Bulwar Franza Waxmana

Bulwar Franza Waxmana
Stowarzyszenie Kulturalne Filmowy Chorzów
prezentuje
BULWAR FRANZA WAXMANA
Produkcja: Polska 2011, czas: 76 min.; DVD, Blu-Ray Disc
Finansowanie: Samorząd Województwa Śląskiego. Śląskie. Pozytywna Energia
Współfinansowanie: Miasto Chorzów
Koproducent: Instytucja Filmowa Silesia Film
Producent: Stowarzyszenie Kulturalne Filmowy Chorzów
Scenariusz i reżyseria
Marek Kosma Cieśliński
Zdjęcia
Paweł Płonka
Marek Kosma Cieśliński
Montaż
Antoni Strzempa
Stowarzyszenie Kulturalne Filmowy Chorzów, 41-500 Chorzów, ul. Powstańców 70/3
Bulwar Franza Waxmana
Muzyka
Andrzej Minkacz
Konsultacja merytoryczna
Prof. dr hab. Andrzej Gwóźdź
Wywiady
Iwona Sowińska, Andrzej Gwóźdź, Jacek Kurek, Dariusz Walerjański, Fryderyk Zgodzaj
Występują
Marta Bizoń, Jacek Borusiński, Jerzy Cnota, Jan Maria Dyga, Jerzy Gościński, Jacek Gwóźdź, Łukasz
Jarzyński, Jacenty Jędrusik, Anna Kandziora, Grzegorz Kasperczyk, Maciej Nogieć, Michał Piotrowski,
Andrzej Skupiński, Bartosz Socha, Szymon Strużek, Justyna Świętojańska, Robert Talarczyk,
Magdalena Tramer, Michał Tramer, Izabela Walczybok, Beata Zawiślak, Kamil Żaczkiewicz
Scenografia
Maciej Nogieć, Michał Tramer
Kostiumy i rekwizyty
Michał Tramer
Charakteryzacja
Agnieszka Hodowana
Dźwięk
Andrzej Prugar
Dystrybucja: Stowarzyszenie Kulturalne Filmowy Chorzów, 41-500 Chorzów, ul. Powstańców 70/3
Tel. 32 2411 948; e-mail: [email protected]; www.kinopanorama.pl
Streszczenie:
Biografia Franza Waxmana – pochodzącego z Chorzowa na Górnym Śląsku kompozytora muzyki
filmowej, dwukrotnego laureata Oscara. Próba pokazania jego pogmatwanej biografii i odkrywczego
wpływu, jaki swoją twórczością wniósł do światowego kina w latach złotej ery Hollywood. Wskazanie
drogi twórczej, jaką przeszedł twórca-emigrant, jeden z muzycznych filarów amerykańskiego kina lat
40-tych i 50-tych. Dokument inscenizowany, oparty na materiałach archiwalnych, wywiadach z
filmoznawcami i historykami, wzbogacony inscenizowanymi scenami aktorskimi przedstawiającymi
kluczowe momenty w życiu bohatera.
Stowarzyszenie Kulturalne Filmowy Chorzów, 41-500 Chorzów, ul. Powstańców 70/3
Bulwar Franza Waxmana
O filmie:
Niewiele osób wie, iż jeden z najbardziej znanych twórców okresu złotej ery Hollywood,
dwukrotny laureat Oscara, pochodzi z obszaru dzisiejszej Polski, a urodził się w roku 1906 w
Chorzowie. Na Górnym Śląsku (w Chorzowie, Toszku i Opolu) spędził pierwsze lata swojego życia,
jako jedno z sześciorga dzieci żydowskiego handlarza złomem. To Franz Waxman, współtwórca
współczesnej koncepcji dramaturgicznej roli muzyki w filmie, uważany za jeden z muzycznych filarów
amerykańskiego kina, wymieniany obok takich muzyków jak Dimitri Tiomkin, Miklós Rózsa, Max
Steiner czy Alfred Newman. Zarazem pierwszy w historii twórca, który statuetkę Amerykańskiej
Akademii Filmowej otrzymał dwa razy z rzędu (w latach 1950 i 1951).
Ślady rodziny kompozytora (pod nazwiskiem Wachsmann) sięgają w dokumentach śląskiej
gminy żydowskiej już XVIII wieku, gdy jego przodkowie zakładali wyznaniowe wspólnoty na południu
Polski. Do dziś to nazwisko odczytać można na kamieniach nagrobnych kilku zapomnianych
cmentarzy.
Kompozytorski dorobek Waxmana obejmuje ilustrację muzyczną do ponad dwustu filmów,
wśród których są takie tytuły jak „Pomyłka, proszę się wyłączyć”, „Rebeka”, „Filadelfijska opowieść”,
„Okno na podwórze” czy „Dr Jekyll i Mr Hyde”. Dwa z nich: „Bulwar Zachodzącego Słońca” Billy’ego
Wildera i „Miejsce pod słońcem” George’a Stevensa nagrodzono Oscarem za muzykę. Inne przyniosły
kilkanaście nominacji do tej nagrody. Współpracowali z Waxmanem znani reżyserzy: Alfred
Hitchcock, J. Lee Thompson, Hanry Hathaway czy Fred Zinneman – by wymienić tylko kilku. Jego
pracowitość i talent przyniosły mu bardzo wysoką pozycję w Hollywood: był szefem muzycznym
wytwórni Universal i Metro-Goldwyn-Mayer, decydując o muzycznej ilustracji setek tytułów. Przez
kilka lat pisał też muzykę dla Warner Bros.
Krytycy muzyczni cenią Waxmana jako mistrza w wykorzystaniu dramaturgicznych funkcji
muzyki. Do dziś adepci zawodu uczą się na jego pochodzącej z 1935 roku kompozycji do „Narzeczonej
Frankensteina” Jamesa Whale’a – gdzie muzyka została wykorzystana w sposób wówczas nowatorski,
dla podkreślenia atmosfery obrazu. Inni cenią w Waxmanie ponadprzeciętne zdolności orkiestracji
utworów – wszak pracował w czasie, gdy muzykę nagrywano „na żywo” wyłącznie z pełnym,
symfonicznym składem orkiestrowym. Kto dziś jednak wie, że ten szczególny słuch Waxmana był
wynikiem wypadku, jaki zdarzył się w chłopięcym wieku jeszcze w Chorzowie (wówczas - należącej do
Niemiec miejscowości o nazwie Königshütte). Podczas zabawy mały Franz oparzył twarz wrzątkiem,
uszkadzając poważnie wzrok, w wyniku czego zawsze musiał już nosić okulary. Jakiego jednak trzeba
szczęścia, by jego ojciec - żydowski kupiec, niewykazujący zainteresowania muzyką, który przewidział
dla swojego syna karierę urzędnika w banku, zgodził się na dalszą muzyczną edukację małego Franza
a później na jego wyjazd do konserwatorium w Dreźnie i Berlinie? Co rozbudziło muzyczną
wrażliwość małego chłopca, żyjącego w przemysłowym, przecież prowincjonalnym mieście?
Biografia Franza Waxmana układała się bardzo burzliwie. Jego studenckie lata przypadły na
czas rozkwitu berlińskich kabaretów i jazzowych ansambli, w których Franz zdobywał muzyczne
ostrogi, poznając inne przyszłe sławy jak np. producenta Ericha Pommera. Debiutował przy realizacji
„Błękitnego anioła” Josefa von Sternberga, przy którym odpowiadał za orkiestrację muzyki. W roku
1934 na skutek antysemickiego ataku nazistowskich bojówkarzy zdecydował się na natychmiastową
emigrację do Francji.
Stowarzyszenie Kulturalne Filmowy Chorzów, 41-500 Chorzów, ul. Powstańców 70/3
Bulwar Franza Waxmana
Po dalszym wyjeździe do Stanów Zjednoczonych aktywnie włączył się w życie Hollywood.
Bywało, iż pracował nad kilkoma partyturami równocześnie. Interesował się muzyką współczesną. Od
roku 1947 organizował bowiem Los Angeles Music Festival, podczas którego doprowadzał do
amerykańskich prawykonań dzieł takich kompozytorów jak Igor Strawiński, Dymitr Szostakowicz czy
Benjamin Britten.
Oprócz komponowania, Waxman cieszył się opinią uznanego dyrygenta. Co więcej, sam
wyrażał opinie z zakresu teorii muzyki, m.in., gdy w 1957 roku odbierał doktorat honoris causa
Columbia College w Chicago. Mówił wtedy: Muzyka koncertowa jest pełna tajemnic. Muzyka filmowa
musi natomiast objawić się natychmiast, ponieważ jest słyszana tylko raz przez publiczność
nieprzygotowaną, która nie przyszła do kina po to, by po prostu słuchać muzyki. Wierzę w mocne
tematy, które są łatwo rozpoznawalne, i które mogą być powtarzane i zmieniane według potrzeb
filmu. Ale ich zmiana musi być wyrazista i nieskomplikowana...
Podróżując wielokrotnie po świecie, odbywając kilkakrotnie tournées po Europie, w tym do
Związku Radzieckiego i Czechosłowacji, Franz Waxman nigdy nie odwiedził Polski. Dlaczego? Jaką
cenę zapłacił, idąc swoim „artystycznym bulwarem”? Odpowiedź na to pytanie przynoszą w filmie
wypowiedzi historyków, fragmenty nagrań archiwalnych, stare fotografie i zdjęcia współczesne oraz
sceny z udziałem aktorów.
Twórcy:
MAREK KOSMA CIEŚLIŃSKI - Filmoznawca. Autor książek: „Piękniej niż w życiu. Polska Kronika Filmowa
1944-1994” i „Franz Waxman. Zdobywca Oscarów z Königshütte”. Reżyser filmów dokumentalnych „Z
tradycją ku przyszłości” i „Niedziela 2010”.
PAWEŁ PŁONKA – Operator filmowy. Asystent kamery przy filmie „Dekalog 89+”, Operator kamery „The
Mill & The Cross”, członek ekipy filmu “4:13 do Katowic”.
JACEK BORUSIŃSKI – Aktor. Współtwórca kabaretu "Mumio", wcześniej także współtwórca teatrów
"Gugulander" (1991-95) i "Epty-a" (1995-99). Wybrane role filmowe: „Angelus”, „Los chłopakos”, „Hi
Way”, „To nie tak jak myślisz, kotku”, „Pokaż kotku, co masz w środku”.
MARTA BIZOŃ - Aktorka Teatru Ludowego w Krakowie - Nowej Hucie.Wybrane role filmowe: „Lista
Schindlera”, „Kochaj i rób co chcesz”, „Quo Vadis”, „Zakochany anioł”.
JERZY CNOTA - Aktor. Występował m.in. w "Teatrze 38" oraz w "Piwnicy pod Baranami". Zagrał w
ponad czterdziestu filmach, m.in. „Sól ziemi czarnej”, „Perła w koronie”, „Janosik”, „Pejzaż
horyzontalny”, „Niespotykanie spokojny człowiek”, „Czterdziestolatek”, „Grzeszny żywot Franciszka
Buły”.
JACENTY JĘDRUSIK - Aktor. Po ukończeniu studiów grał w Teatrze. im. Bogusławskiego Kaliszu, potem w
Teatrze Śląskim w Katowicach, w 1987 związał się z chorzowskim Teatrem Rozrywki. Wybrane role
filmowe: „Angelus”, „Los chłopakos”, „Co słonko widziało”, „Laura”.
Stowarzyszenie Kulturalne Filmowy Chorzów, 41-500 Chorzów, ul. Powstańców 70/3
Bulwar Franza Waxmana
ROBERT TALARCZYK – Aktor. Od 2005 dyrektor Teatru Polskiego w Bielsku-Białej. Wcześniej w Teatrze
Rozrywki w Chorzowie. Współpracuje z Teatrami Gry i Ludzie, oraz Korez w Katowicach także jako
reżyser. Wybrane role filmowe: „Barbórka”, „Kryminalni”, „”Senność”, „Drzazgi”, „Ewa”.
ANDRZEJ GWÓŹDŹ - Filmoznawca i medioznawca, Profesor na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach,
kierownik Zakładu Filmoznawstwa i Wiedzy o Mediach. Autor wielu książek z zakresu antropologii
audiowizualności i kultury mediów. Specjalista w dziedzinie kina niemieckiego. Redaktor naczelny
kwartalnika Kultura Współczesna.
JACEK KUREK - Historyk, pedagog, adiunkt w Instytucie Historii Uniwersytetu Śląskiego. Specjalista w
zakresie dziejów pogranicza Śląska, Galicji i Zagłębia Dąbrowskiego w wiekach XIX i XX. Autor m.in.
książek: „Chorzów (Stary) 1257−1934” i „Historia Wielkich Hajduk”.
IWONA SOWIŃSKA - Filmoznawca. Profesor w Instytucie Kultury Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Specjalistka w dziedzinie muzyki filmowej. Autorka m.in. książek: „Dźwięki i obrazy. O słuchaniu
filmów” i „Historia polskiej muzyki filmowej 1945-1968”.
DARIUSZ WALERJAŃSKI - Historyk, Kierownik Międzynarodowego Centrum Dokumentacji Zabytków
Poprzemysłowych dla Turystyki, specjalista w zakresie dziejów Żydów na Górnym Śląsku.
Stowarzyszenie Kulturalne Filmowy Chorzów, 41-500 Chorzów, ul. Powstańców 70/3