Diecezja pelplińska

DIECEZJA PELPLINSKA
Pelplin na kartach historii pojawił się 2 stycznia 1274 r., w dokumencie wystawionym w Świeciu przez
księcia pomorskiego Mszczuja (Mestwina) II, syna Mszczuja I i Zwinisławy, córki Mieszka Starego. Książe
wówczas nadał Cystersom wieś zwaną Polplin wraz z obszarem zawartym między rzekami Wierzycą, Jonką
i Węgiermucą.
Od tej pory ziemie Pelplińskie nierozerwalnie złączyły się ze światem duchowym. Pomiędzy XIII i XVI w.
w dolinie nad Wierzycą zakonnicy wznieśli trójnawową świątynię oraz zabudowania klasztorne i
gospodarcze. Jak pisał w swojej kronice Jan Długosz ”Klasztor ten był tak piękny i znakomity ze względu
na wzniesione w nim budowle i mury, że łatwo budził u wszystkich śmiertelnych podziw”.
16 lipca 1821 r. Papież Pius VII bullą „De salute animarum”
powiększył Diecezję Chełmińską i przeniósł stolicę z Chełmży do Pelplina /zostanie stolicą diecezji starały
się Toruń i Chełmno, lecz rząd pruski wybrał Pelplin w obawie, by większe ośrodki miejskie nie stały się
ośrodkami polskiego życia narodowego /. Pelplin oficjalnie stał się siedzibą Biskupów w 1824 r..
Wydarzenia te miały ogromne znaczenie dla niewielkiej wówczas wioski – widać to szczególnie w liczbie
ludności. W 1780 r. Pelplin liczył zaledwie 318 osób, a już w 1855 r. liczba mieszkańców wzrosła do 1300.
Wyższe Seminarium Duchowne założone w Chełmnie w 1630 r., przeniesiono do Pelplina w 1829 r. W
1836 r., dzięki staraniom ówczesnego Biskupa Anastazego Sedlaga, otwarto w Pelplinie Collegium
Marianum -wówczas jedyną na terytorium zaboru pruskiego polską szkołę średnią. Uczono w niej języka i
historii polskiej oraz rozmawiano po polsku Stała się podówczas nie tylko tzw. Niższym Seminarium
Duchownym, lecz także miejscem przygotowania kadry inteligencji dla Polski niepodległej. Obie szkoły
istnieją po dziś dzień i mają swoje siedziby w pocysterskich zabudowaniach sąsiadujących z przepiękną
gotycką bazyliką katedralną. W Pelplinie od 1860 roku działała drukarnia, w której drukowany był
najpierw „Rolnik” a potem w latach 1869 – 1939 „Pielgrzym”. Dziś już nie tylko drukarnia, ale także
wydawnictwo noszą nazwę „Brenardinm”. Jest to jedna z najprężniej działających firm w Pelplinie i
okolicach oraz jedno z największych Wydawnictw na Pomorzu. W 1931 r., kiedy Pelplin liczył 4200
mieszkańców, nadano mu prawa miejskie, a 6 lat później przyznano herb z mitrą.
Wybuch II wojny światowej otworzył najbardziej tragiczny rozdział w historii Pelplina. Seminarium
Duchowne stało się m.in. więzieniem gdzie odbywały się przesłuchania torturowanych więźniów. 20
października 1939 r. po krwawej procesji, która przeszła przez miasto zginęli pelplińscy profesorowie,
kanonicy i pracownicy Kurii jacy znajdowali się na miejscu. Zginęło także kilku świeckich obywateli
Pelplina.
•
•
•
Dzień 7 marca 1945 r. położył kres okupacji hitlerowskiej. Detonacje
przy wysadzaniu mostów przez wycofujące się oddziały niemieckie zniszczyły witraże Katedry, kościoła
parafialnego, kaplic Seminarium i Collegium Marianum. Jedyna bomba, która wpadła do Katedry,
przebiwszy dach sklepienia za ołtarzem głównym, na szczęście nie eksplodowała (do dziś na suficie Katedry
można wciąż dostrzec to miejsce).
25 marca 1992 r. Pelplin stał się Stolicą Diecezji Pelplińskiej. Pierwszym Biskupem Pelplińskim został
ksiądz prof. dr hab. Jan Bernard Szlaga. Dzięki niemu i olbrzymiemu zaangażowaniu jego
współpracowników zabytkowe budowle zostały odrestaurowane a w nim perła architektury Bazylika
Katedralna, która jest drugim, co do wielkości kościołem w Polsce zbudowanym z cegły. Zespół
zabytkowych budowli w Pelplinie, z jedynym w Polsce egzemplarzem Biblii Gutenberga, został odznaczony
Certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej dla najlepszego Produktu Turystycznego roku 2003.
Pelplin nie bez powodu często nazywany jest Kulturową Stolicą Kociewia. Odbywa się tu wiele imprez o
charakterze ogólnopolskim m.in.:
Pomorski Festiwal Poetycki im. ks. Janusza St. Pasierba - odbywa się zawsze w drugiej połowie
lutego. W Festiwalu uczestniczy młodzież z całej Polski. Pierwszy konkurs odbył się w 1995 r.
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej w Bazylice Katedralnej w Pelplinie - po raz
pierwszy festiwal odbył się w 1998 r. Koncerty odbywają się w Bazylice Katedralnej, w każdą środę lipca i
sierpnia o godz. 19:00. W letnie wieczory do Pelplina przyjeżdża śmietanka świata muzyki a wraz z nią
miłośnicy niepowtarzalnego dźwięku pelplińskich organów.
Jarmark Cysterski - odbywa się w Pelplinie zawsze w trzeci weekend września. Wspaniale
zachowane dziedzictwo kulturowe Cystersów oraz niepowtarzalnie wyeksponowana atmosfera
średniowiecznych tradycji sprawiają, że jest jedną z najciekawszych atrakcji turystycznych Pomorza.
Odbywa się tu także szereg imprez regionalnych tj.: Dożynki Gminne, Konkurs Gwary Kociewskiej,
Światło i Dźwięk, Czwartki Poetyckie i festyny oraz pikniki wiejskie.
Na obszarze gminy znajdują się liczne obiekty, pełne unikalnych w skali europejskiej, zabytków
architektury, rzeźby i malarstwa począwszy od średniowiecza aż do czasów współczesnych. Największą
atrakcją turystyczną naszego regionu jest Średniowieczny Pocysterski Zespół Zabytkowy, którego sercem
jest Bazylika Katedralna z przełomu XIII i XVI w., jedno z najwybitniejszych dzieł architektury gotyckiej.
Kryje ona w sobie przepiękny Ołtarz Główny, największy w tej części Europy, a jej barokowe wnętrza
ozdabiają wspaniałe ołtarze z niepowtarzalnym malarstwem wielkich mistrzów: Hermana
Hana,Bartłomieja Strobla i Andrzeja Stecha.
Odrębną atrakcję Pelplina stanowią Muzeum Diecezjalne, Archiwum Diecezji Pelplińskiej oraz Biblioteka
Wyższego Seminarium Duchownego, w których zgromadzono skarby malarstwa, rzeźby Europy
środkowej powstałe na Pomorzu. Najcenniejszym eksponatem jest jedyny w Polsce egzemplarz Biblii
Guttenberga (1453 – 1455) wyróżniający się (spośród 47 zachowanych na świecie) śladem obalonej
czcionki, w oryginalnej, skórzanej oprawie Henryka Costera z XV w.
Turystyczną atrakcją Pelplina i okolic jest także niewątpliwie malowniczy przełom Wierzycy, tereny
nadwiślańskiej doliny Walichnowskiej, kompleksy parkowe ogrodu Biskupiego i Seminaryjnego oraz liczne
pomniki przyrody. W tym miejscu na szczególną uwagę zasługuje Góra Papieska – miejsce, gdzie 06
czerwca 1999 r. papież Jan Paweł II celebrował mszę świętą. Górę ozdabia pamiątkowy, podświetlany
krzyż, droga krzyżowa oraz pomnik.
Największą inwestycją zrealizowaną na naszym terenie jest bez wątpienia budowa Autostrady A1. W
Pelplinie zlokalizowano jeden z węzłów autostrady oraz Obwód Utrzymania Autostrady (OUA). Ponadto w
2010 r. oddano do użytku obwodnicę Miasta Pelplin, która z pewnością usprawni komunikację w obrębie
miasta, w tym znacząco wpłynie na poprawienie jakości przejazdu na szlaku komunikacyjnym droga
krajowa nr 1 – Autostrada A1.
W ofercie inwestycyjnej znajduje się szereg terenów, które dzięki bliskości autostrady A1 stanowią duży
potencjał i możliwości do rozwoju gospodarczego. Dogodna lokalizacja oraz niewielkie ograniczenia
budowlane mogą zagwarantować wysoką pozycję nie tylko na rynku lokalnym.
Diecezja pelplińska – jedna z trzech diecezji obrządku łacińskiego metropolii gdańskiej w Polsce,
historycznie nawiązująca do diecezji chełmińskiej
Aktualnie dominuje pogląd, że początki
diecezji chełmińskiej sięgają 1216 roku, kiedy papież Innocenty III mianował biskupa
misyjnego Chrystiana, którego później nazwano biskupemPrus. Miał on w oparciu o kasztelanie chełmińską
należącą do księstwa mazowieckiego i podlegającego diecezji płockiej prowadzić misję wśród Prusów.
W 1222 r. Konrad I mazowiecki - książę mazowiecki podarował mu ziemię chełmińską, a biskup
płocki Gedko - nadał prawa biskupie. Jednak aż do 1243 trwał spór pomiędzy Stolicą Apostolską a
Chrystianem o podział diecezji w Prusach, zakończony ostatecznym wytyczeniem granic i utworzeniem
diecezji chełmińskiej.
Pierwszym biskupem chełmińskim został dominikanin Heidenryk (Henryk) pochodzący z Górnej Saksonii.
Diecezja wchodziła w skład metropolii ryskiej, co przez 300 lat było kolejnym powodem do zatargów.
W VIII punkcie II pokoju toruńskim stwierdzono: Również, aby można było rozwiać zupełnie poszczególne
chmurki nienawiści i uraz przez zjednoczenie niniejszego pokoju i przymierza, doszliśmy dla dobra pokoju i
zgodziliśmy się między sobą ze wspomnianym najjaśniejszym panem Kazimierzem królem i Królestwem jego
Polskim, żebiskupstwo chełmińskie wróci do kościoła gnieźnieńskiego, a odtąd i nadal będzie
wspomnianemu kościołowi polskiemu i gnieźnieńskiemu jako prymasowskiemu we wszystkim posłuszne i
poddane, a z zakonnego na świeckie z łaski i władzą papieża ma być przemienione, na co zarówno my
Ludwik mistrz, (jak) i komturowie nasi wyraźną daliśmy i dajemy zgodę: (Biskupstwo to), ze swoją diecezją i
wszystkimi grodami, miastami, miasteczkami i twierdzami,
mianowicie Chełmżą, Lubawą, Kurzętnikiem,Wąbrzeźnem i wszystkimi okręgami, szlachtą, wasalami,
wsiami i przynależnościami wszystkimi, pozostanie pod władzą, opieką i obroną wspomnianego pana
Kazimierza króla, i Królestwa jego Polskiego. Nie zostało to jednak zrealizowane.
Także po II pokoju toruńskim w 1466 r. część diecezji pomezańskiej znalazła się w granicach Prus
Królewskich. Tereny te zostały już w XV w. powierzone w administracjębiskupom chełmińskim. Po 1525
r., w wyniku przejścia na luteranizm biskupów pomezańskich, okolice Nowego Miasta i Łasina zostały
całkowicie wcielone do obszaru diecezji chełmińskiej. Pozostałe tereny diecezji pomezańskiej, leżące w
granicach Rzeczypospolitej, a należące do województwa malborskiego, zostały oddane w jurysdykcję
biskupów chełmińskich, choć zachowały tradycyjną nazwę diecezji pomezańskiej. Zostało to oficjalnie
potwierdzone przez kurię rzymską w 1550 i 1601 r.
W 1505 król Aleksander Jagiellończyk proponował wcielenie diecezji do projektowanej archidiecezji
warmińskiej. W 1566 nastąpiła sekularyzacja Rygi i odtąd biskup chełmiński dobrowolnie brał udział w
synodach metropolii gnieźnieńskiej. Odtąd do 1763 roku biskupi chełmińscy używali także tytułu biskupów
pomezańskich (podobnie jak warmińscy używali tytułu biskupów sambijskich).
Ostateczne przyłączenie do Gniezna nastąpiło dopiero w 1821 r., kiedy papież Pius VII bullą De salute
animarum z 16 lipca wytyczył nowe granice diecezji w państwiepruskim. Diecezja chełmińska została
wtedy znacznie powiększona o archidiakonat pomorski, Krajnę oraz okolice Górzna i Działdowa. Stolica
biskupstwa została w 1824 r. przeniesiona do Pelplina.
W diecezji chełmińskiej już przed pierwszą wojną światową działały różne katolickie organizacje
młodzieżowe. Jednak dopiero od 1921 r. zaczęła tworzyć się jednolita struktura, obejmująca siecią
organizacyjną całą diecezję. Ideologia Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej uzupełniała, rozwijała i utrwalała
te wartości, które zaszczepił w młodych ludziach Kościół. Od początku istnienia Stowarzyszenie
wyznaczyło sobie za cel wychowanie młodzieży w duchu katolickim i narodowym, pomijając w swej
działalności wszelkie sprawy polityczne i wpływy partyjne.
Wybuch II wojny światowej otworzył najbardziej tragiczny rozdział w historii diecezji
chełmińskiej. Okupanci niemieccy zamordowali 356 kapłanów diecezjalnych, w tym niemal
wszystkich kanoników pelplińskich oraz profesorów tamtejszego Wyższego Seminarium Duchownego i
słynnego Collegium Marianum[1]. Katedrę w Pelplinie obrabowano i zbezczeszczono, urządzając w niej
szkołę policyjną. Archiwum diecezjalne wywieziono. Również wiele innych kościołów pozamykano,
przeznaczając budynki na inne cele (garaże, kina, magazyny), dokonywano aktów profanacji i złośliwych
zniszczeń (między innymi obiektów sakralnych Kalwarii Wejherowskiej). Używanie języka polskiego
podczas mszy, a nawet spowiedzi, było surowo karane. W dniu 29 listopada 1939 r. Stolica
Apostolska mianowała niemieckiego biskupa Gdańska Karola Marię Spletta administratorem diecezji
chełmińskiej (pod nieobecność biskupa Wojciecha Okoniewskiego, który po wybuchu wojny zbiegł za
granicę)[1], co stało się bez konsultacji z polskim rządem, a zatem z pogwałceniem zapisów obowiązującego
konkordatu.
25 marca 1992 papieżJan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae populus zmienił nazwę diecezji chełmińskiej
na pelplińską i włączył ją w skład nowoutworzonej metropolii gdańskiej. Zreorganizowana została również
struktura diecezji. W jej skład weszła część dekanatów dawnej diecezji chełmińskiej, archidiecezji
gnieźnieńskiej i diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Łącznie diecezja pelplińska składa się z 30 dekanatów i
285 parafii.
Diecezja pelplińska historycznie nawiązuje do diecezji chełmińskiej którą utworzono 29 lipca 1243. Przez
prawie 580 lat stolicą diecezji była Chełmża. 16 lipca 1821 papieżPius VII bullą De salute
animarum powiększył diecezję chełmińską i przeniósł jej stolicę z Chełmży do Pelplina. Już wcześniej
biskupi rezydowali w Pelplinie, a w 1829 przeniesiono tu seminarium duchowne. Kolejnej przebudowy
struktur diecezji dokonał 28 października 1925 bullą Vixdum Poloniae unitas papież Pius XI wytyczając
nowe granice diecezji.
W okresie od 7 do 9 lipca 1959 w Pelplinie odbył się Synod Diecezji Chełmińskiej, natomiast 22
kwietnia 1960 erygowana została przez papieża Jan XXIII kapituła kolegiackaw Chełmnie. Od 23
października 1960 w diecezji odbywała się peregrynacja kopii obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, która
trwała do 29 października 1961. Po zakończeniu peregrynacji obraz Matki Boskiej Częstochowskiej
przekazano w Chojnicach diecezji gorzowskiej. 1 listopada 1964 papież Paweł VI erygował kapitułę
kolegiackąkamieńską.
25 marca 1992 bullą Totus Tuus Poloniae populus papież Jan Paweł II dokonał reorganizacji administracji
Kościoła w Polsce. W jej wyniku diecezja chełmińska została przemianowana na diecezję pelplińską i
zreorganizowana co do struktury. Weszła wraz z nowopowstałą diecezją toruńską w skład
nowoutworzonej metropolii gdańskiej. W wyniku reorganizacji większość byłej diecezji (chełmińskiej)
pozostała w diecezji pelplińskiej, a część włączono do diecezji toruńskiej (w której znalazła się między
innymi była stolica diecezji – Chełmża). Pierwszym biskupem pelplińskim mianowany został
dotychczasowy biskup pomocniczy chełmiński Jan Bernard Szlaga, a biskupem pomocniczym przeniesiony
z diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej biskup Piotr Krupa.
20 października 1992 erygowana została kapituła kolegiacka w Kartuzach, a 5 grudnia tego roku rozpoczęła
się I sesja Diecezjalnego Synodu Plenarnego w Pelplinie. 11 marca 1993 papież Jan Paweł II
nadał kościołowi pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Chojnicach tytuł bazyliki mniejszej.
Historycznym wydarzeniem w dziejach diecezji była wizyta papieża Jana Pawła II w Pelplinie, która miała
miejsce 6 czerwca 1999. Dokładnie rok później, 6 czerwca 2000zakończony został uroczyście I Synod
Diecezjalny, a 18 października tego samego roku bp Jan Bernard Szlaga erygował kapitułę kolegiacką w
Koronowie. 5 marca 2011 koronowska kolegiata pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny została
ogłoszona przez papieża Benedykta XVI bazyliką mniejszą.
15 września 2011 papież Benedykt XVI przyjął rezygnację biskupa Piotra Krupy z urzędu biskupa
pomocniczego w związku z osiągnięciem przez niego wieku emerytalnego.24 marca 2012 mianował ks.
Wiesława Śmigla biskupem pomocniczym diecezji. Sakrę biskupią ks. Wiesław Śmigiel przyjął w katedrze
pelplińskiej 21 kwietnia 2012. Głównym konsekratorem był abp Sławoj Leszek Głódź, a
współkonsekratorami abp Henryk Muszyński i bp Andrzej Suski. W konsekracji z powodu stanu zdrowia
nie uczestniczył biskup pelpliński Jan Bernard Szlaga, który kilka dni później, 25 kwietnia 2012 zmarł w
szpitalu w Starogardzie Gdańskim. Na czas sedewakancjiadministratorem diecezji został bp. Wiesław
Śmigiel. 27 października 2012 Benedykt XVI mianował nowego biskupa diecezjalnego. Został nim
dotychczasowy biskup pomocniczy archidiecezji gdańskiej Ryszard Kasyna. Nowy biskup kanonicznie
objął diecezję 1 grudnia 2012, a tydzień później 8 grudnia 2012 odbył uroczysty ingres do katedry
pelplińskiej.
Dekanaty
Diecezja pelplińska składała się od 25 marca 1992 z dekanatów z dawnych diecezji: chełmińskiej,
koszalińsko-kołobrzeskiej oraz z jednego dekanatu archidiecezji gnieźnieńskiej. 10 marca 2004 w związku z
powstaniem diecezji bydgoskiej wyłączono z diecezji pelplińskiej kilka dekanatów i utworzono nowe.
Obecne diecezja składa się z 30 następujących dekanatów: Borzyszkowy, Brusy, Bytów, Chojnice, Czersk,
Człuchów, Gniewino, Gniew, Główczyce, Starogard Gdański, Jeżewo, Kamień Krajeński, Kartuzy,
Koronowo, Kościerzyna, Lębork, Lubiewo Nowe nad Wisłą, Pelplin, Rytel, Sierakowice, Skarszewy,
Skórcz, Stężyca, Świecie nad Wisłą, Tczew, Tuchola, Zblewo, Łeba, Łupawa.
Sanktuaria
1. NMP Królowej Krajny w Byszewie
2. Bł. Daniela Brottier w Chojnicach
3. świętego Wojciecha w Gorzędzieju
4. Matki Bożej Bolesnej w Kościerzynie
5. Matki Bożej Królowej Rodzin w Kościerzynie
6. Świętego Jakuba Apostoła w Lęborku
7. Matki Bożej Pocieszenia w Lubiszewie
8. Matki Bożej Królowej Pomorza i Matki Jedności w Piasecznie
9. Matki Kościoła w Płochocinie
10. NMP Królowej Kaszub w Sianowie
11. Matki Bożej Częstochowskiej w Świeciu
12. Matki Bożej Uzdrowienia Chorych w Topolnie
13. Kalwaryjskie w Wielu
14. Matki Bożej Szkaplerznej w Zamarte
Kalwarie
1. Kalwaria Wejherowska (1649-1655)
2. Kalwaria Wielewska (1915-1927)
Dane statystyczne (2007)
Liczba wiernych ok. 800 000
Liczba kapłanów; 568
Powierzchnia: 13,361 km²
Liczba parafii: 285
Patroni
Święty Wawrzyniec (zm. 10 sierpnia 258 w Rzymie) – diakon i męczennik chrześcijański, święty Kościoła
katolickiego wymieniany w modlitwie eucharystycznej Kanonu rzymskiego. Z jego życia znamy bardzo
mało faktów. Prawdopodobnie pochodził z niewielkiej osady Loret niedaleko
miasta Huesca w Hiszpanii. Tradycja mówi o jego męczeńskiej śmierci w Rzymie na via Tiburtina, na
rozżarzonej do czerwoności kracie (ruszcie), która w ikonografii stanowi jego atrybut (kilka dni przed nim
śmierć za wiarę, przez ścięcie, ponieść miał jego zwierzchnik, papież Sykstus II, z 4 innymi diakonami).
Przed śmiercią od Wawrzyńca, który zarządzał dobrami materialnymi, zażądano wydania skarbów kościoła.
Zgodnie z tradycją, Wawrzyniec zdążył uratować np. Graal, który wysłał w tajemnicy swoim rodzicom
do Hiszpanii[1].
Niezwykłe okoliczności męczeństwa, sprawiły iż jego kult szybko się rozwijał już u schyłku starożytności.
W średniowieczu był jednym z najpopularniejszych świętych. Kult św. Wawrzyńca upowszechniał się
począwszy od IV wieku. Jeden z najdawniejszych formularzy liturgicznych, zwany sakramentarzem
leoniańskim, posiada kilkanaście różnych tekstów na uroczystość św. Wawrzyńca. Kult Wawrzyńca był
bardzo popularny m.in. na terenach państwa Krzyżackiego.
Wawrzyniec jest czczony jako patron ubogich, piekarzy, kucharzy, bibliotekarzy. Uważano, że chroni od
pożarów i pomaga w chorobach reumatycznych i w poparzeniach. Według legendy miał schodzić co piątek
do czyśćca, by wybawić choćby jedną duszę. Św. Wawrzyniec jest patronem diecezji pelplińskiej oraz
miast: Sępólna Krajeńskiego,Słupcy i Wodzisławia Śląskiego. Świety Wawrzyniec patronuje też
przewodnikom sudeckim oraz ratownikom GOPR[2][3][4].
Atrybuty
Przedstawiany jest w dalmatyce; najczęściej trzyma kratę (ruszt), na której był męczony i gałązkę palmy,
jako symbol swego męczeństwa. Może też występować z Ewangelią i krzyżem, a także z torebką na
pieniądze, z której rozdawał je ubogim.
Imię Wawrzyniec było stosunkowo często spotykane w Polsce. Jego odpowiednikiem w języku łacińskim
jest imię Laurencjusz, którego żeńska odmiana – Laura stała się popularniejsza w Polsce.
Na planie rusztu (kraty) św. Wawrzyńca zbudowany został przez Filipa II Eskurial. Jego imię
nosi najważniejsza rzeka Kanady oraz Zatoka Świętego Wawrzyńca.
Święty Bernard z Clairvaux
Bernard z Clairvaux, Bernard de Fontaine (ur. 1090 w Fontaine-lès-Dijon we Francji, zm. 20
sierpnia 1153) – brat bł. Humbeliny, zakonnik cysterski, od 1115 opat klasztoru w Clairvaux (obecnie
w Longchamp-sur-Aujon), doktor Kościoła, filozof, uczony, wpływowy teolog XII wieku zwany Doktorem
Miodopłynnym (łac. Doctor Mellifluus), twórca spekulatywnej mistyki, arcybiskup elekt
Mediolanu (1135), święty Kościoła katolickiego, anglikańskiego i ewangelickiego.
Odgrywał dużą rolę polityczną jako propagator, intelektualista i organizator II krucjaty.
Urodził się w rodzinie arystokratycznej, na zamku Fontaine koło Dijon. Miał pięciu braci i jedną siostrę.
W 1112 roku został mnichem w pobliskim klasztorze cystersów wCîteaux i przekonał do tego samego
pięciu swoich braci, z których jeden zdążył już wcześniej założyć rodzinę, a także wuja i trzydziestu innych
mężczyzn. Trzy lata później założył klasztor cystersów w Clairvaux i został jego pierwszym opatem. W tym
samym roku otrzymał święcenia kapłańskie. Nazwa klasztoru pochodzi od nazwy kotliny położonej na
terenie Szampanii Clara Vallis, czyli Jasna Dolina. Nastąpił wówczas wielki rozkwit tego klasztoru, dzięki
czemu szybko powstały następne (w liczbie stu sześćdziesięciu ośmiu). Bernard zreformował
macierzystą regułę zakonną, kładąc większy nacisk na kontemplację. Znany był też ze swej miłości
do Matki Bożej, którą zwykł pozdrawiać w Kościele słowami: „Ave Maria!”. Legenda głosi, iż któregoś
razu odpowiedziała mu ona: „Salve Bernarde!”. Miał znaczny wpływ na rozwój kultu maryjnego i
mariologii w średniowieczu, czego oddziaływanie trwa do dziś.
Bernard z Clairvaux stał się słynny dzięki przypisywanym mu cudom, talentowi oratorskiemu, wiedzy
filozoficznej, silnej osobowości i duchowości. Był doradcą książąt, biskupów i papieży. Był zwolennikiem
uprawiania teologii kontemplatywnej w klasztorach, w harmonii z żywą wiarą, nie zaś czysto racjonalnej,
skupionej na dedukcjachlogicznych, do której skłonność mieli teologowie w szkołach katedralnych. Stąd
m.in. jego spory z teologami scholastycznymi, choćby z Piotrem Abelardem. Przypisuje mu się autorstwo
reguły zakonu Templariuszy.
W czasie walki o tron papieski między papieżem Innocentym II a antypapieżem Anakletem II jego
rozstrzygnięcie wsparte przez Norberta z Xanten przechyliło szalę na rzecz Innocentego II.
Na prośbę papieża Eugeniusza III rozpoczął w roku 1146 działalność zmierzającą do zorganizowania II
wyprawy krzyżowej. Kazanie wygłoszone w Vézelay wzbudziło w całej Francji wielki entuzjazm. Wkrótce
utworzyły się armie ochotników w Lotaryngii, Flandrii i Niemczech, dołączył też król Francji, Ludwik VII
Młody. Krucjata skończyła się klęską, co spowodowało ogromne rozczarowanie Bernarda.
Zmarł w swoim macierzystym klasztorze w wieku 63 lat.
Bernard był mistrzem życia mistycznego. Jako teolog czerpał z teologii Augustyna z Hippony oraz Ojców
greckich.
Szczególnie wysoko oceniana jest jego refleksja antropologiczna. Bernard komentował wyrażenie z Księgi
Rodzaju 1,26, mówiące o stworzeniu człowieka na obraz i podobieństwo Boga. Najważniejszym elementem
tworzącym obraz Boży w człowieku jest jego wolność – wolność od konieczności, oraz wolność od
przymusu. Obraz ten zachowuje w sobie także człowiek w stanie grzechu, gdyż także on, choć w sposób
ograniczony i osłabiony, poprzez wolę zjednoczoną z rozumem aż do końca życia posiada zdolność wyboru
(por. De gratia et libero arbitrio 3,6; PL 182, 1004D). Podobieństwo człowieka do Boga polega na tym, że
pragnie on dóbr wyższych (łac. appetens supernorum). Jednak człowiek, w wyniku grzechu pierworodnego,
z własnej woli odwrócił się od spraw Bożych i zwrócił ku dobrom ziemskim. Zachowując obraz utracił
podobieństwo Boga. Jego dusza stała się niepodobna do Boga (łac. anima dissimilis Deo) i też niepodobna
do siebie – bo obraz, który jest niewierny wobec prawzoru, nie jest też podobny do siebie (Sermones super
Cantica Conticorum 80-82; PL 183, 1166D-1180D)[1].
Najbardziej znane dzieło Bernarda to Komentarz do Pieśni nad pieśniami. Pisał także dzieła o
charakterze apologetycznym i dogmatycznym. Na drodze poznawania Bogapierwszeństwo dawał miłości,
jako tej która pozwala objąć prawdy niepoznawalne rozumem. Pisał o tym w traktacie O poznawaniu Boga:
„Przyczyną kochania Boga jest sam Bóg, a miarą – kochać bez miary”.
Tytuł „doktora miodopłynnego” zyskał dzięki porywającemu słuchaczy charakterowi swych homilii. Matki
odwodziły swych synów od słuchania Bernarda, by poruszeni jego kazaniami nie zechcieli wstąpić do
cystersów. Takie wypadki zdarzały się bowiem nader często. Papież Pius XII poświęcił mu swą encyklikę
pod tym tytułem: Doctor Mellifluus(1953)[2].
Bernard został zaliczony w poczet świętych w 1174 przez Aleksandra III, a w roku 1830 ogłoszono
go doktorem Kościoła.
W 1953 Pius XII wydał ku jego czci encyklikę zaczynającą się od słów Doktor miodopłynny.
Patronat
Jest patronem: Burgundii, Ligurii, Genui, Gibraltaru, Pelplina, cystersów i pszczelarzy.
Jest również orędownikiem podczas klęsk żywiołowych, sztormów oraz w godzinę śmierci.
Dzień obchodów
Jego wspomnienie lub święto liturgiczne w Kościele katolickim i anglikańskim obchodzone jest w dzienną
rocznicę śmierci (20 sierpnia). Kościół ewangelicki wspomina św. Bernarda 19 lub 20 sierpnia.
W polskim Kościele wspomnienie jest obowiązkowe[3].
Ikonografia
W sztuce znany jest motyw Lactatio Bernardi wyobrażający legendę o św. Bernardzie, według której
podczas modlitwy objawiła się Maryja, a z jej piersi wypłynęło mleko. W ikonografii przedstawiany jest w
stroju cysterskim.
Jego atrybutami są m.in.: księga, krzyż opacki, krucyfiks, Matka Boża z Dzieciątkiem, narzędzia Męki
Pańskiej, pióro pisarskie, różaniec, trzy infuły u stóp, rój pszczeli, ul.