Wpływ teatru na kształtowanie sił charakteru

Monika Jaślarz
Wpływ teatru na kształtowanie sił charakteru
Wstęp
Teatr jest zjawiskiem niezwykle obszernym, który analizować można z wielu
różnych perspektyw. Teatr może być amatorski lub profesjonalny, improwizowany lub
oparty na konkretnym dramacie, skierowany do ogółu społeczeństwa czy też do
wybranej grupy ludzi, może mieć charakter dialogu lub monologu. Na teatr można
patrzeć z perspektywy sceny, a więc aktorów i reżysera, z perspektywy widza, jak i
czytelnika
analizującego
tekst
dramatu
wykorzystywanego
w
sztuce.
Ta
wielowymiarowość teatru powoduje, iż jest on od lat wykorzystywany w edukacji,
wychowaniu, resocjalizacji, rehabilitacji, w psycho- i socjoterapii, jak i w profilaktyce.
Grupami poddawanymi rozwijającemu działaniu teatru są młodzież i dzieci; dorośli i
osoby starsze; osoby z dysfunkcjami sensorycznymi, czy ruchowymi, grupy zagrożone
wykluczeniem, jak i osoby niedostosowane społecznie, grupy pacjentów z zaburzeniami
psychicznymi, czy niepełnosprawni intelektualnie, a ponadto rodziny wymienionych
osób.
Autorka poniższego tekstu podejmuje próbę scharakteryzowania podstawowych
form wykorzystania teatru w terapii oraz edukacji i wpływu tegoż na kształtowanie sił
charakteru, w ujęciu Martina E. P. Seligmana (Burke, 2011).
Terapia teatrem
Nieduziak (2011) wyróżnia pięć podstawowych sposobów na wykorzystanie
teatru w terapii. Morenowska psychodrama (1) ma na celu analizę ukrytych konfliktów i
kompleksów pacjenta. Dramoterapia (2) ma prowadzić do wywołania uczucia ulgi, do
postępującej integracji emocjonalnej i fizycznej jednostki, jak i do rozwoju osobowości,
wzrostu wiary w siebie i nawiązania współpracy. Działanie socjodramy (3) powoduje
utworzenie pozytywnych relacji w grupie, ale i prowokuje do uzewnętrznienia
tłumionych urazów. Zabawa w teatr (4) wyzwala spontaniczność, a warsztat teatralny
(5) wspiera rozwój umiejętności komunikacyjnych i ekspresyjnych.
Według Krasoń (2011) wykorzystanie różnych form psychodramy i dramoterapii
rozwija zarówno sferę emocjonalną, jak i społeczną uczestników. Dzięki uczestniczeniu z
Wpływ teatru na kształtowanie sił charakteru
Monika Jaślarz
zajęciach teatralizowanych zauważa się u dzieci rozwój samokontroli cielesnej, co,
zwiększając pewność siebie dziecka, wpływa na większą chęć do zachowań
spontanicznych, a w następstwie stwarza okazję do ekspresji emocji. Jest to również
wzbogacające doświadczenie estetyczne, uwrażliwiające na sztukę i piękno i
motywujące do podejmowania prób kreowania własnej tożsamości, wzbogacania
samowiedzy i autorefleksji, a więc do autokreacji (Wróblewska 2011).
Analiza wymienianych przez autorów konsekwencji terapii teatrem skłania do
refleksji, że głównymi siłami charakteru kształtowanymi w tym procesie będą siły
samoregulacji (1), jako, że wydobycie ukrytych konfliktów oraz wzrost wiary w siebie
zmniejszy napięcie i sprawi, że panowanie nad swoimi pragnieniami i emocjami stanie
się dużo łatwiejsze, a dalsze wykorzystanie technik teatralnych uczy wyrażania siebie w
bardziej konstruktywny sposób; twórczości (2), właśnie z powodu zachęcania do
autokreacji, poprzez kontakt ze sztuką i wyzwalanie spontaniczności; otwartości (3)
jako, że wystawia uczestnika na kontakt z wieloma sytuacjami, również takimi, których
nie spotyka w życiu oraz daje możliwość wchodzenia w role mu nieznane, przyjęcia
innej perspektywy oraz zdolności do współpracy (4) poprzez rozwój umiejętności
interpersonalnych i uczenie efektywnej współpracy.
Teatr w edukacji
Edukacja szkolna przewiduje w dzisiejszych czasach niewiele miejsca na sztukę.
Istnieją jednakże klasy i szkoły które oferują kółka, czy też warsztaty teatralne. Świeca
(2011) analizując motywację młodzieży, w takich klasach, do wzięcia udziału w
aktywnościach teatralnych wymienia zainteresowanie sztuką teatru, czy wewnętrzną
potrzebę obcowania ze sztuką, ale też chęć imponowania rówieśnikom, potrzebę
nabywania umiejętności komunikacyjnych i poznanie swoich możliwości dzięki
samoocenie i rozwoju samowiedzy. I tak, jak pokazują jego badania, uczestnictwo w
zajęciach teatralnych ma wpływ na rozwój kreatywności, pomysłowości, rozwój
wyobraźni i poczucia odpowiedzialności. Teatr wpływa na odwagę młodzieży w
wypowiadaniu
sądów,
rozwój
umiejętności
publicznego
wypowiadania
się,
kształtowanie myślenia symbolicznego, większą refleksyjność i łatwość w dokonywaniu
moralnych wyborów, a nawet planowanie i przewidywanie następstw podejmowanych
Wpływ teatru na kształtowanie sił charakteru
Monika Jaślarz
przez nich decyzji. Co więcej, ma on też moc integrowania rówieśników poprzez
uwrażliwianie i pogłębianie otwartości na drugiego człowieka. Jest to jednak
analizowanie wpływu na aktorów biorących udział w wystawianiu przedstawienia.
Oddziaływanie na widza jest o tyle mniejsze, że nie bierze on czynnego udziału w
procesie tworzenia teatru, a jedynie odczuwa skutki odbioru sztuki, czyli uwrażliwia się
na sztukę, może zostać zainspirowany do własnej podobnej aktywności, wykształca
myślenie krytyczne, czy też dzięki wnioskowaniu kreuje swoje postawy etyczne.
Technika dramy, gdzie nie ma już podziału na aktorów i widzów a nacisk
postawiony jest na naturalność i przeżycia indywidualne w roli, jest wskazywana, jako
niezwykle skuteczna w edukacji i wspieraniu rozwoju młodzieży i dzieci. Najważniejsze
skutki stosowania technik dramowych w czasie zajęć z nastolatkami według
Michałowskiej (2008), to kształtowanie troski i respektu dla odmienności, dbanie o
społeczność, respektowanie wartości innych, poszerzanie horyzontów otwartości i
refleksyjności, kreowanie pozytywnego stosunku do siebie, jak i zwiększenie poczucia
odpowiedzialności za swoje działania. Te skutki mają wpływ na takie ogólne
właściwości osoby, jak twórczość, zdolność do współpracy grupowej, poziom wiedzy,
motywacja do rozwoju, czy sposób patrzenia na świat.
Podsumowując, drama ma dwojaki wpływ na człowieka: na rozwój jego
samoświadomości (pewność i wyrażanie siebie, poczucie własnej wartości, wrażliwość)
oraz świadomości społecznej (komunikacja, rozwiązywanie problemów, empatia)
(Witerska, 2011).
Patrząc na wymienione skutki stosowania technik teatralnych w edukacji z
perspektywy 24 sił charakteru Seligmana trudno wyróżnić te najważniejsze,. Działanie
teatru na kształtowanie się charakteru jest wielowymiarowe i pozytywne na tylu
płaszczyznach, że uszeregowanie tych konsekwencji wedle ich ważności wydaje się
bezcelowe. W związku z powyższym autorka wymieni kilka tych, które z jej perspektywy
są niezwykle cenne.
Pierwszą siłą charakteru, która bez wątpienia kreowana jest zarówno u
uczestnika warsztatów teatralnych, u widza, jak i młodzieży poddanej działaniu technik
dramy, jest twórczość, czyli jeden z aspektów psychologicznej manifestacji cnoty
„mądrości i wiedzy”. W przypadku widza silnie wspomaganą, dzięki obcowaniu ze
sztuką, siłą jest siła doceniania piękna i doskonałości a dzięki krytycznemu
Wpływ teatru na kształtowanie sił charakteru
Monika Jaślarz
wnioskowaniu siła perspektywy. W przypadku uczestników wydarzenia teatralnego,
należy zwrócić szczególną uwagę na wspierające działanie w kierunku kształtowania sił
otwartości umysłu i ciekawości, czasami i humoru – w zależności od podejmowanego
tematu. Kolejną siłą, wyzierającą ze wszystkich opisów korzyści tych zajęć, jest zdolność
do współpracy, jako, że działania teatralne wymagają współpracy z drugim człowiekiem,
a często z grupą ludzi. W dalszej kolejności można wymienić kształtowanie się takich sił,
jak witalność, dzielność, wytrwałość, a także wiele innych!
Podsumowanie
Powyższa praca oparta jest na przekonaniu, że teoria sił charakteru może być
użyteczna w procesach socjoterapeutycznych (Kaczmarek, 2013). W dzisiejszych
czasach, w których człowiek zachodni, już od najmłodszych lat, zmuszony jest do
ciągłego dokonywania wyborów, określania siebie: swoich mocnych i słabych stron, a
zachowanie
wewnętrznej
integralności
i spójności
w obliczu wpływu dość
ekspansywnego działania przekazów medialnych, mówiących mu, kim powinien być,
niezwykle ważne wydaje się wspomaganie odkrywania i kształtowania swoich sił
charakteru oraz pielęgnowania istotnych dla jednostki cnót.
Jak pokazuje powyższa analiza stosowanie technik teatralnych może wspierać
kształtowanie bardzo wielu z wymienionych przez Seligmana sił charakteru, a tym
samym prowadzić do poprawy jakości życia jednostki. Nie jest to oczywiście poparte
odpowiednimi badaniami empirycznymi, jednak ma solidną podstawę teoretyczną, co
jest również dobrym predyktorem powodzenia zaplanowanych działań. Autorka
rekomenduje zatem dalsze prowadzenie analiz na tym tle, przy czym zaleca
zastosowania technik teatralnych, czy dramowych w edukacji oraz socjo- czy
psychoterapii, gdyż z dużym prawdopodobieństwem będą one wspierające jednostkę i
kształtujące siłę jej charakteru.
Wpływ teatru na kształtowanie sił charakteru
Monika Jaślarz
Bibliografia
Burke, J. (2011). 24 siły charakteru. Sens, 9 (36), s. 26-27.
Kaczmarek, Ł. (2013). Psychologia pozytywna w socjoterapii: rozwijanie sił charakteru.
W: B. Jankowiak (red.) Socjoterapia jako forma pomocy psychologicznopedagogicznej. Teoria i praktyka. Poznań: Wydawnictwo UAM.
Krasoń (2011). Cielesne kreowanie roli. Wizualizacyjne techniki parateatralne jako
wsparcie, rozwoju. Chowanna, 1 (36), s. 297-314
Michałowska, D. (2008). Drama w edukacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu
Filozofii UAM.
Nieduziak E. (2011). Od dramy i psychodramy po teatr i teatroterapię - z rozważań nad
teorią i praktyką zastosowania teatru w terapii. W: W. Karolak, B. Kaczorowska
(red.) Arteterapia. Łódź: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno Ekonomicznej.
Seligman, M. E. P. (2005). Prawdziwe szczęście. Poznań: Media Rodzina.
Świeca, M. (2011). Aktywność artystyczna młodzieży w zakresie teatru. Chowanna,
1 (36), s. 105-114.
Witerska, K. (2011). Drama kreatywna - perspektywa rozwojowa. Chowanna, 1 (36),
s. 71-82.
Wróblewska, M. (2011). Rozwój przez nabywanie kompetencji (w aspekcie
uwarunkowań aktywności twórczej). Chowanna, 1 (36), s. 59 -70.
Wpływ teatru na kształtowanie sił charakteru