indywidualny program nauczania języka polskiego

Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
INDYWIDUALNY PROGRAM NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO
W KLASACH IV-VI
DLA UCZENNICY Z WADĄ SŁUCHU
SYLWIA KAMIEŃ
2000-2003
Charakterystyka programu nauczania
Diagnoza umiejętności uczennicy, na podstawie której oparto
indywidualny program nauczania z języka polskiego w klasach IV-VI
Ogólne cele programu
Proponowane metody pracy z uczennicą
Tematyka
Uwagi o realizacji programu
Ewaluacja- przykłady
Środki dydaktyczne i bibliografia
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/
Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
Charakterystyka programu nauczania.
Program ten jest zgodny z „Podstawą programową”, ale oparty jest jednocześnie na
diagnozie zasobu wiadomości i umiejętności konkretnej uczennicy z wadą słuchu.
Zbudowany jest koncentryczno-spiralnie, stąd „powroty” do tematów i ciągłe utrwalanie
przy jednoczesnym podnoszeniu stopnia skomplikowania w ramach bloków tematycznych.
W trakcie konstruowania programu położono szczególny nacisk na zastosowanie
wiadomości teoretycznych w działaniu, tzn. sytuacjach komunikacyjnych, stąd integracja
dydaktyczna: pojęciowa (znaczeniowa), literacka, gramatyczna i ortograficzna.
Program zawiera różnorodne cele i materiał, który służy poznawaniu siebie, innych i
otaczającego świata. Czytelny opis celów szczegółowych pokazuje możliwość osiągnięcia ich
przez uczennicę i daje jednocześnie swobodę nauczycielowi w doborze i układzie oraz
doborze metod nauczania.
KOMUNIKACJA JĘZYKOWA
książki
nauczyciele
znajomi
kino, video
rodzice
kościół
UCZENNICA
gazet
teatr,
inscenizacje
rówieśnic
radio
internet
tv
krewni
inne
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/
Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
Diagnoza umiejętności uczennicy, na podstawie której oparto
indywidualny program nauczania z języka polskiego
w klasach IV-VI.
Uczennica z wadą słuchu ma ładne pismo i czyta dość sprawnie, ale nie uwzględnia
intonacji, znaków przestankowych itd., ponieważ w większości nie rozumie czytanego tekstu.
Jest to częste u osób z wadą słuchu. Dla niej „STÓŁ’ to nie to samo co „ na STOLE”- dla
niej to są zupełnie inne wyrazy, inne pojęcia- nie zna innych form rzeczowników jak
mianownik i nie stosuje przyimków. Czasowniki, które zna w formie 1 i 3 os. l.p i 3 os. l.mn.
czasu teraźniejszego to: jestem, są, umie (zapisywane błędnie: „umnie”) pisane często jako
ciąg kilku czasowników podczas prób pisania dłuższych wypowiedzi. To powoduje niemal
niemożność zrozumienia napisanej wypowiedzi. Podczas pisania prostych zdań, a czasem
również w czasie przepisywania tekstu popełnia błędy: myli litery będące zapisem głosek z
szeregu dźwięczne- bezdźwięczne i s-z, sz-ż, ś-ź itd. oraz poważne błędy dotyczące
poprawności stosowania końcówek gramatycznych. Zdarza się jej zastosowanie wyrazów
nielogicznie, nieadekwatnie do sytuacji przedstawionej na obrazku- wynika to z
nieznajomości znaczeń wyrazów i WIELKIEJ POTRZEBY WYKONANIA ĆWICZENIA,
NAJLEPIEJ JAK TYLKO POTRAFI, ABY OSIĄGNĄĆ SUKCES W POSTACI
DOCENIENIA WKŁADU I ZAANGAŻOWANIA W ZROZUMIENIE PZRECZYTANEGO
W TEKŚCIE LUB ODCZYTANEGO Z UST ( W HAŁASIE) POLECENIA, A WIĘC
POCHWAŁY NAUCZYCIELKI, A JESZCZE LEPIEJ DOBREGO STOPNIA. Wszelkie
negatywne oceny w postaci skreśleń itp. Lub stopni (np. z kartkówek) uczennicę zasmucają.
Zapytana” co się stało?” odpowiada:” nie rozumiem, nie umiem, ciężko, trudne...”itp.
Z uwagi na jej wadę niemożliwe jest przeprowadzanie prac klasowych z udziałem całej
klasy i na tym samym poziomie. Tekst ewentualnych dyktand należy z nią najpierw omówić
pod kątem rozumienia poszczególnych słów, dać do domu, aby rodzice utrwalili przez kilka
dni zdobyte wiadomości, a dopiero później indywidualnie przeprowadzić dyktando,
pamiętając o dopuszczalnych błędach z szeregu s-z i dźwięczne-bezdźwięczne.
Omawiane na zajęciach z całą klasą teksty są dla niej zbyt długie, wieloznaczne
przesłania są niezrozumiałe i niemożliwe do dokładnego omówienia, a nieznane wyrazyniemożliwe do przedstawienia na prostym rysunku.
Ogólne cele programu
1.
2.
3.
4.
Usprawnianie percepcji słuchowej i wdrażanie do słuchania.
Rozwijanie zasobu słownictwa jako narzędzia poznania i myślenia.
Rozwijanie werbalnych sprawności komunikacyjnych.
Rozwijanie umiejętności tworzenia dialogu jako podstawy komunikacji.
5. Kształtowanie umiejętności czytania i pisania oraz wypowiadania się w mowie i
piśmie.
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/
Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
Tematyka
Bloki tematyczne
◊ Szkoła- jestem uczennicą i koleżanką.
◊ Dom rodzinny- jestem członkiem rodziny.
◊ Higiena- dbam o zdrowie, umiem się bezpiecznie bawić i pracować.
◊ Bezpieczeństwo w ruchu drogowym.
◊ Tradycje szkolne i rodzinne.
◊ Przyroda w moim otoczeniu w różnych porach roku.
◊ Społeczeństwo- jestem członkiem społeczeństwa.
◊ Wybrane utwory kultury i sztuki.
Proponowane metody pracy z uczennicą
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
Zasada zapisywania tego co powiedzieliśmy.
Zasada systematycznego wprowadzania nowych pojęć i utrwalania już poznanych.
Zasada stopniowania trudności.
Zasada: nie nudzić! Zasada różnicowania ćwiczeń.
Zasada: wyjaśnień „do bólu” (nauczyciela).Zasada sprawdzania stopnia
zrozumienia poleceń.
Zasada nagradzania wysiłku, a nie uzdolnień.
Nauczanie indywidualne z języka polskiego obejmuje:
a) wprowadzanie nowych wyrazów poszerzających zasób na temat znany przez
uczennicę,
b) wprowadzanie nowego tematu i wyrazów podstawowych, niezbędnych do
zrozumienia,
c) wprowadzanie nieznanych dotąd form gramatycznych: rzeczownikowych (liczba,
rodzaj, formy niektórych przypadków w powiązaniu z przyimkami), czasownikowe
(czas, osoba, rodzaj, liczba), niektóre przymiotniki i przysłówki,
d) powtarzanie zdobytych wiadomości,
e) sprawdzanie wiadomości,
f) wprowadzanie podstawowych form wypowiedzi pisemnych: pytanie- odpowiedź,
dialog, opis, opowiadanie.
II. Nauczanie w ramach zajęć z całą klasa obejmuje:
a) pracę w grupach, zespołach, parach itd.,
b) pracę indywidualną, taką samą jak rówieśnicy,
c) pracę indywidualną – na temat omawiany z całą klasą- jednak z zadaniami
dostosowanymi do możliwości ,
pracę zupełnie zindywidualizowaną i niezwiązaną z tym, co robi klasa z uwagi na odmienny
poziom wiedzy i umiejętności.
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/
Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
Uwagi o realizacji programu
KONTAKT EMOCJONALNY
Podczas pracy z uczennicą z wadą słuchu powinno się skupić na nawiązaniu z nią
dobrego kontaktu emocjonalnego i nauce koncentrowania uwagi na tym co zapisywane jest na
tablicy oraz na twarzy osoby mówiącej. Tematy powinny nawiązywać do jej przeżyć z domu
rodzinnego, najbliższego otoczenia i życia z poprzedniej szkoły.
WZBOGACANIE SŁOWNICTWA
Zastosowane metody gwarantują opanowanie dużego zakresu słów z najbliższego i
dalszego otoczenia. Utrwalanie wiadomości jest niezbędne z uwagi na tendencje do używania
przez uczennice z wadą słuchu jednowyrazowych głównie rzeczownikowych
(mianownikowych) wypowiedzi.
Należy wymagać używania słownych komunikatów : zdań prostych nierozwiniętych.
ĆWICZENIA W CZYTANIU ZE ZROZUMIENIEM
Podkreślanie niezrozumiałych wyrazów w tekstach (z poziomu klasy II i III) może
przynieść dobre rezultaty- należy je prowadzić przy jednoczesnym omawianiu pojęć
wprowadzanych, trudnych do zrozumienia za względu na brak kontaktu w realnym życiu
uczennicy.
Należy stosować ilustracje i poznanie wielozmysłowe (dotykanie, słuchanie, oglądanie,
smakowanie, poruszanie, zapisywanie).
Polecenia muszą być zawsze sformułowane jak najprościej i bezwzględnie wyjaśnione.
Nauczycielka powinna stosować w pracy z uczennicą teksty krótkie, ilustrowane, o prostej
treści. Praca powinna dość dobrze przebiegać podczas omawiania historyjek obrazkowych, w
czasie omawiania których nauczycielka wprowadza nowe słownictwo.
Teksty z lukami dotyczące tekstów również należy wcześniej omówić pod kątem
rozumienia poszczególnych wyrazów.
ĆWICZENIA W PISANIU
W pisowni trzeba przypominać o trudności w rozróżnianiu szeregu dźwięcznebezdźwięczne oraz s-z sz-ż z-dz itd. i uwrażliwiać na możliwe błędy w zapisie. Dobrze jest
zachęcać do tego, by uczennica upewniała się pytaniami o głoski ,które możliwe, ze
nieprawidłowo usłyszała. Włączanie uczennicy do działań zespołowych i nagradzanie
pochwałami wysiłku włożonego w wykonanie samodzielnych prac gwarantuje osiągnięcie
sukcesów w komunikacji z rówieśnikami i dorosłymi w różnorodnych sytuacjach.
ĆWICZENIA GRAMATYCZNE
Podczas zajęć z klasą i zajęć indywidualnych oraz prac zadawanych do domu przez cały
semestr należy ćwiczyć dodatkowo koniugację wielu przydatnych (używanych podczas
omawiania tematów lekcyjnych i spraw dotyczących życia codziennego)czasowników w
czasie teraźniejszym, przeszłym prostym i złożonym oraz przyszłym w różnych rodzajach i
liczbach. Należy starać się unikać części mowy nieregularnych gramatycznie.
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/
Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
INTEGRACJA Z KLASĄ, ZAJĘCIA W KLASIE
Na początku trudno może być nauczyć pozostałych uczniów z klasy pracy, tak, by nie
przeszkadzali w próbach zrozumienia toku lekcji przez uczennice z wada słuchu.
W czasie zajęć z całą klasą szum informacyjny może przeszkadzać uczennicy z wada
słuchu w nauce, choć prawdopodobnie będzie się bardzo starała zrozumieć wypowiadane
przez nauczycielkę i innych uczniów zdania i włączać się w przebieg lekcji. Być może gdy
coś będzie dla niej niezrozumiałe, będzie biernie siedzieć i bezczynnie przyglądać się innym
lub próbować naśladować kolegów i koleżanki, np. przepisując po prostu z zeszytu koleżanki
z ławki. Należy jednak zachęcać ją i ośmielać do tego, by podchodziła do biurka nauczycielki
i prosiła o dodatkowe wyjaśnienia.
Poza tym pozostali uczniowie z klasy mogą dawać jej proste zadania, np. naklejanie
ilustracji, głośne odczytywanie czy przepisywanie tekstu.
WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI
W razie kłopotów z odrabianiem zadań domowych należy porozmawiać z rodzicami, aby
dla dobra wyników w nauce nie wyręczali dziewczynki w pracy, a jedynie ją wspomagali i
wyjaśniali znaczenia poleceń.
STOSUJEMY ZASADĘ: CO POWIEDZIELIŚMY to ZAPISUJEMY.
UWAGI o realizacji:
Słownictwo, którym operuje uczennica, mimo ciągłego wzbogacania, może się wydawać
na tle rówieśników zbyt ubogie. Należy jednak brać pod uwagę jej własne osiągnięcia i
indywidualny rozwój. Trudności mogą przysparzać szczególnie wyrazy bliskoznaczne-może
nie zauważać, a tym samym nie rozumieć subtelnej różnicy między nimi.
Najwięcej trudności mogą przysparzać dłuższe formy wypowiedzi- chociaż tworzone
pod kierunkiem nauczyciela, mogą być krótkie, chaotyczne, niepoprawne składniowo i
gramatycznie.
Nie wolno zapominać, że nauczycielka języka polskiego w klasach IV-VI działa we
współpracy z nauczycielami innych przedmiotów, zatem może sięgać do wiadomości
zdobytych przez uczennicę podczas innych lekcji, część zaś informacji spokojnie przerzucić
na zajęcia przyrodnicze czy historyczne. Czytanie ze zrozumieniem tekstu z historii czy
matematyki ma prawo przysparzać uczennicy trudności, ponieważ często autorzy posługują
się pojęciami specjalistycznymi, abstrakcyjnymi. Tym większą trudność sprawia
wsłuchiwanie się w pogadankę nauczyciela. Należy zatem szczególnie dokładnie wyjaśniać
poszczególne słowa składające się na polecenia ćwiczeń. Wprowadzanie nowych pojęć należy
wiec nie tylko do nauczyciela języka polskiego.
Trudności w komunikacji i w odczytywaniu oczekiwań nauczyciela, trudności w
zrozumieniu poleceń powodują u uczennicy z wadą słuchu brak pewności siebie, niepokój,
frustrację, lęk że zrobi coś nie tak i spotka się, mimo usilnych starań, z dezaprobatą, porażką.
Ponieważ wciąż skupia uwagę na próbach zrozumienia ze strzępków informacji tego, co
ma wykonać, w natłoku myśli i nowych wiadomości, może zapominać poprzednie
wyjaśnienia, poprzednie wiadomości. Należy zatem stosować częste powroty, powtórzenia,
dodatkowe objaśnienia.
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/
Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
EWALUACJA - PRZYKŁADY
1. OCENIANIE
Ocena wyrażona stopniem nie powinna odzwierciedlać poziomu umiejętności
uczennicy w stosunku do „Podstawy Programowej...”, programu nauczania oraz poziomu
umiejętności jej rówieśników, ale również zaangażowanie, umiejętność badania, tzn. bycia
obserwatorem i słuchaczem, przekształcania, umiejętności zastosowania zdobytych
doświadczeń i wiedzy, umiejętność prezentacji (ustnej i pisemnej) w zakresie możliwości
dziecka, refleksji, tzn. umiejętności samooceny.
Ocena zatem ma być wypadkową tych wszystkich elementów ze szczególnym
uwzględnieniem zakresu osiągalnych skutecznych sposobów komunikowania się w różnych
sytuacjach, efektywnego współdziałania w zespole, oceniania, planowania i organizowania
własnego uczenia się oraz rozwiązywania problemów w sposób twórczy.
Podczas oceniania należy brać pod uwagę możliwości zapamiętywania informacji
wzrokowych i postępy w nauce.
2. ANKIETY
Ankiety dotyczące integracji (np. ocena „sprawiedliwości” społecznej wymagań, oceniania
na tle rówieśników, „ulg” w czasie sprawdzianów klasowych itd.)
a) skierowane do uczennicy
b) skierowane do klasy
c) skierowane do rodziców
Przykład:
WSPÓŁPRACA RODZICÓW ZE SZKOŁĄ
1. Jak ocenia Pani (Pan) współpracę z nauczycielami?
A) Jakie jest przygotowanie merytoryczne nauczycieli do pracy z
dzieckiem
z wadą słuchu?
B) Jaki jest stosunek nauczycieli do Pani (Pana) dziecka?
C) W jaki sposób nauczyciel pomaga Pani(Panu) w organizowaniu
pracy
z dzieckiem w domu?
D) Jak dziecko jest oceniane przez nauczycieli?
2. Czy ma Pani (Pan) jakieś inne uwagi?
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/
Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
OPINIA UCZENNICY Z WADĄ SŁUCHU O KLASIE I SZKOLE
1.
2.
3.
4.
Kogo z koleżanek i kolegów w swojej klasie lubisz? Dlaczego?
Kogo z koleżanek i kolegów w swojej klasie nie lubisz ? Dlaczego?
Kogo z nauczycieli w szkole lubisz? Dlaczego?
Kogo z nauczycieli nie lubisz? Dlaczego?
OPINIA RÓWIEŚNIKÓW NT. INTEGRACJI W ICH KLASIE
(przeprowadzana na koniec etapu edukacyjnego- kl. VI)
1.Co myślałeś ( jak się czułeś) gdy do klasy zaczęła uczęszczać osoba z wadą
słuchu?
2. Czy nauczyciele sprawiedliwie oceniali słyszących i niesłyszących w twojej
klasie?
3. Co sądzisz o integracji z niepełnosprawnymi?
3. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ:
a) systematyczne sprawdzanie, poprawianie, pokazywanie, omawianie błędów w
zeszytowym zapisie z tablicy, podręcznika,
b) testy,
c) prace pisemne,
d) ustne wypowiedzi w czasie zajęć indywidualnych (z gdy jest to niemożliwe, np.
podczas przerw w klasie- należy termin takiego „pytania” wcześniej ustalić z
uczennicą),
e) recytacje na forum klasy,
f) udział w pracach nad prezentacjami zespołów, grup, udział w przedstawieniach w
klasie i na forum szkoły,
g) pisanie dyktand (na specjalnych warunkach- patrz: ”Mój uczeń nie słyszy. Poradnik
dydaktyczny” MEN),
h) pisanie opowiadań, wypracowań (forma ćwiczeń lub sprawdzianu).
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/
Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
POMOCE DYDAKTYCZNE I BIBLIOGRAFIA:
OPRÓCZ PODRECZNIKÓW I POMOCY STOSOWANYCH Z CAŁĄ KLASĄ ZALECA
SIĘ KORZYSTANIE Z DODATKOWYCH KSIĄŻEK I POMOCY DYDAKTYCZNYCH:
-
Maria Góralówna, Bożena Hołyńska, Rehabilitacja małych dzieci z wadą słuchu,
Warszawa 1984, PZW Lekarskich
Mój uczeń nie słyszy. Poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych, Warszawa
2001, MEN
Porozmawiajmy, Magdalena Grycman, Katarzyna Kaniecka, Bydgoszcz 1999, Wyd.
Excalibur
Zacznijmy razem. Dzieci specjalnej troski w szkole podstawowej. Poradnik dla
nauczycieli szkół integracyjnych, Joanna Popławska, Bożena Sierpińska, Warszawa
2001, WSiP
Jak pracować z dzieckiem niepełnosprawnym. Konstruowanie programu zajęć.
Organizowanie klasy integracyjnej. Konspekty zajęć, Kraków 2001, Oficyna
Wydawnicza „Impuls”
Słyszę- rozumiem-wiem, Program rozwijania sprawności komunikacyjnych dziecka z
wada słuchu w klasie pierwszej, w: Nauczyciel i jego program autorski, red. Naukowa
Jadwiga Kędzierska, z serii: Edukacja i reforma, Kraków 2001, Wyd. UJ
Księga pierwszych słów, pr. Zbior., tłum. Violetta Bisztyga, Wyd. Paweł Skokowski,
Lublin 1998
Poznaję świat. Książka dla dzieci 6-8-letnich, pr. Zbior., Warszawa 1985, WSiP
różne bajki (bogato ilustrowane- poziom dzieci 6-letnich)- np. „Lokomotywa” i
„Rzepka” J. Tuwima, seria „Mrówka Andy. Przygody”, red. wyd. pol. H. Krzysiuk,
Warszawa 1988, Inst. Wyd. „Agape” i in.
Litery. Nauka czytania, Ewa i Feliks Przyłubscy, Warszawa 1983, WSiP
/Ćwiczenia podstawowe, Warszawa 1976, WSiP- wykorzystywano wybrane
rozsypanki wyrazowe/
/Ćwiczenia elementarzowe. Teksty drukowane, Warszawa 1975, WSiPwykorzystywano wybrane rozsypanki wyrazowe/
„Mam 6 lat”/wykorzystywano obrazki i podpisy jednozdaniowe/
Czytamy ze zrozumieniem. Karty pracy ucznia- sprawdziany. Klasa 2 i 3, Stanisława
Łukasik, Irene Micińska-Łyżniak, anna Wiśniewska, Warszawa 1999, WSiP
Gra „Poznajemy zawody”, „JAWO” – dobieranie obrazków, podpisywanie,
opowiadanie ustne itd.
Język polski. Podręcznik 4, Zenobia Gołąbek, Maria Góra, Warszawa 2000, WSiP*
Internetowe strony dla niesłyszacych: www.silesia.com.pl/forum/dzieci/.... .htm,
http://lo13.univ.szczecin.pl/sosw/polski/poradnik/nr1/htm,
www.gapp.pl/forum/rehabilitacja/DEAF/glusi.htm
Język polski 5, Halina Kerszke, Warszawa 1999, wyd.3 popr., WSiP*
Między nami. Język polski. Zeszyt ćwiczeń dla klasy czwartej szkoły podstawowej,
Gdańsk 2001, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe1
*
Podręcznik dla uczniów z wada słuchu, bezpłatny na podst. ustawy, zamówienie do WSiP przez pośrednictwo
opiniującego uzasadniony wniosek Kuratorium Oświaty, wykaz podr. na www.men.waw.pl i www.oke.wroc.pl
*
j.w.
1
teksty były kserowane i wycinane, a polecenia dostosowywano do poziomu rozumienia uczennicy; przydatne
były: nożyczki i klej, kartki i ołówek lub kredki
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/
Publikacje Nauczycieli
mgr Sylwia Kamień
-
Między nami. Język polski. Podręcznik dla klasy czwartej szkoły podstawowej,
Gdańsk 2001, Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe2
- Oglądam świat. Język polski 4. Podrecznik do kształcenia językowego, Katarzyna
Grajewska, Ewa Wower, Poznań 2000, „ARKA”3
- Jezyk polski. Zeszyt ćwiczeń 4 i 5, Hanna Dobrowolska, wyd. 2, Warszawa 1999,
WSiP
- Język polski. Nauka o języku VI, cz. 1 i 2, Maciej Szulc, Agnieszka GorzałkowskaMróz, Danuta Chwastniewska, Gdańska 2002, Wyd. M. Rożak4
- Badanie umiejętności czytania. Test dla uczniów klas III szkół podstawowych.
Gdańsk 1992, Wyd. UG
- Język polski dla cudzoziemców. Ćwiczenia dla początkujących, Małgorzata Pasieka,
Wrocław 2001, Wyd. Uniw. Wrocławskiego
2
j.w.
j.w.
4
wybrane ćwiczenia, polecenia dostosowywano do możliwości uczennicy
3
Publikacja pochodzi z serwisu edukacyjnego Tczew.Edu.PL • http://tczew.edu.pl/