SEKCJA CZWARTA SPRAWA BESTRY przeciwko POLSCE (Skarga

SEKCJA CZWARTA
SPRAWA BESTRY przeciwko POLSCE
(Skarga nr 57675/10)
WYROK
STRASBURG
z dnia 3 listopada 2015 roku
Ten wyrok uprawomocni się na warunkach określonych w Artykule 44 ust. 2
Konwencji. Może podlegać korekcie wydawniczej.
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
1
W sprawie Bestry przeciwko Polsce,
Europejski Trybunał Praw Człowieka (Sekcja Czwarta), zasiadając jako
Izba w składzie:
Guido Raimondi, Przewodniczący,
Päivi Hirvelä,
George Nicolaou,
Nona Tsotsoria,
Krzysztof Wojtyczek,
Faris Vehabović,
Yonko Grozev, sędziowie,
oraz Françoise Elens-Passos, Kanclerz Sekcji,
Obradując na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 października 2015 roku,
Wydaje następujący wyrok, który został przyjęty w tym dniu:
POSTĘPOWANIE
1. Sprawa wywodzi się ze skargi (nr 57675/10) wniesionej do Trybunału
w dniu 20 września 2010 r. przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej na
podstawie Artykułu 34 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności ("Konwencja") przez obywatela Polski, Pana Jana
Bestrego ("skarżący").
2. Skarżący był reprezentowany przez Panią I. Zielinko, adwokat
prowadzącą praktykę w Warszawie. Rząd polski (“Rząd”) był
reprezentowany przez pełnomocnika, Panią J. Chrzanowską z Ministerstwa
Spraw Zagranicznych.
3. Skarżący sformułował zarzut, że nałożenie za niego sankcji za
naruszenie praw osobistych byłego redaktora naczelnego gazety oraz firmy
publikującej gazetę stanowiło ingerencję w jego prawo do wolności
wypowiedzi, co stanowiło naruszenie Artykułu 10 Konwencji.
4 W dniu 26 maja 2014 r. skarga dotycząca domniemanego naruszenia
Artykułu 10 została zakomunikowana Rządowi, a pozostała część skargi
została uznana za niedopuszczalną zgodnie z art. 54 ust. 3 Regulaminu
Trybunału.
STAN FAKTYCZNY
I. OKOLICZNOŚCI SPRAWY
5. Skarżący urodził się w 1954 r. i mieszka w Warszawie.
2
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
A. Publikacje prasowe i konferencja prasowa
6. W przedmiotowym okresie skarżący był posłem polskiego parlamentu.
7. W październiku 2006 r. w polskiej prasie ukazał się szereg artykułów
opisujących przeszłość skarżącego. Stwierdzały one, że skarżący
molestował uczennice, gdy w latach osiemdziesiątych pracował jako
nauczyciel. Wspomniane doniesienia zostały opublikowane w polskich
gazetach codziennych Super Express w dniu 20 października oraz
Rzeczpospolita i Gazeta Wyborcza w dniu 23 października, na portalu
internetowym wydarzenia.pl w dniu 20 października, przez Informacyjną
Agencję Radiową w dniu 20 października oraz Polską Agencję Prasową w
dniach 20, 21 i 22 października 2006 roku.
8. W dniu 30 października 2006 roku wnioskodawca zorganizował
konferencję prasową, która odbyła się w budynku Sejmu. Konferencja
transmitowana była przez telewizyjną stację informacyjną TVN24. Na
konferencji prasowej skarżący powiedział:
"... oczywiście miało to związek z szantażem, któremu zostaliśmy poddani. Wiemy
już którzy dziennikarze współpracowali, i z kim, w celu wyłudzenia od nas pieniędzy.
Dziś jest to dla nas jasne niemal w stu procentach. Sądzę, że dziś ci panowie już o tym
wiedzą. Ci dziennikarze współpracowali z informatorem, który dostarczał im
informacji, na podstawie których cała ta sprawa została rozpowszechniona, a dziś, o
ile nam wiadomo, dostają za to pieniądze. Nie wiem jeszcze ile, jakieś 15 lub 20%
uzyskanej kwoty..."
9. Po tym oświadczeniu J.H., dziennikarz gazety codziennej Super
Express, udzielił komentarza:
"Ja jestem autorem tego artykułu, J.H. z Super Expressu. Moje pytanie dotyczy
ludzi, którzy zainspirowali mnie... Może mógłby Pan powiedzieć coś o tych rodzinnofinansowych związkach?"
10. Skarżący odpowiedział:
"Odpowiem Panu. Pierwszy pozew zostanie jutro wniesiony [do sądu] przeciwko
Panu. Następnie będą jeszcze trzy kolejne pozwy..."
11. W dniu 31 października 2006 r. dziennik Rzeczpospolita opublikował
artykuł zatytułowany "Jan Bestry: nie gwałciłem, pozwę Super Express".
Według artykułu, gazeta Super Express napisała, że w latach
osiemdziesiątych umowa o pracę skarżącego została rozwiązana bez
wypowiedzenia ponieważ molestował on seksualnie nieletnie dziewczęta.
Artykuł stwierdzał ponadto, że kilka dni po opublikowaniu tej historii,
stacja telewizyjna TV poinformowała, że skarżący został skazany w 1982
roku, pracując wówczas jako konduktor, za napaść na pasażerkę pociągu. W
artykule wspomniano również, że w wywiadzie dla Rzeczpospolitej
skarżący powiedział:
"Efektywnie, ujawnienie tych kwestii jest spiskiem, w którym Super Express brał
udział".
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
3
12. Autorem artykułu był G.P., który napisał go po przeprowadzeniu
telefonicznego wywiadu ze skarżącym. Według G.P. skarżący zatwierdził
publikację zawartości artykułu oraz potwierdził, że wypowiedzi cytowane w
artykule były wypowiedziami skarżącego.
13. Jednakże, wnioskodawca zaprzeczył, jakoby rozmawiał z G.P. lub
zatwierdzał jakiekolwiek informacje do publikacji w artykule prasowym.
Zapytany przez sąd, oznajmił, że nie starał się o korektę opublikowanego
artykułu, ponieważ dowiedział się o nim w trakcie postępowania sądowego
(patrz: pkt 19 poniżej).
B. Postępowanie cywilne przeciwko skarżącemu
14 W dniu 1 grudnia 2006 roku były redaktor naczelny gazety codziennej
Super Express, T.L., oraz wydawca gazety, firma Media Express Sp. z o.o.,
wystąpili przeciwko skarżącemu z roszczeniem o ochronę dóbr osobistych.
Twierdzili, że skarżący naruszył ich dobre imię i wiarygodność poprzez
twierdzenia, które przedstawił na konferencji prasowej zorganizowanej w
dniu 30 października oraz w artykule opublikowanym przez Rzeczpospolitą
w dniu 31 października 2006 roku.
15. W dniu 29 maja 2008 roku Sąd Rejonowy dla miasta Warszawy
uznał roszczenie i nakazał skarżącemu publikację przeprosin za swoje
wypowiedzi – które cytowane były w artykule zamieszczonym w
Rzeczpospolitej z dnia 31 października 2006 r. – w następującym brzmieniu:
"Jan Bestry przeprasza T.L., byłego redaktora naczelnego gazety Super Express za
bezprawne naruszenie jego dóbr osobistych, a mianowicie jego dobrego imienia i
wiarygodności zawodowej poprzez zarzucanie w dzienniku Rzeczpospolita, w
artykule zamieszczonym w numerze 255 z dnia 31 października-1 listopada 2006 roku
zatytułowanym "Jan Bestry - nie gwałciłem, pozwę Super Express", jakoby
"efektywnie, ujawnienie tych kwestii jest spiskiem, w którym Super Express brał
udział".
16. Na skarżącego został również nałożony obowiązek złożenia
podobnych przeprosin w odniesieniu do powoda, firmy Media Express Sp. z
o.o. oraz opublikowanie obu tych oświadczeń w szczególny sposób na
czwartej stronie Rzeczpospolitej.
17. Sąd odmówił uznania wniosku powoda dotyczącego publikacji
przeprosin w pięciu innych gazetach codziennych oraz emisji w stacji TVN,
stwierdzając, iż nakaz taki przekraczałby stopień naruszenia popełnionego
przez skarżącego.
18. Sąd uzasadnił swoje rozumowanie poprzez uznanie, że stwierdzenie
skarżącego dotyczące "spisku", w który zamieszana była gazeta Super
Express naruszył dobra osobiste powoda, a jednocześnie skarżący nie
udowodnił w żaden sposób prawdziwości swoich twierdzeń; zarówno w
chwili publikacji artykułu oraz później, w trakcie postępowania cywilnego
nie potrafił wykazać, że gazeta faktycznie zamieszana była w jakikolwiek
4
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
"spisek". Sąd stwierdził, że stwierdzenie skarżącego, którego dokonano
publicznie, stanowiło "niepotwierdzone podejrzenia i oskarżenia
wymierzone w gazetę". Zaobserwował ponadto, że skarżący, jako poseł
parlamentu, miał "prawo do krytykowania społecznie negatywnych
zjawisk", co gwarantowała mu Konstytucja RP oraz Artykuł 10
Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Jednakże, "korzystając z tego
prawa nie mógł przekroczyć granic dopuszczalnej krytyki poprzez
rozsiewanie bezpodstawnych oskarżeń."
19. Sąd nie uznał oświadczenia skarżącego złożonego na rozprawie w
dniu 27 maja 2008 roku, jakoby miał on się dowiedzieć o artykule w
Rzeczpospolitej dopiero w trakcie postępowania. Sąd uznał, że po zwołaniu
konferencji prasowej skarżący z pewnością śledziłby artykuły prasowe
dotyczące przedmiotu omówionego podczas konferencji ukazujące się na
przestrzeni kolejnych dni.
20. Sąd oddalił pozostałą część roszczenia, uznając, że wypowiedzi
skarżącego z konferencji prasowej z dnia 30 października 2006 roku nie
mogły jednoznacznie dotyczyć dziennikarzy konkretnej gazety, ponieważ
skarżący nie wskazał wprost żadnego dziennikarza lub gazety.
21. Obie strony odwołały się od wyroku sądu pierwszej instancji.
22. W dniu 12 lutego 2009 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił
zaskarżony wyrok w zakresie poprzez dodatkowe obciążenie skarżącego
obowiązkiem opublikowania przeprosin za wypowiedzi, których dopuścił
się na konferencji prasowej w dniu 30 października 2006 roku. Sąd zbadał
wypowiedzi, które padły podczas konferencji prasowej i stwierdził, że
skarżący początkowo odnosił się do wydarzeń z lat osiemdziesiątych, do
swojej pracy w szkole oraz w spółce kolejowej. Powiedział również:
"Wszystko, co napisano w Super Expressie jest nieprawdziwe".
Następnie, skarżący wypowiedział się o swoich odczuciach odnośnie
sprawy oraz o źródłach stojących za wydarzeniami opisanymi przez
"dziennikarzy zamieszanych w sprawę". Oświadczył również:
"Pierwszy pozew zostanie jutro wniesiony do sądu przeciwko redaktorowi tabloidu.
Do końca tygodnia zostaną złożone trzy kolejne. Wszystkie [pozwy] dotyczą
artykułów we wspominanej gazecie".
Po dalszych wypowiedziach dotyczących wydarzeń ze szkoły, w której
skarżący pracował oraz wypowiedzi żony skarżącego, skarżący złożył
wypowiedź cytowaną powyżej (patrz pkt. 8 i 10), co z kolei wywołało
reakcję J.H. (patrz pkt 9 powyżej).
23. Sąd Apelacyjny stwierdził, że dla przeciętnego człowieka z kontekstu
przedmiotowych wypowiedzi jasno wynikało, że oskarżenia o szantaż i
wyłudzanie pieniędzy dotyczyły dziennikarzy Super Expressu, choć
skarżący nie wymienił nazwisk dziennikarzy ani nazwy gazety.
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
5
24. Sąd dodatkowo nakazał skarżącemu publikację następującej treści
przeprosin w kanale telewizyjnym TVN 24 w dzień powszedni, między
godziną 12.00 a 16.00:
"Jan Bestry przeprasza T.L., byłego redaktora naczelnego gazety Super Express za
bezprawne naruszenie jego dóbr osobistych, a mianowicie jego dobrego imienia i
wiarygodności zawodowej poprzez wypowiedź, która padła na konferencji prasowej
w dniu 30 października 2006 roku i zawierała nieprawdziwe i oszczercze zarzuty,
jakoby dziennikarze Super Expressu współpracowali z informatorami w celu
wyłudzenia pieniędzy od Jana Bestrego, a po publikacji artykułów o Janie Bestrym w
Super Expressie otrzymali prowizję od wyłudzonej kwoty pieniężnej. Jan Bestry
wyraża swój żal za bezprawne naruszenie dóbr osobistych byłego redaktora
naczelnego T.L."
25. Na skarżącego został również nałożony obowiązek publikacji, w tym
samym medium, identycznych przeprosin dotyczących spółki Media
Express Sp. z o.o.
26. Skarżący wniósł skargę kasacyjną.
27. W dniu 20 kwietnia 2010 roku Sąd Najwyższy odmówił rozpatrzenia
odwołania, uznając iż wnioskodawca nie wykazał przekroczenia przez Sąd
Apelacyjny granic dotyczących oceny dowodów lub naruszenia wykładni
właściwych przepisów.
C. Postępowanie karne przeciwko skarżącemu
28. J.H. złożył prywatny akt oskarżenia przeciwko skarżącemu.
Twierdził on, że w dniu 30 października 2006 roku skarżący zniesławił go
za pośrednictwem środków masowego przekazu na konferencji prasowej
poprzez publiczny zarzut, jakoby J.H. współpracował z informatorami w
celu wyłudzenia pieniędzy od skarżącego. Zażądał również, aby skarżący
został uznany winnym zniesławienia go w wywiadzie dla gazety
Rzeczpospolita, w którym twierdził, jakoby J.H. uczestniczył w spisku
przeciwko skarżącemu.
29. W dniu 27 kwietnia 2009 roku Sąd Rejonowy dla miasta Warszawy
uznał skarżącego winnym dwóch zarzutów o zniesławienie i skazał go na
karę grzywny.
30. Skarżący nie odwołał się od tego wyroku.
D. Postępowanie karne przeciwko J.H.
31. W zamian, skarżący złożył prywatny akt oskarżenia przeciwko J.H.
Domagał się on skazania J.H. na gruncie dwóch zarzutów zniesławienia:
pierwszym, za publikację artykułu zarzucającego, że skarżący molestował
seksualnie dzieci oraz drugim, za zamieszczenie w dniu 27 października
2006 roku kolejnego artykułu, pod tytułem „Bestry napadł na kobietę.
Usiłował zgwałcić. Skazany za pobicie”."
6
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
32. W dniu 16 października 2012 roku Sąd Rejonowy dla m.st.
Warszawy oczyścił J.H. z pierwszego zarzutu zniesławienia, ale uznał za
winnego drugiego zarzutu.
33. Zarówno przedstawiciel skarżącego, jak i obrońca J.H. złożyli
apelacje od tego wyroku.
34. W dniu 3 lipca 2013 roku Sąd Okręgowy w Warszawie zmienił
wyrok sądu pierwszej instancji, oczyszczając J.H. również z drugiego
zarzutu zniesławienia po ustaleniu, że nie popełnił on czynu karalnego,
ponieważ upublicznił jedynie prawdziwą informację dotyczącą osoby
pełniącej funkcję publiczną. Sąd uznał, że J.H. zebrał wystarczające
dowody na prawdziwość opublikowanych informacji i tym samym nie może
być uznany za winnego zniesławienia. Sąd przyznał, że w zakresie drugiego
zarzutu zniesławienia, J.H. zamieścił informacje o skazaniu, które, z uwagi
na upływ czasu, uległo już usunięciu z rejestru karnego skarżącego. Uznał
jednakże, iż oczyszczenie kartoteki skarżącego dotyczy tylko aspektów
karnych, a nie cywilnych i ujawnienie wykreślonego skazania było
dopuszczalne, jeśli nastąpiło w celu ochrony "społecznie chronionego
interesu".
35. Skarżący wniósł skargę kasacyjną.
36. W dniu 19 marca 2014 roku Sąd Najwyższy odmówił rozpatrzenia
odwołania, uznając je za nieuzasadnione.
II. WŁAŚCIWE PRAWO KRAJOWE
Dobra osobiste i ich ochrona w rozumieniu przepisów Kodeksu
cywilnego
37. Artykuł 23 Kodeksu cywilnego zawiera otwarty katalog tak zwanych
"dóbr osobistych". Przepis ten stanowi:
"Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda
sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji,
nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i
racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony
przewidzianej w innych przepisach."
38. Artykuł 24 Kodeksu cywilnego przewiduje sposoby środki
naprawcze wobec naruszeń dóbr osobistych. Zgodnie z tym przepisem
osoba zagrożona naruszeniem może żądać od potencjalnego sprawcy
zaniechania działania, chyba że nie jest ono bezprawne. Jeśli naruszenie
miało miejsce osoba poszkodowana może, między innymi, żądać aby osoba
dopuszczająca się naruszenia złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w
odpowiedniej formie lub dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego
skutków. Jeśli naruszenie dobra osobistego spowodowało straty finansowe,
osoba poszkodowana może domagać się odszkodowania.
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
7
39. Zgodnie z Artykułem 448 Kodeksu cywilnego, osoba której dobra
osobiste zostały naruszone może domagać się zadośćuczynienia. Przepis
ten, w jego właściwym fragmencie, stanowi:
"W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste
zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za
doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na
wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do
usunięcia skutków naruszenia. ..."
PRAWO
ZARZUCANE NARUSZENIE ARTYKUŁU 10 KONWENCJI
40. Skarżący zarzuca naruszenie Artykułu 10 Konwencji, który stanowi:
“1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność
posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez
ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe. Niniejszy przepis
nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń przedsiębiorstw
radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.
2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i
odpowiedzialność może podlegać takim wymogom formalnym, warunkom,
ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w
społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego,
integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność
zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i
moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na
zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i
bezstronności władzy sądowej."
A. Dopuszczalność skargi
41. Rząd stwierdził, że skarżący nie poinformował Trybunału o
prowadzonym przeciwko nim postępowaniu karnym oraz o fakcie, że został
on uznany za winnego i skazany. Rząd argumentował następnie, że
"informacje nieujawnione Trybunałowi prowadzą do wniosku, że
przedmiotowa skarga jest w sposób oczywisty nieuzasadniona."
42. Stwierdził również, że skarżący nie odwołał się od wyroku
skazującego z dnia 27 kwietnia 2009 roku i tym samym nie wyczerpał
krajowych środków odwoławczych.
43. Skarżący przedstawił, że postępowanie karne przywoływane przez
Rząd nie stanowiło przedmiotu niniejszej skargi. Jego skarga dotyczyła
postępowania cywilnego, w wyniku którego stwierdzono, że naruszył dobra
osobiste J.H. i spółki Media Express sp. z o.o.
8
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
44. Zakładając, że oświadczenie Rządu może być rozumiane jako zarzut
niedopuszczalności na podstawie nadużycia prawa do indywidualnej skargi
w myśl Artykułu 35 ust. 3 Konwencji, Trybunał podtrzymuje, iż skarga
może zostać odrzucona jako nadużycie artykułu 35 ust. 3 Konwencji, wśród
innych przyczyn, jeśli świadomie oparta została na nieprawdziwych faktach
(por. Varbanov przeciwko Bułgarii, skarga nr 31365/96, pkt 36, ECHR
2000-X; Rehak przeciwko Republice Czeskiej (dec.), skarga nr 67208/01, 18
maja 2004 r.; Popov przeciwko Mołdawii (nr 1), nr 74153/01, pkt 48, 18
stycznia 2005 r.; oraz Kérétchachvili przeciwko Gruzji (dec.), nr 5667/02, 2
maja 2006 r.). Informacje niekompletne, i tym samym wprowadzające w
błąd, mogą również stanowić naruszenie prawa do skargi, zwłaszcza jeśli
informacje dotyczą samego sedna sprawy i brak jest wystarczającego
wyjaśnienia odnośnie nieujawnienia tych informacji (por. Hüttner
przeciwko Niemcom (dec.), nr 23130/04, 9 czerwca 2006 r.; Poznanski i in.
przeciwko Niemcom (dec.), nr 25101/05, 3 czerwca 2007; Predescu
przeciwko Rumunii, nr 21447/03, §§ 25-26, 2 grudnia 2008 r.; i Kowal
przeciwko Polsce (dec.), nr 2912/11, 18 września 2012 r.). W niniejszej
sprawie sedno argumentów Rządu nie dotyczy "nieprawdziwych faktów"
rzekomo przytoczonych przez skarżącego przed Trybunałem. Trybunał
zauważa, że skarżący, w istocie, nie poinformował Trybunału o swoim
wyroku skazującym, nawet jeśli ma to związek z tymi samymi
wydarzeniami, które stanowią podstawę zaskarżanego postępowania
cywilnego. Tym samym, wyrok skazujący wydany wobec skarżącego nie
stanowi części przedmiotowej skargi i jako taki nie może być traktowany
jako "dotyczący samego sedna sprawy".
Trybunał jest zatem zdania, że nie można powiedzieć, iż sposób w jaki
skarżący przedstawił swoją sprawę stanowi nadużycie prawa do skargi.
Trybunał uważa również, że skoro postępowanie karne przywoływane
przez Rząd nie stanowiło przedmiotu zarzutu wniesionego przez
skarżącego, jego skarga nie może zostać uznana za niedopuszczalną z
powodu niewyczerpania krajowych środków odwoławczych w związku z
faktem, iż nie odwołał się on od wyroku skazującego.
45. Trybunał zauważa, że skarga ta nie jest oczywiście bezzasadna w
rozumieniu Artykułu 35 ust. 3 Konwencji. Trybunał stwierdza ponadto, że
nie jest niedopuszczalna z jakichkolwiek innych przyczyn. Musi zatem
zostać uznana za dopuszczalną.
B. Meritum skargi
1. Argumenty stron
(a) Skarżący
46. Skarżący przedstawił, że ingerencja w jego wolność wypowiedzi
stanowiła naruszenie Artykułu 10 ust. 2 Konwencji. Skarżący
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
9
argumentował, że sądy krajowe nie wzięły pod uwagę, iż zaskarżone
wypowiedzi stanowiły formę obrony przed oszczerczymi zarzutami
zawartymi w artykule prasowym opublikowanym przed konferencją. Dodał
również, że na konferencji prasowej w dniu 30 października 2006 roku nie
wymienił żadnego dziennikarza z nazwiska ani nie podał nazwy gazety.
Tym samym, nie powinien zostać wydany wobec niego nakaz przeprosin za
oświadczenia, które tam wygłosił. Skarżący uznał ustalenia sądu krajowego
w tym zakresie za bezzasadne.
47. Argumentował również, iż poprzez ukaranie go za wspomniane
wypowiedzi, sądy krajowe nie zachowały równowagi w ocenie jego prawa
do wolności wypowiedzi gwarantowanego przez Artykuł 10 Konwencji. W
związku z tym uznał, że w omawianym przypadku nie występował element
"naglącej potrzeby społecznej".
48. W odniesieniu do charakteru i dotkliwości nałożonych sankcji,
skarżący przedstawił, iż nakaz opublikowania przeprosin w prasie i w
kanale telewizyjnym pociągnął za sobą koszty w wysokości około 100 000
polskich złotych (PLN) (około 25 000 euro (EURO)).
(b) Rząd
49. Rząd stwierdził, że twierdzenia wysuwane przez skarżącego podczas
konferencji prasowej stanowiły stwierdzenie faktu, a nie osąd wartościujący
i tym samym skarżący powinien był udowodnić prawdziwość faktów, do
których się odnosił. Rząd podkreślił ustalenie sądu krajowego, że skarżący
nie udowodnił prawdziwości swoich twierdzeń. Argumentował następnie,
że z wypowiedzi przedstawionych podczas wspomnianej konferencji
prasowej – badanych przez sądy krajowe – wynikało, iż skarżący odnosił się
do gazety Super Express i jej dziennikarzy, mimo że nie wskazał żadnej
konkretnej osoby z imienia.
50. Ponadto, Rząd dodał, że w przedmiotowym okresie skarżący był
osobą publiczną, więc sprawa ta leżała w interesie opinii publicznej.
Jednakże, strona rządowa uznała, że nie może to uzasadniać publicznego
rozpowszechniania nieprawdziwych informacji, które naruszają dobra
osobiste innych osób.
51. Rząd stwierdził, że sądy krajowe zachowały równowagę między
prawem do wolności wypowiedzi skarżącego oraz potrzebą ochrony
zawodowej wiarygodności prasy; reakcja sądów krajowych była zatem
proporcjonalna do uprawnionego celu.
52. W związku z tym, Rząd zaapelował do Trybunału o stwierdzenie w
przedmiotowej sprawie braku naruszenia Artykułu 10 Konwencji.
2. Ocena Trybunału
53. Było bezsporne, że decyzje sądów krajowych w przedmiotowej
sprawie oraz sankcje nałożone na skarżącego stanowiły "ingerencję" w
korzystanie z prawa do wolności wypowiedzi gwarantowanego przez
10
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
Artykuł 10 ust. 1 Konwencji. Niewątpliwie, ingerencja taka była
przewidziana przez prawo, a mianowicie Artykuły 23 i 24 Kodeksu
Cywilnego. Trybunał uznaje ponadto, że ingerencja dążyła do osiągnięcia
uprawnionego celu ochrony dobrego imienia lub praw innych – a
mianowicie T.L., byłego redaktora naczelnego dziennika Super Express
oraz spółki wydawniczej Media Express Sp. z o.o. – w rozumieniu Artykułu
10 ust. 2 Konwencji.
54. W związku z tym, jedyną nierozstrzygniętą kwestią pozostaje, czy
ingerencja w wykonywanie przez skarżącego prawa do wolności
wypowiedzi była "konieczna w społeczeństwie demokratycznym".
(a) Zasady ogólne
55. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, swoboda wypowiedzi stanowi
jeden z podstawowych filarów społeczeństwa demokratycznego i jest
jednym z fundamentalnych warunków jego rozwoju, a także samorealizacji
jednostek. Zgodnie z ustępem 2, ma ona zastosowanie nie tylko do
"informacji" lub "idei", które odbierane są przychylnie lub postrzegane jako
nieszkodliwe, czy obojętne, lecz również do tych, które obrażają, oburzają
lub niepokoją. Stanowi to wymagania pluralizmu, tolerancji i otwartości,
bez których nie można mówić o "demokratycznym społeczeństwie".
Zgodnie z Artykułem 10, korzystanie z wolności może podlegać wyjątkom,
które muszą, jednakże, być interpretowane ściśle, a konieczność
wprowadzenia jakichkolwiek ograniczeń musi być wykazana w sposób
przekonujący (por., między innymi, Janowski przeciwko Polsce [Wielka
Izba], nr 25716/94, pkt 30, ECHR 1999-I; Nilsen i Johnsen
przeciwko Norwegii [Wielka Izba], nr 23118/93, pkt 43, ECHR 1999-VIII).
56. Test "konieczności w społeczeństwie demokratycznym" zobowiązuje
Trybunał do ustalenia, czy zaskarżona ingerencja odpowiadała "pilnej
potrzebie społecznej" Układające się Państwa mają pewien margines
swobody w ocenie, czy taka potrzeba istnieje, jednak idzie to w parze z
europejskim nadzorem, obejmującym zarówno ustawodawstwo, jak i
decyzje stosowania prawa, również te wydane przez niezależne sądy.
Trybunał jest zatem upoważniony do wydania ostatecznego orzeczenia, czy
„ograniczenie” da się pogodzić z wolnością wypowiedzi, zagwarantowaną
w Artykule 10. (por., między innymi, Perna przeciwko Włochom [Wielka
Izba], nr 48898/99, pkt 39, ECHR 2003-V, oraz Cumpǎnǎ i Mazǎre
przeciwko Rumunii [Wielka Izba], nr 33348/96, pkt 88, ECHR 2004-XI).
57. Zadaniem Trybunału w wykonywaniu jego funkcji nadzorczych nie
jest zastępowanie kompetentnych sądów krajowych, ale raczej kontrola na
podstawie Artykułu 10 orzeczeń, które wydały one zgodnie ze swoim
swobodnym uznaniem (por. Fressoz i Roire przeciwko Francji [Wielka
Izba], nr 29183/95, pkt 45, ECHR 1999-I). Nie oznacza to, że nadzór jest
ograniczony do ustalenia, czy pozwane Państwo wykonało swoje
uprawnienia dyskrecjonalne rozsądnie, ostrożnie i w dobrej wierze;
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
11
Trybunał musi spojrzeć na zaskarżoną ingerencję w całościowym świetle
sprawy, w tym na treść twierdzeń podniesionych przez skarżącego i
kontekst, w jakim on lub ona je poczyniła (por. News Verlags GmbH & Co.
KG przeciwko Austrii, nr 31457/96, pkt 52, ECHR 2000-I).
58. W szczególności Trybunał musi ustalić, czy powody przytoczone
przez władze krajowe dla uzasadnienia ingerencji były odpowiednie i
wystarczające oraz czy podjęte środki były "proporcjonalne do osiągnięcia
uprawnionego celu" (patrz Chauvy i in. przeciwko Francji, nr 64915/01, pkt
70, ECHR 2004-VI). Czyniąc tak, Trybunał musi się upewnić, że władze
krajowe, opierając się na dozwolonej ocenie właściwych faktów,
zastosowały standardy, które były zgodne z zasadami zawartymi w Artykule
10 (por., między innymi, Zana przeciwko Turcji, wyrok 25 Listopada 1997,
Reports of Judgments and Decisions 1997-VII, str. 2547-48, pkt 51).
Ponadto, rzetelność postępowania, przysługujące gwarancje proceduralne
(por. mutatis mutandis, Steel i Morris przeciwko Zjednoczonemu Królestwu,
nr 68416/01, pkt 95, ECHR 2005-...) oraz charakter i surowość nałożonych
sankcji (por. Ceylan przeciwko Turcji [Wielka Izba], nr 23556/94, pkt 37,
ECHR 1999-IV, oraz Skałka przeciwko Polsce, nr 43425/98, pkt. 41-42, 27
maja 2003) stanowią czynniki, które należy uwzględnić podczas oceny
proporcjonalności ingerencji w korzystanie z prawa do wolności
wypowiedzi, gwarantowanego przez Artykuł 10 (por. Kyprianou przeciwko
Cyprowi [Wielka Izba], nr 73797/01, pkt 171, ECHR 2005-...).
59. Ponadto, Trybunał przypomina, że w swojej praktyce dokonuje
rozróżnienia między ustaleniami faktycznymi i osądami wartościującymi.
Podczas gdy istnienie faktów można wykazać, prawdziwość ocen nie
wymaga udowodnienia. Jeśli wypowiedź stanowi osąd wartościujący,
proporcjonalność ingerencji może zależeć od tego, czy dla zaskarżonego
oświadczenia istnieje wystarczająca podstawa faktyczna, ponieważ sam
osąd wartościujący pozbawiony jakiejkolwiek podstawy faktycznej może
stanowić nadużycie (por. De Haes i Gijsels przeciwko Belgii, wyrok z 24
lutego 1997 roku, Reports 1997-I, str. 236, pkt 47; oraz Feldek przeciwko
Słowacji, nr 29032/95, pkt 76, ECHR 2001‑VIII).
60. Trybunał zauważa ponadto, że w ramach Artykułu 10 ust. 2
Konwencji istnieje niewielkie pole do manewru w zakresie nakładania
ograniczeń wolności wypowiedzi dotyczących debaty politycznej lub
kwestii związanych z interesem publicznym (por Sürek przeciwko Turcji (nr
1) [Wielka Izba], nr 26682/95, pkt 61, ECHR 1999-IV).
(b) Zastosowanie powyższych zasad w przedmiotowej sprawie
61. W ramach wykonywania uprawnień nadzorczych, Trybunał musi
spojrzeć na kwestionowaną ingerencję w wykonywanie przez skarżącego
prawa do wolności wypowiedzi uwzględniwszy całość sprawy, w tym treść
przedmiotowych wypowiedzi, kontekst, w jakim padły oraz szczególne
okoliczności dotyczące zainteresowanych stron.
12
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
62. W przedmiotowej sprawie, konferencja prasowa zwołana przez
skarżącego w dniu 30 października 2006 roku była odpowiedzią na serię
artykułów opublikowanych w październiku 2006 roku, które zawierały
informacje, jakoby skarżący molestował seksualnie uczniów, gdy pracował
jako nauczyciel (por. pkt. 7 i 8 powyżej). Ponadto, wypowiedzi skarżącego
dla dziennika Rzeczpospolita z dni 31 października - 1 listopada 2006 roku
stanowiły jego komentarz w odpowiedzi na zarzuty wyemitowane w stacji
TVN, jakoby skarżący został w przeszłości skazany za napaść na kobietę
(por. pkt 11 powyżej). Trybunał uznaje zatem, iż skarżący bronił się przed
publikowanymi przeciwko niemu w mediach zarzutami odnośnie
popełnienia czynów zagrożonych karą.
63. Trybunał zauważa ponadto, że w treści oświadczeń
wypowiedzianych na konferencji prasowej oraz opublikowanych w
Rzeczpospolitej, skarżący powoływał się na "spisek" i oskarżał dziennikarzy
o branie udziału w "szantażu" oraz o pisanie oszczerczych artykułów za
pieniądze (por. pkt. 8, 9 i 11 powyżej).
64. Sąd pierwszej instancji dokonał rozdziału między konferencją
prasową i artykułem w Rzeczpospolitej oraz ustalił, że naruszenie dóbr
osobistych powoda można stwierdzić tylko w przypadku zarzutów, które
skarżący postawił w Rzeczpospolitej. Jednakże, sąd drugiej instancji, po
zbadaniu co zostało powiedziane podczas konferencji prasowej i ocenie
zarzutów skarżącego w świetle wypowiedzi, których dopuścił się wcześniej
na tej samej konferencji, uznał, iż oświadczenia złożone na konferencji
prasowej również naruszyły dobra osobiste powoda (por. pkt. 22 i 23
powyżej).
65. W odniesieniu do kategoryzacji wypowiedzi skarżącego, Trybunał
zauważa, że polskie sądy zaliczyły je do ustaleń faktycznych, a nie sądów
wartościujących i przyjmuje tę klasyfikację. W istocie zarzuty, jakoby
"miało to związek z szantażem, któremu zostaliśmy poddani.", "dziś wiemy
już którzy dziennikarze współpracowali, i z kim, w celu wyłudzenia od nas
pieniędzy" lub "ci dziennikarze współpracowali z informatorem, który
dostarczał im informacji, na podstawie których cała ta sprawa została
rozpowszechniona, a dziś [...] dostają za to pieniądze...." stanowią ustalenia
faktyczne, które wymagają udowodnienia. W tym względzie Trybunał
zauważa, że sądy krajowe zbadały okoliczności sprawy i ustaliły, że
skarżący nie udowodnił prawdziwości swoich twierdzeń zarówno w chwili
ich opublikowania ani później, w toku postępowania cywilnego. Ponadto,
nie był w stanie przedstawić dowodów na poparcie swoich wypowiedzi
(por. pkt 18 powyżej).
66. Trybunał zauważa również, że sądy krajowe uznały prawo
skarżącego do wolności wypowiedzi. Jednakże, sądy zauważyły, że
wolność ta nie może przekraczać granic dopuszczalnej krytyki i nie pozwala
na składanie bezpodstawnych publicznych oświadczeń, które naruszają
dobra osobiste innych (por. pkt 18 powyżej). Trybunał uważa, że
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
13
niniejszym sądy krajowe rozpoznały, iż przedmiotowa sprawa dotyczy
konfliktu między prawem do swobody wypowiedzi oraz ochroną reputacji
i praw innych osób, tym samym dokonując starannego zrównoważenia
(por., mutatis mutandis, Keller przeciwko Węgrom (dec.), nr 33352/02,
4 kwietnia 2006, Cumpǎnǎ i Mazǎre przeciwko Rumunii, cytowany poniżej,
pkt. 113-115, Von Hannover przeciwko Niemcom (nr 2) [Wielka Izba], nr.
40660/08 i 60641/08, pkt 108, ECHR 2012 oraz Axel Springer AG
przeciwko Niemcom [Wielka Izba], nr 39954/08, pkt. 82-84, 7 lutego 2012
roku).
67. Mając na uwadze powyższe oraz charakter wypowiedzi skarżącego,
Trybunał nie widzi powodu, aby odejść od ustaleń sądów krajowych, tj. że
skarżący nie posiadał wystarczających podstaw faktycznych do wysunięcia
zarzutu, jakoby gazeta Super Express i jej były redaktor naczelny był
zaangażowany w spisek przeciwko skarżącemu oraz aby przygotowywali
oszczercze artykuły w zamian za pieniądze od swoich informatorów.
Władze krajowe były więc uprawnione do przyjęcia, iż zgodnie z
obowiązującymi przepisami istnieje "pilna potrzeba społeczna" do podjęcia
działań względem tych zarzutów.
68. W zakresie rzetelności postępowania i przysługujących gwarancji
proceduralnych, Trybunał zauważa, że w aktach sprawy nie ma nic, co
sugerowałoby, że w przedmiotowej sprawie nie przestrzegano zasad
rzetelnego procesu. W trakcie rozprawy skarżący został przesłuchany
osobiście oraz, w szczególności, miał szansę się bronić i przedstawić
dowody na poparcie swoich twierdzeń (por. pkt 13 powyżej). Sprawa
została rozpatrzona co do meritum w dwóch instancjach, a ich wyroki
zawierają wyczerpujące i drobiazgowe wyjaśnienia określające
rozumowanie leżące u podstaw ich decyzji.
69. Trybunał podtrzymuje, że charakter i dotkliwość nałożonej sankcji
również są czynnikami, które należy uwzględnić podczas dokonywania
oceny proporcjonalności ingerencji w myśl Artykułu 10 Konwencji (por.
pkt 58 powyżej).
70. W niniejszej sprawie skarżący został pozwany do sądu cywilnego i
otrzymał nakaz opublikowania przeprosin skierowanych do obu powodów
w dzienniku Rzeczpospolita oraz w stacji telewizyjnej TVN 24. Trybunał
przyznaje, że publikacja przeprosin w kanale telewizyjnym musiała
pociągnąć za sobą znaczne koszty dla skarżącego (por. pkt 48 powyżej).
Trybunał stwierdza jednakże, iż sądy krajowe wskazały aby przeprosiny
zostały opublikowane w tych samych mediach masowego przekazu, w
których padły zniesławiające wypowiedzi skarżącego (por. pkt 24 powyżej),
a Sąd Okręgowy oddalił wniosek powodów, aby przeprosiny opublikowane
zostały w kilku innych tytułach prasowych (por. pkt 17 powyżej). Tym
samym, nakaz publikacji odpowiadał zakresowi publikacji zniesławiających
wypowiedzi, a obciążenie nałożone na skarżącego zostało złagodzone przez
sąd drugiej instancji. Trybunał uważa tym samym, że sposób publikacji
14
WYROK BESTRY przeciwko POLSCE
przeprosin nie przekroczył marginesu swobodnego uznania przysługującego
sądom krajowym.
71. Mając na uwadze powyższe, Trybunał uważa, że ustalenia sądów
krajowych przeciwko skarżącemu oraz nałożone na niego sankcje nie były
nieproporcjonalne w stosunku do osiągnięcia uprawnionego celu, a
przedstawione przez sądy krajowe uzasadnienia tych środków były
odpowiednie i wystarczające. Ingerencja w wykonywanie przez skarżącego
prawa do wolności wypowiedzi mogła zatem zostać racjonalnie uznana
przez władze krajowe za niezbędną w społeczeństwie demokratycznym w
celu ochrony reputacji i praw innych osób.
72. Z powyższego wynika, iż nie doszło do naruszenia Artykułu 10
Konwencji.
Z TYCH WZGLĘDÓW TRYBUNAŁ JEDNOGŁOŚNIE
1. Uznaje skargę na podstawie Artykułu 10 Konwencji za dopuszczalną;
2. Orzeka, że nie doszło do naruszenia Artykułu 10 Konwencji.
Sporządzono w języku angielskim i notyfikowano na piśmie w dniu 3
listopada 2015 roku, zgodnie z Regułą 77 ust. 2 i 3 Regulaminu Trybunału.
Françoise Elens-Passos
Kanclerz
Guido Raimondi
Przewodniczący