Kwestia praw kobiet w prawie międzynarodowym ONZ, UE i

Kwestia praw kobiet w prawie międzynarodowym ONZ, UE i

Portal i Kwartalnik Emiddle East
Kwestia praw kobiet w prawie miêdzynarodowym ONZ, UE i systemach islamskich
Autor: Marcin Pietrzyk
WSTÊP
Niniejszy referat stanowi próbê porównania praw kobiet na gruncie prawa miêdzynarodowego, znanego z systemu
Organizacji Narodów Zjednoczonych ONZ, Unii Europejskiej z systemem miêdzynarodowego prawa islamu. W ujêciu
terminologii prawa zachodniego, rzymskiego, czê¶ciowo bizantyjskiego oraz innych cywilizacji, prawo miêdzynarodowe
ONZ, Karta ONZ, rezolucje Rady Bezpieczeñstwa ONZ, maj± pozostawaæ uniwersalnymi prawami uwzglêdniaj±cymi
interesy wszystkich spo³eczno¶ci i jednostek.
 Tymczasem w wielu przypadkach jest to niepe³ne, bowiem alternatywne prawa powstaj± w obrêbie innych cywilizacji.
System ONZ, aczkolwiek zaakceptowany przez wszystkie pañstwa doñ nale¿±ce, przynajmniej w odniesieniu do
wybranych elementów jest uzupe³niany o inne prawa, choæ w chwili obecnej, szczególnie dla ¶wiata zachodniego, jest
jedynym gwarantem utrzymania stabilno¶ci, tak¿e w kwestii przestrzegania praw cz³owieka na ¶wiecie.
W wielu przypadkach próbowano naruszyæ istniej±ce kanony prawa miêdzynarodowego, czy wrêcz jego fundamenty
(przypadek istnienia ZSRR, komunistycznych Chin, z pañstw muzu³mañskich - np. surowe prawa szariatu w Arabii
Saudyjskiej, czy te¿ przez sam Zachód - Operacja "Iracka Wolno¶æ" w 2003 roku etc). W przypadku ¶wiata
muzu³mañskiego tymi alternatywnymi prawami dla Powszechnej Deklaracji Praw Cz³owieka -PDPCz z 1948 roku
pozostaj±: Powszechna Deklaracja Praw Cz³owieka (19.9.1981) - podpisana w duchu islamskim w Pary¿u w siedzibie
UNESCO; Deklaracja Praw Cz³owieka w islamie Organizacji Konferencji Islamskiej z 5.8 1990 roku; Karta Praw
Cz³owieka Pañstw Ligi Arabskiej z 15.9.1994 roku (w duchu ONZ). Dokumenty sporz±dzone w duchu islamu pozostaj±
w istocie konkurencyjnymi zapisami wobec Powszechnej Deklaracji Praw Cz³owieka, og³oszonej w 10.12.1948 roku
przez ONZ1.
Analizuj±c prawo miêdzynarodowe ONZ-towskie mo¿emy doj¶æ do wniosku, i¿Â powsta³o ono na bazie tradycji
zachodniej, w chwili kiedy upada³ kolonializm na ¶wiecie, rozpoczyna³a siê natomiast era postkolanializmu i "Zimnej
Wojny". Aczkolwiek w prawie miêdzynarodowym – zachodnim, zredykowano wp³ywy religijne, czy kulturowe, propaguj±c
uniwersalizm, globalizacjê i inne formy internacjonalizmu, to jednak ¼ród³a tego prawa (zachodniego) mo¿emy
odnale¼æ w kulturze Zachodu, czy nawet niektóre wp³ywy kulturowo- religijne. Niektórzy autorzy zgadzaj± siê z tym,
¿e system prawa miêdzynarodowego ONZ, przede wszystkim Powszechna Deklaracja Praw Cz³owieka posiada
charakter antropocentryczny, bêd±cy dziedzictwem europejskiego (chrze¶cijañskiego ) Renesansu i Humanizmu2,
po¶rednio tak¿e O¶wiecenia (kiedy analizujemy koncepcjê rozdzia³u religii od pañstwa).
Analizuj±c podstawy religijne islamu nie trudno siê domy¶leæ, i¿ sformu³owana w ten sposób koncepcja prawa
miêdzynarodowego, przynajmniej jej niektóre elementy, bêdzie trudna do zaakceptowania dla wielu przywódców
islamskich, tak¿e dla czê¶ci muzu³mañskiego spo³eczeñstwa. Spo¶ród instytucji panarabskich i muzu³mañskich,
jedynie Liga Pañstw Arabskich , sformu³owa³a nowy dokument praw cz³owieka w duchu ONZ. Analizuj±c przypadek
pañstw muzu³mañskich, nie mo¿emy pomin±æ wyk³adni religijnej, tak¿e w odniesieniu do prawa zachodniego.
Niektóre pañstwa muzu³mañskie pozostaj± bardzo konserwatywne, jak np. Arabia Saudyjska, gdzie teksty religijne
pozostaj± podstaw± dla organizacji spo³eczno-politycznej pañstwa, tak¿e innych sfer ¿ycia. W my¶l tego Koran
powinien regulowaæ wszystkie dziedziny ¿ycia jednostki i spo³eczeñstwa, co w praktyce tak¿e jest skrupulatnie
realizowane. W przypadku niektórych pañstw muzu³mañskich, tak¿e licznych organizacji spo³eczno - religijnych,
dzia³aj±cych tak¿e w Europie Zachodniej (jak Bracia Muzu³amanie), jedyn± pe³noprawn± ustaw± zasadnicz±, czy te¿
konstytucj± jest Koran, czyli chrze¶cijañski odpowiednik Biblii.
Prawa wskazane w Koranie maj± charakter bezwzglêdny i niezmienny, którym poddaæ siê musz± wszystkie
spo³eczeñstwa i jednostki, jako prawu, które pochodzi od Allacha. W zale¿no¶ci od wyk³adni prawniczej danej szko³y
koranicznej (4 g³Ã³wne szko³y prawa w ¶wiecie islamu), ruchu "idztihadu" (dostosowania niektórych przepisów Koranu
i Sunny - tradycji islamskiej, do wymogów wspó³czesno¶ci, tak¿e rozumianego jako okresowe oczyszczanie islamu)
pañstwa muzu³mañskie mo¿emy podzieliæ na konserwatywne (Arabia Saudyjska, Sudan, Afganistan etc), czy bardziej
liberalne (Turcja, Tunezja, Sierra Leone, niektóre pañstwa postsowieckie, Syria etc). Nale¿y zaznaczyæ tak¿e, i¿ islam
pozostaj±cy w istocie systemem politycznym (przynajmniej w konserwatywnym ujêciu, a nie tym liberalnym), nie
uwzglêdnia rozdzia³u religii od pañstwa, de jure nie uznaje tak¿e stanu kap³añskiego. Pañstwo islamskie reguluje
tak¿e wiêkszo¶æ dziedzin ¿ycia spo³ecznego (kodeks karny, cywilny, rodzinny etc), ekonomicznego (m.in. przez Koran
zakazana jest lichwa), politycznego, kulturalnego i religijnego (jak np. powo³ywanie imamów przez jednostki
pañstwowe, organizowanie pielgrzymek do Mekki etc).
POWSZECHNA DEKLARACJA PRAW CZ£OWIEKA I PROBLEMATYKA KOBIET W ONZ
http://www.test.emiddle-east.com
Kreator PDF
Utworzono 2 March, 2017, 13:34
Portal i Kwartalnik Emiddle East
W kwestii problematyki praw kobiet na gruncie prawa miêdzynarodowego ONZ, odniesiono siê do nastepuj±cych
aktów prawnych: Powszechnej Deklaracji Praw Cz³owieka z 10.12. 1948 roku, Konwencji nt. Eliminacji Wszelkich Form
Dyskryminacji Wobec Kobiet z 3.09.1981 roku i jej Protoko³u Dodatkowego z 22.12.2000 roku. W przypadku
Powszechnej Deklaracji Praw Cz³owieka wydaje siê, i¿ nastêpuj±ce punkty bêd± istotne dla poruszonej problematyki
kobiet w kolejnych rodzdzia³ach (Prawa kobiet w islamie i wybranych pañstwach muzu³mañskich; prawa kobiet
muzu³mañskich w Europie):
art. 1 Wszyscy ludzie s± z urodzenia wolni i równi w godno¶ci i prawach.
art. 2 Gwarantowane prawa i wolno¶ci bez rozró¿nienia na rasê, kolor, p³eæ, jêzyk, religiê etc.
art. 7 Wszyscy s± równi przed prawem.
art. 13 Ka¿dy ma prawo do wolnego przemieszczania siê i zamieszkania w ramach granic ka¿dego pañstwa. Ka¿dy
ma prawo do opuszczenia kraju, w³±czaj±c w³asny kraj, a tak¿e prawo do jego powrotu.
art. 14 Ka¿dy ma prawo poszukiwania azylu w innych krajach przed prze¶ladowaniem. To prawo mo¿e nie dotyczyæ
przypadków nie-politycznych, przestêpstw lub przypadków stoj±cych w sprzeczno¶ci z zasadami ONZ.
art. 15 Ka¿dy ma prawo do swojej narodowo¶ci. Nikt nie mo¿e byæ arbitralnie pozbawiony swojej narodowo¶ci, tak¿e nie
mo¿na zabroniæ jej zmieniæ.
art. 16 Mê¿czyzni i kobiety w pe³ni wieku, bez wzglêdu na rasê, narodowo¶æ, religiê maj± prawo do ma³¿eñstwa i
za³o¿enia rodziny. Posiadaj± oni równe prawa w kwestii ma³¿eñstwa i po jego rozpadzie. Ma³¿eñstwo mo¿e byæ
zawarte jedynie za woln± i pe³n± ¶wiadomo¶ci± pary.
art. 18 Ka¿dy ma prawo do wolno¶ci my¶li, sumienia i religii. To prawo obejmuje tak¿e prawo do zmiany swojej religii lub
wiary.
art. 21 Ka¿dy ma prawo do uczestnictwa w rz±dzie swojego kraju, bezpo¶rednio lub poprzez wybranych przedstawicieli.
art. 23 Ka¿dy ma prawo do pracy, wolnego wyboru zatrudnienia oraz ochrony przed bezrobociem.
art. 26 Ka¿dy ma prawo do edukacji.
W krytycznym ujêciu co do powy¿szej Deklaracji pozostaj± jedynie zastrze¿enia co do artyku³u 14, czyli kwestii azylu,
udzielanego g³Ã³wnie z przyczyn politycznych. W ten sposób dyskryminowane kobiety nie mog± liczyæ na faktyczn±
pomoc ze strony spo³eczno¶ci miêdzynarodowej, tak¿e o¶rodków dla uchod¼ców w poszczególnych krajach ¶wiata,
tak¿e w Polsce. Przyk³adowo w wielu krajach europejskich, tak¿e w Polsce obowi±zuj± bardzo surowe obowi±zki
wizowe dla mieszkañców krajów muzu³mañskich (specjalne zaproszenia, d³ugotrwa³e procedury weryfikacyjne,
pó¼niej mo¿liwa deportacja – tak¿e dotyczy to Iraku). Wi±¿e siê to z zagro¿eniem terrorystycznym, choæ w ten sposób
pomoc dla kobiet, tak¿e dla wielu uciskanych mniejszo¶ci, staje siê bardzo ograniczona. Przy analizie punktów
Konwencji nt. Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Wobec Kobiet, wskazano na najbardziej istotne:
W prologu do wskazanej konwencji zaznaczono, ¿e "Karta ONZ wskazuje na równe prawa mê¿czyzn i kobiet w
sprawach ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych, cywilnych i prawach politycznych". W artkule 2 pañstwa
sygnatariusze konwencji zobowi±za³y siê wpisaæ powy¿sze zasady do swoich konstytucji, a tak¿e likwidacji
dyskryminuj±cego ustawodawstwa. Kolejno artyku³ 7 okre¶la "prawo kobiet do g³osowania w wyborach i publicznych
referendach; formu³owaniu polityki rz±dowej". W artykule 8 wskazano ich prawo do reprezentowania rz±dów na
szczeblu miêdzynarodowym, tak¿e uczestnictwa w pracach organizacji miêdzynarodowych. Artyku³ 9 gwarantuje
kobietom prawo do zmiany narodowo¶ci, a tak¿e respektowania narodowo¶ci jej dzieci. W tym punkcie znajduje to m.in.
zastosowanie w przypadku ma³¿eñstwa z obywatelem obcej narodowo¶ci w celu przeciwdzia³ania przypadków
bezpañstwowo¶ci (zjawiska dotycz±cego gównie kobiet w tych przypadkach). W artyku³ach 10 i 11 okre¶lono prawo
do edukacji, pracy, wyboru profesji etc. Bardzo wa¿ne znaczenie posiada tak¿e zapis artyku³Ã³w 15 i 16. Pierwszy z
nich okre¶la wa¿n± kwestiê równo¶ci wobec prawa m.in. w sprawie zawierania umów, administrowania w³asno¶ci±,
swobodzie przemieszczania siê, wyboru miejsca zamieszkania oraz równo¶ci w s±dach i trybuna³ach. Drugi
odnosi siê do problematyki prawa rodzinnego m.in. okre¶laj±c te sama prawa do zawarcia ma³¿eñstwa, prawo
wolnego wyboru partnera i wej¶cia w zwi±zek ma³¿eñski dobrowolnie, prawo wyboru ilo¶ci dzieci, nazwiska etc.
W Protokole Dodatkowym, który wszed³ w ¿ycie 22.12 2000 roku, wprowadzono now± procedurê kierowania
pisemnych uwag (communications) przez osoby, grupy, bêd±cych obywatelami pañstwa sygnatariusza konwencji, do
specjalnie powo³anego Komitetu, który rozpatruje wys³ane skargi, przypadki ³amania postanowieñ konwencji.
Wa¿nym zapisem jest mi.in. zgoda na wys³anie jednego- b±d¼ wiêcej, reprezentantów Komitetu do kraju sk±d
wyp³ynê³a skarga (jego wys³anie celem zbadania sprawy po up³ywie wskazanego czasu, w praktyce do 12 miesiêcy,
kiedy pañstwo strona nie przys³a³a wymaganych wyja¶nieñ; z uwzglêdnieniem tak¿e okresu do 6 miesiêcy, kiedy
Komitet formu³owa³ zapytanie). Komitet mo¿e tak¿e odrzuciæ pisemn± uwagê (communication)3.
(teksty t³umaczone selektywnie przez autora)
PRAWA KOBIET W ISLAMIE I WYBRANYCH PAÑSTWACH MUZU£MAÑSKICH
W wiêkszo¶ci krajów muzu³mañskich prawa kobiet s± ¶ci¶le okre¶lone, warunkowane g³Ã³wnie przez religiê i
tradycjê. W oczywisty sposób wiele z praw i przywilejów, które przys³uguj± kobietom w tych krajach nie przystaje do
http://www.test.emiddle-east.com
Kreator PDF
Utworzono 2 March, 2017, 13:34
Portal i Kwartalnik Emiddle East
praw formu³owanych w kulturze Zachodu (m.in. kwestia ubioru, kwestie prawa rodzinnego, czy specyficznie rozumianej
"równo¶ci" wobec prawa). Przed opisem kwestii, które pozostaj± dyskryminuj±ce dla kobiet muzu³mañskich, nale¿y
wyjasniæ specyfikê ¿ycia kobiet w tych krajach, tak¿e prze³amaæ niektóre stereotypy.
Niektóre feministki muzu³mañskie siêgaj± po argument tekstów religijnych w ró¿norodnych dyskusjach, aby
przekonaæ, ¿e istniej±ca obecnie tradycja muzu³mañska, wyp³ywa ze ¼le rozumianej interpretacji niektórych zapisów
Koranu i Sunny - tradycji islamskiej, tak¿e bez uwzglêdnienia przemian spo³ecznych, zmian ról spo³ecznych. Jest to
powa¿ny problem wystêpuj±cy w³a¶ciwie we wszystkich krajach muzu³mañskich, tak¿e w Arabii Saudyjskiej i Iranie.
Przyk³adowo w Iranie parlament dyskutuje nt. wprowadzenia specjalnych kwot na irañskich uniwersytetach, bowiem
liczba studiuj±cych tam kobiet przekroczy³a 60 proc i istnieje problem z du¿± liczb± absolwentek na rynku pracy. W tym
celu okre¶lono, aby minimalny procent studentów - mê¿czyzn w ka¿dej jednostce uniwersyteckiej, wynosi³ 30 procent.
Dzieje siê tak w kraju, w którym za brak okrycia g³owy, grozi kobiecie ch³osta.
Wracaj±c do kwestii przemian spo³ecznych w krajach muzu³mañskich, nale¿y uwzglêdniæ ró¿norodno¶æ specyfiki
poszczególnych krajów, trendów rozwijaj±cej siê globalizacji, amerykanizacji, która w oczywisty sposób posiada
tak¿e wp³yw na kobiety. W wielu przypadkach, kwestia przemian kulturowych w relacjach spo³ecznych w krajach
muzu³mañskich (tak¿e kwestia roli kobiet w XXI wieku), to swoista "beczka prochu" dla tych spo³eczeñstw, elit
politycznych i klanowych. Stopieñ ró¿nic w obowi±zywaniu pewnych wzorców kulturowych, szczególnie w XXI wieku,
jest ogromny, porównuj±c pewne kraje muzu³mañskie, tereny zurbanizowane-wiejskie oraz nowoczesne warstwy
spo³eczne i prymitywne elity klanowe. Podobnie du¿e ró¿nice wystêpuj± miêdzy samymi kobietami muzu³mañskimi.
Z jednej strony kobiety „niewolnice―, zas³oniête zas³on±, które nie mog± wyj¶æ z domu bez pozwolenia mê¿a i rodziny;
przypadek haremów, zabójstw honorowych kobiet, brak perspektyw edukacyjnych, czy zawodowych. Z drugiej strony
kobiety nowoczesne, prowadz±ce interesy, samodzielne etc. Ju¿ w latach 1924-1927 turecka gazeta „Papagan―
prezentowa³a szereg rysunków satyrycznych, obrazuj±cych tak¿e kwestie kulturowe, w tym problematykê kobiet
muzu³mañskich na progu istnienia ¶wieckiej Republiki Tureckiej. Na zdjêciach nie brakowa³o te¿ kobiet „wampów―, czy
satyr nt.s³abych mê¿czyzn, których w naszej kulturze zwyk³o siê okre¶laæ mianem "pantoflarz" (na jednym z nich
pijana kobieta wraca do domu z pracy)4. Ponadto w niektórych pakistañskich rodzinach wiejskich to matki swataj±
swoich synów5.
W niektórych przypadkach dyskryminacja praw kobiet w krajach muzu³mañskich jest pochodn± nietolerancji, czy te¿
dyskryminacji praw mniejszo¶ci religijnych (np. chrze¶cijan, czy ¿ydów). Przyk³adowo kobieta-muzu³manka nie mo¿e
po¶lubiæ nie-muzu³manina, bowiem z³amanie tego zapisu, gdzie obowi±zuje prawo szariatu, jest karane nawet
¶mierci±Â dla obojga. W tym przypadku dyskryminacja kobiet muzu³mañskich jest pochodn±, czy te¿ wypadkow±
dyskryminacji mê¿czyzn, wywodz±cych siê z mniejszo¶ci religijnych. W tradycji muzu³mañskiej m±¿ musi zapewniæ
przysz³ej ¿onie te same warunki butowe, jakie mia³a ona w domu rodzinnym, bowiem mo¿e to byæ przyczyn± rozwodu
(choæ formalnie z pozwem o rozwód mo¿e wyst±piæ tylko mê¿czyzna). Nie trudno sobie zatem wyobraziæ, i¿ przyk³adowo
chrze¶cijanin nie bêdzie dobrym kandydatem na mê¿a, nawet dla samej kobiety muzu³mañskiej, bowiem wywodzi
siê z on warstwy o ni¿szym statusie prawnym (choæ co do pozycji maj±tkowej, to sytuacja nie jest tak jednoznaczna, np.
chrze¶cijanie w Libanie i Syrii s± bardziej majêtni ni¿ muzu³manie - w których to jednak na szczeblu
ogólnopañstwowym nie obowi±zuje prawo szariatu). Tym niemniej przypadki dyskryminacji kobiet w krajach
muzu³mañskich pozostaj± bolesnym faktem.
5 grudnia 2007 roku odby³a siê premiera w Warszawie filmu polskiego nt. problemu ³amania praw kobiet (Kamienna
cisza – Stone silence)6, w tym przypadku w Afganistanie. Film opowiada historiê kobiety zamordowanej za cudzo³Ã³stwo
w maju 2005 roku. Przy czym wychwycenie tej historii przez filmowców, by³o tylko mo¿liwe dziêki podaniu wcze¶niej
tej wiadomo¶ci przez BBC. Kolejno w styczniu 2008 roku pojawi³a siê kolejna wstrz±saj±ca wiadomo¶æ z Afganistanu,
której to ofiar± by³ afgañski student, który zamie¶ci³ krytyczne teksty w internecie nt. prawa szariatu w kontek¶cie
praw kobiet. Z tego powodu grozi mu kara ¶mierci.
W ca³ym ¶wiecie muzu³mañskim, g³Ã³wnie w¶ród spo³eczno¶ci arabskiej, kurdyjskiej, afgañskiej, zdarzaj± siê
zabójstwa honorowe kobiet, w niektórych z nich usankcjonowane przez prawo (jak np. w Arabii Saudysjkiej, Sudanie,
Jordanii etc). Choæ dla niektórych temat ten poruszany jest w kontek¶cie tylko tego, aby uzasadniæ „wprowadzanie―
demokracji na Bliskim Wschodzie, i czêsto niektórzy z przek±sem dodaj±, ¿e temat ten jest zbyt wyolbrzymiany, tak¿e
w opinii analityków zachodnich, a nawet znawców Bliskiego Wschodu. W dyskusjach naukowych podkre¶la siê prawo
muzu³manów do wyboru w³asnego ubioru, poszanowania w³asnej tradycji. Tym niemniej apele co do niektórych
krajów arabskich w celu wprowadzania karnych sankcji za zabójstwa honorowe pozostaj± bez echa. Przyk³adem jest
choæby arabska Jordania, problemem pozostaj± tak¿e zabójstwa honorowe kobiet kurdyjskich w Iraku7, choæ w obydwu
krajach postêpy demokracji s± zauwa¿alne – tak¿e wobec mniejszo¶ci.
Ciekawego stadium na temat kwestii spo³ecznych na Bliskim Wschodzie dostarcza publikacja A. M. Foster pt. „Sexuality
in the Middle East―8. Odniesiono siê w niej m.in. wobec nastepuj±cych kwestii: edukacji seksualnej, zabójstw
honorowych i problematyki AIDS. Przy czym warto zauwa¿yæ, ¿e odsetek wirusa Hiv na Bliskim Wschodzie jest niewielki,
przyk³adowo w Jordanii przy przed³u¿eniu wizy dla obcokrajowca nale¿y przeprowadziæ dok³adne badania krwi.
Przyczynami rozszerzania siê wirusa Hiv na Bliskim Wschodzie s±: wzrost mobilno¶ci spo³ecznej, tak¿e u¿ywanie
http://www.test.emiddle-east.com
Kreator PDF
Utworzono 2 March, 2017, 13:34
Portal i Kwartalnik Emiddle East
narkotyków, wystêpowanie prostytucji. W niektórych krajach domy publiczne dzia³aj± nielegalnie, bowiem oficjalnie
jest ona zakazana. Kobiety pracuj±ce w domach publicznych przybywaj± tak¿e z Europy Wschodniej, g³Ã³wnie Rosji,
Ukrainy b±d¼ po³udniowych krajów postsowieckich.
Ziba Mir-Hosseini z Cambridge University wyszczególni³a trzy dyskursy dotycz±ce kwestii ma³¿eñstwa i seksualno¶ci
na Bliskim Wschodzie: tradycyjny, neo-tradycyjny i modernistyczny. W przypadku tylko dwóch ostatnich w jego
tworzeniu udzia³ bior± tak¿e kobiety. Nie do przecenienia wa¿n± rolê odgrywa tak¿e kwestia edukacji seksualnej. To
jej brak czêsto jest przyczyn± utrzymywania siê ró¿nych negatywnych stereotypów, a tak¿e same m³ode kobiety
czêsto wi±¿± te kwestie z milczeniem i poczuciem wsydu. Takie badanie przeprowadzi³a w¶ród m³odych Palestynek
Nabila Espanioly z Altufula Center – psycholog kliniczny9.
Najbardziej wymown± jednak czê¶ci± publikacji jest kwestia zabójstw honorowych, w zasadzie sprawa ta ¶ci¶le
zwi±zana z tematem wymienionej problematyki, czyli seksualno¶ci± na Bliskim Wschodzie. Na tle opisanych ostatnio
zabójstw kobiet w irackim Kurdystanie, wymieniono g³Ã³wne przyczyny tego rodzaju czynów: cudzo³Ã³stwo, seks
pozama³¿eñski i zawarcie ma³¿eñstwa wbrew woli rodziny10. Mo¿na sobie wyobraziæ, i¿ zabójstwo takie mo¿e byæ
dokonane, kiedy kobieta wbrew woli rodziny po¶lubi innego mê¿czyznê, czy bêdzie spotyka³a siê z niemuzu³maninem. W islamie mê¿czyzna mo¿e po¶lubiæ nie-muzu³mankê, która formalnie mo¿e zachowaæ swoj± wiarê,
pod warunkiem, ¿e dzieci bêd± muzu³manami (tak¿e znane przypadki Polek które wyjecha³y do krajów
muzu³mañskich, czy ¿ona zmar³ego Jasira Arafata, która jest chrze¶cijank± – obrz±dku prawos³awnego).
Farah Daghestani w omawianej publikacji „Sexuality in the Middle East― (Panel 7: Honour Killings) opisuje, ¿e zmiany jakie
nast±pi³y w Jordanii w kwestii kobiet (w pracy, edukacji, s³u¿bie zdrowia, udziale w rz±dzie) wci±¿ pozostaj±
nieadekwatne do istniej±cego prawodawstwa, na który wp³yw maj± skostnia³e struktury klanowe. Rocznie nadal oko³o
20-25 kobiet pada ofiar± zabójstw honorowych w Jordanii, licz±cej oko³o 6-8 mln. mieszkañców (w³±cznie z
uchod¼cami irackimi, migrantami zarobkowymi z innych krajów oraz licznymi turystami). Potwierdzeniem tego prawa w
jordañskiej konstytucji jest artyku³ 340, którego istnienie przywódcy klanowi uzasadniaj± tym, ¿e kobiety nie staj± siê
„dzikie―. Podobne problemy istniej± na terytoriach palestyñskich, przy czym na tym terenie Arabowie podlegaj±
najczê¶ciej prawu izraelskiemu. Prawo izraelskie jest znacznie mniej restrykcyjne11.
Musa Shteiwi opisuje tak¿e inne reperkusje obowi±zywania prawa jordañskiego dla kobiet. Prawo jordañskie jest mniej
restrykcyjne, ni¿ w Arabii Saudyjskiej, bowiem prawo szariatu nie pozostaje ¼ród³em ustawodawstwa jordañskiego.
Wp³ywa to na daleko posuniêty pluralizm religijny, wolno¶æ kultu, choæ prawa kobiet, g³Ã³wnie muzu³mañskich nadal s±
³amane, przynajmniej w rozumieniu prawa ONZ. Pierwsz± kwesti± pozostaje odrêbno¶æ s±dów dla ludno¶ci
muzu³mañskiej, gdzie egzekwowane jest prawo szariatu (ponadto w dokumentach to¿samo¶ci – wyszczególnione jest
wyznanie obywatela). W przypadku kwestii dotycz±cych samych muzu³manów- zabronione maj± oni zmianê religii
islamskiej pod gro¼b± kary (nawet kara ¶mierci). Ponadto mê¿czyzna- obcokrajowiec (ale muzu³manin), który po¶lubi
kobietê- Jordankê nie otrzyma jordañskiego obywatelstwa, co tak¿e dyskryminuje jordañskie kobiety, bowiem
stwarza precedent, i¿ ich prawa s± w istocie mniej wa¿ne. W zwi±zku ma³¿eñskim kobiety muzu³mañskie nie
posiadaj± trak¿e praw dziedziczenia12.
Na zakoñczenie tego rozdzia³u chcia³bym siê odnie¶æ do przemian religijnych i spo³ecznych jakie nast±pi³y w
Republice Tureckiej w 1923 roku dziêki Kemalowi Attaturkowi. Krytykowany za autokratyzm, nawet despotyzm, za
krwawe t³umienie kurdyjskich buntów, wprowadzony przez niego przymus noszenia europejskich ubiorów (ob³o¿ony
sankcjami karnymi), wprowadzenie ³aciñskiego alfabetu, uznawany za „bezbo¿nego bolszewika―, doprowadzi³ on jednak
do prze³omowych zmian w spo³eczeñstwie tureckim. W poni¿szym zestawieniu mo¿na wskazaæ najwa¿niejsze z nich:
- 29 pa¼dziernika 1923 roku – utworzenie ¶wieckiej Republiki Tureckiej
- 3 marca 1924 roku zniesiono urz±d kalifa (najwy¿szy tytu³ religijny w islamie)
- 11 wrze¶nia 1924 roku rozpoczêto pracê nad przystosowaniem szwajcarskiego kodeksu cywilnego do potrzeb
tureckich.Nowy kodeks zosta³ uchwalony 17 lutego 1926 roku, a wszed³ w ¿ycie 4 pa¼dziernika 1926 roku.
- 10 kwietnia 1928 roku wykre¶lono artyku³ 2 konstytucji, ¿e "religi± pañstwa tureckiego jest islam", wprowadzaj±c de
facto pañstwo laickie
Wprowadzenie nowych praw przynajmniej w literze prawa upodabnia³o pañstwo tureckie do krajów Europy, zakazano
poligamii, zezwolono nawet na ma³¿eñstwa mieszane, czy zmianê religii (podstawa prawna – wykre¶lenie artyku³u 2
konstytucji, ¿e "religi± pañstwa tureckiego jest islam"). Oczywi¶cie wiele przemian nastêpowa³o ewolucyjnie, tak¿e
prawnych, choæby wspomnieæ XIX wieczne reformy zwane jako „Tanzimat―). W dniu dzisejszym krêgi religijne powoli
odzyskuj± wp³ywy, w postaci m.in. Partii Sprawiedliwo¶ci i Rozwoju, choæ jak uznaj± jej liderzy, ich celem nie jest
podwa¿anie ¶wieckiego charakteru pañstwa. Ostatnio na tureckich uniwersytetach zezwolono studentkom nosiæ tak¿e
chusty.
Przemiany zapocz±tkowane przez Kemala Attaturka by³y ogromne, tak¿e w kwestii praw kobiet. Kilka dni po jego
http://www.test.emiddle-east.com
Kreator PDF
Utworzono 2 March, 2017, 13:34
Portal i Kwartalnik Emiddle East
¶mierci 18 listopada 1938 roku Ogólnoindyjska Konferencja Kobiet wyda³a nastêpuj±cy komunikat: "Mustafa Kemal
by³ najwiêkszym obroñc± praw kobiet w ¶wiecie do tej pory. Mustafa Kemal nie tylko by³ wielkim emancypatorem
kobiet, ale równocze¶nie jedn± z najwiêkszych postaci historii w ogóle"13.
PRAWA KOBIET MUZU£MAÑSKICH W EUROPIE
W kontek¶cie praw kobiet muzu³mañskich w Europie, szczególnie w czê¶ci zachodniej, gdzie liczba spo³eczno¶ci
muzu³mañskiej jest znaczna, wymiar tych praw posiada do¶æ szczególne znaczenie. W ¶wietle przedstawionych
powy¿ej odniesieñ co do prawa ONZ i miêdzynarodowego prawa islamu, nale¿y zastanowiæ siê nad kwesti±
ustawodawstwa europejskiego i mo¿liwego transferu niektórych elementów prawa szariatu w obrêb wspólnoty
europejskiej. Niedawno toczy³a siê na ten temat dyskusja w Wielkiej Brytanii, gdzie po wypowiedzi lidera Ko¶cio³a
Anglikañskiego Rowana Williamsa, zastanawiano siê nad przysz³± form± integracji spo³eczno¶ci muzu³mañskiej na
zachodzie Europy, w tym m.in. nad wprowadzeniem niektórych norm prawa szariatu w zakresie prawa cywilnego dla
muzu³manów, podobnie jak wcze¶niej dla wspólnoty ¿ydowskiej14. Niew±tpliwie posiada³oby to tak¿e niebagatelne
znaczenie dla kobiet muzu³mañskich.
W wypadku wdro¿enia, nawet niektórych zapisów prawa szariatu w Wielkiej Brytanii, sta³yby one w kolizji z przyjêt±
Kart± Praw Podstawowych. Regulowanie kwestii prawa cywilnego, czy rodzinnego w oparciu o Kartê Praw
Podstawowych, wydaje siê nie do pogodzenia z normami istniej±cymi w obrêbie prawa szariatu. Tym niemniej faktem
jest, i¿ obecna sytuacja prawna w Unii Europejskiej, nie gwarantuje pewnych praw i przywilejów dla spo³eczno¶ci
muzu³mañskiej, u¿ywa siê nawet terminu islamofobii15.
Analizuj±c Kartê Praw Podstawowych, podpisan± 7 grudnia 2000 roku w Nicei, mo¿na zauwa¿yæ, ¿e g³Ã³wne jej
postulaty, pozostaj± zbie¿ne z Powszechn± Deklaracj± Praw Cz³owieka z 1948 roku, choæ w sposób bardziej wyrazisty
zaakcentowano prawo do ¿ycia w artykule II - 62 (Nikt nie mo¿e byæ skazany na karê ¶mierci ani poddany jej
wykonaniu). Do¶æ jednak zastanawiaj±ce jest brzmienie artyku³u II - 69 (Prawo do zawarcia ma³¿eñstwa i prawo do
za³o¿enia rodziny s± gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi reguluj±cymi korzystanie z tych praw). Bowiem w
jaki sposób ustanowione fundamenty Karty Praw Podstawowych, bêdzie mo¿na pogodziæ z elementami prawa
krajowego, choæby w przypadku artyku³u II - 69.
W kontek¶cie Kosowa, ale tak¿e muzu³manów zamieszka³ych na zachodzie Europy, warto odnie¶æ siê do
nastêpuj±cych kwestii dotycz±cych w szczególno¶ci praw kobiet: problem zabójstw honorowych, poligamii,
dziedziczenia, kwestii ma³¿eñstwa i rozwodu oraz po¶rednio do kwestii przyjêcia tzw. obywatelstwa islamskiego.
W przypadku zabójstw honorowych nie do koñca wiadomo, czy nale¿y wi±zaæ to z kwesti± islamu, czy te¿ jest to
element tradycji danej spo³eczno¶ci. Faktem pozostaje to, i¿ w wielu regionach ¶wiata muzu³mañskiego, kobiety
zabijane s± w majestacie prawa (Arabia Saudyjska, Sudan, Afganistan, Irak, Jordania etc), b±d¼ w³adze celowo
"przymykaj± oko" na podobne incydenty (np. w Turcji, czy Pakistanie). Zabójstwa honorowe kobiet posiadaj± do¶æ
szczególne cechy jak wspomniano w poprzednim rozdziale, bowiem najczê¶ciej dokonuj± tego cz³onkowie jej rodziny.
W tradycji zachodniej przyczyny zabójstwa pozostaj± najczê¶ciej b³ahe, b±d¼ co najwy¿ej nie zas³uguj±ce a¿ na
karê ¶mierci (która jest zreszt± zakazana w my¶l Karty Praw Podstawowych). Szczególnie brutalne morderstwo na
tym tle mia³o miejsce we W³oszech w rodzinie pakistañskich imigrantów. Po tym jak kobieta wbrew woli rodziny
zamieszka³a z W³ochem, zosta³a zamordowana przez ojca, wuja i innego kuzyna16.
Podobnie sytuacja wygl±da w przypadku poligamii. Czy je¶li Brytyjczycy zaakceptuj± prawo szariatu dla spo³eczno¶ci
muzu³mañskiej w kwestii prawa cywilnego, to czy bêdzie to oznaczaæ, ¿e poligamia w obrêbie tych spo³eczno¶ci
bêdzie dozwolona?. Czy w ten sposób normy Karty Praw Podstawowych bêd± zachowane? Nie mniej dramatyczna
sytuacja dotyczy kwestii adopcji dla par homoseksualnych (w Iranie, czy Arabii Saudyjskiej homoseksualizm karany jest
¶mierci±). Jeszcze bardziej skomplikowana wydaje siê byæ kwestia islamskiego obywatelstwa. Dotyczy³oby to m.in.
kwestii otrzymania dokumentów to¿samo¶ci z zaznaczonym wyznaniem, w tym przypadku muzu³mañskim. W efekcie
prowadzi³oby to do wytworzenia nowego precedensu, prowadz±cego do formy ograniczania wolno¶ci muzu³manów,
szczególnie spo¶ród tych, którzy emigrowali z krajów religijnym (np. z Arabii Saudyjskiej, czy Iranu) i szybko siê
zasymilowali ze spo³eczeñstwem zachodnim. Dla radyka³Ã³w muzu³mañskich kwestia wprowadzenia prawa szariatu
bêdzie mobilizuj±ca, ale przez wielu umiarkowanych i zasymilowanych muzu³manów, mo¿e byæ odczytana
w charakterze zdrady ze strony Zachodu. Reasumuj±c mo¿na stwierdziæ, i¿ prawo szariatu pozostaje w kolizji z
nastêpuj±cymi normami zaakcentowanymi w Karcie Praw Podstawowych (wybrane fragmenty odnosz±ce siê do
kwestii kobiet).
Artyku³ II - 62 Prawo do ¿ycia
1. Ka¿dy ma prawo do ¿ycia
2. Nikt nie mo¿e byæ skazany na karê ¶mierci ani poddany jej wykonaniu
http://www.test.emiddle-east.com
Kreator PDF
Utworzono 2 March, 2017, 13:34
Portal i Kwartalnik Emiddle East
Artyku³ II - 70 Wolno¶æ my¶li, sumienia i religii
1. Ka¿dy ma prawo do wolno¶ci my¶li, sumienia i religii. Prawo to obejmuje wolno¶æ zmiany religii lub przekonañ oraz
wolno¶æ uzewnêtrzniania, indywidualnie lubn wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonañ
poprzez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i uczestniczenie w obrzêdach.
Tytu³ III RÓWNO¦Æ
Artyku³ II - 80 Równo¶æ wobec prawa
Wszyscy s± równi wobec prawa
Artyku³ II - 81 Niedyskryminacja
1. Zakazana jest wszelka dyskryminacja w szczególno¶ci ze wzglêdu na p³eæ, rasê, kolor skóry, pochodzenie
etniczne lub spo³eczne, cechy genetyczne, jêzyk, religiê lub przekonania, opinie polityczne lub wszelkie inne opinie,
przynale¿no¶æ do mniejszo¶ci narodowej, maj±tek, urodzenie, niepe³nosprawno¶æ, wiek lub orientacjê seksualn±.
Artyku³ II - 83 Równo¶æ kobiet i mê¼czyzn
Nale¿y zapewniæ równo¶æ kobiet i mê¿czyzn we wszystkich dziedzinach, w tym w zakresie zatrudnienia, pracy i
wynagrodzenia. Zasada równo¶ci nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu lub przyjmowaniu ¶rodków zapewniaj±cych
specyficzne korzy¶ci dla osób p³ci niedostatecznie reprezentowanej.
Artyku³ II - 69 Prawo do zawarcia ma³¿eñstwa i prawo do za³o¿enia rodziny
Prawo do zawarcia ma³¿eñstwa i prawo do za³o¿enia rodziny s± gwarantowane zgodnie z ustawami krajowymi
reguluj±cymi korzystanie z tych praw.
W kwestii wyszczególnienia artyku³u II - 62 Karty Praw Podstawowych nale¿y uznaæ, i¿ dotyczy m.in. zabójstw
honorowych, co stanowi ewidentny przypadek ³amania praw kobiet muzu³mañskich. Artyku³ II - 70 dotyczy zarówno
kobiet, jak i mê¿czyzn, choæ w kwestii p³ci ¿eñskiej warunkuje on dodatkowe utrudnienia, choæby w po³±czeniu z
artyku³em II - 69. W przypadku artyku³Ã³w II - 81, 83 mo¿na je traktowaæ ³±cznie, bowiem nierówno¶æ traktowania kobiet
i mê¿czyzn (w przypadku ma³¿eñstw, rozwodów, spadków etc), nale¿y uznaæ jako dyskryminacjê ze wzglêdu na
p³eæ.
UWAGI KOÑCOWE:
W niniejszym referacie zaprezentowano porównanie ustawodawstwa ONZ i niektórych praw europejskich, przede
wszystkim natomiast prawa szariatu, bêd±cego g³Ã³wnym wyznacznikiem miêdzynarodowego prawa islamu – w kwestii
praw kobiet. Niniejsz± tematykê rozwiniêto g³Ã³wnie w perspektywie wskazania negatywnych praw, tradycji i praktyk,
wystêpuj±cych w obrêbie kultury islamu. W obrêbie tej kultury wystêpuje tak¿e wiele pozytywnych przyk³adów
traktowania kobiet, które to prawa równie¿ mog³yby byæ wykorzystane w kulturze Zachodu. Tym niemniej koncentruj±c
siê na samej tylko tematyce praw cz³owieka, w tym przypadku w obrêbie ¶wiata islamu, zrezygnowano z innych
opisów, które jednak miejmy nadziejê, bêdzie mo¿na tak¿e poruszyæ w przysz³o¶ci.
Na zakoñczenie niniejszego referatu nale¿y stwierdziæ, i¿ wystêpuj±ce patologie spo³eczne, przedstawione w referacie,
nie s± charakterystyczne tylko dla wybranych cywilizacji, ale wskazane przypadki dyskryminacji kobiet w XXI wieku,
faktycznie wystêpuj± do tej pory w cywlizacji islamu. W ¿aden sposób zjawiska te nie powinny byæ sankcjonowane przez
prawo pañstwowe, czy religijne. Nie nale¿y siê tak¿e ³udziæ, i¿ wyst±pienie podobnych zjawisk mo¿e byæ tylko
ograniczone do krêgu cywilizacji islamskiej. Zapewne wiele podobnych przyk³adów odnajdziemy tak¿e w innych
cywilizacjach, choæ ten temat nie jest celem niniejszego referatu. Tym niemniej mo¿liwo¶æ wyst±pienia tych zjawisk
spo³ecznych tak¿e w perspektywie ogólu, w niczym nie usprawiedliwia odpowiedzialno¶ci, jakie ponosz± za nie krêgi
religijne, rz±dowe, opiniotwórcze i zwyk³ych grup spo³ecznych, klanów, rodzin, gdzie takie przypadki wystêpuj±.
W kwestii prze³amania oddzia³ywania niektórych negatywnych praktyk w kulturze islamu, du¿± rolê odgrywa postêp
technologiczny, tak¿e upowszechnienie edukacji w¶ród kobiet. W najwy¿szym stopniu przeciwdzia³aj± temu jednak¿e
przemiany mentalne, ¶wiatopogl±dowe, które powinny znale¼æ swoje odbicie w religii i rozporz±dzeniach pañstwowych.
BIBLIOGRAFIA:
- Human Rights: Collection of International Documents, Helsinki Foundation for Human Rights, Warsaw 2001.
Universal Declaration of Human Rights, 217 A (III), 10.12.1948.
Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against
WOmen, 34/180, 03.09.1981.
Optional Protocol to the Convention on the Elimination of Discrimination Against WOmen, A/54/4, 22.12.2000.
- Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, biuletyn reklamowy Frakcji EPL-ED w Parlamencie Europejskim, Edition
2007.
http://www.test.emiddle-east.com
Kreator PDF
Utworzono 2 March, 2017, 13:34
Portal i Kwartalnik Emiddle East
- M. Shteiwi, State and Religion in Jordan, Palestine, Israel. Building a Base for Common Scholarship and Understanding
in the New Era of the Middle East, PASSIA- Palestinian Academic Society for the Study of International Affairs,
Jerusalem 1997, ss. 90- 99.
- re¿yser K. Kopczyñski, Kamienna cisza, www.eurekamedia.info, lub www.emiddle-east.com
- R. Mehdi, Legal Rights of Muslim Women - A Pluralistic Approach [w:] Law and the Islamic World. Past and Present,
Copenhagen 1995.
- A. Jezierska, Miêdzynarodowe prawo islamu, [w:] red. M. Dziekan, I. Koñczak, Arabowie - Islam - ¦wiat, £Ã³d¼ 2007,
ss. 489-498.- A. W±s, Dialog chrze¶cijan z Braæmi Muzu³manami w Jordanii [w:] red. H. Zimoñ, Dialog miêdzykulturowy
(prace Wydzia³u Teologicznego; Studia Religiologiczne 6), Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu
Lubelskiego, Lublin 2004, s. 311- 348.
-Królowa Noor, Autobiografia: opowie¶æ o nieoczekiwanym ¿yciu, Warszawa 2003
- J. £±tka, Kemal Ataturk. Ojciec Turków", Kraków 1994.
- M. Domañska, Kwestia honoru, Detektyw , maj 2008.
- M. Godziñska, Turcja muzu³mañska a laicka [w:] Bliski Wschód. Spo³eczeñstwa - Polityka - Tradycje. Rocznik nr 2
(2005), ss. 66-80.
- A. M. Foster, Sexuality in the Middle East, Conference Report 23-25 June 2000, The Middle East Centre St. Antonys
College, Oxford.
- A. Tergel, Human Rights in Cultural and Religious Traditions, Uppsala 1998.
- K. Górak-Sosnowska, Sytuacja kobiet na rynku pracy w ¶wiecie arabskim, [w:], op. cit., ss. 217-234.
- U. Vermeulen, J.M.F. van Reeth, Law, Christianity and Modernism in Islamic Society, Katholieke Universiteit Leuven,
1996.
- Dokument nt. Afganistanu pt. Kamienna Cisza, Kobiety w islamie, Waleczne kobiety, Nowe oblicze kobiety arabskiej,
Studenckie chusty w Turcji [w:] Portal i Kwartalnik Emiddle East (w dziale kobiety), www.emiddle-east.com
WA¯NE ADRESY INTERNETOWE:
- Revolutionary Association of the Women of Afghanistan (RAWA), www.rawa.org - Rana Husseini , Jordan journalist in
"The Jordan Times", expert about "honour killings"
- Arab Women Media Center (Jordania) , www.ayamm.org
- Al. Islam (Kwestie prawne w islamie, interpretacje hadisów, tak¿e sprawy kobiet etc)
- M. Lattimer, Wolno¶æ utracona. S³u¿ebnice szatana (iracki Kurdystan),
- M. Kazimierczyk, Zabójstwo honorowe - piek³o muzu³manek, tak¿e na Zachodzie
- S. Wysocka, 30 lat za zabójstwo córki w obronie honoru rodziny
Â
Marcin Pietrzyk
Instytut Studiów Regionalnych UJ
Studia doktoranckie, IV rok
KWESTIA KOBIET W PRAWIE MIÊDZYNARODOWYM ONZ i UE, A SYTUACJA SPO£ECZNA I PRAWNA KOBIET W
KRAJACH ISLAMSKICH i NA ZACHODZIE EUROPY.
Â
Zobacz tak¿e
Pakistan: brutalna przemoc wobec kobiet
http://www.test.emiddle-east.com
Kreator PDF
Utworzono 2 March, 2017, 13:34