Depozyty gospodarstw domowych podlegające specjalistycznemu

Transkrypt

Bezpieczny Bank
2(63)/2016
Katarzyna Kochaniak*
DEPOZYTY GOSPODARSTW DOMOWYCH
PODLEGAJkCE
SPECJALISTYCZNEMU ZARZkDZANIU –
DETERMINANTY WYST}POWANIA
I REGULACYJNE ZNACZENIE
DLA STABILNO¥CI FINANSOWANIA
INSTYTUCJI KREDYTOWYCH
W KRAJACH STREFY EURO1
WST}P
Globalny kryzys finansowy przyczyniï siÚ do podjÚcia w Unii Europejskiej prac
nad jednolitym zbiorem regulacji dla instytucji kredytowych, tzw. Single Rulebook,
którego celem byïo zapewnienie wspólnych przepisów prawa, uïatwiajÈcych funkcjonowanie rynku wewnÚtrznego i zapobieganie arbitraĝowi.
Nowy, pokryzysowy ïad regulacyjny odniesiono m.in. do pïynnoĂci oraz stabilnoĂci finansowania instytucji kredytowych. W obu przypadkach stanowisko regu*
1
Katarzyna Kochaniak jest doktorem nauk ekonomicznych, adiunktem w Katedrze Finansów
Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Od 2014 roku jest kierownikiem projektu badawczego pt. „Rola depozytów gospodarstw domowych w pokryzysowym ksztaïtowaniu stabilnoĂci
finansowania instytucji kredytowych”, finansowanego ze Ărodków Narodowego Centrum Nauki.
Praca jest czÚĂciÈ projektu badawczego finansowanego Ărodkami Narodowego Centrum Nauki
(umowa nr: UMO-2013/11/D/HS4/04056), którego celem jest empiryczna ocena poprawnoĂci
pokryzysowego spojrzenia na stabilnoĂÊ depozytów gospodarstw domowych w krajach strefy
euro
119
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
latora podkreĂliïo stabilnoĂÊ depozytów, ale nie tych podlegajÈcych aktywnemu
zarzÈdzaniu. PrzyjÚto bowiem, ĝe nie gwarantujÈ one bezpieczeñstwa funkcjonowania pojedynczych podmiotów i caïych sektorów w sytuacji szokowej oraz w dïugim okresie. Za aktywne zarzÈdzanie uznano samodzielne i z pomocÈ specjalistów
podejmowanie decyzji lokacyjnych i inwestycyjnych przez klientów detalicznych.
W niniejszym opracowaniu uwagÚ skoncentrowano na depozytach gospodarstw
domowych, podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu2 w jedenastu krajach
strefy euro. Jej celem jest ocena popularnoĂci owych depozytów (a tym samym ich
dostÚpnoĂci dla lokalnych instytucji kredytowych) oraz identyfikacja czynników
warunkujÈcych skïonnoĂÊ gospodarstw domowych do utrzymywania nadwyĝkowych Ărodków pieniÚĝnych w tej formie. Zjawisko to uznano za waĝne dla rozwaĝañ
nad istotnoĂciÈ wspólnotowych, pokryzysowych regulacji dla zapewnienia stabilnoĂci finansowania podmiotów funkcjonujÈcych w heterogenicznej grupie krajów3.
W pracy postawiono nastÚpujÈce pytania badawcze:
1. Czy depozyty specjalistycznie zarzÈdzane stanowiïy dla posiadajÈcych je gospodarstw domowych istotnÈ formÚ lokowania nadwyĝkowych Ărodków pieniÚĝnych w instytucjach kredytowych analizowanych krajów?
2. Czy w okresie badania zjawisko wystÚpowania depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu byïo jednolite w populacjach krajów strefy euro?
3. Pod wpïywem jakich czynników ksztaïtowaïa siÚ skïonnoĂÊ gospodarstw domowych do posiadania depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu
wbkrajach strefy euro?
4. Czy czynnikom przesÈdzajÈcym o wystÚpowaniu owych depozytów naleĝy przypisaÊ charakter ponadnarodowy czy lokalny?
HipotezÚ badawczÈ sformuïowano zaĂ nastÚpujÈco:
Pokryzysowe regulacje nadzorcze UE w zakresie finansowania instytucji kredytowych przyjÚïy zaïoĝenie o wraĝliwoĂci depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu
zarzÈdzaniu na sytuacje kryzysowe oraz w dïugim okresie. WystÚpowanie owych
depozytów w gospodarstwach domowych krajów strefy euro byïo jednak niejednolite
i uwarunkowane heterogenicznymi zestawami czynników. W zwiÈzku z powyĝszym,
znaczenie wspólnotowych rozwiÈzañ dla ksztaïtowania jakoĂci finansowania instytucji kredytowych naleĝy uznaÊ za zróĝnicowane w badanym obszarze geograficznym.
2
3
Depozyty specjalistycznie zarzÈdzane to takie, które podlegajÈ inwestowaniu w aktywa finansowe za poĂrednictwem specjalistów. Kategoria ta odnosi siÚ przede wszystkim do Ărodków pieniÚĝnych lokowanych przez gospodarstwa domowe na rachunkach w bankach inwestycyjnych,
a takĝe do depozytów w innych instytucjach kredytowych, które oferujÈ moĝliwoĂci specjalistycnego inwestowania.
Owa heterogenicznoĂÊ dotyczy m.in. róĝnic w poziomie rozwoju gospodarczego, rynku finansowego, sektora instytucji kredytowych czy teĝ dysproporcji w zakresie sytuacji majÈtkowo-finansowej gospodarstw domowych.
120
Problemy i poglÈdy
1. PRZEGLkD LITERATURY
Depozyty podlegajÈce specjalistycznemu zarzÈdzaniu pozostawaïy dotÈd poza
gïównym nurtem rozwaĝañ na temat finansów gospodarstw domowych i najczÚĂciej
pojawiaïy siÚ jako jeden z komponentów portfeli ryzykownych aktywów finansowych. Ich przydatnoĂÊ analitycznÈ dostrzegano przede wszystkim w kontekĂcie
oceny ogólnej skïonnoĂci osób fizycznych do lokowania i inwestowania Ărodków pieniÚĝnych na rynku finansowym, w tym w zakresie podejmowania dziaïañ na rzecz
poprawy zabezpieczenia na staroĂÊ (jako dodatku do planów emerytalnych). SkïonnoĂÊ do korzystania ze specjalistycznej pomocy wiÈzano z poziomem wyksztaïcenia,
wiedzÈ finansowÈ, a takĝe wybranymi cechami demograficzno-spoïecznymi (w tym
zamoĝnoĂciÈ) gospodarstw domowych.
Wyniki badañ nad wystÚpowaniem depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych
wskazywaïy na ich powiÈzanie z poziomem wiedzy i ĂwiadomoĂci finansowej gospodarstw domowych, która ksztaïtowaïa konkretne zachowania inwestycyjne. Wedïug
Agnew4 i Benartzi5 osoby charakteryzujÈce siÚ deficytem wiedzy finansowej wykazywaïy wyraěnÈ skïonnoĂÊ do lokowania nadwyĝkowych Ărodków pieniÚĝnych wb jeden, wybrany produkt, nie dostrzegajÈc potrzeby posiadania zdywersyfikowanych
portfeli aktywów. W opinii Agnew6 stanowiïy one szczególnÈ grupÚ, wymagajÈcÈ
zapewnienia dostÚpu do doradztwa finansowego. Odczuwanie takiej potrzeby byïo
jednak zaleĝne od indywidualnej, subiektywnej oceny posiadanej wiedzy finansowej.
W przypadku pewnych grup spoïecznych byïa ona jednak wyraěnie komunikowana.
Clark i d’Ambrosio7 analizowali zwiÈzki pomiÚdzy skïonnoĂciÈ gospodarstw domowych
do oszczÚdzania a poziomem ich wiedzy finansowej, dowodzÈc wystÚpujÈcej pomiÚdzy
nimi dodatniej wspóïzaleĝnoĂci. Podobne wnioski sformuïowali Bernheim i Garrett8
w zakresie podejmowanych dziaïañ edukacyjnych. Ich skutecznoĂÊ zostaïa jednak
uznana za ograniczonÈ przez Choi, Laibson, Madrian ibMetrick9 oraz Clark i d’Am-
4
5
6
7
8
9
J. Agnew, Personalized retirement advice and manager accounts: Who uses them and how does
advice affect behavior? Center for Retirement Research at Boston College, 2006b, http://hdl.
handle.net/2345/4175 (dostÚp: 1.04.2016).
Benartzi S., Excessive Extrapolation and the Allocation of 401(k) Accounts to CompanyStock,
„The Journal of Finance” 2001, 56 (5).
J. Agnew, Personalized retirement advice..., op. cit.
R.L. Clark, M.B. d’Ambrosio, Financial Education and Retirement Savings. Conference Proceedings from the Retirement Implications of Demographic and Family Change Symposium,
2002.
B.D. Bernheim, D.M. Garrett, The Effects of Financial Education in the Workplace: Evidence
from a Survey of Households, „Journal of Public Economics” 2003, 87.
J.J. Choi, D. Laibson, B.C. Madrian, A. Metrick, Saving for Retirement on the Path of Least
Resistance, Univeristy of Chicago Press, 2004.
121
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
brosio10, którzy analizowali zachowania ex-post gospodarstw domowych. Ze wzglÚdu
na jednoznacznie negatywny wpïyw braku wiedzy finansowej na inwestowanie przez
gospodarstwa domowe, szczególne znaczenie wbzakresie jego aktywizacji przypisywane
zostaïo profesjonalnemu, specjalistycznemu wsparciu. Ameriks11 dowodziï, ĝe system
poradnictwa on-line dla gospodarstw domowych przynosiï pozytywne efekty w zakresie
zwiÚkszania skïonnoĂci do realokacji aktywów lub wyboru takich ich rodzajów, zbktórych gospodarstwa wczeĂniej (przed poradÈ) nie korzystaïy. Wedïug Van Rooij, Lusardi,
Alessie12 osoby o niskiej ĂwiadomoĂci finansowej preferowaïy jednak nieformalne ěródïa informacji, podczas gdy te Ăwiadome chÚtniej korzystaïy z oficjalnych.
Lusardi13 zwróciïa uwagÚ, ĝe nie tylko poziom wiedzy i ĂwiadomoĂci finansowej
ksztaïtowaï potrzebÚ korzystania z pomocy wyspecjalizowanych doradców, lecz takĝe poziom wyksztaïcenia czïonków gospodarstwa domowego. Sïabo wyksztaïceni
wbniewielkim stopniu polegali na profesjonalnym doradztwie, a gïównymi ěródïami
informacji byli dla nich: znajomi, rodzina i inne grupy odniesienia. Autorka zwróciïa uwagÚ, ĝe osoby takie zazwyczaj pochodziïy z rodzin ogólnie charakteryzujÈcych
siÚ niskim poziomem wyksztaïcenia, co sprawiaïo, ĝe poleganie na ich opinii mogïo
zagraĝaÊ stabilnoĂci sytuacji finansowej inwestujÈcych.
Sethi-Iyengar, Huberman i Jiang14 prowadzili badania nad depozytami specjalistycznie zarzÈdzanymi, które postrzegali jako swoiste uzupeïnienie zabezpieczenia
emerytalnego. Dowodzili oni bezradnoĂci i zagubienia gospodarstw domowych podczas podejmowania decyzji w sytuacji wzrostu podaĝy produktów inwestycyjnych
na rynku. Madrian i Shea15, Thaler i Benartzi16 oraz Mitchell, Utkus i Yang17
zwrócili jednak uwagÚ, ĝe aktywizacjÚ osób fizycznych w zakresie inwestowania
mogÈ istotnie pobudziÊ szczególne warunki planów emerytalnych.
10
11
12
13
14
15
16
17
R.L. Clark, M.B. d’Ambrosio, Ignorance is Not Bliss: The Importance of Financial Education,
TIAA-CREF Research Dialogue 2003, 78.
J. Ameriks, The Response of TIAA-CREF Participants to Software-driven Asset Allocation Guidance, TIAA-CREF Working Paper 2001, 3-080101.
M. Van Rooij, A. Lusardi, R. Alessie, Financial Literacy and Stock Market Participation, DNB
Working Paper No. 146/September 2007, s. 1–47.
A. Lusardi, Household saving behavior: the role of financial literacy, information, and financial
education programs, NBER Working Paper 2008, 13824.
S. Sethi-Iyengar, G. Huberman, W. Jiang, How Much Choice is Too Much? Contributions to
401(k) Retirement Plans, [w:] Pension Design and Structure: New Lessons From Behavioral
Finance (red. O.S. Mitchell i S.P. Utkus), Oxford University Press, Oxford 2004.
B.C. Madrian, D.F. Shea, The Power of Suggestion: Inertia in 401(k) Participation and Savings
Behavior, „The Quarterly Journal of Economics” 2001, CXVI (4).
R.H. Thaler, S. Benartzi, Save More Tomorrow: Using Behavioral Economics to Increase Employee Saving, „Journal of Political Economy” 2004, 112 (1).
O.S. Mitchell, S.P. Utkus, T.S. Yang, Turning Workers into Savers? Incentives, Liquidity, and
Choice in 401(k) Plan Design, NBER Working Paper 2005, No.11726.
122
Problemy i poglÈdy
Badania nad wpïywem poziomu dochodów na skïonnoĂÊ do korzystania z porad specjalistów na rynku finansowym prowadzili Cogan i Mitchell18 na przykïadzie gospodarstw domowych o niskim poziomie zamoĝnoĂci. Natomiast Agnew19
analizowaï zainteresowanie depozytami specjalistycznie zarzÈdzanymi wĂród róĝnych grup spoïecznych Stanów Zjednoczonych. WĂród zmiennych ksztaïtujÈcych
tÚ skïonnoĂÊ wskazaï na takie cechy demograficzno-spoïeczne jak: dochód, pïeÊ,
czy status na rynku pracy. Z przeprowadzonych przez niego badañ wynikaïo, ĝe
najbardziej skïonne do korzystania z profesjonalnej pomocy byïy osoby pïci mÚskiej,
charakteryzujÈce siÚ wysokimi dochodami i zatrudnieniem na peïny etat.
W literaturze moĝna odnaleěÊ nie tylko rozwaĝania na temat wpïywu cech, ale
i cyklu ĝycia gospodarstwa domowego na strukturÚ posiadanego przez nie portfela
aktywów finansowych, obejmujÈcego takĝe depozyty specjalistycznie zarzÈdzane20.
Autorzy badali zmianÚ nastawienia gospodarstw do posiadania ryzykownych aktywów w 6-letnim okresie. Stwierdzili oni, ĝe po jego upïywie decyzja o pierwszym
nabyciu takich skïadników byïa bardziej prawdopodobna wĂród osób korzystajÈcych ze specjalistycznego doradztwa. Z kolei wzrost kosztów monitorowania zmian
wartoĂci portfela w sytuacji niskiego poziomu wiedzy finansowej i zamoĝnoĂci skutkowaï wycofywaniem siÚ z inwestycji w aktywa ryzykowne.
CzÚĂÊ prowadzonych prac badawczych poszukiwaïa zwiÈzków pomiÚdzy posiadanymi przez gospodarstwa domowe aktywami finansowymi, w tym depozytami
specjalistycznie zarzÈdzanymi, a generowanym przez nie zwrotem. EwolucjÚ znaczenia takich inwestycji w portfelach aktywów finansowych w latach 1985–1998
na przykïadzie wïoskiej populacji analizowali m.in. Guiso, Haliassos i Jappelli21.
Autorzy tïumaczyli rosnÈce zainteresowanie nimi wystÚpujÈcÈ dysproporcjÈ w poziomach stóp zwrotu dla bezpiecznych i ryzykownych aktywów.
18
19
20
21
J.F. Cogan, O.S. Mitchell, Perspectives from the President’s Commission on Social Security Reform, „Journal of Economic Perspectives” 2003, 17 (2), s. 149–172.
J. Agnew, Do Behavioral Biases Vary Across Individuals? Evidence from Individual Level 401(k)
Data, „Journal of Financial and Quantitative Analysis” 2006a, 41(04), s. 939–962.
M. Haliassos, C. Bertaut, Why Do So Few Hold Stocks?, „Economic Journal” 1995, 105; Y.bIoannides, Dynamics of the Composition of Household Asset Portfolios and the Life Cycle, Applied
Financial Economics 1992, 2; J. Ameriks, S.P. Zeldes, How do household portfolio shares vary
with age?, 2004, https://www0.gsb.columbia.edu/mygsb/faculty/research/pubfiles/16/Ameriks_
Zeldes_age_Sept_2004d.pdf (dostÚp: 1.04.2016).
L. Guiso, M. Haliassos, T. Jappelli, Household portfolios. Cambridge, MA: MIT Press, 2002.
123
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
2. REGULACYJNE SPOJRZENIE NA STABILNO¥m
DEPOZYTÓW DETALICZNYCH PODLEGAJkCYCH
AKTYWNEMU ZARZkDZANIU
W czerwcu 2013 roku, przyjÚto w Unii Europejskiej tzw. pakiet CRDIV/CRR,
skïadajÈcy siÚ z rozporzÈdzenia PEiR nr 575/201322 oraz dyrektywy 2013/36/UE23.
Oba dokumenty stanowiïy czÚĂÊ ponadnarodowej reformy regulacyjnej odnoszÈcej
siÚ do sektorów instytucji kredytowych, którÈ oparto na rozwiÈzaniach Bazylejskiego
Komitetu ds. Nadzoru Bankowego24. Stworzyïy one wspólnotowe ramy regulacyjne,
wbtym w zakresie stabilnoĂci finansowania instytucji kredytowych. Nie ujÚto w nich
jednak szczegóïowych wytycznych dotyczÈcych sposobu postÚpowania z poszczególnymi kategoriami depozytów detalicznych róĝniÈcymi siÚ poziomem wraĝliwoĂci25.
Za opracowanie szczegóïowych rozwiÈzañ, w tym kryteriów okreĂlania warunków dla depozytów detalicznych podlegajÈcych zwiÚkszonym odpïywom oraz definicji tych produktów, odpowiedzialny byï Europejski UrzÈd Nadzoru Bankowego
(EUNB)26. W 2013 r. wydaï on dokument odnoszÈcy siÚ do krótkoterminowego
wymogu pokrycia wypïywów netto27, który stworzyï warunki do prowadzenia konsultacji z zainteresowanymi stronami28. Zaproponowano w nim wagi odpïywu dla
depozytów, przy zaïoĝeniu idiosynkratycznego i rynkowego scenariusza kryzysowego w 30-dniowym okresie, które oparto na dotychczasowych doĂwiadczeniach
poszczególnych sektorów instytucji kredytowych. W rzeczywistoĂci stanowiïy one
jednak wyraz czÚĂciowo intuicyjnego podejĂcia EUNB, wynikajÈcego z deficytu informacji o zmiennoĂci wartoĂci depozytów podczas ostatniego kryzysu bankowego
oraz przypadków niezaistnienia warunków skrajnych w niektórych krajach czïon22
23
24
25
26
27
28
RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013br.
w sprawie wymogów ostroĝnoĂciowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniajÈce rozporzÈdzenie (UE) nr 648/2012, Dz.U. L 176 z 27.06.2013 r.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie
warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do dziaïalnoĂci oraz nadzoru ostroĝnoĂciowego
nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniajÈca dyrektywÚ 2002/87/WE
ibuchylajÈca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE, Dz.U. L 176 z 27.06.2013 r.
BIS: Capital. BIS, Basel 2011 (http://www.bis.org/publ/bcbs189.pdf); BIS: Liquidity Coverage
Ratio. BIS, Basel 2013 (http://www.bis.org/publ/bcbs238.pdf); BIS: Net Stable Funding Ratio,
BIS, Basel 2014 (http://www.bis.org/bcbs/publ/d295.pdf).
Art. 421 i 427 rozporzÈdzenia PEiR nr 575/2013.
Art. 421 ust. 3 rozporzÈdzenia PEiR nr 1093/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego UrzÚdu Nadzoru (Europejskiego UrzÚdu Nadzoru Bankowego), zmiany
decyzji nr 716/2009/WE oraz uchylenia decyzji Komisji 2009/78/WE, Dz.U. L 331 z 15.12.2010.
Za wprowadzenie rozwiÈzañ regulacyjnych do porzÈdku prawnego odpowiedzialna zaĂ byïa
Komisja Europejska.
EBA: Discussion Paper On Retail Deposits Subject to Higher Outflows for the Purposes of Liquidity Reporting under the Draft Capital Requirements Regulation (CRR). EBA, London 2013.
Konsultacje przeprowadzono w okresie od sierpnia do listopada 2013 roku.
124
Problemy i poglÈdy
kowskich UE. Pomimo powyĝszych ograniczeñ, podkreĂlono istotnoĂÊ wpïywu lokalnych czynników na stabilnoĂÊ depozytów detalicznych, dostrzegajÈc tym samym
geograficzne zróĝnicowanie zachowañ gospodarstw domowych na obszarze objÚtym
jednolitymi regulacjami29. OdwoïujÈc siÚ do doĂwiadczeñ krajowych instytucji nadzorczych, EUNB powiÈzaï wagi odpïywu depozytów ze stopniem aktywnego zarzÈdzania nimi, podkreĂlajÈc wystÚpowanie silnej, dodatniej wspóïzaleĝnoĂci pomiÚdzy
nimi. Na podstawie przyjÚtego zaïoĝenia wskazano nastÚpujÈce cechy depozytów
detalicznych, odpowiedzialne za zwiÚkszone ich odpïywy:
1. Wysoka lub bardzo wysoka wartoĂÊ:
Wedïug krajowych instytucji nadzorczych, w okresie kryzysu bankowego depozyty majÈce takÈ cechÚ charakteryzowaï odpïyw co najmniej 20% Ărodków. Za przyczyny tej wraĝliwoĂci uznano inne niĝ transakcyjne powody lokowania oraz zdolnoĂÊ wïaĂcicieli do zarzÈdzania Ărodkami w póïprofesjonalny sposób. Ze wzglÚdu
na przekonanie o wprost proporcjonalnej aktywnoĂci deponentów do wartoĂci depozytu wyróĝniono nastÚpujÈce ich kategorie:
Y depozyty o wysokiej wartoĂci, przekraczajÈcej 100 000 EUR, lecz niĝszej niĝ
500b000 EUR;
Y depozyty o bardzo wysokiej wartoĂci z przedziaïu od 500 000 EUR do
1b000b000bEUR.
WartoĂci graniczne dotyczyïy ïÈcznej kwoty Ărodków pieniÚĝnych lokowanych
przez poszczególnych klientów na rachunkach bankowych. Zaïoĝono moĝliwoĂÊ
oparcia ich na limicie lokalnego systemu gwarantowania depozytów (w przypadku
gromadzenia Ărodków od klientów poza UniÈ EuropejskÈ), minimalnym poziomie
depozytów o oprocentowaniu podlegajÈcym negocjocjowaniu, a takĝe wystÚpowaniu
szczególnych warunków umownych, zwiÚkszajÈcych ryzyko odpïywów.
2. PonadprzeciÚtne oprocentowanie lub preferencyjne warunki lokowania:
ZwiÚkszone odpïywy depozytów o takich cechach tïumaczono istotnym oddziaïywaniem konkurencyjnych ofert na decyzje lokacyjne ich wïaĂcicieli. Wyĝsza od
rynkowej stopa zwrotu charakteryzowaïa nadwyĝkowe fundusze i te podlegajÈce
aktywnemu zarzÈdzaniu. W warunkach destabilizacji ich wïaĂciciele z ïatwoĂciÈ
podejmowali decyzje o transferze Ărodków, czemu sprzyjaïo obserwowane wówczas
nasilenie konkurencji w sektorach instytucji kredytowych.
3. Sztywny okres lokowania lub termin wypowiedzenia:
W warunkach wysoce skrajnych ograniczonÈ stabilnoĂÊ takich depozytów wiÈzano z innymi celami lokowania niĝ transakcyjne oraz aktywnym zarzÈdzaniem
nimi. W tej kategorii ujÚto produkty, dla których konieczne byïo zachowanie okresu
29
Takĝe w rozporzÈdzeniu 575/2013 (art. 421 ust. 3) zwrócono uwagÚ na istotny wpïyw lokalnych
uwarunkowañ na zachowanie konsumentów w warunkach skrajnych.
125
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
zwrotu Ărodków lub wypowiedzenia. W ocenie krajowych instytucji nadzorczych
depozyty te wraz z depozytami wysokiej wartoĂci charakteryzowaïy siÚ najwiÚkszÈ
tendencjÈ do odpïywu podczas destabilizacji rynku finansowego.
4. Kanaïy dystrybucji wysokiego ryzyka i depozyt maklerski:
Nieograniczony dostÚp do Ărodków pieniÚĝnych, w tym poprzez Internet, umoĝliwiaï deponentom aktywne reagowanie na negatywne zmiany zachodzÈce na rynku, wzmoĝonÈ konkurencjÚ lub problemy reputacyjne indywidualnych instytucji
kredytowych. W opinii EUNB takĝe depozyty maklerskie podlegajÈce specjalistycznemu zarzÈdzaniu z dostÚpem on-line charakteryzowaïy siÚ nagïymi odpïywami
ib niskim prawdopodobieñstwem lokowania na okresy dïuĝsze niĝ kontraktowe.
Zb obserwacji krajowych instytucji nadzorczych wynika, ĝe w czasie destabilizacji
stopy odpïywu takich depozytów byïy nieco podwyĝszone w porównaniu do stóp
odpïywu standardowych depozytów detalicznych.
5. Waluta i miejsce zïoĝenia depozytu:
Waluta, w której depozyt byï denominowany, oraz miejsce ulokowania ksztaïtowaïy jego wraĝliwoĂÊ. PrawidïowoĂÊ tÚ tïumaczono istotnoĂciÈ narodowych (lokalnych) warunków.
6. ¥wiadomoĂÊ i zamoĝnoĂÊ deponenta:
Depozyty Ăwiadomych i zamoĝnych klientów indywidualnych czÚsto lokowane
byïy na negocjowanych warunkach oraz podlegaïy aktywnemu zarzÈdzaniu, w tym
przez specjalistów. Ich wïaĂcicieli cechowaïa zatem wyraěna wraĝliwoĂÊ na sytuacje
rynkowe, w tym na wzmoĝonÈ konkurencjÚ w okresie kryzysu bankowego.
W dokumencie wskazano takĝe na inne cechy depozytów odpowiedzialne za
ograniczonÈ stabilnoĂÊ, jednak ich wystÚpowanie trudno jest wiÈzaÊ z aktywnym
zarzÈdzaniem30. EUNB zwróciï uwagÚ na koniecznoĂÊ identyfikowania cech innych
niĝ wymienione, które lokalnie oddziaïujÈ na odpïywy Ărodków pieniÚĝnych z instytucji kredytowych. Zaproponowano, aby wskazane przez urzÈd cechy przesÈdzajÈce
o podwyĝszonej wraĝliwoĂci depozytów detalicznych podzieliÊ na dwie kategorie
– czynniki wysokiego ryzyka oraz czynniki bardzo wysokiego ryzyka (tabela 1).
Uznano, ĝe identyfikacja co najmniej dwóch z nich powinna skutkowaÊ przypisaniem depozytom gospodarstw domowych przez instytucjÚ kredytowÈ podwyĝszonych wag odpïywu. W razie wystÈpienia jednej z nich zasugerowano utrzymanie
stopy odpïywu na poziomie 5% lub 10%. Ponadto zalecono instytucjom kredytowym
porównywanie stóp odpïywu, wskazanych w tabeli 1, z historycznÈ zmiennoĂciÈ
posiadanych depozytów. W przypadku wyĝszej rzeczywistej ich wraĝliwoĂci za niezbÚdne uznano informowanie o tym bezpoĂrednio krajowej instytucji nadzoru oraz
poĂrednio – EUNB.
30
NaleĝÈ do nich: (I) powiÈzanie z innymi produktami, (II) wïasnoĂÊ nierezydenta.
126
Problemy i poglÈdy
Tabela 1. Cechy depozytów podlegajÈcych zwiÚkszonym odpïywom
w podziale na czynniki wysokiego ryzyka
oraz czynniki bardzo wysokiego ryzyka
Czynniki ryzyka
1. Waluta i miejsce zïoĝenia depozytu
2. PonadprzeciÚtne oprocentowanie lub preferencyjne
warunki lokowania
Kategoria I:
3. Kanaïy dystrybucji wysokiego ryzyka i depozyt maklerski
Czynniki wysokiego
4. ¥wiadomoĂÊ i zamoĝnoĂÊ deponenta
ryzyka
5. Wysoka wartoĂÊ
6. PowiÈzanie z innymi produktami
7. Inne cechy
Kategoria II:
Czynniki
bardzo wysokiego
ryzyka
1. Sztywny okres lokowania lub termin wypowiedzenia
2. WïasnoĂÊ nierezydenta
3. Bardzo wysoka wartoĂÊ
Wagi odpïywu
15%
2 cechy z kategorii I
20%
3 cechy z kategorii I; 1 cecha z kategorii I i 1 cecha
zbkategoriibII
25%
2 cechy z kategorii II; 2 cechy z kategorii I i 1 cecha
zbkategoriibII; inna kombinacja cech
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie: EUNB: Discussion Paper on retail deposits subject to
higher outflows for the purposes of liquidity reporting under the draft Capital Requirements Regulation (CRR), EBA/DP/2013/02, 21 February 2013.
Na podstawie dokumentu EUNB stworzono jego konsultacyjnÈ wersjÚ, utrzymujÈcÈ podziaï cech depozytów na kategorie I i II oraz wyodrÚbnienie trzech ich
„koszyków” o odpïywach wskazanych w tabeli 1. Zgodnie z zaïoĝeniami pierwotnego dokumentu zalecono, aby instytucje kredytowe szacowaïy odpïywy zgodnie
z ich historycznÈ i oczekiwanÈ zmiennoĂciÈ. Wyniki analizy miaïy sïuĝyÊ kontroli
nadzorczej, sprawowanej na poziomie krajowym.
We wrzeĂniu 2013 roku, na podstawie dokumentu konsultacyjnego i sugerowanych przez zainteresowane strony zmian sporzÈdzony zostaï projekt wytycznych dla
depozytów detalicznych podlegajÈcych wyĝszym odpïywom31. FinalnÈ jego wersjÚ
ogïoszono w grudniu tego samego roku32. Umoĝliwiï on harmonizacjÚ kryteriów kla31
32
EBA: Draft Guidelines on retail deposits subject to different outflows for purposes of liquidity
reporting under CRR Public Hearing. EBA, London 2013.
EUNB: Wytyczne w sprawie depozytów detalicznych podlegajÈcych innym odpïywom dla celów
sprawozdawczoĂci w zakresie pïynnoĂci na podstawie rozporzÈdzenia (UE) nr 575/2013 w spra-
127
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
syfikacji depozytów oraz ich definiowania dla celów sprawozdawczoĂci33. Jednolite
rozwiÈzania odniesiono zarówno do indywidualnych, jak i skonsolidowanych wymogów w zakresie pïynnoĂci, zgodnie z czÚĂciÈ I, tytuïem II RozporzÈdzenia PEiR
575/2013. Stanowisko EUNB w zakresie depozytów aktywnie zarzÈdzanych nie ulegïo zmianie. Utrzymano podziaï wraĝliwych depozytów na trzy „koszyki”, wedïug
stwierdzonych czynników ryzyka, przy czym ich lista nie zostaïa zamkniÚta, by instytucje kredytowe mogïy identyfikowaÊ w swoich analizach dodatkowe cechy.
15 grudnia 2015 roku EUNB przedstawiï raport na temat wymogu stabilnego
finansowania netto34 zawierajÈcy ocenÚ stabilnoĂci poszczególnych ěródeï. W przypadku depozytów klientów detalicznych, koniecznoĂÊ przyjÚcia wysokich tzw. wag
stabilnoĂci argumentowano ich ochronÈ w ramach krajowych systemów gwarantowania depozytów. Depozyty na ĝÈdanie oraz z terminem zwrotu lub wypowiedzenia
do 1 roku otrzymaïy wagÚ równÈ 95%, a w razie ich mniejszej stabilnoĂci – 90%.
ZobowiÈzania instytucji kredytowych z obowiÈzkiem spïaty powyĝej 1 roku uznano
za caïkowicie stabilne, przypisujÈc im wagÚ wynoszÈcÈ 100%.
33
34
wie wymogów ostroĝnoĂciowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniajÈcego
rozporzÈdzenie (UE) nr 648/2012 (rozporzÈdzenie w sprawie wymogów kapitaïowych – CRR).
EUNB, Londyn 2013.
Zgodnie z art. 421 ust. 3 rozporzÈdzenia PEiR nr 575/2013. Dokument EUNB stanowiï podstawÚ
rozporzÈdzenia delegowanego Komisji (UE) 2015/61 z dnia 10 paědziernika 2014r. uzupeïniajÈcego rozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do wymogu
pokrycia wypïywów netto dla instytucji kredytowych, Dz.U. L 11, 17.1.2015. WbrozporzÈdzeniu
tym dla depozytów gospodarstw domowych, które nie zostaïy uznane za stabilne, przyjÚto wskaěnik odpïywu na poziomie nie niĝszym niĝ 10% (art. 25 ust. 1). OkreĂlono przy tym nastÚpujÈce
warunki jego zastosowania (art. 25 ust.2): caïkowita wartoĂÊ depozytów klienta w danej instytucji
kredytowej lub grupie przekracza kwotÚ 500 000 EUR; depozyt prowadzony jest wyïÈcznie na
rachunku internetowym; depozytowi przypisano stopÚ procentowÈ speïniajÈcÈ poniĝsze warunki:
przewyĝsza ona znacznie ĂredniÈ stopÚ w odniesieniu do podobnych produktów detalicznych,
podstawÈ zwrotu ze stopy jest zwrot z indeksu gieïdowego lub zbioru indeksów, podstawÈ zwrotu
ze stopy jest dowolny parametr rynkowy inny niĝ zmienna stopa procentowa; depozyt pierwotnie
ulokowano na czas okreĂlony z terminem wygaĂniÚcia przypadajÈcym w ciÈgu najbliĝszych 30bdni
kalendarzowych lub ustalony dla niego okres wypowiedzenia jest krótszy niĝ 30 dni kalendarzowych; w przypadku instytucji kredytowych zbsiedzibÈ w Unii Europejskiej deponentem jest
rezydent pañstwa trzeciego lub depozyt jest denominowany w walucie innej niĝ EUR czy walucie
krajowej danego pañstwa czïonkowskiego, zaĂ w przypadku instytucji kredytowych lub oddziaïów
w pañstwach trzecich, deponentem nie jest rezydent pañstwa trzeciego lub depozyt jest denominowany w walucie innej niĝ waluta krajowa tego pañstwa. Poziomy wskaěników wypïywów ustalono
w nastÚpujÈcy sposób (art. 25 ust. 3): jeĝeli depozyt speïnia kryterium okreĂlone wbpunkcie 1 lub
dwa kryteria okreĂlone w punktach 2-5, wówczas wskaěnik wypïywu wynosi od 10% do 15%;
jeĝeli depozyt speïnia: kryterium okreĂlone w punkcie 1 i co najmniej jedno kryterium z punktów
2-5, lub co najmniej 3 dowolne kryteria z punktów 1-5, wówczas stosuje siÚ wskaěnik wypïywu
wynoszÈcy od 15% do 20% (wskaěnik ten stosowany jest równieĝ dla depozytów, dla których nie
przeprowadza siÚ oceny).
Zgodnie z art. 510 rozporzÈdzenia PEiR nr 575/2013. EBA: Report on Net Stable Funding Requirements under Article 510 of the CRR. EBA/OP/2015/22. EBA, London 2015.
128
Problemy i poglÈdy
3. CHARAKTERYSTYKA DANYCH LICZBOWYCH
I METODY BADAWCZE
Badanie empiryczne przeprowadzone zostaïo na podstawie danych jednostkowych Eurosystemu „Household Finance and Consumption Survey”(HFCS), dotyczÈcych gospodarstw domowych nastÚpujÈcych krajów strefy euro35: Belgii (BE),
Francji (FR), Hiszpanii (ES), Holandii (NL), Luksemburga (LU), Malty (MT), Niemiec (DE), Portugalii (PT), Sïowacji (SK), Sïowenii (SI) i Wïoch (IT). Depozyty podlegajÈce specjalistycznemu zarzÈdzaniu oraz czynniki determinujÈce prawdopodobieñstwo ich wystÈpienia analizowano na poziomie pojedynczych pañstw, odnoszÈc
jednak wyniki do caïej ich zbiorowoĂci36. Liczba krajów ujÚtych w poszczególnych
czÚĂciach badania byïa zmienna, warunkowaïa jÈ bowiem wielkoĂÊ prób badawczych. Baza HFCS zawieraïa od 4 (w Sïowenii) do 166 (we Francji) gospodarstw
domowych deklarujÈcych posiadanie opisywanych depozytów37. W grupie 11 krajów
strefy euro odnotowano ïÈcznie 393 takie przypadki.
Na potrzeby badania opracowany zostaï zbiór zmiennych, odnoszÈcych siÚ do
nastÚpujÈcych cech gospodarstwa domowego:
1. Posiadanych aktywów, w tym:
Y wartoĂci aktywów finansowych (w EUR): DS – depozyty podlegajÈce specjalistycznemu zarzÈdzaniu oraz specjalistycznemu doradztwu; DP – pozostaïe depozyty (a vista i oszczÚdnoĂciowe: terminowe i za wypowiedzeniem);
FI – jednostki funduszy inwestycyjnych; AG – akcje w publicznym obrocie;
E¿ – dobrowolne ubezpieczenie emerytalne oraz polisa na ĝycie; OB – obligacje; PO – poĝyczki udzielone innym gospodarstwom domowym; US – udziaïy
w spóïkach; IAF – inne aktywa finansowe, jak: opcje, kontrakty futures, inne
instrumenty finansowe oparte na parametrach rynkowych, itp; CAF – caïkowite aktywa finansowe;
Y wartoĂci aktywów rzeczowych (w EUR): GN – gïówna nieruchomoĂÊ;
IN – inne nieruchomoĂci; ¥T – Ărodki transportu; K – kosztownoĂci, wbtym:
biĝuteria, dzieïa sztuki, antyki; DGS – wïasna dziaïalnoĂÊ gospodarcza (wartoĂÊ netto); CAR – caïkowite aktywa rzeczowe;
Y wartoĂci caïkowitych aktywów rzeczowych i finansowych (w EUR) – A;
Y innych cech majÈtku: PGN – powierzchnia gïównej nieruchomoĂci (w m2),
SD – fakt otrzymania spadku lub darowizny (zmienna zero-jedynkowa);
35
36
37
Brak przypadków wystÚpowania depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu
wbFinlandii i Grecji. Próby badawcze Austrii i Cypru zawieraïy po jednym takim gospodarstwie
domowym. W zwiÈzku z powyĝszym zadecydowano o pominiÚciu tych krajów w analizie.
CzÚĂÊ badañ, ze wzglÚdów merytorycznych i formalnych, przeprowadona zostaïa wyïÈcznie dla
indywidualnych krajów.
Ich liczba w poszczególnych krajach ksztaïtowaïa siÚ nastÚpujÈco: BE – 22, DE – 12, ES – 66,
FR – 166, IT – 88, LU – 3, MT – 8, NL – 5, PT – 5, SI – 4, SK – 16.
129
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
2. Zadïuĝenia, w tym:
Y wartoĂci zadïuĝenia zabezpieczonego hipotecznie (w EUR): ZHG – zwiÈzane
z posiadanÈ gïównÈ nieruchomoĂciÈ mieszkalnÈ; ZHI – zwiÈzane z innymi
nieruchomoĂciami; ZHC – caïkowite zadïuĝenie zabezpieczone hipotecznie;
Y wartoĂci zadïuĝenia niezabezpieczonego hipotecznie z tytuïu kredytów konsumpcyjnych (w EUR) – ZNH;
Y wartoĂci caïkowitego zadïuĝenia hipotecznego i niehipotecznego (w EUR) – Z;
3. ZamoĝnoĂci netto (w EUR), wyraĝonej róĝnicÈ pomiÚdzy caïkowitÈ wartoĂciÈ
aktywów (A) a caïkowitÈ wartoĂciÈ zobowiÈzañ (Z) – NZ;
4. MiesiÚcznych pïatnoĂci (w EUR) z tytuïu:
Y zadïuĝenia zabezpieczonego hipotecznie: PHG – zadïuĝenie obciÈĝajÈce hipotecznie nieruchomoĂÊ gïównÈ; PHI – zadïuĝenie obciÈĝajÈce hipotecznie
inne nieruchomoĂci; PHC – caïkowite zadïuĝenie hipoteczne (PHG i PHI);
Y zadïuĝenia niezabezpieczonego hipotecznie (kredytów konsumpcyjnych) – PNH;
Y caïkowitego zadïuĝenia (hipotecznego i niehipotecznego) – PZ;
5. Rocznego dochodu brutto gospodarstwa domowego38 (w EUR): DZP – z umowy
o pracÚ; DSZ – z samozatrudnienia; DEM – z emerytury; D – caïkowitego dochodu brutto;
6. Celu oszczÚdzania (zmienne zero-jedynkowe), w tym: CG – na zakup gïównej nieruchomoĂci; CI – na zakup innych aktywów rzeczowych; CB – na inwestycje we
wïasnÈ dziaïalnoĂÊ gospodarczÈ; CF – na inwestycje w aktywa finansowe; CW – na
wszelki wypadek; CD – na spïatÚ dïugów; CS – na staroĂÊ; CP – na podróĝe i wyjazdy wakacyjne; CE – na edukacjÚ i pomoc dzieciom lub wnukom; CT – na spadek;
7. Deklarowanego stosunku do ryzyka finansowego (zmienna zero-jedynkowa) – SR;
8. Cech demograficzno-spoïecznych gospodarstw domowych: L – liczba osób;
L(16+) – liczba osób w wieku powyĝej 16 roku ĝycia; LZ – liczba osób pracujÈcych;
9. Cech reprezentanta gospodarstwa domowego39 (zmienne jakoĂciowe lub ciÈgïe):
P – pïeÊ; S – stan cywilny (singiel; w zwiÈzku maïĝeñskim; w zwiÈzku partnerskim; wdowiec/wdowa; rozwiedziony/rozwiedziona); R – status na rynku pracy
(majÈcy staïÈ pracÚ z tytuïu: umowy o pracÚ, samozatrudnienia, zatrudnienia
w firmie rodzinnej; na urlopie zdrowotnym lub macierzyñskim, ale planujÈcy
powrót do pracy; bezrobotny; student lub uczeñ; emeryt; caïkowicie niezdolny
do pracy; pracujÈcy w sïuĝbach mundurowych; wykonujÈcy prace domowe; inny
status); E – wyksztaïcenie, zgodnie z klasyfikacjÈ ISCED-97 (brak i podstawowe; Ărednie niĝsze; Ărednie wyĝsze; wyĝsze); W – wiek (w latach).
38
39
OsiÈgniÚtego w ciÈgu ostatnich 12 miesiÚcy.
Za reprezentanta uwaĝa siÚ osobÚ majÈcÈ najwiÚkszÈ wiedzÚ na temat sytuacji finansowo-materialnej gospodarstwa domowego spoĂród wszystkich jego czïonków.
130
Problemy i poglÈdy
W badaniu wykorzystano równieĝ informacje na temat: ogólnej liczby ankietowanych gospodarstw domowych w kaĝdym z krajów i caïej ich grupie (G); liczby
gospodarstw domowych deklarujÈcych posiadanie depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu w poszczególnych pañstwach i caïej ich grupie (G_DS).
W pierwszej czÚĂci badania analizie poddano czÚstoĂÊ wystÚpowania depozytów
specjalistycznie zarzÈdzanych wĂród gospodarstwach domowych z poszczególnych
krajów oraz caïego obszaru. Wyraĝono jÈ jako relacjÚ liczby gospodarstw deklarujÈcych takie zaangaĝowanie do ogóïu ankietowanych. Ponadto zaprezentowano
znaczenie depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu dla tych gospodarstw domowych, które je posiadaïy. W tym celu z krajowych prób badawczych
oraz zbiorowoĂci obejmujÈcej caïy obszar geograficzny wyïoniono przypadki charakteryzujÈce siÚ takim zaangaĝowaniem. Dla nich owo znaczenie wyraĝono jako
przeciÚtnÈ relacjÚ wartoĂci depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych do wartoĂci
pozostaïych (standardowych) depozytów, które stanowiïy powszechny skïadnik
portfeli aktywów finansowych.
Do scharakteryzowania i porównania specjalistycznych depozytów wystÚpujÈcych w poszczególnych krajach i caïej ich grupie wykorzystano statystyki opisowe,
jak: wartoĂÊ ĂredniÈ, medianÚ, minimum, maksimum, kwartyl dolny, kwartyl górny
oraz wspóïczynnik zmiennoĂci vs40. Statystycznie istotnÈ wspóïzaleĝnoĂÊ pomiÚdzy
poziomem depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu i rozwaĝanymi cechami gospodarstw domowych zidentyfikowano na podstawie wspóïczynnika
korelacji liniowej Pearson’a.
W drugiej czÚĂci badania, podjÚto próbÚ identyfikacji czynników determinujÈcych fakt posiadania przez gospodarstwo domowe depozytu podlegajÈcego specjalistycznemu zarzÈdzaniu. W tym celu zastosowano nastÚpujÈcy model regresji
logistycznej:
y*i = b0 +
k
Y bj xij + ui ,
j=1
gdzie:
y*i – nieobserwowalna zmienna objaĂniana,
xij – zmienne objaĂniajÈce,
b0, bj – parametry modelu (j=1, 2, …, k),
ui – skïadnik losowy.
Obserwacji podlegaïa zmienna zero-jedynkowa Y, która przyjmowaïa wartoĂÊ
równÈ 1, gdy dane gospodarstwo domowe posiadaïo depozyt podlegajÈcy specjalistycznemu zarzÈdzaniu, zaĂ w przeciwnym przypadku – 0. Poniewaĝ obserwowana
zmienna zero-jedynkowa reprezentowaïa fakt wystÚpowania owego depozytu w go40
Wspóïczynnik zmiennoĂci wyraĝony jest wzorem:
Vs = (odchylenie standardowe/Ărednia arytmetyczna) * 100%.
131
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
spodarstwie, zmienna y*i w modelu logitowym zdefiniowana zostaïa jako skïonnoĂÊ
lub zdolnoĂÊ do jego posiadania41. Tym samym model ten pozwoliï zidentyfikowaÊ
jej determinanty.
W próbach badawczych czÚĂci krajów wystÈpiïy nieliczne gospodarstwa domowe (do 20) charakteryzujÈce siÚ depozytami specjalistycznie zarzÈdzanymi. Z tego
wzglÚdu pominiÚto je w zasadniczej czÚĂci badania, majÈcej na celu identyfikacjÚ
czynników warunkujÈcych skïonnoĂÊ/zdolnoĂÊ gospodarstw do posiadania takich
aktywów finansowych. Problem ten ujawniï siÚ w: Holandii, Luksemburgu, Niemczech, Malcie, Portugalii, Sïowenii oraz Sïowacji. TÈ czÚĂciÈ badania objÚto zatem:
BelgiÚ (22 przypadki), FrancjÚ (166 przypadków), HiszpaniÚ (66 przypadków) oraz
Wïochy (88 przypadków).
Ze wzglÚdu na dysproporcje pomiÚdzy liczbÈ gospodarstw domowych posiadajÈcych depozyty specjalistyczne a liczbÈ gospodarstw domowych niedeklarujÈcych
takich aktywów w krajowych próbach badawczych, niezbÚdne okazaïo siÚ bilansowanie prób42. Losowo dobrane przypadki spoĂród tych nieposiadajÈcych analizowanych depozytów pozwoliïy uzyskaÊ docelowe zbiorowoĂci zïoĝone z nastÚpujÈcych
liczb gospodarstw: 44 dla Belgii, 332 dla Francji, 132 dla Hiszpanii i 176 dla Wïoch.
Na ich podstawie dla kaĝdego z krajów przeprowadzono badanie przy uĝyciu modelu logitowego.
Do modelu zaproponowano zmienne objaĂniajÈce: ciÈgïe (np. D, W) oraz jakoĂciowe – binarne (np. P) i kategorialne (np. E). Zmienne kategorialne przeksztaïcono w zestawy zmiennych zero-jedynkowych, pozwalajÈce uszczegóïowiÊ prowadzonÈ analizÚ43. W przypadku zmiennych ciÈgïych, charakteryzujÈcych siÚ duĝym
zróĝnicowaniem, podjÚto decyzjÚ o ich przeksztaïceniu w zmienne kategorialne.
Operacja ta dotyczyïa nastÚpujÈcych zmiennych:
1) w przypadku Belgii: NZ, CAF, DP, CAR, GN, DZP, D;
2) w przypadku Francji: NZ, CAF, DP, CAR, GN, K, DZP, D;
3) w przypadku Hiszpanii: NZ, CAF, DP, CAR, GN, ¥T, DZP, D;
4) w przypadku Wïoch: NZ, CAF, DP, CAR, GN, ¥T, K, DZP, DEM, D.
KaĝdÈ z nich zastÈpiono zmiennymi odnoszÈcymi siÚ do nastÚpujÈcych wartoĂci
cech: niskiej, Ăredniej i wysokiej44. Granice przyporzÈdkowania danego gospodarstwa domowego do okreĂlonej kategorii zostaïy ustalone na podstawie wartoĂci
kwantyla rzÚdu 0,33 (q0,33) oraz kwantyla rzÚdu 0,66 (q0,66) w nastÚpujÈcy sposób:
41
42
43
44
G.S. Maddala, Ekonometria, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 371–372.
Ibidem, s. 375–376.
B. Podolec, P. Ulman, A. WaïÚga, AktywnoĂÊ ekonomiczna a sytuacja materialna gospodarstw
domowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2008, s. 71.
Zaznaczono je w nazwach zmiennych, dodajÈc do pierwotnego oznaczenia: _N (niski poziom);
_¥ (Ăredni poziom); _W (wysoki poziom). Poziom Ăredni stanowiï w badaniu podstawÚ porównania.
132
Problemy i poglÈdy
1) niski poziom cechy, gdy x < q0,33;
2) Ăredni, gdy q0,33 ) x ) q0,66;
3) wysoki, gdy x > q0,66.
Tabela 2. Charakterystyki liczbowe wybranych cech* (w EUR)
Kraj
BE
ES
FR
Zmienna
q0,33
q0,66
NZ
284 000
676 285
CAF
40 600
256 000
DP
13 000
31 750
CAR
198 049
341 250
GN
180 000
300 000
DZP
550**
52 500
D
32 500
79 200
NZ
261 618
1 009 000
CAF
22 000
214 065
DP
5000
25600
CAR
252 405
853 262
GN
162 273
390 488
¥T
2000
10 500
DZP
8 600**
21 154
D
26 000
50 600
NZ
193 815
616 724
CAF
17 324
95 602
DP
8 503
30 052
CAR
183 465
516 316
GN
98 471
248 952
K
5 426
20 678
14 039**
28 409
D
33 931
64 173
NZ
164 384
407 000
CAF
10 517
59 255
DP
3 500
10 901
CAR
163 000
352 000
GN
140 000
260 000
DZP
IT
4
133
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
Kraj
q0,33
q0,66
¥T
5 000
14 000
K
2 000
5 000
Zmienna
IT
DZP
DEM
D
494**
23 606
9 456**
16 819
11
27 363
49 499
*
AnalizujÈc np. zmiennÈ NZ dla Belgii, 33% gospodarstw domowych charakteryzowaïa zamoĝnoĂÊ
netto nieprzekraczajÈca 284 000 EUR, zaĂ pozostaïe 67% deklarowaïo co najmniej taki jej poziom.
Kwantyl q0,66 równy 676 285 EUR wykazaï, ĝe 66% gospodarstw deklarowaïo zamoĝnoĂÊ netto nie
wyĝszÈ niĝ 676 285 EUR, podczas gdy pozostaïe 34% – co najmniej 676b285bEUR.
** wykorzystano medianÚ do ustalenia górnej granicy niskiego poziomu cechy.
½ródïo: obliczenia wïasne.
NastÚpnie kaĝdÈ z powyĝszych zmiennych przeksztaïcono w zmiennÈ zero-jedynkowÈ, przy czym do modelu wprowadzano wyïÈcznie te okreĂlajÈce poziom niski i wysoki. Poziom Ăredni stanowiï bowiem podstawÚ porównania45.
W przypadku zmiennych demograficzno-spoïecznych ustalono wspólne dla
wszystkich krajów kryteria podziaïu. Wiek respondenta sklasyfikowano w nastÚpujÈcy sposób:
1) W_N – wiek do 35 lat,
2) W_¥ – wiek zawierajÈcy siÚ w przedziale od 36 do 55 lat,
3) W_W – wiek powyĝej 55 lat.
SpoĂród zmiennych opisujÈcych status osoby odniesienia na rynku pracy wyodrÚbniono zatrudnienie na podstawie umowy o pracÚ (R_P) oraz utrzymujÈcych siÚ
z emerytury (R_E). UwzglÚdniajÈc zróĝnicowanie jej stanu cywilnego, wyróĝniono
maïĝeñstwa (S_M). Ponadto uwzglÚdniono fakt posiadania co najmniej Ăredniego
wyĝszego wyksztaïcenia – Ăredniego wyĝszego lub wyĝszego (E_W) oraz pïeÊ – mÚskÈ (P_M). Wszystkie wyszczególnione zmienne ujÚto w postaci zmiennych zero-jedynkowych, przyjmujÈcych wartoĂÊ 1 w okreĂlonym przypadku, w pozostaïych
(stanowiÈcych podstawÚ porównania) – 0.
45
W konsekwencji, np. NZ zastÈpiïy zmienne: NZ_N przyjmujÈce wartoĂÊ 1, gdy NZ < 284b000bEUR;
0 – w pozostaïych przypadkach; NZ_¥ = 1, gdy 284b000 EUR ) NZ ) 676b285bEUR; 0 – w pozostaïych przypadkach; NZ_W=1, gdy NZ > 676b285 EUR; 0 – w pozostaïych przypadkach.
134
Problemy i poglÈdy
4. WYNIKI BADANIA
Celem pierwszej czÚĂci badania byïo uzyskanie odpowiedzi na nastÚpujÈce pytania: Czy depozyty specjalistycznie zarzÈdzane stanowiïy dla posiadajÈcych je
gospodarstw domowych istotnÈ formÚ lokowania nadwyĝkowych Ărodków pieniÚĝnych wbinstytucjach kredytowych analizowanych krajów? Czy w okresie badania
zjawisko wystÚpowania depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu
byïo jednolite w populacjach krajów strefy euro?
Analiza porównawcza krajów pod wzglÚdem znaczenia depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu w grupach gospodarstw domowych, które
deklarowaïy ich posiadanie, wykazaïa, ĝe odgrywaïy one rolÚ istotnych aktywów
(rysunekb 1). WszÚdzie, z wyjÈtkiem Francji, relacja przeciÚtnych wartoĂci owych
depozytów do przeciÚtnych wartoĂci depozytów pozostaïych (standardowych) przekraczaïa bowiem 100%. Moĝna zatem stwierdziÊ, ĝe w gospodarstwach posiadajÈcych depozyty specjalistyczne orientacja na inne cechy aktywów niĝ lokacyjna
okazaïa siÚ kluczowa. SpoĂród podgrup gospodarstw domowych deklarujÈcych posiadanie aktywnie zarzÈdzanych depozytów w poszczególnych krajach, najwiÚksza
dysproporcja wbprzeciÚtnych wartoĂciach obu form deponowania Ărodków charakteryzowaïa zbiorowoĂÊ hiszpañskÈ. W jej przypadku odnotowano ponad 18-krotnie
wyĝszÈ przeciÚtnÈ wartoĂÊ depozytów specjalistycznych od tych standardowych.
Naleĝy jednak zauwaĝyÊ, ĝe preferencje specjalistycznego zarzÈdzania depozytami zostaïy zidentyfikowane jedynie w niewielkich czÚĂciach zbiorowoĂci gospodarstw domowych poszczególnych krajów (por. rysunek 1). NajwiÚksze ich udziaïy
wbpróbach badawczych wskazano dla Francji, Hiszpanii, Wïoch i Sïowenii, w których co najmniej jedno gospodarstwo domowe na sto ankietowanych deklarowaïo
ich posiadanie. W pozostaïych krajach, jak i w caïej grupie badanych pañstw, czÚstotliwoĂÊ wystÚpowania gospodarstw domowych ze specjalistycznymi depozytami
byïa jeszcze mniejsza.
Ze wzglÚdu na niskÈ liczebnoĂÊ podgrup gospodarstw domowych posiadajÈcych
depozyty specjalistycznie zarzÈdzane (do 5) w przypadku Luksemburga, Holandii, Portugalii oraz Sïowenii, w dalszej czÚĂci badania kraje te nie zostaïy objÚte
indywidualnymi analizami, natomiast wïÈczono je do analizy caïego obszaru geograficznego.
UwagÚ skierowano na wybrane cechy gospodarstw domowych posiadajÈcych
specjalistycznie zarzÈdzane depozyty w: Belgii, Niemczech, Hiszpanii, Francji,
Malcie, Sïowacji i Wïoszech, ze wzglÚdu na ich wyraěnÈ heterogenicznoĂÊ. Informowaïa o niej przeciÚtna wartoĂÊ aktywów (w tym depozytów specjalistycznych),
zobowiÈzañ, dochodu brutto, miesiÚcznych pïatnoĂci i bogactwa netto (zob. tabelab3). WiÚkszÈ jednolitoĂÊ przeciÚtnych cech w skali miÚdzynarodowej odnotowano
wbprzypadku tych demograficzno-spoïecznych, odnoszÈcych siÚ do wieku respondenta, jak i liczby osób w gospodarstwie. Najniĝszy przeciÚtny poziom depozytów
135
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu (nie przekraczajÈcy 10b 000 EUR)
charakteryzowaï SïowacjÚ i FrancjÚ. W badanej grupie ujawniïy siÚ takĝe takie
kraje, jak: Hiszpania, Belgia czy Wïochy, w których przeciÚtny ich poziom przekroczyï kwotÚ 100b000bEUR. ¥redniÈ wartoĂÊ dla Hiszpanii (ponad 200b000 EUR)
uznano za najwyĝszÈ wbzbiorowoĂci badanych krajów.
DS/DP (%)
Rysunek 1. PrzeciÚtny poziom DS/DP w grupie gospodarstw
posiadajÈcych depozyty specjalistyczne
oraz poziom GDDS/GD dla poszczególnych krajów i caïej grupy
2 000
1 800
1 600
1 400
1 200
1 000
800
600
400
200
0
ES
IT
EA BE
DE
SK
LU
PT
MT
SI
FR
NL
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
1,4
GDDS/GD (%)
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych Eurosystemu HFCS.
Grupy gospodarstw domowych posiadajÈcych depozyty specjalistyczne cechowaïy
siÚ wyĝszym przeciÚtnym poziomem zamoĝnoĂci niĝ caïe ankietowane zbiorowoĂci
(por. tabela 3). Zjawisko to potwierdziïy Ărednie wartoĂci: CAF, CAR, D i NZ we wszystkich krajach, jak i caïej ich grupie. W wiÚkszoĂci pañstw gospodarstwa te równieĝ
chÚtniej siÚ zadïuĝaïy, wykazujÈc wyĝsze przeciÚtne wartoĂci zmiennychbZ oraz PZ.
WyjÈtek stanowiïy Belgia i Sïowacja, których ankietowani z depozytami specjalistycznymi wykazywali mniejszÈ niĝ caïe krajowe zbiorowoĂci przeciÚtnÈ aktywnoĂÊ
na rynku kredytowym i tym samym niĝsze przeciÚtne obciÈĝenia z niÈ zwiÈzane.
Zidentyfikowane róĝnice skïoniïy do podjÚcia próby klasyfikacji pañstw czïonkowskich strefy euro w celu wyodrÚbnienia tych najbardziej podobnych do siebie, jak ibnajsilniej róĝniÈcych siÚ pod wzglÚdem wybranych cech gospodarstw domowych posiadajÈcych depozyty specjalistycznie zarzÈdzane – DS, CAF i NZ (zob. rysunek 2). Wyniki
otrzymane metodÈ Ward’a wskazaïy na podobieñstwo owych charakterystyk w podgrupie zïoĝonej z: Belgii, Francji, Niemiec i Wïoch. ResztÚ krajów charakteryzowaï wobec
niej wyraěny dystans, przy czym najwiÚkszy ujawniï siÚ w przypadku Hiszpanii. Badane kraje nie utworzyïy zatem jednolitej zbiorowoĂci w analizowanym zakresie. Na podstawie umiejscowienia grupy krajów (EA) na diagramie drzewa moĝna wnioskowaÊ, ĝe
przeciÚtne poziomy cech gospodarstw domowych w caïej strefie euro pozostawaïy pod
silnym wpïywem tych charakteryzujÈcych: BelgiÚ, FrancjÚ, MaltÚ, Niemcy i Wïochy.
136
149 023
95 775
201 584
9 964
104 903
43 821
9 402
75 743
418 906 / 144 445*
256 173 / 92 476*
922 975 / 204 779*
287 891 / 143 413*
214 888 / 30 537*
166 863 / 50 400*
21 246 / 6 404*
366 017 / 87 160*
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
¥rednia
arytmetyczna
92 707
17 495
99 382
79 934
79 374
217 210
124 890
365 500
10 000
2 514
9 875
30 000
904
77 500
27 500
79 000
Mediana
Maksimum
1 341 589
60 000
258 690
1 200 000
170 000
1 341 589
600 000
523 987
322
3 400
21131
2 500
322
13 625
27 000
16 528
18 835 999
65 500
518 447
1 506 621
10 702 598
18 835 999
1 465 800
2 137 000
CAF (w EUR)
1
1 019
1 126
1500
1
1 000
1 800
12
DS (w EUR)
Minimum
35 366
9 283
41 683
35 604
31 813
62 101
60 750
83 000
1 200
1 885
5 500
14 537
187
20 000
8 000
15 000
Dolny
kwartyl
286 455
31 522
256 600
211 500
249 634
805 356
235 750
604 400
50 000
10 477
30 000
100 000
5000
161 550
110 000
250 000
Górny
kwartyl
344,722
76,14
108,13
146,25
310,63
286,14
155,33
109,53
247,49
163,76
200,10
199,96
257,13
159,71
180,07
118,44
Wspóïczynnik
zmiennoĂci
Tabela 3. Charakterystyki liczbowe rozkïadu wybranych cech gospodarstw domowych
posiadajÈcych depozyty specjalistycznie zarzÈdzane, w indywidualnych krajach i caïej grupie
Problemy i poglÈdy
137
138
547 670 / 325 728*
732 431 / 326 363*
2 530 932 / 976 718*
740 429 / 403 820*
782 696 / 259 969*
480 342 / 304 406*
155 795 / 67 413*
1 000 208 / 372 147*
25 293 / 29 126*
121 353 / 41 876*
85 297 / 41 939*
60 919 / 30 950*
13 937 / 9 226*
16 688 / 10 300*
2 636 / 4 148*
51 168 / 33 111*
291 / 303*
802 / 342*
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
BE
DE
¥rednia
arytmetyczna
0
0
0
0
6 000
0
9 216
0
0
0
389 209
100 963
303 051
368 500
397 543
646 764
269 850
305 500
Mediana
Maksimum
29 985 524
661 652
1 354 447
11 670 000
9 151 471
29 985 524
4 225 000
2 315 000
2 708 086
37 837
67 500
304 000
540 399
2 708 086
960 000
450 000
0
0
5 583
5 150
PZ (w EUR)
0
0
0
0
0
0
0
0
Z (w EUR)
0
35 500
116 969
2 000
221
3 000
0
0
CAR (w EUR)
Minimum
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
208 652
68 498
167 056
213 000
211 090
77 460
57 750
198 049
Dolny
kwartyl
553
0
27 000
0
27 000
0
80 000
14 978
96 700
50
901 517
187 634
715 551
826 000
872 697
1 778 698
463 500
768 000
Górny
kwartyl
216,34
375,71
336,59
358,16
141,27
350,26
169,41
413,93
231,88
382,81
264,61
100,86
89,53
181,93
145,08
228,43
175,16
114,56
Wspóïczynnik
zmiennoĂci
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
721 / 413*
621 / 343*
100 / 94*
157 / 79*
14 / 47*
466 / 235*
71 962 / 54 688*
148 036 / 61 516*
81 485 / 49 626*
87 815 / 53 391*
71 871 / 34 511*
45 403 / 25 327*
19 705 / 12 998*
79 446 / 46 616*
941 283 / 441 046*
867 252 / 376 953*
3 368 610 / 1 139 558*
967 402 / 516 283*
983 646 / 281 280*
630 518 / 344 506*
174 405 / 69 669*
ES
FR
IT
MT
SK
EA
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
131 924
362 192
455 947
499 491
982 719
291 665
689 421
54 512
16 081
42 300
53 077
60 606
45 649
60 216
55 938
0
0
134
0
160
0
13 541
223
350
1 583
4 958
13 541
1 142 512
43 922
67 600
849 666
1 142 512
733 234
775 200
187 500
42 560
97 469
39 466
7 857
32 129
30 620
149 700
697 833
1 496 647
12 544 993
12 842 799
39 105 575
4 460 000
4 118 500
NZ (w EUR)
4 000
6 874
15 660
8 984
9 735
4 000
18 000
18 700
D (w EUR)
0
0
0
0
0
0
75 974
203 546
281 005
231 112
77 327
97 575
365 923
32 500
10 786
32 088
35 230
37 214
26 000
38 000
35 400
0
0
0
0
0
0
213 951
1 159 275
1 080 356
1 195 163
2 638 980
726 250
1 109 378
87 956
27 800
65 593
81 286
100 580
80 000
93 300
91 200
435
0
320
0
840
270
92,45
87,26
162,65
162, 86
208,55
159,96
94,73
135,25
59,01
42,74
131,29
130,05
138,94
154,59
67,76
253,96
400,00
108,02
300,63
151,63
301,30
Problemy i poglÈdy
139
140
1 315 057 / 426 195*
64
52
63
54
58
b.d.
45
56
2 / 2*
2 / 2*
2 / 3*
3 / 2*
3 / 2*
3 / 3*
3 / 3*
3 / 2*
EA
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
¥rednia
arytmetyczna
2
3
3
2
2
2
2
2
57
46
b.d.
59
55
64
50
65
552 707
Mediana
1
2
2
1
1
1
1
1
0
20
b.d.
32
21
35
25
34
2 400
Minimum
L
W
8
5
6
6
8
5
5
7
85
58
b.d.
85
85
85
85
85
39 105 575
Maksimum
2
3
2
2
2
2
2
2
46
42
b.d.
48
45
54
35
56
242 499
Dolny
kwartyl
4
4
4
4
4
3
3
3
67
52
b.d.
70
63
73
69
72
1 201 728
Górny
kwartyl
48,83
28,64
43,73
46,81
50,25
48,83
48,19
59,18
29,16
22,69
b.d.
23,29
25,44
20,80
38,44
22,05
249,03
Wspóïczynnik
zmiennoĂci
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
2 / 2*
2 / 2*
2 / 2*
3 / 2*
3 / 2*
2 / 2*
1 / 1*
1 / 1*
1 / 1*
1 / 1*
1 / 1*
2 / 1*
2 / 1*
1 / 1*
ES
FR
IT
MT
SK
EA
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
1
2
2
1
1
1
2
1
2
3
3
2
2
2
2
0
0
1
0
0
0
0
0
1
1
2
1
1
1
1
1
LZ
4
3
3
4
3
3
2
2
6
5
6
6
5
5
3
5
przeciÚtny poziom cechy dla caïej grupy ankietowanych gospodarstw domowych
2 / 2*
DE
2
½ródïo: obliczenia wïasne na podstawie danych HFCS.
*
2 / 2*
BE
L16+
0
1
2
0
0
0
0
0
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
3
3
2
2
2
2
2
83,47
47,00
26,73
85,67
79,90
103,34
77,22
110,85
40,79
37,75
43,64
40,79
37,42
41,72
30,15
46,46
Problemy i poglÈdy
141
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
Rysunek 2. Grupowanie krajów metodÈ Ward’a
ze wzglÚdu na przeciÚtne poziomy wybranych cech gospodarstw domowych
posiadajÈcych depozyty podlegajÈce specjalistycznemu zarzÈdzaniu
Diagram drzewa
Metoda Ward’a
odległość euklidesowa
BE
DE
FR
IT
MT
EA
SK
ES
0
5E5
1E6
1,5E6
2E6 2,5E6 3E6
Odległość wiąz.
3,5E6
4E6
4,5E6
½ródïo: opracowanie wïasne na podstawie danych HFCS.
W celu identyfikacji statystycznie istotnych wspóïzaleĝnoĂci pomiÚdzy poziomami depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu a pozostaïymi
zmiennymi w podgrupach gospodarstw domowych deklarujÈcych posiadanie owych
depozytów, wykorzystano wspóïczynnik korelacji liniowej Pearson’a. Otrzymane
wyniki zaprezentowane zostaïy w tabeli 4. Liczba statystycznie istotnych zwiÈzków w poszczególnych krajach nie byïa jednolita. NajwiÚcej zidentyfikowano ich
w zbiorowoĂci niemieckiej, bowiem na 38 rozwaĝanych cech 17 byïo silnie dodatnio powiÈzanych z poziomem badanych depozytów. Byïy to zmienne z zestawów
opisujÈcych wartoĂci: aktywów, zobowiÈzañ, pïatnoĂci i dochodów gospodarstwa
domowego. Cechy demograficzno-spoïeczne okazaïy siÚ statystycznie nieistotne.
SpoĂród wszystkich krajów wyïÈcznie w Belgii dwie cechy z tej kategorii uznano za
istotnie wyraěnie skorelowane z poziomem depozytów specjalistycznych (|r|>0,4).
WspóïzaleĝnoĂci pomiÚdzy zmiennymi zidentyfikowane w caïym obszarze geograficznym charakteryzowaïy siÚ mniejszÈ wyrazistoĂciÈ niĝ powiÈzania wskazane na
poziomie indywidualnych pañstw.
Za waĝny naleĝy uznaÊ brak zjawiska substytucyjnoĂci (wyraĝonego ujemnymi
wartoĂciami wspóïczynnika korelacji) wartoĂci badanych depozytów i innych aktywów finansowych w analizowanych krajach. W przypadku Niemiec moĝna byïo
wnioskowaÊ o komplementarnoĂci owych zaangaĝowañ, bowiem wyĝszej wartoĂci
analizowanych depozytów towarzyszyïa wyĝsza wartoĂÊ pozostaïych depozytów,
142
Problemy i poglÈdy
jednostek funduszy inwestycyjnych, akcji, jednostek dobrowolnych funduszy emerytalnych i polis ubezpieczeñ na ĝycie. Takie wspóïzaleĝnoĂci wystÈpiïy równieĝ
w czÚĂci pozostaïych pañstw, jednak ich liczba byïa wyraěnie mniejsza. Uznano
zatem, ĝe w grupie gospodarstw domowych posiadajÈcych depozyty specjalistycznie
zarzÈdzane, wiÚksze zaangaĝowanie w tÚ kategoriÚ aktywów nie odbywaïo siÚ kosztem innych alternatywnych form lokowania nadwyĝkowych Ărodków pieniÚĝnych
na rynku finansowym. PodobnÈ wspóïzaleĝnoĂÊ zaobserwowano pomiÚdzy wartoĂciÈ depozytów specjalistycznych a wartoĂciÈ aktywów rzeczowych, wskazujÈc na
ich wzajemne uzupeïnianie siÚ w zasobach majÈtkowych gospodarstw niemieckich,
hiszpañskich i wïoskich.
Wspóïczynnik korelacji liniowej Pearson’a nie pozwoliï jednak wytypowaÊ przynajmniej jednej cechy, której wspóïzaleĝnoĂÊ z analizowanymi depozytami byïaby
statystycznie istotna we wszystkich krajach. NajczÚĂciej, bo w piÚciu spoĂród siedmiu pañstw, zmiennÈ skorelowanÈ z DS byï CAF.
Tabela 4. WartoĂci wspóïczynnika korelacji Pearson’a dla depozytów
podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu i pozostaïych zmiennych
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
DP
x
0,83
+
x
+
x
x
+
OB
x
–
x
0,43
x
0,84
x
x
FI
x
0,90
x
+
x
x
x
x
AG
x
0,89
x
x
x
0,94
x
x
E¿
x
0,76
+
x
x
x
x
x
PO
x
x
+
x
+
x
x
+
US
x
x
+
+
x
x
x
+
IAF
x
x
x
0,43
x
x
x
x
CAF
x
0,98
0,45
x
0,77
0,80
0,83
0,40
GN
x
x
x
x
+
x
x
+
PGN
x
0,64
+
x
+
x
x
+
IN
x
0,76
x
x
0,65
x
x
+
¥T
x
x
0,54
x
x
x
x
+
K
x
x
+
+
0,49
x
x
x
DGS
x
0,76
x
x
+
x
x
+
CAR
x
x
x
x
0,54
x
x
+
A
x
0,58
x
x
x
x
x
x
ZHG
x
x
x
x
x
x
x
x
143
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
BE
DE
ES
FR
IT
MT
SK
EA
ZHI
x
0,90
x
x
x
x
x
x
ZHC
x
0,85
x
x
x
x
x
x
ZNH
x
x
x
x
+
x
x
+
Z
x
0,84
x
–
x
x
x
+
PHG
x
0,59
x
x
x
x
x
x
PHI
x
x
x
x
x
x
x
x
PHC
x
0,78
x
x
x
x
x
x
PNH
x
x
x
x
x
x
x
+
PZ
x
0,77
x
–
x
x
x
x
DZP
x
0,76
x
x
x
x
0,65
x
DSZ
x
x
x
x
+
0,99
x
+
DEM
x
x
x
x
+
x
x
+
D
x
0,42
x
x
x
x
x
+
NZ
x
x
x
x
0,63
x
x
+
W
0,43
x
x
+
+
x
x
+
L
x
x
+
x
x
x
x
x
L16+
x
x
+
x
x
x
x
x
LZ
x
x
x
–
–
x
+
x
P
0,47
x
x
x
x
x
x
x
„–” oznacza statystycznie istotnÈ ujemnÈ lecz sïabÈ korelacjÚ pomiÚdzy zmiennymi;
„+” oznacza statystycznie istotnÈ dodatniÈ lecz sïabÈ korelacjÚ pomiÚdzy zmiennymi;
„x” oznacza brak statystycznie istotnej korelacji pomiÚdzy zmiennymi.
½ródïo: obliczenia wïasne na podstawie danych HFCS.
Wyniki analizy korelacji (brak wspólnych dla wszystkich krajów zmiennych
istotnie skorelowanych z wartoĂciami depozytów specjalistycznych; wyraěnie sïabsze wspóïzaleĝnoĂci pomiÚdzy zmiennymi w caïej grupie pañstw niĝ w pojedynczych krajach) oraz grupowania pañstw metodÈ Ward’a (brak jednorodnoĂci krajów
pod wzglÚdem poziomu wybranych cech) zasugerowaïy potrzebÚ zastosowania zindywidualizowanego podejĂcia do oceny skïonnoĂci gospodarstw domowych do lokowania owych depozytów w instytucjach kredytowych. Z tego wzglÚdu druga czÚĂÊ
analizy zostaïa przeprowadzona oddzielnie dla kaĝdego z krajów. PrzyjÚte podejĂcie
pozostawaïo w zgodzie z opiniÈ EUNB, który upatrywaï istotnego oddziaïywania
lokalnych zachowañ deponentów na wypïywy netto z instytucji kredytowych. Ta
czÚĂÊ analizy miaïa na celu identyfikacjÚ czynników warunkujÈcych wystÚpowanie
badanych depozytów i uzyskanie odpowiedzi na nastÚpujÈce pytania: Pod wpïywem
144
Problemy i poglÈdy
jakich czynników ksztaïtowaïa siÚ skïonnoĂÊ gospodarstw domowych do posiadania
depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu w krajach strefy euro?
Czy czynnikom przesÈdzajÈcym o wystÚpowaniu owych depozytów naleĝy przypisaÊ
charakter ponadnarodowy czy lokalny?
Analiza skïonnoĂci gospodarstw domowych do posiadania depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu przeprowadzona zostaïa za pomocÈ modelu
logitowego dla nastÚpujÈcych krajów: Belgii, Francji, Hiszpanii i Wïoch. W kaĝdym
z rozpatrywanych wariantów modelu zmiennÈ objaĂnianÈ byï fakt wystÚpowania
DS, przeksztaïcony w zmiennÈ zero-jedynkowÈ, przyjmujÈcÈ wartoĂÊ 1, gdy gospodarstwo posiadaïo wyróĝniony depozyt oraz 0 – w przeciwnym przypadku.
Przed przystÈpieniem do okreĂlenia zestawów potencjalnych zmiennych objaĂniajÈcych w poszczególnych wariantach modelu wykorzystano macierz korelacji,
zawierajÈcÈ wartoĂci wspóïczynników korelacji miÚdzy zmiennÈ objaĂnianÈ a pozostaïymi zmiennymi oraz pomiÚdzy poszczególnymi parami zmiennych objaĂniajÈcych. W przypadku proponowanych zmiennych obrazujÈcych sytuacjÚ majÈtkowÈ
i finansowÈ gospodarstw domowych za celowe uznano, by warianty modelu logitowego pozwoliïy pogïÚbiÊ wiedzÚ na temat czynników odpowiedzialnych za ksztaïtowanie siÚ skïonnoĂci do posiadania specjalistycznych depozytów. Z tego powodu
w pierwszej kolejnoĂci zaproponowano model uwzglÚdniajÈcy wpïyw zamoĝnoĂci
netto gospodarstw, wyraĝony przez zmienne: NZ_W i NZ_N. NastÚpnie uwagÚ skierowano na ogólne, wspóïtworzÈce jÈ kategorie (CAF, CAR i Z), a takĝe na D oraz
PZ46. W dalszej kolejnoĂci podejmowano próbÚ objaĂniania skïonnoĂci gospodarstw
domowych do posiadania specjalistycznych depozytów za pomocÈ wartoĂci szczegóïowych kategorii aktywów finansowych i rzeczowych. Równolegle do powyĝszych
zbiorów zmiennych zaproponowano zestawy odnoszÈce siÚ do cech demograficzno-spoïecznych gospodarstw domowych. PodjÚto takĝe próby utworzenia wariantów
modelu, zawierajÈcych zarówno zmienne obrazujÈce sytuacjÚ majÈtkowÈ i finansowÈ, jak i cechy demograficzno-spoïeczne. Zestawy zaproponowanych zmiennych
w poszczególnych wariantach dla pojedynczych krajów przedstawiono w tabeli 5.
O ostatecznym doborze zmiennych objaĂniajÈcych zadecydowaïy kryteria formalno-statystyczne47. Na podstawie przeprowadzonej próby oszacowania parametrów
modelu logistycznego najwiÚcej jego wariantów zrealizowano w zbiorze gospodarstw
domowych Wïoch (7), a najmniej – Belgii (4). Na podstawie finalnych wersji modelu
moĝna stwierdziÊ, ĝe do wyjaĂniania skïonnoĂci gospodarstw do posiadania depozytów
specjalistycznie zarzÈdzanych w przewaĝajÈcej liczbie przypadków sïuĝyïy pojedyncze zmienne (byïy to: CAF_W, DP_N, NZ_W, CAF_N, DP_W, CD_N, W_W, K_W, CE).
Ostateczne wyniki estymacji parametrów modelu logitowego zawarto w tabeli 6.
46
47
Z wyróĝnieniem: CAF_N, CAF_W, CAR_N, CAR_W, D_N, D_W, PZ_N, PZ_W.
Dobór zmiennych objaĂniajÈcych przeprowadzony zostaï w kaĝdym wariancie metodÈ regresji
krokowej.
145
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
Tabela 5. Zestawy proponowanych zmiennych objaĂniajÈcych skïonnoĂÊ
gospodarstw domowych do posiadania depozytów podlegajÈcych
specjalistycznemu zarzÈdzaniu w wybranych krajach strefy euro
Kraj
Zestawy proponowanych zmiennych
BE
Y
Y
Y
Y
CAF_W, CAF_N, D_N;
CW, W_W, S_M, R_E;
CW, W_W, S_M, R_E, CAF_N, CAF_W;
CW, W_W, S_M, R_E, DP_N, D_N;
ES
Y
Y
Y
Y
Y
Y
NZ_W, NZ_N;
CAF_W; CAF_N; CAR_W; CAR_N;
CE, CG, CI, CB, CF, CW, CD, CS, CP, CT;
CE, P_M, S_M, L16+, D_W;
DP_W; DP_N; E¿, GN_W, GN_N, ¥T;
CE, P_M, CD_W, NZ_W.
FR
Y
Y
Y
Y
Y
NZ_W, NZ_N, D_W, D_N;
D_W, D_N, DP_W, DP_N, FI, AG, E¿, OB, PO, US, IAF;
CAF_W, CAF_N, CAR_W, CAR_N, D_W, D_N;
DP_W, DP_N;
CAF_W, CAF_N.
IT
Y
Y
Y
Y
Y
Y
Y
NZ_W;
CAF_W, CAF_N, CAR_W, CAR_N, Z;
DP_W, DP_N, FI, AG, E¿, OB, PO, US, IAF;
GN, IN, ¥T, DGS, K_W;
D_W, D_N, L, L16+, LZ;
D_N, K_W, DP_N;
CAF_W, CD_W, K_W.
½ródïo: opracowanie wïasne.
W przypadku Belgii zmienne najpeïniej opisujÈce zamoĝnoĂÊ netto – NZ_W
ibNZ_N – nie miaïy statystycznie istotnego wpïywu na ksztaïtowanie siÚ skïonnoĂci
gospodarstw domowych do posiadania depozytów specjalistycznych. NajistotniejszÈ
ze zmiennych opisujÈcych sytuacjÚ majÈtkowÈ i finansowÈ byïa zmienna CAF_W
(wariant I). Aktywa finansowe o ïÈcznej wartoĂci zaklasyfikowanej jako wysoka,
dwunastokrotnie zwiÚkszaïy skïonnoĂÊ do posiadania depozytów specjalistycznie
zarzÈdzanych w porównaniu ze stanowiÈcymi podstawÚ porównania – CAF_N ibCAF_¥. Próby zestawienia CAF_W z innymi zmiennymi z tej grupy skutkowaïy usuniÚciem ich z modelu. Wariant II wykazaï, ĝe wĂród gospodarstw domowych, majÈcych osobÚ odniesienia w wieku powyĝej 55 lat, skïonnoĂÊ do posiadania badanych
depozytów byïa 11-krotnie wyĝsza niĝ w pozostaïych. Wb wariancieb III wskazano
na statystycznÈ istotnoĂÊ obu zmiennych objaĂniajÈcych zb poprzednich wariantów. Oznacza to szczególne zainteresowanie analizowanymi depozytami wbgrupie
146
Problemy i poglÈdy
gospodarstw domowych posiadajÈcych aktywa finansowe o wysokiej wartoĂci, reprezentowanych przez osoby w wieku powyĝej 55 lat. W tym przypadku iloraz
szans wynosiï 74,1. PoprawnoĂÊ wskazañ gospodarstw posiadajÈcych badanÈ cechÚ
na podstawie wariantu III ksztaïtowaïa siÚ na poziomie 95,5%. Najlepiej spoĂród
wszystkich modeli opisaï on skïonnoĂÊ gospodarstw do posiadania depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych. Wariant IV wykazaï, ĝe relatywnie niski ïÈczny poziom
depozytów a vista, terminowych i za wypowiedzeniem nie sprzyjaï posiadaniu depozytów specjalistycznych. Gospodarstwa majÈce takÈ cechÚ charakteryzowaïy siÚ,
ceteris paribus, 25-krotnie mniejszÈ skïonnoĂciÈ do lokowania Ărodków pieniÚĝnych
w formie analizowanych depozytów (iloraz szans wynosiï 0,0400). Na podstawie
tego wariantu odsetek poprawnych wskazañ na nieposiadanie analizowanego depozytu wynosiï 95,5%.
Takĝe w Hiszpanii wysoka zamoĝnoĂÊ netto wyraĝona zmiennÈ NZ_W przyczynia siÚ do zwiÚkszonego zainteresowania gospodarstw domowych posiadaniem
specjalistycznych depozytów (wariant I). Szansa ich wystÈpienia byïa 5-krotnie
wyĝsza niĝ w pozostaïych grupach gospodarstw. KorzystajÈc z tego modelu, moĝna
byïo 83,3% poprawnie wskazaÊ przypadki niedeklarujÈce posiadania takich depozytów. W wariancie II jedynÈ zmiennÈ opisujÈcÈ badanÈ skïonnoĂÊ gospodarstw
byï CAF_N, wskazujÈcy na negatywne oddziaïywanie niskiej wartoĂci posiadanych
aktywów finansowych. W jego przypadku poprawnoĂÊ wskazañ wystÈpienia depozytu specjalistycznie zarzÈdzanego wynosiïa 90,9%. Kolejny wariant modelu
potwierdziï ujemny wpïyw niskiego statusu materialnego gospodarstwa, wyraĝonego wartoĂciÈ depozytów standardowych, na jego skïonnoĂÊ do posiadania tych
specjalistycznych. Tu odsetek poprawnych wskazañ posiadania przedmiotowego
depozytu ksztaïtowaï siÚ na poziomie 81,8%. Ujemny wpïyw odnotowano takĝe
dla jednego z celów oszczÚdzania – na edukacjÚ oraz finansowanie potrzeb dzieci
ibwnuków (wariantbIV). Relatywnie wiÚksza liczba zmiennych objaĂniajÈcych badane zjawisko wskazana zostaïa w wariancie V. Naleĝaïy do nich: wysoki poziom
rocznego dochodu brutto (D_W), pïeÊ osoby odniesienia identyfikujÈca mÚĝczyznÚ
(P_M) oraz cel oszczÚdzania na edukacjÚ i finansowanie potrzeb dzieci i wnuków
(CE). Jedynie wysoki poziom dochodów sprzyjaï wystÚpowaniu depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych. Szansa ich pojawienia siÚ w gospodarstwach reprezentowanych przez kobietÚ, o wysokim poziomie dochodów i nieoszczÚdzajÈcych na
wskazany cel, charakteryzowaï iloraz szans równy 4,3, zaĂ odsetek poprawnych
wskazañ wynosiï 71,2%. Podobne wnioski sformuïowano na podstawie wyników
ostatniego wariantu modelu, w którym zmiennÈ D_W zastÈpiono NZ_W. Taka operacja przyczyniïa siÚ do poprawy jakoĂci modelu, wyraĝonej zarówno kryteriami
statystycznymi (bïÚdami ocen szacowanych parametrów, dobrociÈ dopasowania do
danych empirycznych), jak i uĝytecznoĂciÈ (ilorazem szans i odsetkiem poprawnych
wskazañ). Wbprzypadku zmiennej NZ_W iloraz szans dwukrotnie przewyĝszaï wartoĂÊ wskazanÈ dla D_W w poprzednim modelu.
147
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
Model logistyczny dla Francji oparto na próbie 332-elementowej. PiÚÊ jego wariantów dowiodïo, ĝe wiÚksza zamoĝnoĂÊ gospodarstw, mierzona zamoĝnoĂciÈ netto, caïkowitym dochodem, caïkowitymi aktywami finansowymi oraz standardowymi depozytami, zwiÚkszaïa prawdopodobieñstwo (szansÚ) wystÈpienia depozytów
specjalistycznych. Pozostawaïy one zatem poza wyraěnym zainteresowaniem tych
uboĝszych. Wszystkie warianty zawieraïy wyïÈcznie zmienne odnoszÈce siÚ do sytuacji majÈtkowej i finansowej gospodarstw, bowiem zmienne opisujÈce cechy demograficzno-spoïeczne okazaïy siÚ statystycznie nieistotne. W przypadku CAF_W
(wariant V) lub DP_W (wariant IV) szansa posiadania depozytu specjalistycznie
zarzÈdzanego zwiÚkszaïa siÚ prawie 3-krotnie w porównaniu do gospodarstw domowych nieposiadajÈcych takiej cechy. Z kolei CAF_N (wariant II) i DP_N (wariantbIII) ujemnie oddziaïywaïy na wystÈpienie analizowanego depozytu, zmniejszajÈc owÈ szansÚ odpowiednio: 7-krotnie i 6-krotnie. W ich przypadku przeciÚtny
odsetek poprawnych wskazañ wynosiï prawie 70%. Wariant I wskazaï na istotnoĂÊ
oddziaïywania zmiennej D_W i NZ_N na ksztaïtowanie siÚ badanego zjawiska.
Naleĝy zauwaĝyÊ, ĝe pierwsza z nich zwiÚkszaïa szansÚ wystÈpienia depozytu
wbgospodarstwie domowym ponad 2,5-krotnie, podczas gdy druga – zmniejszaïa jÈ
2,3-krotnie. WartoĂci ocen szacowanych parametrów wskazaïy, ĝe dla gospodarstw
domowych charakteryzujÈcych siÚ niskim poziomem zamoĝnoĂci netto, ale wysokim dochodem, szansa zaistnienia badanego zjawiska byïa 3,4-krotnie wyĝsza niĝ
w gospodarstwach nieposiadajÈcych tych cech.
W przypadku wïoskich gospodarstw domowych model logistyczny zaprezentowany zostaï w siedmiu wariantach. Wszystkie z nich objaĂniaïy skïonnoĂÊ do
posiadania specjalistycznych depozytów wyïÈcznie za pomocÈ zmiennych identyfikujÈcych sytuacjÚ majÈtkowÈ i finansowÈ. Ujawniïy one, ĝe ten rodzaj aktywów
pozostawaï w centrum zainteresowania gospodarstw zamoĝnych. W wariancieb I
gospodarstwa domowe o wysokim poziomie bogactwa netto miaïy ponad 10-krotnie wiÚkszÈ skïonnoĂÊ do posiadania analizowanych depozytów niĝ pozostaïe.
W wariancie II do modelu zakwalifikowane zostaïy: CAF_N i CAF_W, dowodzÈc
wyĝszego prawdopodobieñstwa wystÈpienia depozytu, przy wiÚkszym zaangaĝowaniu w aktywa finansowe. UwagÚ zwróciï wysoki odsetek poprawnych wskazañ
posiadania depozytów, który wynosiï w przypadku tego wariantu 97,7%. Kolejny
wariant modelu dowiódï, ĝe gospodarstwa o niskim poziomie standardowych depozytów charakteryzowaïy siÚ ponad 9-krotnie niĝszym ilorazem szans posiadania
depozytu specjalistycznie zarzÈdzanego niĝ pozostaïe. Model ten charakteryzowaï
siÚ wskaěnikiem poprawnych wskazañ pojawienia siÚ depozytu w gospodarstwie,
wynoszÈcym 88,5%. W wariancie IV ujawniony zostaï dodatni wpïyw wysokiej wartoĂci jednego ze skïadników aktywów rzeczowych – kosztownoĂci, na które skïadaïy siÚ m.in. dzieïa sztuki, antyki i biĝuteria. Dowodziïo to wiÚkszej (4,5-krotnie)
skïonnoĂci gospodarstw deklarujÈcych znaczne zaangaĝowanie w takie dobra do
posiadania depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych. W wariancie V uwzglÚdniona
148
Problemy i poglÈdy
zostaïa jedna zmienna objaĂniajÈca, wskazujÈca na niski poziom dochodu (D_N).
Jej wystÈpienie zmniejszaïo 9,5-krotnie szansÚ posiadania depozytu specjalistycznie zarzÈdzanego w porównaniu do gospodarstw jej nieposiadajÈcych. Na podstawie
tego modelu moĝna byïo uzyskaÊ 88,5% poprawnych wskazañ wystÈpienia depozytu. W przypadku wariantu VI niski poziom dochodów i standardowych depozytów bankowych negatywnie wpïywaï na wystÚpowanie depozytów specjalistycznie
zarzÈdzanych, przy przeciÚtnym poziomie poprawnych wskazañ faktu wystÈpienia
bÈdě niewystÈpienia takiego depozytu 74,7%. Nieco innÈ sytuacjÚ przedstawiï wariant VII, w którym do zbioru zmiennych objaĂniajÈcych zakwalifikowaïa siÚ oprócz
D_N takĝe CAF_W. Pierwsza ze zmiennych obniĝaïa 4,8-krotnie prawdopodobieñstwo wystÈpienia badanego depozytu, natomiast druga – zwiÚkszaïa je 6,6-krotnie.
Zatem w grupie gospodarstw osiÈgajÈcych niskie dochody, ale zorientowanych na
akumulacjÚ majÈtku w postaci aktywów finansowych, szansa wystÈpienia depozytu
specjalistycznie zarzÈdzanego wynosiïa 11,7, przy przeciÚtnej poprawnoĂci wskazañ równej 73,6%.
Tabela 6. Oceny parametrów modelu logitowego dla zdarzenia,
ĝe gospodarstwo domowe posiada depozyt podlegajÈcy
specjalistycznemu zarzÈdzaniu
Wyszczególnienie
Ocena
BïÈd
Statystyka Poziom
standardowy
t
p
Iloraz szans
BE (wariant I)
Wyraz wolny
CAF_W
–0,6931
0,3873
–1,7897
0,0807
0,5000
2,4849
0,8564
2,9016
0,0059
12,0000
Il. szans dla modelu=12,0; poprawnie sklasyfikowanych 72,73%; chi–kwadrat
(1)=11,32; p<0,0008
BE (wariant II)
Wyraz wolny
W_W
–0,8650
0,4215
–2,0523
0,0464
0,4211
2,4054
0,7632
3,1518
0,0030
11,0833
Il. szans=11,1; poprawnie sklasyfikowanych 75,00%; chi–kwadrat (1)=12,34;
p<0,0004
BE (wariant III)
Wyraz wolny
–2,8614
1,0280
–2,7836
0,0081
0,0572
W_W
3,9718
1,2145
3,2702
0,0022
53,0789
CAF_W
4,1312
1,2887
3,2058
0,0026
62,2525
p<0,0000
149
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
Wyszczególnienie
Ocena
BïÈd
Statystyka Poziom
standardowy
t
p
Iloraz szans
BE (wariant IV)
Wyraz wolny
–0,1934
0,4777
–0,4049
0,6877
0,8242
W_W
3,0893
1,1223
2,7526
0,0088
21,9624
DP_N
–3,2181
1,2162
–2,6460
0,0115
0,0400
p<0,0000
ES (wariant I)
Wyraz wolny
NZ_W
–0,5108
0,2202
–2,3199
0,0219
0,6000
1,6094
0,4120
3,9069
0,0001
5,0000
p<0,0000
ES (wariant II)
Wyraz wolny
CAF_N
0,7270
0,2262
3,2147
0,0016
2,0690
–2,5462
0,4948
–5,1455
0,0000
0,0784
p<0,0000
ES (wariant III)
Wyraz wolny
DP_N
0,3781
0,2134
1,7715
0,0788
1,4595
–1,2605
0,4042
–3,1185
0,0022
0,2835
p<0,0012
ES (wariant IV)
Wyraz wolny
CE
0,9163
0,3416
2,6826
0,0083
2,5000
–1,3218
0,4037
–3,2741
0,0014
0,2667
p<0,0007
ES (wariant V)
Wyraz wolny
1,4742
0,4962
2,9709
0,0035
4,3675
CE
–1,4847
0,4355
–3,4094
0,0009
0,2266
P_M
–1,2750
0,4304
–2,9620
0,0036
0,2794
D_W
1,3071
0,4280
3,0536
0,0028
3,6954
p<0,0000
150
Problemy i poglÈdy
Wyszczególnienie
Ocena
BïÈd
Statystyka Poziom
standardowy
t
p
Iloraz szans
ES (wariant VI)
Wyraz wolny
1,5076
0,5066
2,9763
0,0035
4,5161
NZ_W
2,0044
0,4700
4,2649
0,0000
7,4218
CE
–1,8398
0,4704
–3,9113
0,0001
0,1589
P_M
–1,3164
0,4549
–2,8939
0,0045
0,2681
p<0,0000
FR (wariant I)
Wyraz wolny
–0,0455
0,1782
–0,2554
0,7986
0,9555
NZ_N
–0,8229
0,2657
–3,0964
0,0021
0,4392
D_W
0,9415
0,2646
3,5579
0,0004
2,5639
p<0,0000
FR (wariant II)
Wyraz wolny
CAF_N
0,6004
0,1400
4,2880
0,0000
1,8228
–1,9752
0,2767
–7,1388
0,0000
0,1387
p<0,0000
FR (wariant III)
Wyraz wolny
DP_N
0,5614
0,1392
4,0317
0,0001
1,7531
–1,8260
0,2699
–6,7664
0,0000
0,1611
p<0,0000
FR (wersja IV)
Wyraz wolny
DP_W
–0,3116
0,1365
–2,2830
0,0231
0,7323
0,9385
0,2408
3,8979
0,0001
2,5561
p<0,0001
FR (wersja V)
Wyraz wolny
CAF_W
–0,3490
1,0555
0,1369
0,2431
–2,5489
4,3416
0,0113
0,7054
0,0000
2,8735
p<0,0000
151
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
Wyszczególnienie
Ocena
BïÈd
Statystyka Poziom
standardowy
t
p
Iloraz szans
IT (wersja I)
Wyraz wolny
NZ_W
–0,7062
0,1983
–3,5622
0,0005
0,4935
2,2955
0,3997
5,7435
0,0000
9,9289
p<0,0000
IT (wersja II)
Wyraz wolny
0,4199
0,2684
1,5642
0,1196
1,5217
CAF_N
–3,7340
0,7683
–4,8599
0,0000
0,0239
CAF_W
1,2949
0,4507
2,8729
0,0046
3,6508
p<0,0000
IT (wersja III)
Wyraz wolny
DP_N
0,6549
0,1949
3,3602
0,0010
1,9250
–2,2025
0,3991
–5,5187
0,0000
0,1105
p<0,0000
IT (wersja IV)
Wyraz wolny
K_W
–0,4700
0,1900
–2,4733
0,0143
0,6250
1,4996
0,3558
4,2148
0,0000
4,4800
p<0,0000
IT (wersja V)
Wyraz wolny
D_N
0,6802
0,1965
3,4611
0,0007
1,9744
–2,2489
0,3993
–5,6314
0,0000
0,1055
p<0,0000
IT (wersja VI)
Wyraz wolny
1,0801
0,2307
4,6830
0,0000
2,9451
D_N
–1,8544
0,4239
–4,3745
0,0000
0,1565
DP_N
–1,7916
0,4259
–4,2063
0,0000
0,1667
p<0,0000
152
Problemy i poglÈdy
Wyszczególnienie
Ocena
BïÈd
Statystyka Poziom
standardowy
t
p
Iloraz szans
IT (wersja VII)
Wyraz wolny
CAF_W
D_N
–0,0942
0,2570
–0,3667
0,7143
0,9101
1,8906
0,4391
4,3052
0,0000
6,6232
–1,5734
0,4296
–3,6625
0,0003
0,2073
p<0,0000
½ródïo: obliczenia wïasne.
PODSUMOWANIE
Pierwsza czÚĂÊ analizy pozwoliïa dokonaÊ oceny depozytów specjalistycznie
zarzÈdzanych w zakresie czÚstoĂci ich wystÚpowania w poszczególnych krajach
ibwbcaïej grupie, a takĝe istotnoĂci dla zbiorowoĂci gospodarstw domowych, które
deklarowaïy ich posiadanie. Jak wykazano, gospodarstwa lokujÈce Ărodki pieniÚĝne
w postaci depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych stanowiïy niewielkie frakcje
krajowych prób badawczych. SpoĂród jedenastu pañstw, zaledwie cztery – Francja,
Hiszpania, Sïowenia i Wïochy – wyróĝniïy siÚ ponad 1%-owym ich udziaïem. Wbcaïym obszarze geograficznym byïy to gospodarstwa cechujÈce siÚ ponadprzeciÚtnÈ
zamoĝnoĂciÈ, a w jego czÚĂci – takĝe ponadprzeciÚtnym zadïuĝeniem z tytuïu kredytów bankowych. W dziesiÚciu krajach (Belgii, Hiszpanii, Holandii, Luksemburgu,
Malcie, Niemczech, Portugalii, Sïowacji, Sïowenii i Wïoszech) oraz w caïej grupie,
preferowaïy one depozyty specjalistycznie zarzÈdzane nad tymi standardowymi,
kumulujÈc wyĝsze ich wartoĂci. Dla piÚciu pañstw (Francji, Hiszpanii, Malty, Niemiec, Wïoch) wyniki analizy wskazaïy na komplementarnoĂÊ depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych i wybranych kategorii aktywów finansowych. Podobne
wnioski sformuïowano o wspóïzaleĝnoĂci depozytów i aktywów rzeczowych, lecz
tylko dla gospodarstw domowych Hiszpanii, Niemiec i Wïoch.
Pierwsza czÚĂÊ analizy dostarczyïa takĝe informacji na temat depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych w caïym obszarze geograficznym. Na ich podstawie stwierdzono dominujÈce znaczenie opisywanych depozytów nad depozytami pozostaïymi
(standardowymi). Stanowiïy one wïasnoĂÊ gospodarstw domowych wyróĝniajÈcych
siÚ na tle próby badawczej wyĝszÈ zamoĝnoĂciÈ oraz zadïuĝeniem z tytuïu kredytów. Lokowanie depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych nie odbywaïo siÚ kosztem
innych aktywów finansowych, bowiem szczególna sytuacja finansowo-majÈtkowa
gospodarstw sprzyjaïa posiadaniu zdywersyfikowanych portfeli. Otrzymane wyniki byïy jednak mniej wyraziste niĝ te uzyskane dla pojedynczych krajów. Analiza
153
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
korelacji wykazaïa bowiem sïabszÈ wspóïzaleĝnoĂÊ pomiÚdzy wartoĂciami opisywanych depozytów a pozostaïymi zmiennymi, zaĂ klasyfikacja pañstw metodÈ Ward’a
pozwoliïa zidentyfikowaÊ podobieñstwo wyïÈcznie w ramach wyodrÚbnionej ich
podgrupy.
Na podstawie modelu regresji logistycznej dowiedziono, ĝe znaczenie poszczególnych cech gospodarstw domowych dla ksztaïtowania siÚ ich skïonnoĂci do posiadania charakteryzowanych depozytów byïo niejednolite w grupie badanych krajów.
Wbprzypadku Belgii i Hiszpanii skïonnoĂÊ ta pozostawaïa pod statystycznie istotnym wpïywem zmiennych obrazujÈcych poziom zamoĝnoĂci oraz cechy demograficzno-spoïeczne, podczas gdy we Francji i Wïoszech – wyïÈcznie tych pierwszych.
Znaczenie poszczególnych zmiennych objaĂniajÈcych, odnoszÈcych siÚ do sytuacji finansowo-majÈtkowej gospodarstw, pozostawaïo zróĝnicowane w grupie
analizowanych krajów. Naleĝy zwróciÊ uwagÚ, ĝe zbiór ten ograniczony zostaï do
tych opisujÈcych: zamoĝnoĂÊ netto, wartoĂÊ caïkowitych aktywów finansowych ibich
wybranych komponentów. ¿aden z wariantów modelu nie potwierdziï istotnoĂci
wpïywu poziomu zobowiÈzañ na skïonnoĂÊ do posiadania depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych, zaĂ w przypadku aktywów rzeczowych za waĝnÈ uznano jedynie wartoĂÊ kosztownoĂci. Warianty modelu regresji logistycznej wykazaïy, ĝe we
wszystkich krajach poziomy cech finansowo-majÈtkowych, okreĂlone jako wysokie,
pozytywnie oddziaïywaïy na prawdopodobieñstwo wystÈpienia analizowanego depozytu w gospodarstwie. W Belgii wpïyw wysokiej zamoĝnoĂci na badane zjawisko
ujÚty zostaï w modelu w postaci zmiennej reprezentujÈcej wartoĂÊ caïkowitych
aktywów finansowych, a w Hiszpanii – zamoĝnoĂci netto. We Francji zidentyfikowano wpïyw wysokiej wartoĂci caïkowitych aktywów finansowych i wspóïtworzÈcÈ
jÈ wysokÈ wartoĂÊ depozytów podstawowych. W przypadku Wïoch model ukazaï
istotne oddziaïywanie wysokiej zamoĝnoĂci netto i wartoĂci caïkowitych aktywów
finansowych. Niska zamoĝnoĂÊ stanowiïa natomiast w badanych krajach destymulantÚ zainteresowania tym skïadnikiem aktywów finansowych. W przypadku Belgii
model regresji logistycznej wskazaï na ujemny wpïyw niskiej wartoĂci depozytów
pozostaïych (standardowych), zaĂ w przypadku Hiszpanii – caïkowitych aktywów
finansowych oraz depozytów pozostaïych. We Francji za istotne dla opisywania
badanego zjawiska uznano niskie poziomy: zamoĝnoĂci netto, caïkowitych aktywów finansowych i depozytów pozostaïych. Z kolei model dla Wïoch – caïkowitych
aktywów finansowych i depozytów pozostaïych.
UdzielajÈc zatem odpowiedzi na postawione we wstÚpie pracy pytania, naleĝy
podkreĂliÊ, ĝe w dziesiÚciu krajach spoĂród jedenastu ujÚtych w badaniu, gospodarstwa domowe posiadajÈce depozyty specjalistycznie zarzÈdzane przypisywaïy im
dominujÈce znaczenie nad tymi standardowymi. Stanowiïy one jednak niewielkie
frakcje krajowych prób badawczych, jak i próby obejmujÈcej caïy obszar geograficzny. Na podstawie wyników analizy regresji logistycznej wykazano, ĝe w poszczególnych krajach skïonnoĂÊ do lokowania Ărodków w opisywanej postaci zdetermi154
Problemy i poglÈdy
nowana byïa przede wszystkim wysokim poziomem zamoĝnoĂci ankietowanych,
wyraĝonym jednak za pomocÈ zróĝnicowanych zestawów zmiennych (od opisujÈcych jÈ w sposób ogólny po szczegóïowy). Ponadto w niektórych z nich za waĝne
uznano cechy demograficzno-spoïeczne gospodarstw domowych. Nie potwierdzono
zatem wspólnego, statystycznie istotnego ich zestawu dla caïej grupy pañstw. Dlatego czynnikom przesÈdzajÈcym o wystÚpowaniu owych depozytów nie moĝna byïo
przypisaÊ charakteru ponadnarodowego stwierdzajÈc, ĝe ich popularnoĂÊ w istotnym stopniu ksztaïtowaïa siÚ pod wpïywem lokalnych uwarunkowañ. WbzwiÈzku
z powyĝszym, postawionÈ we wstÚpie pracy hipotezÚ badawczÈ uznano za prawdziwÈ.
Streszczenie
Praca przedstawia problem ksztaïtowania siÚ skïonnoĂci gospodarstw domowych do posiadania depozytów podlegajÈcych specjalistycznemu zarzÈdzaniu wbwybranych krajach strefy euro. PodstawÈ przeprowadzenia badania byïo przyjÚcie
pokryzysowego, jednolitego stanowiska regulacyjnego w zakresie wysokiej wraĝliwoĂci owych depozytów na sytuacje szokowe i w dïugim okresie, a tym samym ich
ograniczonej przydatnoĂci dla zapewnienia stabilnego finansowania instytucjom
kredytowym.
Otrzymane wyniki pokazaïy wyraěne zróĝnicowanie grupy pañstw strefy euro
pod wzglÚdem popularnoĂci depozytów specjalistycznie zarzÈdzanych wĂród gospodarstw domowych. Badanie pozwoliïo zidentyfikowaÊ czynniki przesÈdzajÈce
o ich wystÚpowaniu, odnoszÈce siÚ do sytuacji materialno-finansowej oraz wybranych cech demograficzno-spoïecznych ich posiadaczy. Zróĝnicowanie zestawów
zmiennych objaĂniajÈcych analizowane zjawisko w pojedynczych krajach dowiodïo
heterogenicznoĂci badanego obszaru, podajÈc w wÈtpliwoĂÊ istotnoĂÊ znaczenia
jednolitych uregulowañ.
Sïowa kluczowe: rachunki specjalistycznie zarzÈdzane, finanse gospodarstw domowych, pokryzysowe regulacje, instytucje kredytowe
Abstract
The paper presents the differences in household propensity to possess managed
accounts in the Eurozone countries. The reason to analyse this problem was the
adoption of the EU post-crisis regulation about limited use of these deposits for
providing high-quality, stable funding for credit institutions in periods of stress
and in long-term.
155
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
The results prove unequal popularity of managed accounts among households
from individual countries of the euro area. The research allows to identify factors determining their occurrence, which refer to wealth and socio-demographic
features of the respective owners. Heterogeneity of statistically significant sets of
covariates for individual countries leads to the conclusion about the limited significance of the single regulation.
Key words: managed accounts, household finance, post-crisis regulations, credit
institutions
Bibliografia
Agnew J., Do Behavioral Biases Vary Across Individuals? Evidence from Individual
Level 401(k) Data, „Journal of Financial and Quantitative Analysis” 2006a, 41(04),.
Agnew J., Personalized retirement advice and manager accounts: Who uses them and
how does advice affect behavior? Center for Retirement Research at Boston College,
2006b, http://hdl.handle.net/2345/4175 (dostÚp: 1.04.2016).
Ameriks J., The Response of TIAA-CREF Participants to Software-driven Asset Allocation Guidance, TIAA-CREF Working Paper 2001, 3-080101.
Ameriks J., Zeldes S.P., How do household portfolio shares vary with age?, 2004, https://
www0.gsb.columbia.edu/mygsb/faculty/research/pubfiles/16/Ameriks_Zeldes_age_
Sept_2004d.pdf (dostÚp: 1.04.2016).
Benartzi S., Excessive Extrapolation and the Allocation of 401(k) Accounts to CompanyStock, „The Journal of Finance” 2001, 56 (5).
Bernheim B.D., Garrett D.M., The Effects of Financial Education in the Workplace: Evidence from a Survey of Households, „Journal of Public Economics” 2003, 87.
BIS, Capital. BIS, Basel, 2011, http://www.bis.org/publ/bcbs189.pdf (dostÚp: 1.04.2016).
BIS, Liquidity Coverage Ratio. BIS, Basel, 2013, http://www.bis.org/publ/bcbs238.pdf
(dostÚp: 1.04.2016).
BIS, Net Stable Funding Ratio, BIS, Basel, 2014, http://www.bis.org/bcbs/publ/d295.pdf
(dostÚp: 1.04.2016).
Choi J.J., Laibson D., Madrian B.C., Metrick A., Saving for Retirement on the Path of
Least Resistance, Univeristy of Chicago Press, 2004.
Clark R.L., d’Ambrosio M.B., Financial Education and Retirement Savings. Conference
Proceedings from the Retirement Implications of Demographic and Family Change
Symposium, 2002.
Clark R.L., d’Ambrosio M.B., Ignorance is Not Bliss: The Importance of Financial Education, TIAA-CREF Research Dialogue 2003, 78.
156
Problemy i poglÈdy
Cogan J.F., Mitchell O.S., Perspectives from the President’s Commission on Social Security Reform, „Journal of Economic Perspectives” 2003, 17 (2).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r.
wb sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do dziaïalnoĂci oraz
nadzoru ostroĝnoĂciowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniajÈca dyrektywÚ 2002/87/WE i uchylajÈca dyrektywy 2006/48/WE oraz
2006/49/WE, Dz.U. L 176 z 27.06.2013.
EBA, Discussion Paper On Retail Deposits Subject to Higher Outflows for the Purposes of
Liquidity Reporting under the Draft Capital Requirements Regulation (CRR). EBA,
London 2013.
EBA, Draft Guidelines on retail deposits subject to different outflows for purposes of
liquidity reporting under CRR Public Hearing. EBA, London 2013.
EBA, Report on Net Stable Funding Requirements under Article 510 of the CRR. EBA,
London 2015.
EUNB, Wytyczne w sprawie depozytów detalicznych podlegajÈcych innym odpïywom
dla celów sprawozdawczoĂci w zakresie pïynnoĂci na podstawie rozporzÈdzenia (UE)
nrb575/2013 w sprawie wymogów ostroĝnoĂciowych dla instytucji kredytowych i firm
inwestycyjnych, zmieniajÈcego rozporzÈdzenie (UE) nr 648/2012 (rozporzÈdzenie
wbsprawie wymogów kapitaïowych – CRR). EUNB, Londyn 2013.
Guiso L., Haliassos M., Jappelli T., Household portfolios. Cambridge, MA: MIT Press,
2002.
Haliassos M., Bertaut C., Why Do So Few Hold Stocks? „Economic Journal” 1995, 105.
Ioannides Y., Dynamics of the Composition of Household Asset Portfolios and the Life
Cycle, Applied Financial Economics 1992, 2.
Lusardi A., Household saving behavior: the role of financial literacy, information, and
financial education programs, NBER Working Paper 2008, 13824.
Maddala G.S., Ekonometria, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
Madrian B.C., Shea D.F., The Power of Suggestion: Inertia in 401(k) Participation and
Savings Behavior, „The Quarterly Journal of Economics” 2001, CXVI (4).
Mitchell O.S., Utkus S.P., Yang T.S., Turning Workers into Savers? Incentives, Liquidity,
and Choice in 401(k) Plan Design, NBER Working Paper 2005, No.11726.
Podolec B., Ulman P., WaïÚga A., AktywnoĂÊ ekonomiczna a sytuacja materialna gospodarstw domowych. Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2008.
RozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca
2013 r. w sprawie wymogów ostroĝnoĂciowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniajÈce rozporzÈdzenie (UE) nr 648/2012, Dz.U. L 176 z 27.06.2013.
RozporzÈdzenie delegowane Komisji (UE) 2015/61 z dnia 10 paědziernika 2014r. uzupeïniajÈce rozporzÈdzenie Parlamentu Europejskiego i (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do wymogu pokrycia wypïywów netto dla instytucji kredytowych, Dz.U. L 11
zb17.01.2015.
157
Bezpieczny Bank
2(63)/2016
RozporzÈdzenie PEiR nr 1093/2010 z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia
Europejskiego UrzÚdu Nadzoru (Europejskiego UrzÚdu Nadzoru Bankowego), zmiany decyzji nr 716/2009/WE oraz uchylenia decyzji Komisji 2009/78/WE, Dz.U. L 331
z 15.12.2010.
Sethi-Iyengar S., Huberman G., Jiang W., How Much Choice is Too Much? Contributions to 401(k) Retirement Plans, [w:] Pension Design and Structure: New Lessons
From Behavioral Finance (red. O.S. Mitchell i S.P. Utkus), Oxford University Press,
Oxford 2004.
Thaler R.H., Benartzi S., Save More Tomorrow: Using Behavioral Economics to Increase
Employee Saving, „Journal of Political Economy” 2004, 112 (1).
Van Rooij M., Lusardi A., Alessie R., Financial Literacy and Stock Market Participation,
DNB Working Paper No. 146, September 2007.
158

Depozyty gospodarstw domowych podlegające specjalistycznemu

Transkrypt

Podobne dokumenty

Kontrola 2013 - Opoka

CAF dostarczy pociągi do Wielkiej Brytanii

Prezentacja programu PowerPoint

Wyniki testów wstecznych modelu wyznaczania depozytów

Turcja - Bankowy Fundusz Gwarancyjny

Słowacja - analiza systemu gwarantowania depozytów

Co nowego w programie DEPOZYT OPON w wersji 1.40

PDF - Administracja