Sławomir Olko

Dobre praktyki klastrowe,
oczekiwania wobec polityki klastrowej
w nowym okresie programowania
I Międzynarodowe Forum
Klastrów Technologii Energooszczędnych
dr inż. Sławomir Olko
Kraków – 27 marca 2014 r.
Klaster
Klaster jest to znajdująca się w geograficznym sąsiedztwie grupa przedsiębiorstw i
powiązanych z nimi instytucji zajmujących się określoną dziedziną, połączoną
podobieństwami i wzajemnie się uzupełniającą. Geograficzny zasięg klastra może
obejmować jedno miasto lub stan, cały kraj a nawet grupę sąsiednich krajów.
M.E.Porter , 2001
Innowacyjna sieć współpracy - zorganizowana forma kooperacji (porozumienie) pomiędzy
firmami, wzmacniana zaufaniem, normami i zasadami współpracy, która stymuluje
aktywność innowacyjną firm.
Regional clusters in Europe, 2002
Czynniki wyróżniające:
• specjalizacja branżowa
• komplementarność
• koncentracja geograficzna
Innowacja międzyorganizacyjna, która umożliwia wdrażanie
innowacji w praktyce
Klastry w Polsce
– fakty perspektywy 2007 - 2013
• Najwięcej klastrów powstało na początku okresu
programowania (2006-2007)
• Branże w których tworzono klastry: ICT, lotnictwo,
ekoenergetyka, budownictwo, branża medyczna, spożywcza,
turystyka
• Niewielka rola dużych podmiotów gospodarczych
Liczba klastrów w Polsce
Lp.
województwo
1 dolnośląskie
2 kujawsko-pomorskie
3 lubelskie
4 lubuskie
5 łódzkie
6 małopolskie
7 mazowieckie
8 opolskie
9 podkarpackie
10 podlaskie
11 pomorskie
12 śląskie
13 świętokrzyskie
14 warmińsko-mazurskie
15 wielkopolskie
16 zachodniopomorskie
RAZEM
liczba klastrów wraz według portalu
Wg
z zalążkami
innowacji
clusterobservatory
10
5
22
4
14
11
13
9
12
14
8
26
12
7
12
7
10
5
22
4
11
11
13
4
12
8
8
8
12
7
12
7
2
2
2
1
1
6
3
1
4
1
6
2
0
2
5
3
185
154
41
Klastry w perspektywie 2007 – 2013: efekty działań
• Zrozumienie mechanizmu funkcjonowania i finansowania
klastrów
• Kapitalizacja bliskości geograficznej
• Budowanie zaufania w sieciach, klastrach, konsorcjach
projektowych
• Stworzenie dużej liczby „klasterków”, których połowa nie jest
obecnie aktywna – efekt polityki klastrowej
• Niedostateczna aktywność członków klastra – wstępne
deklaracje nie przekładają się na dalsze działania
• Niewielka aktywność w realizacji projektów innowacyjnych
Zaawansowanie
polityki klastrowej w Polsce
Źródło: Lilla Knop Modele polityki klastrowej. [w:] Borowiecki R., Jaki A. (red.), Dylematy współczesnych przedsiębiorstw w procesie
restrukturyzacji. Dywersyfikacja - Integracja - Rozwój. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
Klastry województwa śląskiego
Źródło: opracowanie własne na podstawie Ekspertyza – klastry województwa śląskiego –
rekomendacje dla dalszego rozwoju J. Stachowicz, L. Knop, J. Machnik-Słomka, S. Olko, A. Stachowicz-Stanusch, M. Baron,
M. Jabłoński, Gliwice 2011
Dobra praktyka: klaster e-południe
Klastry województwa opolskiego
Kluczborsko-oleska LOT
Opolskie
5 klastrów o przeciętnym
poziomie innowacyjności w
branżach:
• ekoenergia
• przetwórstwo drewna
• IT
• chemia
• turystyka
Innowacyjna
chemia
Klastry w Województwie Małopolskim
Źródło: Klastry województwa małopolskiego, PARP, Warszawa 2011
Co powinno być miarą sukcesu klastra?
Klastry w regionie Nord-Pas-de-Calais
Nazwa
Obszar aktywności
Liczba członków
Liczba projektów/
Wartość wydatków na
B+R
Aquimer (Boulogne
sur mer)
żywność z morza
Nutrition Health
Longevity (Loos)
Zdrowa żywność
70
118
278 mln EUR
MAUD
Ekologiczne
materiały/recycling
87
54
100 mln EUR
PICOM
Sprzedaż detaliczna
78
27
36 mln EUR
Team2
Energia odnawialna
60
?
10 mln EUR
Plaine Images
Filmy i multimedia
100
?
i-Trans
Inteligentny transport
kolejowy
50
?
92
(55 przedsiębiorstw i 18 skills
center)
72
135mln EUR
Transfer wiedzy – rola klastrów
Potrójna
helisa
Academia
Government
Business
Przedsiębiorstwa
spin-off
Instytucje
Instytucje
naukowo-badawcze
naukowo-badawcze
Przedsiębiorstwa
Przedsiębiorstwa
spin-out
technologia
Przedsiębiorstwa
Konsumenci
Przedsiębiorstwa
innowacyjne
Strona
podażowa
Klaster
Instytucje
pośredniczące
i wspierające
Strona
popytowa
Rynek
finalny
Współpraca trzech środowisk
Grupa
Główne cele
Triple helix
Biznes
(przedsiębiorstwa)
Maksymalizacja
zysku,
dostęp do nowych rynków,
dostęp do innowacyjnych
technologii,
dostęp
do
funduszy
strukturalnych
poprzez sieci współpracy
Akademia
(Uniwersytety,
Jednostki
BadawczoRozwojowe)
Komercjalizacja technologii,
badania
bazujące
na
potrzebach rynku, kierunki
studio
bazujące
na
potrzebach rynku, dostęp
do praktyki
Administracja
Rozwój loklany/regionalny,
przeciwdziałanie
bezrobociu,
wspieranie
innowacji (RIS)
Najlepsza polska praktyka klastrowa
Długofalowym celem Doliny Lotniczej jest przekształcenie Polski
południowo-wschodniej w jeden z wiodących w Europie regionów
lotniczych
Najlepsza polska praktyka klastrowa
 Rozwój łańcucha dostaw
 Rozwijanie współpracy pomiędzy przemysłem lotniczym i nauką:
•
Udział w Komisji Nowych Technologii Doliny Lotniczej (forum ekspertów R&D)
•
Główny partner Polskiej Platformy Technologicznej Lotnictwa
•
Opracowanie Foresightu Technologicznego dla polskiego przemysłu lotniczego
•
CZT AeroNet – Dolina Lotnicza ( 110 firm doliny + 12 politechnik i instytutów badawczych)
 CEKSO – współpraca i wsparcie kształcenia w średnich szkołach
technicznych (doposażenie warsztatów, opracowanie programów nauczania,
szkolenia dla nauczycieli zawodu)
Źródło: Andrzej Rybka: Prezentacja Dolina Lotnicza – współpraca z nauką. Brenna, 22 listopada 2013
4K inteligentnych specjalizacji
/smart specialisation/
 Choices (wybory) i critical mass (masa krytyczna) – wskazanie kilku
priorytetów inwestycyjnych o potencjale przedsiębiorczym i w perspektywicznych
obszarach specjalizacji;
 Competitive advantage (przewaga konkurencyjna) – budowanie na obecnych
specjalizacjach gospodarczych regionu i mobilizowanie talentów dzięki łączeniu
potrzeb oraz możliwości sektora badawczo-rozwojowego i biznesu;
 Connectivity and Clusters (sieci i klastry) – nakierowanie na rozwijanie
klastrów klasy światowej i tworzenie przestrzeni dla zróżnicowanych powiązań
międzysektorowych napędzających procesy dywersyfikacji w warunkach
większego uczestniczenia w sieciach ponadregionalnych;
 Collaborative leadership (wspólne przywództwo) – włączanie w procesy
proinnowacyjne nie tylko instytucji naukowych, firm i władz publicznych, ale także
odbiorców, użytkowników innowacji (poczwórne helisa).
Źródło: Guide to Research and Innovation Strategies for Smart Specialisation
(RIS 3), S3 Smart Specialisation Platform, marzec 2013
Europejska Perspektywa 2020
 Inicjatywa flagowa Unia innowacji – wsparcie klastrów światowej
klasy (World Class Clusters)
 Wysoka jakość zarządzania klastrem – cluster management
excellence
 Certyfikacja klastrów – bronze label, golden label prowadzona przez
European Secretariat for Cluster Analysis
 Horyzont 2020 – ramowy program badań i rozwoju UE (badania
przemysłowe z udziałem nauki, badania naukowe z udziałem
przemysłu)
Polska Perspektywa 2020
 Wzmocnienie koordynatorów klastrów – dotychczasowych
instytucji koordynujących klastry
 Wybór i wsparcie rozwoju klastrów kluczowych
 Koncentracja i koordynacja wsparcia
 Regionalne Programy Operacyjne – wsparcie projektów dla
istniejących klastrów (projekty przedmiotowe)
Koordynacja klastrów w regionie
Koordynacja klastrów w regionie
Centrum Kompetencji Klastrowych
Celem projektu jest wzmocnienie rozwoju klastrów dzięki stworzeniu kompleksu
usług, które służyć będą środowisku klastrów, przedsiębiorcom, instytucjom
naukowym i regionowi.
Celem Centrum Kompetencji Klastrowych jest stworzenie jednostki wspierającej
rozwój klastrów w regionie, stanowiącej kluczowe ogniwo oceny potencjału
współpracy w ekosystemie innowacji województwa śląskiego. Działania Centrum
pozwolą na nabywanie i rozwój nowych kompetencji w klastrach, dywersyfikację ich
działań i w konsekwencji wyróżnienie klastrów światowej klasy. Dzięki unikatowym
kompetencjom Centrum, opartym na multidyscyplinarności i międzynarodowemu
doświadczeniu zespołu projektowego zakłada się stworzenie innowacyjnego
modelu wspierania klastrów. Modelu, w którym podkreśla się sieciowość i
komplementarność zasobów i usług, których nie muszą indywidualnie i
samodzielnie (czasami zbyt wysokim kosztem) rozwijać poszczególne klastry.
Instytucja realizująca: Politechnika Śląska w Gliwicach, Centrum Innowacji i
Transferu Technologii, Wydział Organizacji i Zarządzania
Kierownik projektu: dr inż. Lilla KNOP
Polska Perspektywa 2020
- Poziomy wsparcia klastrów
Źródło: M. Dzierżanowski (red.): Kierunki i założenia polityki klastrowej w Polsce do 2020 roku. PARP Warszawa 2012, s. 25
Warunki World Class Clusters
00
10
20
30
40
50
60
70
80
Warunki brzegowe
Jakość sektora badawczo-rozwojowego
Jakość edukacji w adekwatnych obszarach
Dynamika tworzenia nowych przedsiębiorstw innowacyjnych
Atrakcyjność regionu dla inwestorów zagranicznych
Atrakcyjność regionu dla światowej klasy naukowców
Istnienie regulacji wspomagających innowacje
Popyt sektora publicznego
Aktorzy klastra
Masa krytyczna liderów technologicznych i rynkowych
Międzynarodowa rozpoznawalność i reputacja klastra i jego członków
Zaangażowanie głównych aktorów (biznesu, nauki i administracji) w…
Zaangażowanie konkurentów
Zaangażowanie aktorów klastra we współpracę międzynarodową i…
Organizacja klastrowa
Strategia klastra i jej wdrażanie
Profesjonalizacja usług zarządzania klastrem
Ciągłość finansowania klastra i właściwy personel klastra
Ciągłość tworzenia warunków współpracy instytucji edukacyjnych,…
Wartość dodana w długim okresie czasu
Źródło: Lilla Knop, Sławomir Olko: Klastry stymulatorem rozwoju regionu – impresje o procesie rozwoju klastrów
w województwie śląskim. Otmuchów 2011
90
100
Perspektywy polskich klastrów na
przyszłość
• Koncentracja na sektorach konkurencyjnych i inteligentnych
specjalizacjach
• Współpraca międzyklastrowa i tworzenie metaklastrów (np. w
ramach wsparicia Grupy Wyszehradzkiej – V4)
• Brak negatywnej konkurencji pomiędzy instytucjami otoczenia
biznesu
• Nastawienie na internacjonalizację w Europie i poza UE
• Wzmacnianie i profesjonalizacja zarządzania klastrem
Wnioski
• Polityka klastrowa w Polsce nosi znamiona wczesnej polityki klastrowej
ukierunkowanej na kreowanie świadomości, wyszukanie możliwości, wsparcie
powstawania klastrów.
• Kluczowym zagadnieniem dla formułowania polityki klastrowej jest odpowiedź
na pytanie o kierunek aglomeracyjny lub konkurencyjny wsparcia klastrów.
• Bezpośrednie wsparcie inwestycyjne dla klastrów ma oddziaływanie
ograniczone do małej liczby beneficjentów oraz krótkookresowe, dlatego
istotnym przyszłościowym kierunkiem wsparcia klastrów będzie tworzenie
mechanizmów wsparcia innowacji w ramach klastrów.
• Modele biznesowe przedsiębiorstw nie są dostosowane do funkcjonowania w
klastrach – od lat 90. dominuje indywidualny model sukcesu, a obecnie
dominuje indywidualny, zamknięty model wdrażania innowacji.
• Rozwój klastrów w przyszłości ograniczać będzie niedostateczne zaplecze
kadrowe pracowników klastrów oraz niedostateczne kompetencje zarządzania
sieciowymi projektami innowacyjnymi pracowników przedsiębiorstw i instytucji
naukowych.
Dr inż. Sławomir OLKO
[email protected]
Zapraszam do współpracy