Skłonność do oszczędzania gospodarstw domowych na tle zmian

Skłonność do oszczędzania gospodarstw domowych na tle zmian

MiR_2.qxd
2013-11-05
16:53
Page 9
Artykuły
Robert Skikiewicz
Katedra Badań Rynku i Usług,
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
Skłonność do oszczędzania
gospodarstw domowych
na tle zmian koniunktury
konsumenckiej w Polsce
Analiza zachowań gospodarstw domowych na
rynkach usług i produktów jest ważna zarówno
z perspektywy działań podejmowanych przez poszczególne przedsiębiorstwa, jak też dla oceny sytuacji gospodarczej kraju. Badania prowadzone
w ujęciu miesięcznym bądź kwartalnym pozwalają monitorować sytuację i podejmować podmiotom gospodarczym działania dostosowawcze.
Przy ocenie oraz krótkookresowym przewidywaniu dalszych zachowań gospodarstw domowych
przydatność wykazują wyniki badań nastrojów
ekonomicznych ludności. W ramach powyższych
badań gospodarstwa domowe określają również
własne zamiary w zakresie oszczędzania w perspektywie najbliższych 12 miesięcy. Wyznaczane
na podstawie odpowiedzi udzielanych na powyższe pytanie saldo koniunktury wyraża zatem
skłonność gospodarstw domowych do oszczędzania.
Celem artykułu jest ocena kształtowania się
skłonności do oszczędzania gospodarstw domowych w Polsce na tle zmian podstawowych wskaźników koniunktury konsumenckiej1. Analizy zostaną przeprowadzone na podstawie danych miesięcznych pochodzących z badań realizowanych
metodą testu koniunktury wśród gospodarstw domowych przez Główny Urząd Statystyczny wraz
z Narodowym Bankiem Polskiem. Zakres czasowy
analiz obejmuje okres od stycznia 2004 r. do czerwca 2013 r.
1 Analizy przeprowadzono w ramach realizowanego projektu badawczego MNiSW nr N N113 360540 „Zachowania nabywców usług finansowych w warunkach zmian koniunktury rynkowej”.
Determinanty
kształtowania się oszczędności
gospodarstw domowych
Na kształtowanie się oszczędności gospodarstw
domowych oraz na strukturę oszczędności oddziałuje wiele czynników z różnych sfer, zarówno związanych bezpośrednio z gospodarstwem, jak i zewnętrznych, niezależnych od niego. W wyjaśnianiu
zmian dokonujących się w tym zakresie dużą przydatność wykazują podstawowe wskaźniki makroekonomiczne, takie jak: stopa wzrostu PKB, wskaźnik inflacji czy poziom stóp procentowych, terms of
trade, relacja kredytu do PKB, poziom deficytu/nadwyżki budżetu państwa2.
Istotną rolę odgrywa ponadto dostępność różnych form lokowania wolnych środków, wynikająca
z poziomu rozwoju rynku usług finansowych w danym kraju. Bardzo ważne są także czynniki bezpośrednio związane z samym gospodarstwem domowym, czyli osiągnięty standard życia, a także wysokość uzyskiwanego dochodu i poziom konsumpcji3.
Przy wyborze form oszczędzania oraz przy podejmowaniu w poszczególnych gospodarstwach decyzji
o przeznaczeniu części dochodów na oszczędności
duże znaczenie mają czynniki demograficzne, psychologiczne, społeczne i kulturowe4. Ponadto
2 F. Hüfner, I. Koske, Explaining Household Saving Rates in G7 Countries. Implications for Germany, „OECD Working Paper” 2010, nr 754.
3 Zachowania decyzyjne podmiotów gospodarczych, D. Kopycińska (red.),
Uniwersytet Szczeciński, 2006, s. 65–69.
4 S. Białowąs, Zachowania oszczędnościowe w polskich gospodarstwach domowych — postawy, determinanty, model, Wyd. UE, Poznań 2013, s. 40–55.
MARKETING I RYNEK 11/2013
9
MiR_2.qxd
2013-11-05
16:53
Page 10
Artykuły
wzrost udziału podatków bezpośrednich, jak również zwiększanie transferów z systemów zabezpieczenia społecznego wiąże się z niższym poziomem
oszczędności gospodarstw domowych, co potwierdzają wyniki badań5.
Analizy przeprowadzone na podstawie danych
pochodzące z badań budżetów gospodarstw domowych realizowanych przez GUS wskazują na
zwiększanie się stopy oszczędzania wraz ze wzrostem dochodu rozporządzalnego gospodarstwa,
przypadającego na jedną osobę. Przeciętny dochód
rozporządzalny wykazuje również związek z ocenami własnej sytuacji materialnej gospodarstw.
Wraz ze wzrostem ocen kondycji materialnej
zwiększa się średni dochód, którym dysponuje gospodarstwo6.
O ile badania budżetów gospodarstw domowych prezentują sytuację w ujęciu rocznym, informacje o ocenach i przewidywaniach w zakresie
sytuacji finansowej gospodarstw domowych, jak
również przewidywania dotyczące możliwości
oszczędzania pochodzące z badań realizowanych
przez GUS i NBP metodą testu koniunktury
wśród gospodarstw domowych dostępne są od
stycznia 2004 r. w ujęciu miesięcznym. Dane te
mogą posłużyć zatem do analizy zależności
w czasie.
Badania koniunktury konsumenckiej
i ich znaczenie
Wskaźniki pochodzące z badań koniunktury konsumenckiej są ważne przy ocenie stanu gospodarki
oraz przewidywaniu przyszłych jej zmian. Określają
one poziom nastrojów ekonomicznych ludności.
Uwzględniane są w związku z tym w służących do
przewidywania przyszłego kształtowania się koniunktury gospodarczej złożonych wskaźnikach wyprzedzających dla gospodarek różnych krajów7. Duże znaczenie wskaźników koniunktury konsumenckiej w wyjaśnianiu zmian sytuacji gospodarczej wynika z tego, że to właśnie zachowania poszczególnych nabywców na rynku determinują zmiany sytuacji gospodarczej kraju8. Przydatność danych z badań koniunktury konsumenckiej, sygnalizujących
zmiany zachowań konsumentów podejmowana była
m.in. w odniesieniu do kształtowania się wydatków
5 T. Callen, C. Thimann, Empirical Determinants of Household Saving.
Evidence from OECD Countries, „IMF Working Paper” 1997, nr 181.
6 Z.B. Liberda, M. Pęczkowski, Mobilność oszczędzania gospodarstw domowych w Polsce, „Ekonomia. Rynek — Gospodarka — Społeczeństwo”
2005, nr 17.
7 J. Garczarczyk, R. Skikiewicz, Złożone wskaźniki wyprzedzające dla gospo-
10
konsumpcyjnych9 czy dynamiki zmian na rynku kredytów dla osób prywatnych10.
W badaniach koniunktury konsumenckiej
przedstawiciele gospodarstw domowych dokonują
oceny zmian, które nastąpiły w ostatnich 12 miesiącach oraz nastąpią w trakcie kolejnych 12 miesięcy w zakresie ich własnej sytuacji finansowej
oraz sytuacji gospodarczej kraju. Kolejną kwestią,
na której temat wyrażają swoją opinię, jest kształtowanie się cen towarów i usług konsumpcyjnych
w ostatnich 12 oraz w następnych 12 miesiącach.
Gospodarstwa domowe określają również swoje
przewidywania dotyczące przyszłej sytuacji na rynku pracy oraz zamiary w zakresie dokonywania
ważnych zakupów i oszczędzania w najbliższych 12
miesiącach11.
Ze względu na złożoność zależności występujących w gospodarce i częste wzajemne oddziaływanie
zjawisk zachodzących w jej różnych sferach, w celu
wyrażenia zmian nastrojów ekonomicznych ludności za pomocą jednego indykatora, na podstawie
sald koniunktury uzyskanych dla kilku pytań, wyznaczane są wskaźniki syntetyczne. W przypadku
badań prowadzonych przez GUS i NBP obliczany
jest bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej
(BWUK) oraz wyprzedzający wskaźnik ufność konsumenckiej (WWUK).
Pierwszy z nich powstaje na podstawie pięciu
pytań, z których dwa mają charakter prognostyczny, a trzy pozostałe diagnostyczny i obejmują ocenę sytuacji finansowej gospodarstw domowych,
ocenę sytuacji ekonomicznej kraju oraz ocenę bieżącego okresu w kontekście dokonywania ważnych
zakupów przez gospodarstwo. Drugi ze wskaźników wyznaczany jest wyłącznie na podstawie czterech pytań prognostycznych, dotyczących sytuacji
finansowej gospodarstwa, sytuacji ekonomicznej
kraju, sytuacji na rynku pracy oraz zamiarów
oszczędzania12.
Spośród czynników ekonomicznych największe
znaczenie przy formułowaniu opinii przez gospodarstwa domowe w badaniach koniunktury konsumenckiej mają zmiany stopy bezrobocia, wskaźnika inflacji oraz poziomu dochodów. W związku
z tym wskaźniki dobrobytu wyznaczane na podstawie danych statystycznych dotyczących powyższych trzech kategorii wykazują bardzo wysokie
podobieństwo w zakresie kształtowania się z syntetycznymi wskaźnikami koniunktury konsu9 G. Sobczyk, Zachowania konsumenckie w warunkach kryzysu (na przykładzie województwa lubelskiego), „Zeszyty Naukowe WSEI seria: Ekonomia” 2013, nr 1.
10 M. Kaczmarek, R. Skikiewicz, Kształtowanie się kredytów dla osób
darki. Zastosowania na świecie i w Polsce, „Marketing i Rynek” 2009, nr 5.
8 C. Bywalec, Ekonomika i finanse gospodarstw domowych, Wyd.
prywatnych w świetle zmian nastrojów ekonomicznych ludności, „Handel
Wewnętrzny” 2013, nr 2.
11 form.stat.gov.pl/BadaniaAnkietowe/2013/Ankiety/KGD-1.pdf
Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 81.
12 Koniunktura konsumencka, GUS, Warszawa 2013.
MARKETING I RYNEK 11/2013
MiR_2.qxd
2013-11-05
16:53
Page 11
Artykuły
menckiej13. Biorąc pod uwagę to, że składowe
wskaźnika dobrobytu występują często w charakterze determinant stopy oszczędzania, można
przypuszczać, że w wyjaśnianiu zmian w zakresie
kształtowania się oszczędności gospodarstw domowych przydatność będzie wykazywać nie tylko saldo koniunktury dla pytania dotyczącego zamiaru
oszczędzania, ale również inne zmienne pochodzące z badania nastrojów konsumenckich, w tym
wskaźniki syntetyczne.
Kształtowanie się skłonności
do oszczędzania
w gospodarstwach domowych
Saldo koniunktury wyznaczane na podstawie
pytania dotyczącego skłonności do oszczędzania
w ciągu kolejnych 12 miesięcy wskazuje na ogólną
postawę w tym zakresie całego społeczeństwa.
W przeciwieństwie do sald wyznaczanych dla pozostałych pytań, które informują, czy nastąpi poprawa czy pogorszenie sytuacji w danym obszarze,
w przypadku salda wyznaczanego dla pytania dotyczącego oszczędności ujemne wartości wcale nie
oznaczają ich zmniejszenia, lecz wskazują na przewagę osób, które nie będą w stanie nic zaoszczędzić, nad osobami, które będą mogły część swoich
dochodów przeznaczyć na oszczędności. Przyjmowanie dodatnich wartości przez saldo koniunktury dla tego pytania będzie oznaczało, iż więcej jest
osób przewidujących możliwość powiększenia
oszczędności niż osób, które uznają to za niemożliwe.
Z powyższych względów zarówno przy ujemnych, jak i przy dodatnich wartościach salda koniunktury dla tego pytania można spodziewać się
odkładania oszczędności przynajmniej przez część
gospodarstw domowych. Tempo wzrostu oszczędności powinno być jednak wyższe wraz z przesuwaniem się wartości salda koniunktury w górę na skali od –100 do +100 punktów. W jednym szczególnym (raczej hipotetycznym niż realnie możliwym)
przypadku, gdy saldo będzie przyjmowało wartość
–100 punktów, żadne gospodarstwo domowe nie będzie uznawało za możliwe odłożenia oszczędności
w ciągu 12 miesięcy. Również za mało prawdopodobną należy uznać sytuację, w której wszystkie gospodarstwa domowe będą przewidywały możliwość
powiększenia oszczędności, a saldo koniunktury
będzie wynosiło +100 punktów.
13 M. Bieć, Psychologiczne uwarunkowania nastrojów konsumentów
i propozycja alternatywnego ich pomiaru. W: Zmiany aktywności gospodarczej w świetle wyników badań koniunktury, E. Adamowicz (red.),
„Prace i Materiały IRG SGH” 2011, nr 87.
W całym okresie objętym analizą saldo koniunktury odnoszące się do zamiaru oszczędzania przez
gospodarstwa domowe w ciągu następnych 12 miesięcy przyjmowało wartości ujemne i utrzymywało
się w przedziale od –62,2 do –29,3 punktu. Najniższa wartość wskaźnika obrazującego skłonność do
oszczędzania gospodarstw domowych wystąpiła
w marcu 2004 r., a najwyższa w sierpniu 2010 r.
Pomiędzy rokiem 2004 a 2010 dostrzegalne jest występowanie wyraźnej tendencji wzrostowej skłonności do oszczędzania. Średnia roczna wartość salda koniunktury wzrosła pomiędzy 2004 r. a 2010 r.
z –58,8 punktu do –32,0 punktów. W latach następnych pojawia się słaba tendencja spadkowa, o czym
świadczy zmniejszenie się średniego salda koniunktury w roku 2011 do –36,1 punktu i w latach następnych dalszy spadek: w roku 2012 do –36,9
punktu, a w pierwszych sześciu miesiącach roku
2013 do –37,2 punktu (tablica 1).
Tablica 1. Statystyki opisowe sald koniunktury
dla zamiaru oszczędzania
przez gospodarstwa domowe według lat
Rok Średnia Mediana
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013*
–58,8
–54,6
–48,3
–40,7
–37,2
–37,1
–32,0
–36,1
–36,9
–37,2
–59,6
–53,9
–48,2
–40,9
–37,3
–36,8
–31,4
–36,4
–36,8
–38,2
Odchylenie
standardowe
Minimum
Maksimum
2,1
1,5
1,7
1,7
2,4
2,0
2,3
1,5
1,4
2,3
–62,2
–57,8
–50,7
–43,4
–42,2
–42,0
–36,8
–38,0
–40,0
–39,8
–55,3
–53,1
–45,3
–37,6
–33,7
–34,5
–29,3
–33,8
–34,7
–34,3
* W przypadku 2013 r. dane obejmują 6 miesięcy — okres od
stycznia do czerwca.
Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Sytuacja w zakresie zamiarów oszczędzania
przez gospodarstwa domowe występująca w roku
2013, choć jest nieco gorsza niż w najlepszym
okresie — w roku 2010, to jednak pozostaje
znacznie korzystniejsza niż w roku 2004. Warto
podkreślić, iż dzieje się tak, mimo mającego miejsce w roku bieżącym osłabienia wzrostu gospodarczego.
Porównując kształtowanie się salda koniunktury
w poszczególnych latach, największą zmienność
można dostrzec w roku 2008, w którym rozpoczął
się światowy kryzys finansowy. Wówczas rozpiętość
między minimalną a maksymalną wartością salda
wyniosła aż 8,5 punktu, a odchylenie standardowe
ukształtowało się na poziomie 2,4 punktu. Z kolei
najmniejsze zróżnicowanie miesięcznych wartości
MARKETING I RYNEK 11/2013
11
MiR_2.qxd
2013-11-05
16:53
Page 12
Artykuły
sald koniunktury dotyczących zamiarów oszczędzania wystąpiło w latach 2011 i 2012 oraz w roku
2005. Wówczas odchylenie standardowe wynosiło
od 1,4 do 1,5 punktu, a rozpiętość kształtowała się
w przedziale od 4,2 do 5,3 punktu.
Największy wzrost skłonności do oszczędzania
gospodarstw domowych miał miejsce w 2007 r.,
o czym świadczy zwiększenie się średniej rocznej
wartości salda koniunktury o 7,6 punktu, z –48,3
do –40,7 punktu. Niemal równie silna poprawa
miała miejsce rok wcześniej, nastąpił wówczas
wzrost o 6,2 punktu. Z kolei najsilniejsze pogorszenie sytuacji nastąpiło w roku 2011, gdy średnia
wartość salda spadła o 4,1 punktu w porównaniu
z rokiem poprzednim.
Przedstawione wyniki wskazują, że w latach
o relatywnie wysokim tempie rozwoju gospodarczego następowała również najsilniejsza poprawa
skłonności do oszczędzania w gospodarstwach domowych. Jednocześnie największy spadek nie nastąpił w roku najgorszym dla całej gospodarki, lecz
w roku 2011, gdy sytuacja makroekonomiczna poprawiała się.
Zamiar oszczędzania na tle
nastrojów ekonomicznych
gospodarstw domowych
Spośród podstawowych zmiennych opisujących
koniunkturę konsumencką (tablica 2) najczęściej
zgodność kierunku zmian salda koniunktury z saldem wyznaczanym dla zamiaru oszczędzania wy-
kazuje pytanie diagnostyczne dotyczące sytuacji finansowej gospodarstwa domowego. Sytuację taką
stwierdzono podczas 71 miesięcy. Podczas pozostałych 42 miesięcy kierunki zmian sald koniunktury
dla obu powyższych zmiennych okazały się rozbieżne. Oznacza to, że w 63% przypadków zmiany
sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w minionych 12 miesiącach determinowały również
kształtowanie się skłonności do oszczędzania gospodarstw domowych w następnych 12 miesiącach.
W przypadku pozostałych czterech wskaźników
zgodność kierunku ich zmian oraz zmian skłonności do oszczędzania występuje nieco rzadziej. Relatywnie najrzadziej taki sam kierunek zmian sald
koniunktury występował przy dokonywaniu porównań skłonności do oszczędzania oraz diagnozy
sytuacji ekonomicznej kraju. Miało to miejsce podczas 58 spośród 113 miesięcy, czyli w 51,3% przypadków.
Analiza wykresów (rysunki 1 i 2) potwierdza
również większą zbieżność w zakresie zmian ocen
i przewidywań sytuacji finansowej gospodarstw
domowych z zamiarami oszczędzania przez gospodarstwa domowe. Amplituda zmian wskaźnika
prognostycznego i diagnostycznego dotyczącego
sytuacji finansowej gospodarstw była mniejsza niż
analogicznych wskaźników dotyczących sytuacji
ekonomicznej kraju. Oznacza to, że przy formułowaniu opinii na temat kondycji gospodarczej
kraju przedstawiciele gospodarstw domowych
w znacznie większym stopniu kierowali się przekazywanymi przez media informacjami o niekorzystnym kształtowaniu się wskaźników makroekonomicznych. Równocześnie można formułować
Tablica 2. Zgodność kierunku zmian sald koniunktury dla zamiaru oszczędzania
oraz wybranych wskaźników koniunktury konsumenckiej w okresie luty 2004–czerwiec 2013
Sytuacja
finansowa
gospodarstwa
(prognoza)
71
(62,8%)
66
(58,4%)
58
(51,3%)
59
(52,2%)
62
(54,9%)
spadek
30
(26,5%)
26
(23,0%)
27
(23,9%)
26
(23,0%)
26
(23,0%)
wzrost
41
(36,3%)
39
(34,5%)
31
(27,4%)
33
(29,2%)
36
(31,9%)
brak zmian
0
(0,0%)
1
(0,9%)
0
(0,0%)
0
(0,0%)
0
(0,0%)
Rozbieżność kierunku zmian
42
(37,2%)
47
(41,6%)
55
(48,7%)
54
(47,8%)
51
(45,1%)
Razem
113
(100,0%)
113
(100,0%)
113
(100,0%)
113
(100,0%)
113
(100,0%)
Wyszczególnienie
Zgodność kierunku zmian, w tym:
ekonomiczna
kraju
(diagnoza)
Ź r ó d ł o: jak tablicy 1.
12
ekonomiczna
kraju
(prognoza)
finansowa
gospodarstwa
(diagnoza)
MARKETING I RYNEK 11/2013
BWUK
MiR_2.qxd
2013-11-05
16:54
Page 13
Artykuły
Rysunek 1. Oceny zamiaru oszczędzania na tle ocen sytuacji finansowej
gospodarstwa domowego w okresie styczeń 2004–czerwiec 2013
Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych GUS.
Rysunek 2. Oceny zamiaru oszczędzania na tle ocen sytuacji ekonomicznej kraju
w okresie styczeń 2004–czerwiec 2013
Ź r ó d ł o: jak rysunku 1.
wniosek, że aż tak negatywnych zmian nie dostrzegali ani nie przywidywali w zakresie własnej
sytuacji finansowej. Zmiany sytuacji ekonomicznej kraju nie zawsze przekładają się na sytuację
przeciętnego statystycznego gospodarstwa domowego. Kondycja finansowa wielu gospodarstw może nie zmieniać się lub zmieniać w niewielkim
stopniu nawet w obliczu złej koniunktury gospodarczej. W konsekwencji diagnostyczne saldo koniunktury dotyczące sytuacji finansowej gospodarstw domowych w niektórych miesiącach
kształtowało się nawet ponad 20 punktów wyżej
niż saldo koniunktury dotyczące diagnozy sytuacji
ekonomicznej kraju.
MARKETING I RYNEK 11/2013
13
MiR_2.qxd
2013-11-05
16:54
Page 14
Artykuły
Tablica 3. Zmiany średniego salda koniunktury w danym roku w stosunku do roku poprzedniego dla wybranych
wskaźników koniunktury konsumenckiej w latach 2005–2013
Rok
Zamiar
oszczędzania
(prognoza)
finansowa
gospodarstwa
(diagnoza)
Sytuacja
ekonomiczna
finansowa
kraju
gospodarstwa
(diagnoza)
(prognoza)
ekonomiczna
kraju
(prognoza)
BWUK
2005
4,2
6,1
10,3
11,0
14,1
9,7
2006
6,2
8,8
5,9
12,3
3,7
7,2
2007
7,6
7,4
4,2
8,5
6,3
7,8
2008
3,5
0,3
–2,7
1,1
–3,1
–0,9
2009
0,1
–7,6
–6,5
–23,4
–16,8
–14,3
2010
5,1
0,9
2,9
8,9
7,6
5,4
2011
–4,1
–5,1
–6,5
–10,3
–12,0
–8,1
2012
–0,8
–3,1
–3,8
–5,1
–7,2
–4,5
2013*
–0,3
1,9
2,6
–1,4
2,6
0,4
* W przypadku 2013 r. dane obejmują 6 miesięcy — okres od stycznia do czerwca.
Ź r ó d ł o: jak tablicy 1.
Porównanie zmian średnich sald wskaźników koniunktury konsumenckiej dla poszczególnych lat
wskazuje, że w roku 2005 poprawa skłonności do
oszczędzania była słabsza niż pięciu pozostałych
wskaźników koniunktury konsumenckiej (tablica 3).
Jednak w następnych dwóch latach tempo poprawy
skłonności do oszczędzania przyspieszało. W konsekwencji w 2007 r., w obliczu wolniejszych wzrostów
większości pozostałych wskaźników, przyrost średniego salda koniunktury dotyczącego zamiaru
oszczędzania okazał się większy niż w przypadku
trzech z pięciu porównywanych zmiennych z badania
koniunktury konsumenckiej.
W latach 2008 i 2009, na przełomie których rozpoczął się światowy kryzys finansowy, następowało
również znaczne osłabienie tempa poprawy skłonności do oszczędzania, czego wyrazem jest przyrost
średniego salda o 3,5 punktu w 2008 r. oraz 0,1
punktu w 2009 r. Mimo to w wymienionych latach
sytuacja w zakresie kształtowania się skłonności do
oszczędzania była korzystniejsza niż w przypadku
pięciu pozostałych zmiennych, które zwłaszcza
w 2009 r. uległy relatywnie dużemu (najsilniejszemu na przestrzeni analizowany lat) pogorszeniu
i kształtowały się poniżej ich wartości z roku 2008.
Najsilniejszy spadek dotyczył diagnozy i prognozy
sytuacji ekonomicznej kraju.
Po krótkotrwałej poprawie w 2010 r. lata 2011
i 2012 przyniosły ponowne zmniejszenie średnich
sald, które objęło wszystkie sześć zmiennych z bada-
Rysunek 3. Współczynniki korelacji Pearsona między skłonnością do oszczędzania a wybranymi wskaźnikami
koniunktury konsumenckiej (na podstawie przyrostów średnich sald koniunktury) w latach 2005–2013
Ź r ó d ł o: jak rysunku 1.
14
MARKETING I RYNEK 11/2013
MiR_2.qxd
2013-11-05
16:54
Page 15
Artykuły
nia koniunktury konsumenckiej. W obu okresach
najsilniejsze spadki dotyczyły ocen kondycji gospodarczej kraju oraz wskaźnika BWUK. Nieco mniejsze spadki nastąpiły w przypadku ocen kondycji materialnej gospodarstw domowych. W najmniejszym
stopniu pogorszyła się skłonność do oszczędzania.
W pierwszych sześciu miesiącach 2013 r. sytuacja zmieniła się i nastąpiła niewielka poprawa
średnich wartości sald dla czterech spośród sześciu
uwzględnionych w analizie wskaźników. Saldo koniunktury dla zamiaru oszczędzania kształtowało
się tylko nieco gorzej niż w roku poprzednim i było
niższe zaledwie o –0,3 punktu.
Analiza korelacji potwierdza, że w przypadku
przyrostów wyznaczonych dla średnich rocznych
wartości sald (zamieszczonych w tablicy 3) występuje statystycznie istotna dodatnia zależność między ich kształtowaniem się dla skłonności do
oszczędzania oraz dla pozostałych zmiennych z badania koniunktury konsumenckiej14. Najsilniejsza
zależność istnieje między skłonnością do oszczędzania a ocenami sytuacji finansowej gospodarstwa domowego — współczynnik korelacji Pearsona przyjmuje wartość 0,81 (rysunek 3).
Podsumowanie
W okresie objętym analizą (styczeń 2004–czerwiec 2013) wyniki badań koniunktury konsumenckiej potwierdzały, że przynajmniej część
gospodarstw domowych stale deklarowała zamiar
odkładania oszczędności w perspektywie kolejnych
14 Zależność z ocenami sytuacji finansowej gospodarstw domowych jest
statystycznie istotna przy poziomie istotności α = 0,01. Zależność z pozostałymi czterema zmiennymi może być uznana za statystycznie istotną
przy poziomie istotności α = 0,05.
s
12 miesięcy. Mimo to wskaźnik skłonności do
oszczędzania pozostawał ujemny, choć w latach 2004–2010 nastąpiła jego znaczna poprawa.
Skłonność do oszczędzania — rozpatrywana zarówno w ujęciu rocznym, jak i miesięcznym — wykazuje podobieństwo w kształtowaniu się do pozostałych podstawowych wskaźników koniunktury konsumenckiej, aczkolwiek występują różnice w zakresie intensywności zmian w poszczególnych latach.
Zamiar oszczędzania wyrażany przez gospodarstwa
domowe jest ponadto w mniejszym stopniu podatny
na gwałtowne, niekorzystne zmiany sytuacji ekonomicznej kraju niż kondycja materialna gospodarstw.
Silne zależności stwierdzone między skłonnością do
oszczędzania a ocenami sytuacji finansowej gospodarstw wskazują, że wraz ze wzrostem zamożności
społeczeństwa powinna następować dalsza poprawa
w zakresie poziomu salda koniunktury dla deklarowanego zamiaru oszczędzania.
Porównanie zamiarów oszczędzania wśród gospodarstw domowych w Polsce oraz w innych krajach Unii Europejskiej potwierdza, jak się wydaje,
sformułowane przypuszczenie, choć istotne pozostają również uwarunkowania kulturowe. We
Francji średnie saldo koniunktury dla skłonności
do oszczędzania kształtowało się znacznie korzystniej niż w Polsce i w 2004 r. wynosiło –11,7, a w roku 2012 –6,6 punktu. Z kolei w krajach skandynawskich, takich jak Szwecja czy Finlandia, wskaźnik
skłonności do oszczędzania pochodzący z badań
nastrojów ekonomicznych ludności był w powyższym okresie stale dodatni i w roku 2012 wynosił
aż 47,6 punktu dla Szwecji oraz 51,0 punktów dla
Finlandii15.
15 Szczegółowe dane dostępne na stronie: ec.europa.eu/economy_finance/db_indicators/surveys/time_series/.
UMMARY
Propensity to save of households in consumer tendency survey
in Poland
In the article there was made an assessment of changes of households' propensity to save. Moreover a formation of households' intentions to save and the other main indicators of consumer tendency survey were compared. The analyses were conducted on the basis of monthly data which stem from surveys conducted by Central Statistical Office together with
National Bank of Poland. The time horizon of the analyses covers the period from January 2004 to June 2013. The results
obtained allow to make a statement that the financial situation of household has stronger impact on propensity to save
than the economic situation of a country.
MARKETING I RYNEK 11/2013
15