka niepowodzenia projektu w ró nych wymiarach, w tym
w aspekcie finansowym. Pozwala to na wybór projektów o akceptowalnym
poziomie ryzyka oraz kontrolowanie ryzyka w fazie rzeczowej realizacji
i w fazie zarz!dzania powsta"! infrastruktur! w okresie jej u ytkowania.
Przez to ma miejsce #wiadome zarz!dzanie ryzykiem w odniesieniu do wa nych z punktu widzenia spo"ecznego projektów infrastrukturalnych.
Bibliografia
Aid Delivery Methods. Volume 1: Project Cycle Management Guidelines,
European Commission, Europe Aid Cooperation Office, Brussels 2004.
Bu"a P., Zarz!dzanie ryzykiem w jednostkach gospodarczych. Aspekt uniwersalistyczny, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2003.
Davidson Frame J., Zarz!dzanie projektami w organizacjach, WIG–PRESS,
Warszawa 2001.
Dunaj B. (red.), S ownik J"zyka Polskiego, Wydawnictwo WILGA, Warszawa
2005.
Jajuga K. (red.), Zarz!dzanie ryzykiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Kaczmarek T.T., Ryzyko i zarz!dzanie ryzykiem. Uj"cie interdyscyplinarne,
Difin, Warszawa 2006
Lock D., Podstawy zarz!dzania projektami, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003.
Matusiak K.B. (red.), Innowacje i transfer technologii. S ownik poj"#, Polska
Agencja Rozwoju Przedsi$biorczo#ci, Warszawa 2008.
Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013. Wytyczne w zakresie
wybranych zagadnie& zwi!zanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generuj!cych dochód, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007.
Pawlak M., Zarz!dzanie projektami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Podr"cznik zarz!dzania projektami mi"kkimi w kontek%cie Europejskiego
Funduszu Spo ecznego, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2006.
Spreckley F., Grucza B., Zarz!dzanie cyklem projektu, Fundacja Fundusz
Wspó"pracy, Warszawa 2005.
Szot-Gabry# T., Projekty inwestycyjne infrastrukturalne i biznesowe. Aspekty
metodologiczne i praktyczne, Difin, Warszawa 2011.
Szot-Gabry# T., Metoda „luki finansowej” w finansowaniu inwestycji z funduszy strukturalnych, „Zeszyty Naukowe Akademii Podlaskiej w Siedlcach, Seria: Administracja i Zarz!dzanie”, nr 85, 12(2010).
Trocki M., Grucza B., Ogonek K., Zarz!dzanie projektami, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku O samorz!dzie gminnym, Dz.U. 2001
nr 142 poz. 1591.
ZN nr 91
147
Wiatrak A.P., Rola mened$era i zakres pracy kierowniczej w zarz!dzaniu
projektami, „Problemy Zarz!dzania” 4/2008 (22).
Wojewnik-Filipkowska A., Project Finanse w inwestycjach infrastrukturalnych, CeDeWu, Warszawa 2008.
Wytyczne ogólne do studiów wykonalno%ci dla projektów w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego, Urz!d
Marsza"kowski Województwa Lubelskiego w Lublinie, Lublin 2007.
Zemke J., Ryzyka zarz!dzania organizacj! gospodarcz!, Wydawnictwo
Uniwersytetu Gda'skiego, Gda'sk 2009.
ZN nr 91
148
T. Szot-Gabry!
ZN nr 91

Studium wykonalności jako narzędzie zarządzania ryzykiem w

Transkrypt

Podobne dokumenty

Zarz±dzanie sob± w czasie Odp:Zarz±dzanie sob± w czasie Odp

Kurs „SPECJALISTA DS. ZARZĄDZANIA PROJEKTAMI”

WAK50 6

Wprowadzenie do baz danych

ZARZĄDZENIE NR 0151/76/07 PREZYDENTA MIASTA TYCHY z

du Dróg Wojewódzkich w Olsztynie.

ZARZ¥DZENIE NR 50/06 z dnia 12 grudnia 2006 roku w sprawie