Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw (na podstawie

Marek Matejun
Instytut Zarządzania
Politechnika Łódzka
Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
(na podstawie badań w aglomeracji łódzkiej)
Wprowadzenie
Przemiany systemowe i strukturalne polskiej gospodarki zapoczątkowane na
przełomie lat 80. i 90. wyzwoliły eksplozję prywatnej inicjatywy, prowadząc do
niezwykle dynamicznego rozwoju sektora prywatnego, w tym zwłaszcza małych i
średnich przedsiębiorstw. Sektor ten spełnia bardzo ważne funkcje, wpływając
zarówno na sferę gospodarczą, jak również społeczną naszego kraju. Biorąc pod uwagę
dotychczasowe dokonania małej i średniej przedsiębiorczości oraz dalsze perspektywy
rozwojowe stanowi on praktycznie jedyną szansę zwiększenia zatrudnienia, eksportu
oraz skutecznego konkurowania polskiej gospodarki na rynku europejskim oraz – w
obliczu globalizacji – na rynkach światowych.
Mali i średni przedsiębiorcy borykają się jednak z poważnymi problemami,
które stanowią istotne bariery w rozwoju ich przedsiębiorstw. Niniejsze opracowanie
stanowi próbę identyfikacji barier rozwoju MSP, które powinny być brane pod uwagę,
jako wnioski dla konstruowania systemu wspomagania sektora MSP w Polsce.
1.
Znaczenie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce
Według danych za rok 2000 w Polsce zarejestrowanych było 3.176.161 małych i
średnich firm, co stanowi 99,8% wszystkich przedsiębiorstw. Cechują się one jednak
znacznym rozdrobnieniem, bowiem 95,20% to mikroprzedsiębiorstwa, zatrudniające
do 9 osób, małe firmy (10-49 osób) stanowiły 3,70%, a średnie (do 249 zatrudnionych)
0,9%. Podobnie, spośród 1 766 073 przedsiębiorstw aktywnych, czyli rzeczywiście
prowadzących działalność gospodarczą, w 2000 r. 99,83% stanowiły małe i średnie
firmy, z tego 99,02% przedsiębiorstwa małe, zatrudniające do 49 osób. W 2000 r. po
raz pierwszy od 1994 r. zanotowano spadek liczby przedsiębiorstw aktywnych o
2,9%.1
Tak duża liczba przedsiębiorstw ma znaczny wpływ na pomyślność gospodarczą
kraju. Udział sektora MSP w tworzeniu PKB systematycznie wzrastał, osiągając w
2000 r. poziom 49,4%. Z rozwojem małego i średniego biznesu związana jest
pomyślność ponad 66% zatrudnionych w gospodarce, w tym w małych firmach 47%, a
w średnich 19,9%. Sektor MSP ma również znaczny udział w nakładach
1
Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2000-2001, Polska
Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2002, s. 28.
236
Marek Matejun
inwestycyjnych, które systematycznie ulegają zwiększeniu oraz w eksporcie,
umożliwiającym rozwój gospodarki. Oprócz wskaźników ekonomicznych i
gospodarczych sektor ten pozytywnie wpływa i kształtuje również sferę społeczną
kraju. Niewątpliwym jest, że dalsze przemiany gospodarcze, a przede wszystkim
integracja z Unią Europejską w znacznym stopniu uzależnione będą od siły i
możliwości rozwojowych sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
2.
Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
Małe i średnie przedsiębiorstwa uczestnicząc w grze rynkowej napotykają na
istotne zagrożenia i bariery, które utrudniają rozwój sektora MSP, co wpływa
negatywnie na dynamikę rozwoju całej gospodarki. Można zidentyfikować dwie grupy
barier rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw: bariery o charakterze zewnętrznym
oraz bariery o charakterze wewnętrznym.
Do zagrożeń o charakterze zewnętrznym zalicza się bariery rynkowe,
kadrowe, finansowe, wynikające z polityki gospodarczej rządu, prawne, wynikające z
braku dostępu do informacji i edukacyjne, a także bariery związane ze stanem
infrastruktury.
Zagrożenia rynkowe związane są z ogólnym spadkiem siły nabywczej
społeczeństwa, czego wynikiem jest zmniejszenie popytu na rynku powodujące
zmniejszenie obrotów małych przedsiębiorstw. Istotne zagrożenie dla rozwoju
przedsiębiorstw stanowią agresywne działania konkurencji, w tym przede wszystkim
rosnąca liczba konkurentów krajowych oraz zagrożenia związane z coraz większą
liberalizacją wymiany handlowej, zwłaszcza z Unią Europejską. Sytuacja finansowa i
rynkowa najmniejszych przedsiębiorstw handlowych pogarsza się nie tylko poprzez
silną konkurencję dużych przedsiębiorstw, ale również wskutek ekspansji firm średniej
wielkości. Wśród innych barier rynkowych wymienia się2 spadek liczby zamówień,
trudności w znalezieniu nowych rynków zbytu, szeroki import substytutów, a także
nowych rodzajów usług i produktów, jak również trudności ze znalezieniem agentów i
dystrybutorów dla swoich produktów.
Bariery kadrowe związane są z niechęcią niektórych grup pracowników do
podejmowania pracy w sektorze MSP, w tym zwłaszcza w małych, prywatnych
firmach. Taka postawa, zwłaszcza wśród osób o niższym poziomie wykształcenia
może powodować trudności ze znalezieniem solidnych pracowników, zwłaszcza
bezpośrednio produkcyjnych. Problemem jest również mała mobilność pracowników,
niechęć do zmiany miejsca zatrudniania w związku z podjęciem pracy w innej
miejscowości, co powoduje trudności w znalezieniu specjalistów na lokalnych rynkach
pracy. Kadrowe zagrożenia dla małych i średnich firm stanowi również3 wysoka
fluktuacja kadry oraz niskie kwalifikacje pracowników. Fluktuacja kadry
spowodowana jest przede wszystkim przez częstą zmianę miejsca pracy, zwłaszcza
2
3
B. Piasecki, Przedsiębiorczość i mała firma, teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź
1998, s. 164.
K. Krajewski, Determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, Instytut
Przedsiębiorczości i Samorządności, http://www.medianet.pl/~multikra/krajewsk.htm.
Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
237
przez pracowników mniejszych przedsiębiorstw. Ich zarobki oraz możliwości rozwoju
zawodowego są często niezadowalające, co skłania ich do ciągłego poszukiwania
nowego zajęcia. Z drugiej strony można też zauważyć niechęć pracodawców do
zatrudniania pracowników na czas nieokreślony, by w ten sposób bliżej związać ich z
przedsiębiorstwem. Częste zmiany pracowników utrudniają utrzymanie wartościowych
pracowników oraz budowę zespołu. Wiązać się też mogą z nieetycznym
postępowaniem: przejmowaniem klientów, czy wykradaniem know-how. Niskie
kwalifikacje pracowników utrudniają natomiast pełne wykorzystanie możliwości
stosowanych technologii oraz maszyn i urządzeń. Z problemem tym związane są
również trudności z pozyskaniem wykwalifikowanej kadry menedżerskiej, która z
reguły znajduje lepsze warunki pracy, rozwoju i kształcenia w większych
przedsiębiorstwach.
Bariery społeczne związane są między innymi z niskim prestiżem społecznym
przedsiębiorcy4, który jest niższy od pracy noszącej znamiona służby społecznej (a
więc lekarza, pielęgniarki, nauczyciela czy sędziego). Prestiż małego przedsiębiorcy
(np. właściciela małego sklepu) według badań jest jeszcze niższy – gorzej oceniany
jest tylko robotnik niewykwalifikowany i działacz partii politycznej. Takie odczucia
społeczne z pewnością nie służą rozwojowi przedsiębiorczych postaw i nie skłaniają
do podejmowania własnej działalności gospodarczej. Można jednak zauważyć
poprawę wizerunku małego i średniego przedsiębiorcy w ciągu 10 ostatnich lat, a także
lepszą niż przeciętna ocenę tej grupy społecznej wśród osób z wyższym
wykształceniem. Wśród innych barier społecznych wymienia się trudności w
akceptacji rozwarstwienia społecznego, spowodowane przez lata rzeczywistości
socjalistycznej, a także niedostateczną kulturę przedsiębiorczości. Niedostatki te
dotyczą braku poszanowania dla pracownika, agresywnego nastawienia na
maksymalizację zysku, czy też dążenia do realizacji celów w sposób sprzeczny z
zasadami etyki. W społeczeństwie polskim można spotkać się z pejoratywnym
określeniem małego przedsiębiorcy, jako „kombinatora”, czy wręcz „oszusta”.
Szczególnym problemem dla małych i średnich przedsiębiorstw są bariery
finansowe. Rozwój sektora MSP zależy bowiem w dużej mierze od wielkości kapitału,
który pochodzi zarówno z zasobów własnych pracodawcy (samofinansowanie), jak też
z zewnętrznych źródeł (kredyty, pożyczki, venture capital). Podstawową przeszkodą
związaną ze sferą finansową są problemy wynikające z dostępu do kapitału z sektora
komercyjnego. Na trudności te wpływa zarówno wysoki koszt kapitału (stopy
procentowe), konieczność posiadania wysokich gwarancji kredytowych oraz długi i
skomplikowany proces rozpatrywania wniosków kredytowych. Dla małych i średnich
przedsiębiorców szczególnego znaczenia nabierają również warunki świadczenia usług
bankowych, w przypadku których pojawiają się następujące problemy:
• niska jakość obsługi: kolejki, zbyt mała liczba placówek bankowych, długie
terminy rozliczeń, wąska sieć bankomatów,
• zbyt skomplikowane procedury oraz zawiłe przepisy bankowe,
• wysokie prowizje i opłaty bankowe,
4
Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 1998-1999, Polska
Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 2000, s. 238.
238
Marek Matejun
• zbyt małe kompetencje pracowników,
• niskie oprocentowanie depozytów w porównaniu z kosztem kredytu.
Finansową barierę rozwoju MSP stanowią też trudności w dostępie do kapitału
pochodzącego ze źródeł publicznych. Niestety, dostęp do takich środków jest często
ograniczony do wybranych województw i regionów lub uzależniony od zatrudniania
osób zwalnianych z restrukturyzowanych przedsiębiorstw. Podstawową barierą
korzystania MSP ze środków publicznych pozostaje wciąż także ich niewystarczająca
wysokość. Ważnym problemem, szczególnie dla najmniejszych przedsiębiorstw są
również długie terminy płatności oraz problemy z zapłatą należności przez
nieuczciwych kontrahentów, co prowadzi do utraty płynności finansowej przez
przedsiębiorców.
Zagrożeniem dla rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw może być również
niewłaściwa polityka gospodarcza, w tym polityka rządu wobec MSP. Zbyt ogólne
założenia programów, opóźnianie działań wykonawczych, brak informacji dla
przedsiębiorców oraz niedostatki w finansowaniu, powodują negatywną ocenę działań
rządu przez małe i średnie firmy. Poważne problemy pojawiają się również w sferze
ubezpieczeń społecznych. Związane są one przede wszystkim z brakiem szerokiej
informacji o zasadach reformy ubezpieczeń społecznych, skomplikowanymi
procedurami przekazywania przez płatników danych do ZUS, błędami w
oprogramowaniu oraz rozbieżnościami w interpretacji przepisów. Rozwój sektora MSP
może być zagrożony także w wyniku błędnej polityki fiskalnej. Barierą jest brak
jasnego stanowiska rządu odnośnie kształtu systemu podatkowego w najbliższych
latach, skomplikowanie system podatkowy oraz zbyt wysokie podatki, rzutujące w
dużym stopniu na opłacalność prowadzonej działalności. Z powyższymi barierami
związane są również problemy przedsiębiorców wynikające z niewystarczającego
udziału i wpływu na kształtowanie polityki i prawa gospodarczego.
Wśród barier prawnych ograniczających rozwój małych i średnich firm
wymienia się skomplikowanie przepisów prawa gospodarczego, dotyczących
uruchamiania i prowadzenia działalności gospodarczej. Trudności wynikają także z
niestabilności systemu prawnego, który cechuje się dużą liczbą różnorakich aktów
wykonawczych, a także wysokimi kosztami związanymi z dostosowaniem się do
zmieniających się przepisów. Problemy stanowią trudności w interpretacji przepisów
prawa, mnogość odesłań do innych przepisów oraz częste nowelizacje ustaw. Obecnie,
z powodu harmonizacji przepisów z prawem Unii Europejskiej, w systemie prawnym
pojawia się znaczna ilość zmian, co powoduje szczególne utrudniania dla małych i
średnich przedsiębiorstw. Problemami związanymi z systemem prawnym w
odniesieniu do sektora MSP jest również niewydolność wymiaru sprawiedliwości, w
tym szczególnie kosztowne i przewlekłe postępowania sądowe oraz nieprzyjazna
administracja i niskie kompetencje urzędników. Barierę w rozwoju MSP stanowi też
korupcja i zagrożenie przestępczością. Należy pamiętać, że kradzieże i przestępstwa
kryminalne są poważnym problemem zwiększającym koszty prowadzenia działalności
gospodarczej, zwłaszcza najmniejszych przedsiębiorstw. Wysokie koszty pochłaniają
także środki zapobiegawcze.
Barierą wykorzystania możliwości rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
jest niewielki zakres informacji o nowych rozwiązaniach prawnych, programach
Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
239
skierowanych do sektora MSP, jak również wciąż niewystarczające informacje o
konsekwencjach integracji z Unią Europejską. Trudność dla małych i średnich
przedsiębiorców stanowią braki w procesie zdobywania i analizy informacji,
wykorzystywanych później w procesie podejmowania decyzji oraz brak systemów
sprawozdawczych pozwalających na szybką ocenę aktualnej sytuacji rynkowej. Wśród
barier związanych z edukacją wyróżnia się brak efektywnego i dostępnego systemu
kształcenia przedsiębiorców w zakresie small businessu, jak również niski stopień
wykorzystania internetu w działalności gospodarczej.
Barierę rozwoju sektora MSP stanowić może również niewystarczająca
dostępność oraz jakość infrastruktury, która ma wpływ na obniżanie kosztów
inwestycji. Problem związany jest ze złym stanem dróg i brakiem autostrad, co
przyczynia się do trudności w transporcie i komunikacji. W wielu rejonach, zwłaszcza
wiejskich, barierę stanowi brak oczyszczalni ścieków oraz rozbudowana gospodarka
wodna, co stanowi istotny problem rozwoju, zwłaszcza dla branży spożywczej czy
budowlanej. Trudności wynikać też mogą ze stanu infrastruktury energetycznej. Na
terenach wiejskich występuje często pozorna elektryfikacja, nie spełniająca
podstawowych wymagań przedsiębiorstw. Problemem są tu trudności w korzystaniu z
prądu elektrycznego o napięciu 380V, co niejednokrotnie wiąże się z koniecznością
realizacji kosztownych inwestycji. Dodatkowe koszty mogą być również
spowodowane przez awarie oraz niestabilność (nierównomierne, często niższe
napięcie) sieci elektrycznej.
Bariery o charakterze wewnętrznym dotyczą słabości zarządzania, ograniczeń
związanych z produkcją oraz rozmiarem działalności.
Istotną grupę zagrożeń działalności i rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
stanowią bariery związane z zarządzaniem, szczególnie zaś związane z brakiem
dostatecznych umiejętności przedsiębiorców w zakresie sprzedaży i marketingu,
planowania działalności, zarządzania finansowego, jak również spowodowane
niewłaściwym dostępem do źródeł informacji oraz szans pojawiających się na rynku.
Wśród problemów związanych z zarządzaniem można wymienić5 błędy strategii
rozwoju, błędy zarządzania operacyjnego, nieprzewidziany wzrost kosztów
działalności oraz powody personalne. Błędy strategii rozwoju związane są z
nieodpowiednio dobranym produktem lub usługą, złą lokalizacją firmy, zbyt niskim
kapitałem początkowym, czy też uzależnieniem od określonej grupy odbiorców /
dostawców. Do błędów zarządzania operacyjnego zalicza się brak środków na bieżącą
działalność, brak środków na inwestycje, błędy popełnione przy planowaniu,
wdrażaniu rozwiązań oraz kontroli. Barierę rozwoju przedsiębiorstwa może stanowić
nieprzewidziany wzrost kosztów działalności, w tym: czynsze, opłaty dzierżawne,
energia elektryczna, opłaty telekomunikacyjne, zbyt wysokie koszty surowców i
półfabrykatów. W trakcie działalności mogą pojawić się też problemy personalne, takie
jak pogorszenie stanu zdrowia właściciela, przejście na emeryturę, zmiana sytuacji
rodzinnej, zmiana miejsca zamieszkania, czy też konieczność zdobycia większej ilości
czasu wolnego dla siebie i dla rodziny. Barierą charakterystyczną dla małych i średnich
5
B. Piasecki, Przedsiębiorczość i mała firma, teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź
1998, s. 187.
240
Marek Matejun
przedsiębiorstw jest również słabość struktury organizacyjnej. Spowodowana jest ona
brakiem rozgraniczenia odpowiedzialności, niewystarczającym stopniem delegowania
zadań, czy też brakiem funkcji sztabowych, przygotowujących informacje w celu
podjęcia właściwych decyzji. Analizując trudności wynikające ze słabości zarządzania
należy brać pod uwagę również inne problemy, takie jak na przykład nieznajomość
nowoczesnych technik zarządzania, brak wykorzystania informacji z otoczenia czy też
brak skłonności przedsiębiorców do uczenia się.
W zakresie barier produkcyjnych problemem dla wielu małych i średnich
przedsiębiorców jest przestarzały park maszynowy i stare technologie, czego
konsekwencją jest konieczność modernizacji maszyn i urządzeń produkcyjnych, co
wiąże się z koniecznością realizacji znacznych inwestycji. Problem ten może stanowić
istotne zagrożenie w momencie integracji Polski ze strukturami Unii Europejskiej.
Kolejną barierą są niewystarczające moce produkcyjne. Często powodują one
trudności w wykorzystaniu szans płynących z otoczenia, takich jak niespodziewane,
korzystne zamówienia, zwiększenie popytu na rynku, czy też wzrost eksportu. Problem
stanowić mogą również trudności zaopatrzeniowe, związane nie tylko z zaopatrzeniem
w surowce niezbędne do produkcji, ale również w części zamienne i elementy
niezbędne do utrzymania parku maszynowego w odpowiednim stanie. Mali i średni
przedsiębiorcy borykają się także z problemami związanymi z transferem technologii
oraz trudnościami w nadążaniu za postępem technicznym w kraju i za granicą.
Wśród zagrożeń związanych z rozmiarem działalności, szczególnie
uciążliwych dla małych i średnich przedsiębiorstw wymienia się bariery
uwarunkowane niedostateczną bazą lokalową, problemy z wyborem oraz znalezieniem
odpowiedniej lokalizacji przedsiębiorstwa, wysoką ceną gruntów oraz budynków, a
także wysokie koszty wynajmu pomieszczeń. Innymi barierami rozwoju firm sektora
MSP są koszty remontów pomieszczeń oraz dostosowania ich do specyfiki i rozmiaru
prowadzonej działalności. Problem może stanowić również brak miejsc parkingowych
w pobliżu siedziby firmy, czy też oddalenie od głównych szlaków komunikacyjnych.
Ogólnie należy stwierdzić, że niektóre problemy z którymi borykają się
właściciele małych i średnich przedsiębiorstw są podobne do problemów
identyfikowanych w dużych przedsiębiorstwach. Ze względu na specyfikę działania
oraz ograniczone zasoby małych i średnich przedsiębiorstw mogą one jednak w
większym stopniu spowodować trudności w rozwoju tego sektora, negatywnie
wpływając na realizowane przez niego funkcje społeczne i gospodarcze.
3.
Najważniejsze problemy w odczuciu przedsiębiorców z aglomeracji
łódzkiej
W celu identyfikacji najważniejszych barier rozwoju sektora MSP w 2001 roku
przeprowadzono badania wśród małych i średnich przedsiębiorców mających swoje
siedziby na terenie aglomeracji łódzkiej. Jako narzędzie badawcze zastosowano
ankietę. W badaniu wzięło udział 88 małych i średnich przedsiębiorstw, z czego 56%
stanowiły mikroprzedsiębiorstwa (zatrudniające do 5 osób), 41% małe firmy
Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
241
(zatrudniające do 49 pracowników), a 3% przedsiębiorstwa średniej wielkości (o
zatrudnieniu do 249 osób).
Typowy przedsiębiorca biorący udział w badaniu to mężczyzna (84%
respondentów), w przedziale wieku 46-55 lat (43% badanych). Wykształceniem
średnim technicznym legitymowało się 40% respondentów, a wyższym 35%.
Charakterystyka respondentów według wieku, płci i wykształcenia została
zaprezentowana w tabeli 1.
Tabela 1.
Charakterystyka respondentów według wieku, płci i wykształcenia
Płeć
kobiety mężczyźni
16%
84%
wyższe
licencjat
35%
2%
Wiek
31-45 lat 46-55 lat pow. 55 lat
30%
43%
20%
do 30 lat
7%
Wykształcenie
ogólnośrednie
podstawopolicealne
zawodowe
kształcące techniczne
we
2%
7%
40%
11%
2%
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań.
Wśród motywów założenia firmy przedsiębiorcy najczęściej wymieniali
potrzebę niezależności (63% firm) oraz zwiększenie swoich dochodów (55%). Istotną
przesłankę stanowiła również okazja rynkowa (20%) oraz tradycje rodzinne (20%).
Kapitał pozwalający na uruchomienie działalności gospodarczej przez respondentów
pochodził w większości przypadków z własnych oszczędności (83% respondentów)
oraz z pomocy rodziny i znajomych (34%). Istotny udział w tworzeniu nowych
przedsiębiorstw miały też kredyty bankowe (24%).
Rysunek 1. Źródła pochodzenia kapitału na rozpoczęcie działalności gospodarczej
100%
84%
80%
60%
35%
40%
27%
20%
3%
3%
3%
z innych
źródeł
z intytucji
pomocowych
z funduszy
venture
capital
z kredytu
bankowego
z pomocy
rodziny /
znajomych
z własnych
oszczędności
0%
242
Marek Matejun
Wśród innych źródeł przedsiębiorcy wskazywali między innymi odprawę
emerytalną oraz otrzymany spadek. Źródła pochodzenia kapitału zaprezentowano na
rys. 1. Wynika z niego mała rola w kreowaniu nowych podmiotów gospodarczych
przypada zarówno instytucjom wspierającym przedsiębiorczość, jak również, wciąż
jeszcze rzadko wykorzystywanym w Polsce funduszom venture capital. O braku
rozpowszechnienia wiedzy na temat funduszy wysokiego ryzyka może świadczyć fakt,
że znaczna część respondentów, zwłaszcza właścicieli najmniejszych firm, nie
wiedziała o istnieniu takich instytucji.
Większość badanych przedsiębiorców działa na rynku krajowym oraz lokalnym.
Szczegółowe dane na temat zasięgu działania, branży oraz okresu działalności
rynkowej przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2.
Charakterystyka respondentów według zasięgu działania, branży oraz
okresu działalności
Zasięg działania
lokalny
31%
usługi
66%
1-5 lat
20%
regionalny
krajowy
27%
32%
Branża, w której działa firma
handel
23%
produkcja
30%
Okres działalności rynkowej
6-10 lat
11-15 lat
16-20 lat
35%
17%
13%
międzynarodowy
10%
budownictwo
1%
pow. 20 lat
15%
Za najtrudniejsze bariery działalności i rozwoju respondenci uznali wysokie
podatki i inne przewidziane prawem opłaty. Wskazało na nie 81% przedsiębiorców.
Kolejną grupę poważnych zagrożeń dla małych i średnich przedsiębiorstw stanowią
skomplikowane przepisy prawne i biurokracja (wskazało na nie 57% przedsiębiorców).
Mali i średni przedsiębiorcy borykają się również z dużą konkurencją na rynku (36%),
przy czym wielu respondentów rozszerzyło tę pozycję o „nieuczciwą konkurencję
rynkową”. Zestawienie wyników badań dotyczące najtrudniejszych barier w
działalności i rozwoju wskazanych przez respondentów przedstawiono na rys. 2
(przedsiębiorcy mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź).
Na rys. 3 przedstawiono bariery które najbardziej dokuczają mikro
przedsiębiorcom oraz małym/średnim firmom. Dla celów analizy połączono średnie
firmy z małymi, ze względu na małą liczebność próby średnich przedsiębiorstw, a
także specyfikę najmniejszych podmiotów.
Jak wynika z rys. 3 wysokie podatki i inne przewidziane prawem opłaty bardziej
„dokuczają” większym podmiotom. Wynikać to może z faktu, że płaca one podatki w
większej wysokości. Również groźniejsze dla nich są koszty robocizny, ze względu na
większe zatrudnienie. W przypadku mikro przedsiębiorstw większy, negatywny wpływ
ma duża (często nieuczciwa) konkurencja rynkowa, trudności ze zdobyciem kapitału
oraz mały rynek zbytu.
Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
243
Rysunek 2. Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w odczuciu
przedsiębiorców
100%
81%
80%
57%
60%
36%
40%
26%
25%
24%
13%
20%
brak płynności
finansowej
mały rynek
zbytu
duża
konkurencja
trudności ze
zdobyciem
kapitału
koszty
robotizny
skomplikowane
przepisy
prawne
wysokie
podatki
0%
Rysunek 3. Najtrudniejsze bariery dla mikro oraz małych/średnich przedsiębiorstw
100%
80%
60%
m ikro przedsiębiorstw a
26%
22%
m ałe/średnie firm y
13%
2%
inne
12%
21%
29%
brak płynności
finansowej
41%
31%
20%
3%
mały rynek
zbytu
przepisy
prawne
podatki
0%
44%
duża
konkurencja
56%
57%
20%
trudności z
kapitałem
85%
78%
koszty
robocizny
40%
244
Marek Matejun
Wśród innych barier działalności i rozwoju respondenci wymieniali najczęściej
problemy charakterystyczne dla swojej działalności/branży. Wskazywano na spadek
popytu na oferowane usługi/produkty, brak świadomości konsumentów dotyczący
oferowanych usług, czy też na nieprawidłową politykę kursową walut. Część
respondentów jako przeszkodę działalności wymieniało również niedostosowanie
Kodeksu Pracy.
Przedsiębiorcy w większości (61% respondentów) źle oceniają politykę rządu
wobec małych i średnich przedsiębiorstw. Aż 89% badanych przedsiębiorców
negatywnie ocenia politykę rządu wobec MSP. Wyniki przedstawiono na rys. 4.
Rysunek 4. Ocena polityki rządu wobec MSP dokonana przez respondentów
bardzo dobra
1%
dobra
9%
brak opinii
1%
bardzo
zła
28%
zła
61%
Najgorzej politykę rządu oceniają respondenci ze średnim wykształceniem (37%
ocen bardzo złych), jednocześnie przyznając 14% ocen dobrych. Przedsiębiorcy z
wykształceniem zawodowym/podstawowym, aż w 83% źle oceniają politykę rządu
wobec MSP. Bardzo dobra ocena polityki pojawiła się jedynie w grupie osób o
wykształceniu wyższym (3%).
Podsumowanie
Powodzenie dzisiejszej gospodarki, zmniejszenie bezrobocia, wzrost
konkurencyjności na rynkach Unii Europejskiej oraz polepszenie nastrojów
społecznych jest nierozerwalnie związane z rozwojem sektora małych i średnich
przedsiębiorstw. Niewątpliwie istnieje konieczność wspomagania i stymulowania tego
rozwoju. Szansą na impuls i poprawę stanu sektora MSP może być niewątpliwe
właściwe i efektywne wykorzystanie zarówno pomocy pochodzącej z budżetu państwa,
jak również środków pomocowych z Unii Europejskiej. Punktem wyjścia
projektowania programów i właściwej dystrybucji środków wspierających powinna
być jednak w pierwszej kolejności identyfikacja podstawowych barier i zagrożeń
rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw
245
W odczuciu przedsiębiorców działających w aglomeracji łódzkiej główne
bariery rozwoju związane są z wysokimi obciążeniami fiskalnymi oraz
skomplikowanym systemem prawa. Niepokojąca jest bardzo negatywna ocena polityki
rządu wobec MSP. Z przedstawionych danych wynika, że w pierwszej kolejności
należy tworzyć kompleksowe i skuteczne programy wspierające nakierowane na
system fiskalny i gospodarczy, a następnie stymulować rozwój małych i średnich
przedsiębiorstw na poziomie lokalnym.
Bibliografia
1. Krajewski K., Determinanty rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce,
Instytut Przedsiębiorczości i Samorządności, http://www.medianet.pl/~multikra/
krajewsk.htm.
2. Piasecki B., Przedsiębiorczość i mała firma, teoria i praktyka, Wyd. Uniwersytetu
Łódzkiego, Łódź 1998.
3. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 20002001, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2002.
4. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 19981999, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw,
Warszawa 2000.
Źródło:
Matejun M., Bariery rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw (na podstawie badań
w aglomeracji łódzkiej), [w:] Piech K., Kulikowski M. (red.), Przedsiębiorczość szansą
na sukces rządu, gospodarki, przedsiębiorstw, społeczeństwa, Instytut Wiedzy SGH,
Warszawa 2003, s. 235-245.