autoreferat - Wydział Studiów Edukacyjnych

Natalia Walter
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydział Studiów Edukacyjnych
Zakład Technologii Kształcenia
AUTOREFERAT
1. IMIĘ I NAZWISKO: Natalia Walter
2. POSIADANE DYPLOMY, STOPIEŃ NAUKOWY:
DOKTORAT
27. czerwca 2006, Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu, uzyskanie stopnia naukowego doktora nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki.
Tytuł rozprawy: Multimedia i internetowe wspomaganie funkcjonowania niewidomych dorosłych (promotor w przewodzie doktorskim: prof. UAM dr hab. Wojciech Skrzydlewski, recenzenci: prof. dr hab. Kazimierz Wenta i prof. dr hab.
Władysław Dykcik).
MAGISTERIUM
26. kwietnia 2002, Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu, magisterium w zakresie pedagogiki.
Tytuł pracy: Wykorzystanie mediów we wspomaganiu osób z dysfunkcją wzroku
(promotor: prof. UAM dr hab. Wojciech Skrzydlewski, recenzent: prof. dr hab.
Władysław Dykcik).
POZOSTAŁE KWALIFIKACJE
25. stycznia 2004, Centrum Doskonalenia Zawodowego Nauczycieli w Poznaniu,
ukończenie kursu kwalifikacyjnego z zakresu pedagogiki leczniczej (uzyskanie
kwalifikacji do pracy z dziećmi przewlekle chorymi lub dotkniętymi dysfunkcjami narządów ruchu),
od października 2015, Wydział Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama
Mickiewicza w Poznaniu, studia podyplomowe z zakresu Zintegrowanej edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej (w trakcie; ukończone 2 semestry z 3).
3. INFORMACJE O DOTYCHCZASOWYM ZATRUDNIENIU W JEDNOSTKACH NAUKOWYCH:
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu:
- 1.10.2002 – 27.06.2006 – studia doktoranckie
- 1.10.2006 – obecnie – adiunkt w Zakładzie Technologii Kształcenia
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
4. OSIĄGNIĘCIE WYNIKAJĄCE Z ART. 16 UST. 2 USTAWY Z DNIA 14 MARCA 2003 R. O STOPNIACH NAUKOWYCH I TYTULE NAUKOWYM ORAZ O STOPNIACH I TYTULE W ZAKRESIE SZTUKI
(Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.):
Monografia: Natalia Walter (2016), INTERNETOWE WSPARCIE SPOŁECZNE. STUDIUM
SOCJOPEDAGOGICZNE, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań, ISBN 978-83-232-3046-5, s. 237 (recenzent wydawniczy: prof. dr hab.
Anna Nowak, UŚ).
OMÓWIENIE CELU NAUKOWEGO WW. PRACY I OSIĄGNIĘTYCH WYNIKÓW WRAZ Z OMÓWIENIEM ICH EWENTUALNEGO WYKORZYSTANIA:
Nowe media to, z jednej strony, narzędzia funkcjonowania. W przypadku
wielu osób z niepełnosprawnościami mogą stać się jedyną szansą na dostęp do informacji, komunikowanie, uczenie się, pracę oraz życie społeczne. Z drugiej strony –
to przestrzeń, w której zachodzą interakcje społeczne mogące wpływać na radzenie
sobie w przypadku wystąpienia wydarzenia krytycznego, zarówno o charakterze
normatywnym (rozwojowym), jak i traumatycznym. Ze stresem wywołanym przez
wydarzenia krytyczne, zarówno rozwojowe, jak i sytuacyjne, ludzie radzą sobie
w różny sposób, między innymi korzystając z określonych zasobów. Według
R. S. Lazarusa i S. Folkman (1984) należą do nich zasoby fizyczne (takie jak zdrowie
i energia), psychologiczne (pozytywne przekonania), a także kompetencje w zakresie rozwiązywania problemów oraz, co dla mnie szczególnie interesujące, społeczne
(w tym wsparcie społeczne). Wsparcie społeczne, które pojawia się jako pomoc
człowiekowi znajdującemu się w sytuacji trudnej, stanowi kategorię zarówno psychologiczną, jak i bliską mi – pedagogiczną. Jako pedagog medialny od wielu lat
zastanawiam się i badam, czy technologie informacyjno-komunikacyjne, zwłaszcza
nowe, stanowią przestrzeń funkcjonowania człowieka w ujęciu humanistycznym
oraz poznawczym. Czy we wszechobecnym środowisku cyfrowym istnieje miejsce
dla człowieka, który pragnie się rozwijać, stawać się lepszym, dla którego, obok
wartości dionizyjskich, ważne są też prometejskie? (por. J. Kozielecki, 2000).
Przez wiele lat aktywnie działałam na rzecz osób z rozmaitymi niepełnosprawnościami. Szczególną rolę w mojej pracy naukowej odegrała współpraca ze
Wspólnotą Burego Misia, skupiającą osoby z niepełnosprawnością intelektualną
i fizyczną. Prowadziłam także badania nad wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych przez osoby z dysfunkcją wzroku. Jako nauczyciel, przez
kilka lat zapoznawałam dzieci zmagające się z niepełnosprawnością sprzężoną
z możliwościami komputera i Internetu. Byłam świadkiem pokonywania trudności,
rozwijania możliwości i przełamywania barier. Jednocześnie obserwowałam osoby,
które znalazły się w nowej, trudnej, nierzadko traumatycznej sytuacji, i dla których
Internet stał się narzędziem radzenia sobie i pokonywania trudności. Ponadto, ba2|S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
dając interakcje zachodzące w sieci oraz postawy internautów, dostrzegłam, oprócz
zachowań, które za E. Frommem (1999) można określić jako nieproduktywne, działania altruistyczne i pomocowe. Zainteresowały mnie one i zainspirowały do dalszych badań i poszukiwań. Uświadomiłam sobie, że kultura Internetu, którą w powszechnym odczuciu kojarzymy głównie z postawami narcystycznymi, wrogością,
wulgarnością i ogólnym chaosem, wywodzi się z akademickiej tradycji wspólnego
uprawiania nauki (M. Castells, 2003). Również kultura daru leży u podstaw powstania Internetu. Pierwsze protokoły i ich implementacje, które wykorzystywano
w ARPAnecie, były otwarte i dostępne za darmo. Podobnie było z pierwotnymi
systemami operacyjnymi, programami oraz aplikacjami internetowymi. Ta otwartość i dostępność kodu źródłowego stała się kluczowa w rozwoju Internetu. Jej istotą jest technomerytokracja, czyli wiara w dobro leżące u podstaw postępu naukowo-technicznego (M. Castells, 2003). Altruizm jest zatem wpisany w istotę funkcjonowania Internetu.
Kluczowym pojęciem dla moich rozważań uczyniłam internetowe wsparcie
społeczne. Definiuję je w monografii jako pomoc dostępną online dla jednostki
znajdującej się w sytuacji krytycznej, której przezwyciężenie wymaga wykorzystania
zewnętrznych zasobów pochodzących z grup wirtualnych, skupiających osoby zmagające się, w przeszłości lub obecnie, z trudnościami o podobnym charakterze. Celem
takiego wsparcia jest powrót do dobrostanu psychicznego człowieka. Wyróżniłam
pięć zasadniczych rodzajów wsparcia społecznego, które są dostrzegalne także
w Internecie: emocjonalne (rozszerzone o tzw. współtowarzyszenie, poczucie obecności innych, wspólnotowość), informacyjne, instrumentalne, materialne oraz duchowe. Takie myślenie stało się podstawą moich analiz literaturowych oraz przedmiotem badań. Przedmiotem moich analiz empirycznych uczyniłam powszechność
i dostępność oraz rodzaje i rolę wsparcia społecznego online, w ujęciu pedagogicznym, w tym – przyczyny, cel, jakość interakcji, efektywność oraz edukacyjny charakter.
Monografia składa się z dwóch części: teoretycznej, obejmującej rozdziały od
pierwszego do trzeciego oraz empirycznej, wraz z założeniami metodologicznymi.
Punktem wyjścia moich rozważań stał się Internet jako przestrzeń społeczna.
W rozdziale pierwszym krótko przypominam rozwój medium, jego przeobrażenia
i transformacje, które doprowadziły do zmian w jego postrzeganiu oraz umożliwiły
społeczne działania. Przywołuję definicje Internetu, omawiam jego cechy i funkcje,
koncentrując się przede wszystkim na wspomagającej roli. Analizuję cyberprzestrzeń, grupy wirtualne oraz wszelkie społeczne oraz kulturowe aspekty Internetu.
Wyłaniam też usługi i narzędzia o charakterze społecznościowym. Powołuję się tu
na wiele autorytetów z dziedziny pedagogiki medialnej oraz medioznawstwa, między innymi: Ch. Jonschera (2001), M. Castellsa (2003, 2008), P. Léviego (1997),
3|S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
H. Jenkinsa (2007), J. van Dijka (2010), P. Levinsona (1999, 2010, 2012), D. McQuaila
(2010), N. Postmana (2002), J. D. Boltera (2002), J. Fiskego (2003), M. McLuhana
(2004), M. Mrozowskiego (2001), M. Hopfinger (2002), P. Wallace (2001), M. Szpunar (2008b), W. Strykowskiego (2002), W. Skrzydlewskiego (1990, 1997), T. GobanKlasa (1999), J. Łaszczyka (1998), B. Siemienieckiego (2007) czy J. Bednarka (2008).
Rozdział drugi stanowi operacjonalizację pojęcia „wsparcie społeczne”, które
omawiam korzystając z publikacji z zakresu pedagogiki i psychologii społecznej oraz
psychologii klinicznej. Przywołuję teorie dotyczące stresu i radzenia sobie, z kluczowymi rozważaniami na temat znaczenia wsparcia społecznego w sytuacji wydarzenia krytycznego. Przedstawiam rodzaje wsparcia, hipotezy wyjaśniające jego
funkcjonowanie. Analizuję źródła i sposoby udzielania pomocy, również w kontekście historycznym. Pisząc ten rozdział, wykorzystałam wiele publikacji z zakresu
wsparcia społecznego, m.in. takich autorów, jak: R. S. Lazarus (1981, 1993), S. Cohen,
B. H. Gottlieb, L. G. Underwood (2000), G. Caplan (1974, 1981, 1990), É. Durkheim
(1897), S. Cobb (1976), H. Sęk i R. Cieślak (2004), A. Titkow (1993), B. Wojciszke
(2003), A. Radziewicz-Winnicki (2008), S. Kawula (1996), M. Winiarski (1999),
M. Piorunek (2015), J. Modrzewski (2010), B. Matyjas (2013), A. Nowak (2014),
A. Łuszczyńska (2004), R. H. Bremner (2000), K. Radwan-Pragłowski, K. Frysztacki
(1996) i wielu innych.
Przejawy wsparcia społecznego w Internecie stanowią istotę rozważań
przedstawionych w rozdziale trzecim. Zawarłam tu zarówno wizję człowieczeństwa
w Internecie, analizując cechy charakterystyczne, jak i przejawy zachowań altruistycznych oraz internetową kulturę darów, wywodzącą się z teorii antropologicznych i kulturowych. Rozdział trzeci zawiera także charakterystykę rodzajów wsparcia online w ujęciu funkcjonalnym, przegląd badań poświęconych temu zagadnieniu oraz niepokoje i zagrożenia związane z takim rodzajem wsparcia. Najistotniejsze
były tu dla mnie rozważania: Z. Melosika (2010, 2012, 2013), P. Wallace (2001),
D. Klisanina (2011), M. Mauss (2001), M. Piorunek (2015), A. Bambiny (2007),
M. Tanisa (2007), M. White, S. M. Dorman (2001), K. P. Davisona, J. W. Pennebakera, S. S. Dickersona (2000), S. Gainsbury’ego, A. Blaszczynskiego (2011), B. Aouila,
J. Berndta (2011).
W rozdziałach teoretycznych zarysowałam zagadnienie społecznej roli Internetu w życiu człowieka. Wskazałam na jego cechy, funkcje, zadania oraz wspierającą rolę. Pokazałam też, analizując dostępne wyniki badań oraz literaturę naukową,
że staje się on przestrzenią, która umożliwia zaistnienie wsparcia społecznego,
zwłaszcza w sytuacji krytycznej (rozwojowej lub traumatycznej), w której znajduje
się człowiek. Zadałam sobie pytanie, czy Internet może służyć wsparciu społecznemu. Badania, które były na ten temat do tej pory prowadzone nie uwzględniają
4|S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
zazwyczaj aspektów pedagogicznych (w tym pedagogiki społecznej i medialnej),
które dla mnie są szczególnie istotne. Dlatego właśnie przedmiotem moich analiz
empirycznych uczyniłam powszechność i dostępność oraz rodzaje i rolę wsparcia
społecznego online.
Wyłoniłam trzy zasadnicze cele badawcze:
1) cel poznawczy, którym jest zbadanie powszechności i dostępności oraz cech i rodzaju wsparcia społecznego online; zbadanie przyczyn korzystania i udzielania takiego wsparcia oraz zagrożeń wynikających z korzystania z niego;
2) cel teoretyczny – rekonstrukcja istniejących oraz opracowanie własnych założeń
teoretycznych wykorzystania wsparcia społecznego online w edukacji i rozwoju
indywidualnym internautów oraz
3) cel praktyczny – sformułowanie dyrektyw pedagogicznych kierowanych pod adresem osób korzystających z Internetu w celu poszukiwania i oferowania wsparcia
społecznego jako istotnego funkcjonowania poznawczo-społecznego.
Po analizie rozważań teoretycznych na temat internetowego wsparcia społecznego online oraz biorąc pod uwagę wcześniej postawione cele, postawiłam dwa
główne problemy badawcze, którym odpowiadają problemy szczegółowe. Po
pierwsze: Jaka jest powszechność i dostępność wsparcia społecznego online? oraz po
drugie: Jak przejawia się wsparcie społeczne w Internecie?
By odpowiedzieć na postawione pytania badawcze przeprowadziłam badania ilościowe (sondaż diagnostyczny oraz analizę dokumentów zastanych – elementy netnografii) oraz jakościowe (wywiady eksperckie i narracyjno-biograficzne oraz
netnograficzne analizy wybranych forów, blogów, wortali i portali społecznościowych).
Projektując badania, posłużyłam się modelem ex post facto (odmianą eksploracyjną), ponieważ wyodrębnione przeze mnie problemy mają charakter istotnościowy. Obszar badań, jakim jest Internet, wyznacza metody, za pomocą których
odpowiadam na nurtujące mnie problemy badawcze. Z jednej strony, przeprowadziłam analizę ilościową, dzięki której mogłam dokonać empirycznych uogólnień.
Pozwoliła mi ona także na wstępne rozpoznanie istnienia zjawiska wsparcia społecznego online. Z drugiej strony – wsparcie społeczne, w tym także wsparcie społeczne online wpisuje się w konkretne biografie ludzkie. By dokonać pogłębionej
analizy i interpretacji, oprócz wstępnych badań o charakterze ilościowym, przeprowadziłam badania jakościowe.
5|S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
Wyniki badań ilościowych zostały zebrane w formie tabelarycznej i w zależności od rodzaju pytania poddane odpowiednim analizom statystycznym. Zastosowałam statystykę opisową (w tym odchylenie standardowe, współczynnik rzetelności Alpha Cronbacha, mediana), rozkłady t, chi-kwadrat (test zgodności) oraz analizę wariancji (ANOVA) z wykorzystaniem testu F.
W sondażu diagnostycznym wzięło udział 656 osób, z tego 69 mężczyzn i 587
kobiet. Do ilościowych badań netnograficznych wybrałam 5 forów internetowych
(wirtualnych grup wsparcia). Wszystkie te fora dotyczyły wydarzeń krytycznych,
które pojawiły się w życiu wypowiadających się internautów. Razem, przeanalizowane szczegółowo zostały 5524 posty zawarte w 344 wątkach zbiorczych.
Badania jakościowe stanowią istotną część moich analiz. Dają odpowiedź na
część pytań badawczych, dla których analizy ilościowe były niewystarczające lub
dawały niepełny obraz, ponieważ nie pełniły funkcji interpretacyjnej. Zastosowaną
przeze mnie metodą badawczą było studium przypadku, dzięki któremu mogłam
poddać analizie jednostkowe losy ludzkie uwikłane w określone sytuacje trudne
(T. Pilch, T. Bauman, 2001, s. 297-300). Moim celem stał się dokładny opis ludzkich
działań online w sytuacji wydarzenia krytycznego, przy uwzględnieniu możliwie
wielu jego aspektów, także z zakresu oddziaływań edukacyjnych. Decydując się na
studium przypadków, wykorzystałam takie techniki badawcze, jak wywiad narracyjny oraz analizę dokumentów zastanych. Zastosowałam w badaniach wywiad
narracyjny w obu jego zasadniczych odmianach: narracyjny wywiad ekspercki (ponieważ umożliwia poznawanie zagadnień dotyczących życia społecznego; stosuje
się go w przypadku badań obejmujących specjalistów, znawców w zakresie danego
problemu) oraz wywiad biograficzno-narracyjny (T. Pilch, T. Bauman, 2001; K. Rubacha, 2004; S. Kvale, 2004). Prowadzona przeze mnie analiza dokumentów zastanych, w tym internetowych pamiętników (M. Łuczewski, P. Bednarz-Łuczewska,
2012) wchodzi w zakres tzw. etnografii wirtualnej (netnografii). Studium przypadków, w ramach którego zastosowałam technikę wywiadu eksperckiego oraz narracyjno-biograficznego, objęło 8 osób. Wywiady zostały uzupełnione fragmentami
wypowiedzi tych osób zamieszczonych przez nie wcześniej na blogach oraz stronach
internetowych, co było zresztą punktem wyjścia naszych rozmów. Do badań jakościowych netnograficznych dobranych zostało 5 forów internetowych, które wcześniej poddane były analizom ilościowych, a także 5 blogów, 3 profile portalu społecznościowego oraz 3 wortale. Cztery analizowane blogi oraz dwa profile (lub fanpage) portalu społecznościowego powstały w traumatycznej sytuacji wydarzeń krytycznych. Były nimi rzadkie wady genetyczne dzieci, których skutkiem stała się
niepełnosprawność lub trudności w funkcjonowaniu, dalej – choroba nowotworowa autora lub dziecka, nagła niepełnosprawność dziecka spowodowana wypadkiem oraz niepełnosprawność wynikająca z przedwczesnych narodzin. Jeden blog
6|S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
oraz jeden z profili powstały w sytuacji kryzysu normatywnego, jakim są narodziny
pierwszego dziecka w rodzinie. Blogi oraz profile portalu społecznościowego stanowią zapis sposobów radzenia sobie w sytuacji trudnej, o charakterze traumatycznym lub normatywnym.
Zgromadzony materiał badawczy stał się podstawą analiz i rozważań teoretycznych. Z wyników badań ilościowych i jakościowych wyciągnęłam następujące
wnioski:
1) Inspiracją do sformułowania pierwszego pytania badawczego stały się dla
mnie rozważania S. Szumana (1959) dotyczące wychowania estetycznego, ale
też propagowania nauki jako takiej. Edukacja medialna, podobnie jak edukacja
poprzez sztukę, bazuje na udostępnianiu komunikatów, tyle, że nie o znaczeniu
artystycznym, ale często przecież posiadających wartość estetyczną oraz kształtujących poglądy i wpływających na postawy i zachowania. W przypadku mediów mamy do czynienia z ich nieustanną obecnością w życiu i bezpośrednim
obcowaniem. Internetowe wsparcie społeczne mieści się w funkcjonalności mediów, a zarazem w działalności ludzkiej. Z całą pewnością zatem możemy powiedzieć, że jest ono dostępne. Znajduje się „na wyciągnięcie ręki” każdego, kto
posługuje się Internetem w sposób swobodny. Trudno jednak mówić o jego
uprzystępnieniu, choć wraz z rozwojem nauki i to będzie się zmieniało. Jakościowe wywiady narracyjno-biograficzne, które przeprowadziłam pokazały, że
istnieją osoby, które korzystają ze wsparcia społecznego online, posiadając przy
tym ogromną wiedzę zarówno na temat jego możliwych konsekwencji i zalet,
jak i potencjalnych zagrożeń. Trudno także jednoznacznie stwierdzić, czy wsparcie społeczne w Internecie jest powszechne. Jak wynika z badań ilościowych,
niespełna 50% ankietowanych zadeklarowało, że skorzystałoby ze wsparcia internetowego w sytuacji krytycznej, czyli takiej, którą postrzegaliby jako przekraczającą możliwości samodzielnego poradzenia sobie z nią. Na pewno można
stwierdzić, że zainteresowanie wsparciem online wzrasta. Jest to szczególnie
widoczne w blogosferze, ale też na forach i w portalach społecznościowych.
A zatem, choć jednoznacznie nie mogę stwierdzić, że wsparcie społeczne dostępne w Internecie jest powszechne, uważam, że jest ono dostępne oraz
wszechstronnie obecne i budzi ogromne zainteresowanie.
2) Psychologowie kliniczni stwierdzają istnienie indywidualnych różnic w zakresie
potrzeby tradycyjnego wsparcia, jego postrzegania i przyjmowania (N. Knoll,
R. Schwarzer, 2004). W przypadku wsparcia internetowego jest podobnie.
Oprócz zmiennej, jaką jest wydarzenie krytyczne, można wskazać na różnice ze
względu na płeć oraz wiek. Nieznacznie częściej ze wsparcia społecznego online
korzystają osoby młodsze, poniżej 23. roku życia, dla których Internet jest natu7|S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
ralną przestrzenią funkcjonowania społecznego. Osoby udzielające i korzystające ze wsparcia społecznego online to zazwyczaj osoby nastawione prospołecznie, otwarte, aktywne, krytycznie myślące. Cechą, która wyróżnia osoby udzielające wsparcia społecznego online jest altruizm, charakteryzujący internautów
o osobowości produktywnej. Odczuwają one potrzebę troski o innych i w sposób naturalny podchodzą do konieczności bezinteresownej pomocy. O wsparciu
można mówić wtedy, gdy osoby go sobie udzielające znajdują się w sytuacji
stresowej, która jednak nie była poprzedzona ani nie spowodowała u nich zaburzeń psychicznych. A zatem grupami wsparcia społecznego nie są takie, które
gromadzą wyłącznie osoby borykające się z zaburzeniami organicznymi, nastroju, nerwicowymi, osobowości, rozwoju, z zespołami behawioralnymi związanymi z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi (w tym – osoby
cierpiące na zaburzenia odżywiania) i innymi, które zostały zakwalifikowane w
ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów
Zdrowotnych ICD-10; ang. International Statistical Classification of Diseases
and Related Health Problems) jako zaburzenia psychiczne w tzw. grupie
F. Udzielenie wsparcia w grupach takich osób jest często niemożliwe, zwłaszcza,
gdy nie towarzyszy im profesjonalny terapeuta.
3) Podstawową przyczyną poszukiwania wsparcia społecznego online jest znalezienie się w sytuacji wydarzenia krytycznego, którego pojawienie się wywołuje
silny stres. Jak pokazały zarówno badania ilościowe, jak i jakościowe, osoby,
które poszukują wsparcia w Internecie, mogą liczyć przede wszystkim na swe
najbliższe otoczenie. Dla większości badanych rodzina, przyjaciele oraz współpracownicy byli źródłem wsparcia. Ankietowani deklarowali też zazwyczaj łatwy dostęp do specjalistów, takich jak lekarz czy psycholog. Z wywiadów narracyjno-biograficznych również wynika, że obecność partnera była niezwykle
istotna w sytuacji wydarzenia krytycznego i to właśnie ona stanowiła największe wsparcie. Natomiast dla poradzenia sobie ze stresem konieczne było zetknięcie się z osobami, które doświadczyły podobnych trudności. Poznawanie
internetowych historii innych pomagało ukierunkować działania i często dawało nadzieję. Wśród czynników sprzyjających poszukiwaniu wsparcia społecznego można wyróżnić dystans społeczny i anonimowość (będące najczęściej wskazywaną przyczyną), możliwość znalezienia internautów zmagających się z podobnym problemem, dostępność wsparcia w Internecie oraz, w najmniejszym
stopniu, obiektywizm rad udzielanych przez internautów w stosunku do tych
pochodzących od osób bliskich.
4) Przejawy wsparcia społecznego online dostrzec można dzięki różnym usługom
internetowym. W sytuacji stresowej ankietowani najczęściej korzystają z wortali tematycznych oraz forów, natomiast rzadziej – z blogów, portali społeczno8|S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
ściowych oraz grup dyskusyjnych. Taki rozkład pokazuje, że w sytuacji wydarzenia krytycznego najważniejsze są, po pierwsze, profesjonalne informacje oraz
po drugie, możliwość prowadzenia dyskusji z osobami zmagającymi się z podobnymi trudnościami.
5) W ujęciu funkcjonalnym, wsparcie społeczne online może mieć charakter informacyjny, emocjonalny, instrumentalny, materialny oraz duchowy. Najczęściej, jak wynika z sondażowych badań ilościowych, w sytuacji stresowej poszukiwane jest wsparcie informacyjne, dalej – instrumentalne. Najrzadziej ankietowani wskazywali na potrzebę odnalezienia w Internecie wsparcia emocjonalnego, duchowego oraz rzeczowego. Ujawnienie się na forach internetowych
określonej formy wsparcia uzależnione jest od takich cech grupy wirtualnej, jak
cel jej powstania, tematyka, zasięg i struktura, skład czy dynamika. Poszukiwanie różnych form wsparcia społecznego w Internecie zależy od takich czynników, jak sytuacja stresowa, istnienie stałej i pewnej bezpośredniej sieci społecznej (np. rodziny, przyjaciół), pomoc profesjonalna lub jej brak, a także cechy
podmiotowe osoby, która znalazła się w tej sytuacji.
6) Z poszukiwaniem wsparcia społecznego online może wiązać się wiele zagrożeń,
takich jak: 1) niewiarygodność porad i informacji pochodzących od internautów, 2) prezentowanie tylko wąskich fragmentów doświadczeń, zazwyczaj
w formie wyłącznie tekstowej (brak opisanych szczegółów może skutkować
niewłaściwą interpretacją), 3) skłonność dzielenia się raczej negatywnymi doświadczeniami niż pozytywnymi 4) potęgujące stres wypowiedziach internautów, 5) angażowanie uwagi i zabieranie czasu (także nieustannym powracaniu
do sytuacji trudnych), 6) uzależnieniach od Internetu, 7) osłabienie naturalnych
sieci wsparcia, 8) wypowiedzi obelżywe, wulgarne, prześmiewcze, fałszujące
rzeczywistość oraz takie, które są próbą oszustwa różnego typu.
7) Znalezienie się w sytuacji wydarzenia krytycznego staje się niejednokrotnie
przyczynkiem do intensywnego uczenia się. Człowiek, zgodnie z deweyowską
koncepcją learning by doing (J. Dewey, 1933) czy późniejszymi modelami
D. Kolba (D. A. Kolb, R. Fry, 1975) oraz P. Jarvisa (1987), uczy się poprzez indywidualne doświadczenia. To one stanowią istotny element całożyciowej edukacji, ponieważ warunkują transformację struktur poznawczych, wiedzy i działania. To właśnie one stają się podstawą tak zwanego „uczenia się biograficznego” (ang. biographical learning), czyli takiego, które jest wpisane zarówno
w indywidualne losy, jak i w społeczne struktury i kulturowe konteksty interpretacyjne. Uczenie się biograficzne obejmuje tradycyjnie pojmowaną edukację
formalną, nieformalną oraz pozaformalną, choć w kontekście indywidualnej historii nie są one wyraźnie zarysowane i łatwe do wyodrębnienia (P. Alheit,
9|S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
2011). Poza głównym, nierzadko – obowiązkowym, nurtem edukacyjnym mieści się edukacja nieformalna, obejmująca kursy i szkolenia, dostępne w ramach
pracy zawodowej, towarzyszące aktywności społecznej i politycznej, będące
uzupełnieniem i poszerzeniem posiadanych wcześniej kwalifikacji, na przykład
z zakresu sztuki, muzyki, sportu lub przygotowujących do egzaminów zewnętrznych. Istnieje wreszcie edukacja pozaformalna, która stanowi naturalny
aspekt codziennego życia. Ma charakter mimowolny, nieintencjonalny (Commission of the European Communities, 2000). A zatem edukacja może przebiegać nie tylko w zorganizowanej formie, w instytucjach do tego powołanych, ale
stanowi też element codziennego życia, dokonywania wyborów, doświadczeń
oraz przeżywanych kryzysów. Rozwiązując problem, z którym się mamy zmierzyć, angażujemy wszelkie dostępne zasoby wewnętrzne, ale też sięgamy po
źródła zewnętrzne, wynikające z funkcjonowania w określonym środowisku
i kulturze. Szczególną rolę edukacyjną przyjmuje wsparcie społeczne online
w sytuacji wydarzeń krytycznych, uporanie się z którymi wykracza poza posiadane zasoby własne oraz najbliższego otoczenia. Liczne przykłady znalazły się
w wywiadach narracyjno-biograficznych, gdzie silnie uwidacznia się zarówno
rola wsparcia emocjonalnego, ale nade wszystko informacyjnego o charakterze
edukacyjnym. Jak pokazały moje badania, osoby, które poradziły sobie z wydarzeniem krytycznym, zdobyły dzięki temu wiedzę i umiejętności, którymi dzielą
się później z innymi. Stają się zatem uczestnikami procesu uczenia się innych.
Na szeroką skalę takie współdziałanie możliwe jest wyłącznie dzięki Internetowi.
8) Wsparcie społeczne online ujawnia się w sytuacji wydarzenia krytycznego. Podobnie jak pokazują to inne badania, na przykład H. Sęk i R. Cieślaka (2004),
potrzeba wsparcia społecznego online zależy od rodzaju sytuacji stresowej, cech
podmiotowych oraz strategii radzenia sobie w sytuacjach trudnych oraz istniejącej sieci społecznej w najbliższym otoczeniu. Badania ilościowe nie wskazały
na istnienie wyraźnej zależności między dostępem do wsparcia bezpośredniego
(wśród osób najbliższych oraz specjalistów) a potrzebą korzystania ze wsparcia
online. Również osoby, z którymi przeprowadziłam wywiady narracyjnobiograficzne korzystały ze wsparcia online mimo wspierającej obecności najbliższych. Natomiast jest to aspekt, którego nie można jednoznacznie wykluczyć.
10 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
Rysunek 1. Model funkcjonowania wsparcia społecznego, w tym – wsparcia
społecznego online.
9) Wsparcie społeczne online może pełnić rozmaite funkcje. Oprócz bazowej, jaką
jest przyczynienie się do radzenia sobie i powrotu do dobrostanu psychicznego,
wyróżnić można też funkcję edukacyjną, socjalizacyjną, autokreacyjną i kulturotwórczą. Natomiast wśród zasadniczych cech wsparcia społecznego online można wskazać jego dostępność, pośredniość, anonimowość (choć nie zawsze jest
ona obecna), tekstowość, różnorodność w zakresie form.
Celem mojej książki było ukazanie Internetu nie jako bezdusznej, stechnicyzowanej przestrzeni, lecz jako miejsca służącego wymianie społecznej, pełnego ludzi
gotowych otaczać się wzajemną troską i służyć pomocą tym, którzy jej potrzebują.
Pedagogika medialna, która zajmuje się edukacyjnymi i wychowawczymi aspektami mediów powinna uwzględniać także badania nad społeczną partycypacją
człowieka w świecie zapośredniczonym przez technologie informacyjnokomunikacyjne. Ukazanie możliwości internetowego współdziałania w celu pokonywania trudności wynikających z kryzysów rozwojowych i traumatycznych stanowi istotny element wychowania do mediów. Dlatego też, by wspierać osoby,
które znalazły się w sytuacji krytycznej, zwłaszcza rzadkiej lub nietypowej, należy,
oprócz udzielenia bezpośredniej pomocy, wskazać im na możliwość sięgnięcia po
społeczne zasoby internetowe. Jest to dyrektywa pedagogiczna, której realizację
powierzam pedagogom medialnym i społecznym, a także lekarzom i psychologom.
Opowiedziane przeze mnie biografie osób, które w wyniku trudnej, stresowej sytuacji znalazły wsparcie w społecznej przestrzeni Internetu, są dowodem na
11 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
istnienie w sieci wartościowych społecznie zachowań altruistycznych. Pokazują też,
że mimo pojawiających się wypowiedzi nacechowanych negatywnie, przykrych
i zniechęcających, warto dzielić się swoją historią online, gdyż dzięki temu można
zyskać konkretną pomoc informacyjną lub emocjonalną.
5. OMÓWIENIE POZOSTAŁYCH OSIĄGNIĘĆ NAUKOWO – BADAWCZYCH
Moja praca naukowo-badawcza, dydaktyczna, organizacyjna oraz popularyzatorska
związana jest z szeroko rozumianą pedagogiką medialną. Wyróżnić w niej mogę
dwa zasadnicze nurty aktywności:
1) Wspierająca i wspomagająca rola nowych mediów w funkcjonowaniu
współczesnego człowieka oraz
2) Edukacja medialna z komputerową oraz e-learning.
WSPIERAJĄCA I WSPOMAGAJĄCA ROLA NOWYCH MEDIÓW W FUNKCJONOWANIU WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA
Wieloletnia działalność we Wspólnocie Burego Misia, skupiającej osoby
z niepełnosprawnością intelektualną oraz fizyczną, a także późniejsza praca w szkołach: przyszpitalnej oraz dla dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną zainspirowały
mnie do badań nad możliwościami wykorzystania mediów do wspomagania funkcjonowania osób borykających się z rozmaitymi dysfunkcjami. Początkowo prowadziłam badania nad osobami niewidomymi i słabowidzącymi. Tematem tym zajmowałam się od pracy magisterskiej p.t.: Wykorzystanie mediów we wspomaganiu
funkcjonowania osób z dysfunkcją wzroku (2002), poprzez rozprawę doktorską:
Multimedia i internetowe wspomaganie funkcjonowania niewidomych dorosłych
(2006). Wyniki badań prowadzonych w tym zakresie publikowałam w różnych
artykułach (m.in. Walter N., Internetowe wspomaganie funkcjonowania niewidomych dorosłych, w: Strykowski W., (red.) Od nowych technik nauczania do edukacji
wirtualnej, Wydawnictwo eMPi2, Poznań 2006, ss. 397-406; N. Walter, Tyflointernet – niewidomi w globalnej wiosce, „Neodidagmata”, 31/32, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2011, s. 127-135) oraz monografii (N. Walter, Nowe media dla
niewidomych i słabowidzących, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2007,
2008). Prowadzone przeze mnie badania oraz dokonywane rekonstrukcje teoretyczne wyraźnie pokazały, że funkcjonowanie osób z dysfunkcją wzroku wiąże się
z pokonywaniem licznych barier, przede wszystkim poznawczych, społecznych
i emocjonalnych. Przełamanie ich jest celem szerokiego spektrum działań z zakresu
rehabilitacji leczniczej, zawodowej, społecznej oraz pedagogicznej. Wyniki badań
socjologicznych, psychologicznych i pedagogicznych jednoznacznie wskazują, że
poznawczo-emocjonalno-społeczne funkcjonowanie człowieka może być wspoma12 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
gane wszechobecnymi we wszystkich dziedzinach życia nowymi technologiami informacyjnymi. Zarówno osobom widzącym, jak i niewidomym i słabowidzącym
komputer i Internet dostarczają wielu możliwości edukacyjnych (są źródłem informacyjnym; umożliwiają jedną kształcenie zdalne, w szczególności – e-learning, pozwalają na wymianę doświadczeń, opinii między uczestnikami procesu nauczaniauczenia się etc.), zawodowych (nowe zawody, telepraca), a także mogą stanowić
formę spędzania czasu wolnego (gry komputerowe, rozwijanie zainteresowań, kontakty towarzyskie). Tyflointernet (Internet dla niewidomych) odgrywa szczególną
rolę wśród osób z dysfunkcją wzroku, ponieważ dostarcza im informacji, zarówno
tych praktycznych, ułatwiających funkcjonowanie społeczne, jak i z zakresu każdej
nieomal dziedziny wiedzy, a także pozwala na samodzielną twórczość oraz zachęca
do samorealizacji i aktywizuje. Tyfloinformatyczny sprzęt komputerowy, czyli monitory i notatniki brajlowskie, screen readery i syntezatory mowy (programowe
i sprzętowe), drukarki brajlowskie, urządzenia lektorskie, powiększalniki i lupy elektroniczne itp. stwarzają niewidomym i słabowidzącym szansę na pełen dostęp do
zasobów komputerowych i internetowych i korzystanie z nich w sposób tożsamy
widzącym.
Moje badania prowadzone w tym zakresie ukazały, iż nowe technologie informacyjne są względnie dostępne dla osób niewidomych, przystępne (ale ich użytkowanie wymaga wsparcia z zewnątrz, zwłaszcza w zakresie początkowej obsługi
urządzeń i oprogramowania udźwiękawiającego) i stają się coraz powszechniej wykorzystywane przez osoby niewidome, na co wskazuje ciągle rosnąca liczba niewidomych użytkowników komputera i Internetu. Niewidomi korzystają z Internetu,
gdyż traktują go jako medium wspomagające ich aktywność edukacyjną. Za stymulujące proedukacyjnie uznają oni przede wszystkim książki elektroniczne, gazety
i czasopisma on-line, encyklopedie i słowniki, a także (w nieco mniejszym stopniu)
portale edukacyjne i radio internetowe. Teleedukacja za pośrednictwem Internetu
stanowi prawdziwe wyzwanie, które chcieliby podjąć w przyszłości. Internet stwarza im szansę na autoedukację i samorealizację życiową, między innymi dzięki
umożliwianiu samodzielnego tworzenia komunikatów medialnych takich, jak strony WWW, uczestnictwo w internetowych dyskusjach (fora, czaty), tworzenie oprogramowania, komponowanie utworów muzycznych, pisanie pamiętników i innych
formach wypowiedzi (między innymi e-mail).
Wykorzystaniu multimediów i Internetu przez niewidomych towarzyszą,
w dużej mierze, pozytywne emocje. Zarówno nowe technologie w ogóle, jak i proces poznawczy, któremu sprzyjają, wspomagają emocjonalne funkcjonowanie osób
z dysfunkcją wzroku. Budują przede wszystkim poczucie niezależności i samodzielności. Korzystanie z komputera i Internetu stanowi chętnie wybieraną przez niewidomych formę spędzania wolnego czasu. Jest to tendencja dotycząca także osób
13 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
widzących. Nowe technologie pozwalają niewidomym zarówno na komunikowanie, jak i przez umożliwienie twórczej działalności, na aktywny i pełny udział
w życiu społecznym, także w obszarze zawodowym. Komputer i Internet są bowiem w znacznym stopniu wykorzystywane przez niewidomych dorosłych w pracy, pod warunkiem, że ona tego wymaga. Nowe technologie informacyjne umożliwiają zdobywanie pracy, podnoszą status i wspierają rozwój zawodowy osób
z dysfunkcją wzroku, dając im tym samym szansę na pełniejsze uczestnictwo w życiu społecznym.
Specyficzne cechy indywidualne, zwłaszcza zainteresowania, wiedza, inteligencja oraz motywacja są warunkiem sprzyjającym korzystania z komputera i Internetu przez osoby niewidome. Z drugiej strony, wykorzystywanie nowych technologii informacyjnych przez osoby niewidome, w ich subiektywnej opinii, wpływa na rozwój instrumentalnych cech osobowości, przede wszystkim takich jak wiedza, umiejętności, doświadczenia. Jednakże związek między korzystaniem
z komputera i Internetu, a kształtowaniem samooceny i wizerunku świata jest niedostrzegalny przez większość niewidomych.
Kolejne moje badania oraz rozważania teoretyczne nad wspomagającą rolą
mediów poświęciłam także innym niepełnosprawnościom (N. Walter, Nowomedialne wspomaganie funkcjonowania dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną
w małej szkole, w: Wrońska M. (red.), Mała szkoła w przestrzeni wirtualnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016, s. 152-164; N. Walter, Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych we wspomaganiu komunikowania
i edukacji dziecka z niepełnosprawnością, w: Krauze-Sikorska H., Klichowski
M. (red.), Świat małego dziecka. Przestrzeń instytucji, cyberprzestrzeń i inne przestrzenie dzieciństwa, Wydawnictwo UAM, 2016 – w druku). Przygotowałam także
artykuł p.t. Medialny wizerunek dzieci w spektrum zaburzeń autystycznych (ASD)
kreowany przez rodziców blogerów („Przegląd Badań Edukacyjnych”, w recenzji).
Współpracując z przedszkolem integracyjnym w Poznaniu (Publiczne Przedszkole nr
130 „Bajkowy Świat”), wraz ze studentami prowadziłam warsztaty dla dzieci z zakresu edukacyjnego wykorzystania komputera oraz zajęcia dla nauczycieli dotyczące wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych do diagnozy i rehabilitacji dzieci z niepełnosprawnościami. Efektem tych działań stał się program zajęć
komputerowych w przedszkolu, opracowany przez mgr Wiolettę Ptak, pedagoga
specjalnego pracującego w przedszkolu, który wsparłam merytorycznie (N. Walter,
Komputer w edukacji przedszkolnej, w: Skrzydlewski W., Dylak W., MediaEdukacja-Kultura. W stronę edukacji medialnej, PTTiME, Poznań-Rzeszów 2012,
s. 427-434). Współpraca z przedszkolem oraz praca z dziećmi w szkole przyszpitalnej
(lata 2003-2006) oraz specjalnej (2011-2012) stały się inspiracją do podjęcia przeze
14 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
mnie studiów uzupełniających: kursu w zakresie pedagogiki leczniczej oraz studiów
podyplomowych z zakresu zintegrowanej edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej.
Przedmiotem moich zainteresowań stały się także wszelkie trudne sytuacje
i etapy życia człowieka oraz rola i znaczenie nowych mediów w ich przypadku.
Przeprowadziłam badania nad możliwościami wykorzystania mediów przez seniorów (N. Walter, Nowe media w życiu człowieka starego, w: Tokaj A. (red.), Starość
w perspektywie studiów pedagogicznych, WSH w Lesznie, Leszno 2008, s. 156-167),
a także nad rosnącą rolą Internetu i zawartych w nim porad oraz prowadzonych
dyskusji w sytuacji narodzin dziecka w rodzinie (N. Walter, Obraz rodzicielstwa
w polskim internecie, czyli co czytają i o czym dyskutują współczesne matki, „Biuletyn Edukacji Medialnej”, Norbertinum, 1/2012, s. 16-26; N. Walter, Wsparcie wychowawcze online, w: J. Morbitzer, E. Musiał (red.) Człowiek - Media - Edukacja,
KTiME, Kraków, 2013, s. 419-427). Dokonując rekonstrukcji teoretycznych oraz badań, stwierdziłam, że przyjście na świat dziecka radykalnie zmienia życie rodziny.
Początkowo trudne kwestie opiekuńcze przekształcają się z czasem w wątpliwości
i problemy wychowawcze. Dostępność informacji w stechnicyzowanym społeczeństwie powoduje, że początkujący rodzice odcinają się od metod wychowawczych
stosowanych przez poprzednie pokolenia, a w ich miejsce pojawiają się nowe wątpliwości i nowe wyzwania. Część sięga po opcję „wychowania instant” (por. S. Jaskulska, 2011) czy „wychowania pop” (por. D. Klus-Stańska, 2010), bazując na popularnych programach telewizyjnych typu „Superniania”. Sporo jest jednak rodziców
wymagających, których nie zadowalają wyłącznie behawioralne koncepcje wychowania. Dostrzegają braki w swojej wiedzy na temat tego, jak mądrze działać, by
rozwój dziecka przebiegał w sposób harmonijny. Pragną optymalnie stymulować
i wspierać swoje potomstwo w dojrzewaniu do bycia wartościowym i w pełni
ukształtowanym człowiekiem. Rosnąca popularność serwisów internetowym o charakterze wspierającym proces wychowania w rodzinie skłoniła mnie do podjęcia
badań nad ich zawartością, jakością oferowanych informacji oraz nad zainteresowaniem rodziców tego typu portalami.
Od tego momentu rozpoczęłam szersze badania i analizy literaturowe nad
wsparciem społecznym online (N. Walter, Internetowa kultura pomagania, w: Jakubowski W., Jaskulska S. (red.), Kultura mediów, ciało i tożsamość – konteksty socjalizacyjne i edukacyjne, Impuls, Kraków 2011, s. 177-187), których zasadniczym
efektem jest monografia: N. Walter, Internetowe wsparcie społeczne. Studium socjopedagogiczne, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 2016.
15 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
EDUKACJA MEDIALNA Z KOMPUTEROWĄ ORAZ E-LEARNING
Drugi obszar moich badań oraz aktywności dydaktycznej i organizacyjnej
związany jest z działalnością statutową Zakładu Technologii Kształcenia, w którym
jestem zatrudniona. Jestem współautorką programów kształcenia specjalności na
kierunku: pedagogika, takich jak: Edukacja medialna i zajęcia komputerowe (studia
I stopnia), Media i promocja edukacji (studia II stopnia), Kształcenie zdalne (studia
I stopnia) czy Edukacja elementarna i informatyka (studia I stopnia). Wraz z innymi pracownikami ZTK prowadzimy badania nad edukacją medialną, informatyczną
oraz kształceniem zdalnym. Także w ZTK powstaje czasopismo „Neodidagmata”,
poświęcone problemom teoretycznym, empirycznym i innowacyjnym współczesnej
edukacji ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień z zakresu: dydaktyki, technologii kształcenia i pedagogiki medialnej, którego jestem sekretarzem naukowym.
Wraz z dr Agnieszką Iwanicką (UAM) i prof. dr hab. Agnieszką KiełkiewiczJanowiak (UAM) w latach 2013-2014 uczestniczyłyśmy w międzynarodowym projekcie: “Media and Information Literacy Policies in Europe” (ANR TRANSLIT and
COST “Transforming Audiences/Transforming Societies”), kierowanym przez prof.
Divinę Frau-Meigs (Sorbona, Paryż), pod patronatem UNESCO oraz Komisji Europejskiej. Celem projektu było opracowanie raportu na temat stanu edukacji medialnej w Europie (a naszym zadaniem w tym projekcie – jej zakresu w Polsce:
A. Iwanicka, N. Walter, A. Kiełkiewicz-Janowiak, Media and Information Literacy
Policies in Poland (2013), ANR TRANSLIT and COST “Transforming Audiences/Transforming Societies”, 2014). W 2016 roku z tymi samymi współautorkami
wzięłam udział w kolejnym projekcie o podobnym celu: „Media literacy in Europe”, kierowanym przez Susanne Nikoltchev (The European Audiovisual Observatory, Partial Agreement of the Council of Europe).
Spotkania i dyskusje akademickie towarzyszące obu projektom zaowocowały
publikacją dotyczącą rosnącej roli organizacji pozarządowych w rozwijaniu i propagowaniu edukacji medialnej w Europie. Zauważyliśmy, że dynamicznie rozwijające
się nowe media, budzą nieustanne dylematy dotyczące zawartości merytorycznej
komunikatów, promowanych wartości, mechanizmów oddziaływania, prywatności,
anonimowości, przekraczania granic moralnych, kształtowania tożsamości czy respektowania norm społecznych. Przygotowanie do świadomego i krytycznego ich
odbioru oraz przygotowanie do posługiwania się nimi jako narzędziami intelektualnymi (W. Strykowski, 1997, W. Skrzydlewski, 1990, 2016) od zawsze było celem
edukacji medialnej. Przeobrażenia gospodarcze i technologiczne wpłynęły na zawartość programów nauczania, eliminując z nich niektóre treści, uznane za wykraczające poza wymagane podstawy (w efekcie edukacja medialna praktycznie zniknęła ze szkół). Powstałą niszę zapełniają inicjatywy dotyczące kreatywnego reali16 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
zowania edukacji medialnej poza murami szkoły. Coraz większą rolę odgrywają tu
organizacje pozarządowe. To właśnie one propagują inicjatywy edukacyjnomedialne, wychodzą poza działania rządowe prowadząc innowacyjne projekty
i analizy dotyczące różnych aspektów korzystania z mediów. To organizacje pozarządowe, idąc za wytycznymi Unii Europejskiej, namawiają poprzez swoje działania do zwiększania świadomości medialnej społeczeństwa, do wzrostu ich medialnych kompetencji (A. Iwanicka, N. Walter, Rola organizacji pozarządowych w edukacji medialnej w wybranych krajach europejskich, w: Ogonowska A., Ptaszek G.
(red.), Edukacja medialna w dobie współczesnych zmian kulturowych, społecznych
i technologicznych, Impuls, Kraków 2015, ss. 171-184).
Edukacja medialna coraz częściej koncentruje się wokół świadomego i efektywnego korzystania z Internetu i innych nowych mediów, także o charakterze społecznościowym. Konieczne stało się prowadzenie badań nad zjawiskami niepokojącymi, które opisałam wraz z A. Iwanicką w kolejnym artykule (A. Iwanicka,
N. Walter, Zagrożenia socjalizacyjne z Internetu, czyli ciemna strona sieci, (w:) Modrzewski J., Matysiak-Błaszczyk A. (red.), Socjalizacja dysocjacyjna w doświadczeniu indywidualnym i społecznym. Inspiracje teoretyczne i próby pedagogicznych
ingerencji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Pedagogiczno-Artystyczny, Poznań-Kalisz 2012, s. 120-138). Nieumiejętne, bezkrytyczne korzystanie z Internetu rodzi pewne zagrożenia socjalizacyjne dla młodzieży. W literaturze oprócz zagrożeń natury intelektualnej (np. obecność szumu informacyjnego,
przekazów niedostosowanych do wieku i możliwości percepcyjnych odbiorcy) i fizycznej (np. pojawienie się wad postawy, pogorszenia się wzroku, obniżenia
sprawności ruchowej), to właśnie zagrożeniom natury socjalizacyjnej poświęca się
najwięcej uwagi. Najczęściej wspomina się o zaburzeniach:

rozwoju społecznego (np. ograniczenie kontaktów międzyludzkich – w tym
rówieśniczych, zaburzenia interpersonalne) ,

rozwoju psychicznego (np. zaburzenia emocjonalne, moralne).
Nieumiejętne korzystanie z zasobów internetowych może sprawić, że będziemy narażeni na takie niebezpieczeństwa jak: pedofilia, oglądanie treści pornograficznych
oraz treści ukazujących przemoc; stawanie się ofiarą nękania poprzez wysyłanie
e-maili i wiadomości z różnego rodzaju komunikatorów, stawanie się ofiarą
oszustw, uzależnienie od Internetu, bycie manipulowanym przez twórców internetowych stron propagandowych lub stron pełnych nienawiści, łamanie prawa.
Jednak nie umniejszając wagi tych zagrożeń, nie można zapomnieć o ogromnym potencjale, jaki sieć posiada, zwłaszcza jeśli chodzi o ładunek informacyjny
oraz wspomaganie procesów uczenia się. Internet jest przestrzenią społeczną, ale
17 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
także edukacyjną. To tu znajduje się szereg istotnych kulturowo publikacji, zarówno
książek, jak i artykułów wybitnych naukowców i literatów, a także audycji radiowych czy telewizyjnych i filmów. To tu powstały platformy, a także światy wirtualne służące kształceniu na odległość, umożliwiające nie tylko jednostronny przekaz
treści (a zatem nauczanie podające), ale też komunikację i współpracę. To tu, wreszcie, powstają grupy osób pragnących wspólnie tworzyć rzeczywistość, kulturę, konsekwentnie i starannie analizować poczynania polityków, wychodzić z inicjatywami społecznymi. Internet pełen jest komunikatów niewłaściwych z punktu widzenia pedagogów, psychologów czy prawników, ale posiada też niezaprzeczalną wartość edukacyjną (N. Walter, Obszary edukacyjnych zastosowań Internetu, „Studia
Edukacyjne”, 23/2012, s. 217-228; N. Walter, Web 2.0 w edukacji jako efekt zmiany
kulturowej, w: Hejwosz D., Jakubowski W. (red.), Kultura popularna – tożsamość –
edukacja, Impuls, Kraków 2010, s. 315-324).
Edukacji medialnej poświęciłam także książkę pod moją redakcją (N. Walter
(red.), Zanurzeni w mediach. Konteksty edukacji medialnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2016). Autorzy artykułów tej monografii dostrzegają znaczenie
mediów we wszystkich dziedzinach działalności człowieka, stąd pierwsza część
książki poświęcona została różnym aspektom edukacji medialnej, w tym kompetencjom medialnym współczesnego człowieka. Druga dotyczy wykorzystania mediów w praktyce edukacyjnej, a trzecia i zarazem ostatnia – mediom jako przestrzeni życia człowieka współczesnego.
Istotnym obszarem edukacji medialnej jest edukacja informatyczna, której
jako Zakład poświęcamy wiele uwagi. W latach 2011-2012 wraz z kilkorgiem
współpracowników uczestniczyliśmy w projekcie Fundacji Wolnego i Otwartego
Oprogramowania: „Strategia Wolnych i Otwartych Implementacji jako innowacyjny model zainteresowania kierunkami informatyczno-technicznymi oraz wspierania
uczniów i uczennic w kształtowaniu kompetencji kluczowych” (nr POKL. 03.03.0400-124/10-00). Efektem naszych prac było zainicjowanie i rozwinięcie kół infotechnicznych w wielu szkołach w Polsce, a także opracowanie strategii nauczaniauczenia się infotechniki, w ramach których powstały materiały metodyczne służące
trenerom zajęć pozalekcyjnych (N. Walter, Przykłady zajęć realizowanych metodą
projektów, [w:] Strategia nauczania-uczenia się infotechniki, red. S. Dylak, S. Ubermanowicz, FWiOO, Poznań 2014, s. 124-128) oraz opracowania teoretyczne (N. Walter, Edukacja pozalekcyjna w ramach kół infotechnicznych, w: S. Dylak, S. Ubermanowicz (red.), Strategia nauczania-uczenia się infotechniki, t. I, Fundacja Wolnego
i Otwartego Oprogramowania, Poznań 2014, s. 86-95; N. Walter, Edukacja pozaszkolna w Internecie, w: S. Dylak, S. Ubermanowicz (red.), Strategia nauczaniauczenia się infotechniki, t. I, Fundacja Wolnego i Otwartego Oprogramowania, Poznań 2014, s. 129-139; N. Walter, Charakterystyka trenerów prowadzących koła info18 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
techniczne, [w:] Strategia nauczania-uczenia się infotechniki, red. S. Dylak, S. Ubermanowicz, Fundacja Wolnego i Otwartego Oprogramowania, Poznań 2014, s. 8083).
W zakresie promowania edukacji z wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych brałam udział w kolejnym projekcie: „eSzkoła – Moja Wielkopolska”, współfinansowanym ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt realizowany był w partnerstwie z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Ogólnopolską Fundacją Edukacji
Komputerowej. Opracowałam w jego ramach materiały dydaktyczne służące m.in.
zdalnej współpracy edukacyjnej.
Jako pełnomocnik Dziekana Wydziału Studiów Edukacyjnych UAM ds.
e-learningu od 2010 roku zajmuję się organizacją kształcenia zdalnego na wydziale.
Do moich zadań należy wspieranie pracowników w zakresie e-learningu, współadministrowanie wydziałową platformą e-learningową oraz opieka nad wydziałową instancją na platformie ogólnouczelnianej, doradztwo w zakresie kursów zdalnych, kierowanie pracowników na szkolenia i kursy specjalistyczne. W latach 20112015 pełniłam też rolę koordynatora ds. e-learningu na Wydziale Studiów Edukacyjnych UAM w ramach projektu: „UAM: Unikatowy Absolwent = Możliwości.
Wzrost potencjału dydaktycznego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza poprzez proinnowacyjne kształcenie w jęz. angielskim, interdyscyplinarność, e-learning, inwestycje w kadry” (nr UDA-POKL.04.01.01-00-019/10-00). Jestem także współautorką
programu kształcenia na specjalności Kształcenie zdalne, która była prowadzona na
WSE w latach 2009-2016. W efekcie mojej działalności powstał artykuł dotyczący
kształcenia kadr specjalizujących się w kształceniu na odległość (N. Walter, Pedagogika 2.0. O potrzebie kształcenia specjalistów z zakresu e-learningu, "Neodidagmata", nr 35/2013, s. 145-150). E-learningu dotyczyła też ekspertyza oraz koncepcja
modyfikacji programów szkolenia zawodowego funkcjonariuszy Służby Więziennej
opartego na zasadach kształcenia modułowego, którą na zamówienie Centralnego
Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu wykonałam wraz z M. Plebańską
(2013).
Edukacji medialnej i informatycznej, a także e-learningowi poświęcone były
konferencje, które współorganizowałam: „Edukacyjne konTeksty Cyberprzestrzeni”,
Poznań, 21.10.2011; VII Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Media a Edukacja”,
Poznań, 5-6.10.2012; VIII Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Nowe media
w edukacji i dla edukacji”, Poznań 28-29.05.2015; IX Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Media a edukacja. Edukacyjne zastosowania nowych mediów”, Poznań 1618.11.2016 (w przygotowaniu). Wyniki moich badań przedstawiłam na 18 konferencjach naukowych. Z pedagogiką i edukacją medialną wiąże się moje członkostwo
19 | S t r o n a
Natalia Walter | A u t o r e f e r a t
w towarzystwach naukowych: Polskim Towarzystwie Technologii i Mediów Edukacyjnych oraz Polskim Towarzystwie Komunikacji Społecznej. W dziedzinie pedagogiki medialnej powstaje także doktorat mgr Anny Michniuk p.t. Nowomedialne
wspomaganie współczesnej szkoły, którego jestem promotorem pomocniczym.
Dalszą pracę naukową zamierzam poświęcić nadal wspomagającej i wspierającej roli nowych mediów, z uwzględnieniem ich znaczenia kompensacyjnego, diagnostycznego i rehabilitacyjnego. Nadal też planuję badania w zakresie pedagogiki
i edukacji medialnej, edukacji komputerowej wraz z dziecięcym programowaniem
oraz e-learningu.
20 | S t r o n a