Kognitywistyka: tworzenie pojec i rozumowanie Traktat o pogłoskach

Transkrypt

Kognitywistyka:
tworzenie pojęć i rozumowanie
Traktat o pogłoskach
Mariusz Urbański
Instytut Psychologii UAM
[email protected]
Plan
1
Definicje pogłoski
2
Typologie pogłosek
3
Sytuacje pogłoskotwórcze
4
Rosja, Ukraina i gaz
5
Tworzenie i rozpowszechnianie pogłosek a teorie spójności poznawczej
6
Zdolność niewiedzenia
amu
kognitywistyka, rok V (IP UAM)
K:TPiR
2 / 44
Cel
Pokażemy, że odpowiedzi na pytania:
skąd się biorą pogłoski,
kiedy są tworzone,
dlaczego ludzie angażują się w ich rozpowszechnianie,
jakie cele pragną za ich pomocą realizować
udzielane przez tworzone od stu lat teorie pogłosek dobitnie wskazują na
ścisły związek z abdukcją pewnych zadań realizowanych za pomocą
pogłosek.
amu
K:TPiR
3 / 44
Rumour, nie gossip
Pogłoska (rumour )
Akt komunikacji społecznej, którego treścią są „prywatne” hipotezy,
opisujące funkcjonowanie świata, a dokładniej sposoby nadawania sensu
rozmaitym zjawiskom, co ma wspomagać radzenie sobie z różnymi lękami i
stanami niepewności [25–27]. Mogą dotyczyć ludzi, rzeczy, zdarzeń bądź
zjawisk; w większym niż plotki stopniu należą do przestrzeni publicznej
[30].
Plotka (gossip)
Plotka w większym stopniu niż pogłoska ma charakter dość intymnej [9]
„wiedzy dla wtajemniczonych”: przekazywana jest zwykle między ludźmi,
których łączy wspólna historia bądź zainteresowania. Plotki zwykle za swój
przedmiot mają ludzi, a służą tyleż rozrywce, ile ustanawianiu zwyczajów
społecznych [15]; w niewielkich społecznościach plotki i plotkowanie pełnią
rolę wychowawczą [11; 12].
K:TPiR
amu
4 / 44
Definicje
Knapp [18]
Pogłoska jest narzędziem nieformalnej komunikacji społecznej, tak jak
mity, legendy czy żarty dotyczące bieżących wydarzeń. Od mitu i legendy
odróżnia ją nacisk kładziony na aktualność. Humor z kolei ma za zadanie
wywoływać śmiech, pogłoska natomiast domaga się wiary.
Allport i Postman [2]
Pogłoska jest twierdzeniem przedstawianym „na wiarę”, przekazywanym
między osobami zwykle w formie ustnej*, bez wystarczających dowodów
prawdziwości
*Od 1947 r. technologie komunikacyjne nieco się rozwinęły.
amu
K:TPiR
5 / 44
Definicje, c.d.
Bordia i DiFonzo [5]
Pogłoski charakteryzowane są przez: (a) sytuacyjny i motywacyjny
kontekst ich powstawania (sytuacje wieloznaczne, niebezpieczne bądź
potencjalnie niebezpieczne), (b) funkcje, jakie pełnią (nadawanie sensu
oraz zarządzanie zagrożeniami), (c) ich przedmiot (niezweryfikowane i
instrumentalnie istotne informacje).
Co ciekawe, większość badań nad tworzeniem i rozprzestrzenianiem
pogłosek koncentruje się na jednym z dwóch obszarów: pogłosek
związanych z wojną (od drugiej wojny światowej po drugą interwencję w
Iraku) oraz pogłosek funkcjonujących w świecie współczesnych korporacji.
amu
K:TPiR
6 / 44
Zasady podziału
Zawartość treściowa pogłosek.
Ich etiologia.
Motywy bądź cele generowania pogłosek.
amu
K:TPiR
7 / 44
Knapp, Allport i Postman
Knapp:
Pogłoski wyrażające myślenie życzeniowe (pipe dream rumors):
Japońskie zasoby ropy są na wyczerpaniu, więc wojna rychło się
skończy.
Pogłoski wyrażające obawy i lęki (bogie rumors):
Japończycy znów zaatakują znienacka. (Zwłaszcza tuż po Pearl
Harbour)
Pogłoski nastawione na generowanie agresji (wedge driving rumors):
Amerykańscy katolicy usiłują unikać poboru do wojska.
Allport i Postman:
Pogłoski antycypujące (homestretchers):
Prezydent wygłosi wkrótce ważne orędzie w sprawie wojny.
Zarząd ogłosi reorganizację przedsiębiorstwa (i zwolnienia) [21].
amu
K:TPiR
8 / 44
Peterson i Gist [22], oprócz innych pomysłów
Pogłoski spontaniczne (nieintencjonalne):
pojawiają sie „naturalnie”, niejako same z siebie, w czasie kryzysu
badź w innych warunkach, w których występuje nadmiar czynników
stresogennych, brak zaufania i niepewność co do tego, w jaki sposób
sytuacja się rozwinie; wybuchają gwałtownie i równie szybko zanikają
[28].
Pogłoski zaplanowane (intencjonalne):
często tworzone są z motywów makiawelicznych, zwłaszcza w
grupach, w których panuje duża konkurencja między ich członkami.
amu
K:TPiR
9 / 44
Zadania poznawcze realizowane za pomocą pogłosek [31]
Wyjaśnianie zdarzeń czy zjawisk zaskakujących bądź niezrozumiałych
– takich, co do których nie wiadomo, skąd się biorą albo czemu służą.
Taką funkcję pełnić może np. pogłoska, w myśl której wysokie (zawsze
za wysokie) ceny paliw na stacjach benzynowych spowodowane są
zmową rafinerii i koncernów naftowych, które, łamiąc zasady uczciwej
konkurencji, chcą w ten sposób osiągać jak największe zyski.
Zapowiadanie wydarzeń, co do których zaistnienia nie ma pewności.
Taką rolę pełniła np. pogłoska, która pojawiła się przed
przystąpieniem Polski do UE, w myśl której po akcesji drastycznie
wzrosnąć miały w Polsce ceny żywności, w szczególności cukru.
amu
K:TPiR
10 / 44
Zadania poznawcze realizowane za pomocą pogłosek [31],
c.d.
Uzasadnianie, na przykład, podjęcia określonych działań albo
usprawiedliwienia działań innych podmiotów. Taką rolę pełniły
choćby, niepotwierdzone a uporczywie rozpowszechniane w latach
2002–2003, informacje o posiadaniu przez Irak broni masowego
rażenia, stanowiące jeden z argumentów na rzecz podjęcia interwencji
w marcu 2003 roku przez wojska amerykańskie i brytyjskie.
Opisywanie świata (bądź jego alternatywnej wizji), bez wyjaśniania
bądź zapowiadania czegokolwiek. Taki charakter miały np. pogłoski o
losach niektórych przywódców III Rzeszy, po rzekomej ucieczce przed
wojskami aliantów, żyjących przez długie lata w Irlandii bądź w
Argentynie.
amu
K:TPiR
11 / 44
Zadania poznawcze realizowane za pomocą pogłosek [31],
c.d.
Rzecz jasna często zdarza się tak, że jedna i ta sama pogłoska służy nie
jednemu, ale kilku celom naraz, albo że różne jej elementy służą różnym
celom, stąd też mowa tu tylko o typologii (która nb. charakteryzuje tylko
zadania poznawcze realizowane za pomocą pogłosek; za pomocą pogłosek
można realizować również zadania o innym charakterze).
Pogłoski:
eksplanacyjne,
predykcyjne,
uzasadniające,
opisowe.
amu
K:TPiR
12 / 44
Abdukcja?
Podmiotowość?
Tak, choć nieco rozmyta. Ale interesują nas zadania poznawcze,
realizowane za pomoca tworzenia i przekazywania pogłosek zawsze
przez konkretne osoby.
Związki inferencyjne?
Z pewnością nie w przypadku każdego zadania poznawczego,
realizowanego za pomocą pogłosek, są one niezbędne. Mój udział w
szerzeniu pogłoski może polegać na prostym jej przekazywaniu, bez
angażowania jakiegokolwiek procesu przetwarzania informacji, nie
mówiąc już o ich, choćby prowizorycznej, akceptacji. Pamiętajmy
jednak, że uzasadnianie wniosku rozumowania przez jego przesłanki
może mieć bardzo różny charakter i że brak uzasadnienia racjonalnego
(w jakimkolwiek rozsądnym sensie racjonalności) nie jest
równoznaczne z jego brakiem z subiektywnego punktu widzenia
rozumującego podmiotu. Innymi słowy, rozumowania logicznie
bezwartościowe są mimo wszystko rozumowaniami.
K:TPiR
amu
13 / 44
Abdukcja?
Zatem: nie chodzi o wykazanie, że tworzenie pogłosek i procesy związane z
ich szerzeniem mają charakter rozumowań abdukcyjnych. Chodzi
natomiast o wykazanie, że w niektórych przynajmniej zadaniach
poznawczych, realizowanych za pomocą pogłosek przez osoby
uczestniczące w ich tworzeniu i rozpowszechnianiu, w sposób istotny
obecne są pewne komponenty abdukcyjne.
amu
K:TPiR
14 / 44
czyli sprzyjające powstawaniu i rozpowszechnianiu pogłosek.
„W ciągu trwających od stu lat badań na pogłoskami ukształtowało się
centralne założenie, że wieloznaczne sytuacje tworzą próżnię, którą
pogłoska wypełnia” [10].
Ujęcie psychologiczne [1; 18]: pogłoski mają swą genezę w potrzebach i
zainteresowaniach poszczególnych osób. Udział w ich tworzeniu
i rozpowszechnianiu często służy podniesieniu niskiej samooceny [16]
i równie często ma podłoże neurotyczne [19].
Ujęcie socjologiczne [23; 24; 29]: na tworzenie pogłosek istotny wpływ ma
oddziaływanie norm grupowych, poczucie przynależności do grupy,
tożsamość grupowa czy wreszcie współdzielony obraz rzeczywistości.
Tworzenie i przekazywanie pogłosek jest rutynowym sposobem, w jaki grupy
społeczne „oswajają” ważne dla nich a niejasne bądź wieloznaczne sytuacje
i zdarzenia; pogłoska – „improwizowana informacja” – z punktu widzenia
porządku społecznego nie musi wcale być zjawiskiem negatywnym, tak jak
amu
nie musi też być ani irracjonalna, ani fałszywa.
K:TPiR
15 / 44
Basic Law of Rumour [1]
Siła pogłoski (R) zależy wprost proporcjonalnie od wagi tematu z punktu
widzenia zainteresowanej osoby (i) oraz wieloznaczności dostępnych
danych dotyczących owego tematu:
R ∼i ×a
A do tego, odwrotnie proporcjonalnie, od „zmysłu krytycznego” osoby
zaangażowanej w przekazywanie pogłoski, od jej inteligencji, odporności na
sugestię itp [6].
(Przy czym „prawo” to bazuje wyłacznie na analizie pojęciowej i nie należy
traktować go jako zależności potwierdzonej empirycznie.)
amu
K:TPiR
16 / 44
Prasad
Typowa sytuacja pogłoskotwórcza charakteryzuje się następującymi
cechami:
jest źródłem niepokoju (bądź innych negatywnych emocji),
jest nowa bądź nietypowa,
zawiera wiele aspektów nieznanych osobie, która w niej uczestniczy,
występują w niej elementy nieweryfikowalne, a ponadto
wzbudza grupowe zainteresowanie.
4 wymiary:
1
emocjonalny: lęk, obawa;
2
poznawczy: brak pewności, niewiedza;
3
kulturowy: poszukiwanie sensu w kulturowo zakorzenionych
wierzeniach i mitach;
4
społeczny: poczucie przynależności do grupy, wytwarzane przez
wspólne znalezienie się w określonej sytuacji.
K:TPiR
amu
17 / 44
Bordia i DiFonzo [4]
Pogłoski powstają i są rozpowszechniane wówczas, gdy ludzie są niepewni
i pełni obaw co do zdarzeń, które uważają za istotne, a pogłoska wydaje
się oferować ich wiarygodne wyjaśnienie.
Trzy psychologiczne motywacje rozprzestrzeniania pogłosek:
poszukiwanie faktów,
budowanie relacji międzyludzkich,
poprawianie własnego wizerunku.
Wszystkie trzy motywacje obecne są w każdej sytuacji pogłoskotwórczej,
choć zwykle jedna bądź dwie z tych motywacji dominują.
amu
K:TPiR
18 / 44
„Zimne” vs „gorące”.
Formowanie spójnego obrazu świata:
Pogłoski mogą służyć utrzymywaniu bądź przywracaniu takiej spójności
zagrożonej przez pojawienie się zjawisk zaskakujących lub
niezrozumiałych.
Celem pogłoski może być modyfikacja obrazu świata, dokonywana
jednak w taki sposób, by obraz wzbogacony o nowe, dostarczane przez
tę pogłoskę informacje pozostał spójny (co może wymagać rewizji
niektórych jego elementów).
Dwa wymiary spójności:
1
2
wyznaczany przez poziom osobistego zaangażowania osób
uczestniczących w tworzeniu i przekazywaniu pogłoski, związany ze
zjawiskiem, którego pogłoska dotyczy (np. emocjonalny stosunek do
przedmiotu pogłoski);
związany z występowaniem informacyjnych luk, czyli z brakiem wiedzy
o sytuacji, której pogłoska dotyczy (teorie spójności poznawczej:
równowagi poznawczej [17], dysonansu poznawczego [3; 13], teoria
potrzeby domknięcia poznawczego [20]).
K:TPiR
amu
19 / 44
Pogłoski eksplanacyjne
Mają dostarczać zainteresowanemu podmiotowi przekonującej odpowiedzi na
pytania typu: „dlaczego stało się tak a tak?”, „ jak do tego doszło?”, „po
co?”, „cui prodest?”.
Niemożność uzyskania odpowiedzi na owe pytania opartych na bieżących
zasobach podmiotu jest dla prowizorycznej choćby akceptacji pogłoski
czynnikiem co prawda istotnym, ale nie konstytutywnym: akceptacja
pogłoski może być z punktu widzenia podmiotu mniej kosztowna niż próby
ewentualnego samodzielnego ustalania przyczyn bądź celów zjawisk
będących jej przedmiotem („poznawcze lenistwo” podmiotu).
Odpowiedź przekonująca to przede wszystkim taka, która jest możliwie
najbardziej spójna z dotychczasowymi przekonaniami podmiotu: jeśli w ogóle
jestem zainteresowany przedmiotem pogłoski, będę gotów rozważać jako
wiarygodną pogłoskę wysoce spójną z moimi przekonaniami (choć zawsze
istnieje możliwość, że pogłoska nieść będzie treści tak atrakcyjne, że aby
móc je w sposób spójny włączyć do zbioru swoich przekonań, będę skłonny
dokonać jego rewizji, a nie prostego rozszerzenia).
amu
K:TPiR
20 / 44
Rosja, Ukraina i gaz
W ramach kolejnej odsłony sięgającej początku lat 90-tych „zimnej wojny
gazowej” 1. stycznia 2009 r. rosyjski Gazprom wstrzymał dostawy gazu
przeznaczonego dla Ukrainy. Dostawy tranzytowe dla państw UE po kilku dniach
również zostały wstrzymane. Oficjalnym powodem były spory dotyczące ustalenia
wysokości opłat za gaz (a także spłat rozmaitych odsetek i kar umownych) i opłat
tranzytowych (szczegółowe kalendarium konfliktu, choć pisane wyłacznie z
rosyjskiej perspektywy, znaleźć można pod adresem
http://www.gazpromukrainefacts.com/content/timeline).
Nie interesuje nas pogłębiona analiza przyczyn i skutków konfliktu, jego implikacji
dla sytuacji gospodarczej i politycznej w regionie i wynikających zeń wniosków
dotyczących polityki energetycznej państw europejskich. Pewnej naiwności
przedstawionych dalej interpretacji nie należy traktować jako ich wady, interesuje
nas bowiem nie tyle prawda, ile sposób jej zasłaniania: zajmiemy się wyłącznie
informacjami dostępnymi opinii publicznej, a zatem nie faktami, a sposobami ich
przedstawiania przez strony konfliktu.
amu
K:TPiR
21 / 44
Interpretacje
Protagoniści konfliktu (czyli Gazprom i władze rosyjskie z jednej, a
Naftohaz Ukrainy i władze ukraińskie z drugiej strony) usilnie starali się nie
tyle przekonać opinię publiczną do swoich racji, ile zaoferować od razu
spójne interpretacje wydarzeń, całościowe „pakiety informacyjne”
formułowane w taki sposób, by ich adekwatność nie budziła wątpliwości.
Argumenty rosyjskie miały charakter przede wszystkim ekonomiczny a
wstrzymanie dostaw gazu do UE tłumaczono zarzutem kradzieży części
surowca przez Ukraińców. Istotne, że rząd i Gazprom prowadziły spójną
politykę informacyjną.
Argumenty ukraińskie wykazywały bezpodstawność części żądań rosyjskich
i konieczność symetrycznego do cen gazu urynkowienia opłat tranzytowych.
Przejmowanie części dostaw do UE tłumaczono względami technicznymi.
Często korzystano z argumentu o imperialnych dążeniach Rosji.
amu
K:TPiR
22 / 44
Nie mają gazu!
http:
//gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,52981,6150351.html
Ociąganie się Rosji ze wznowieniem dostaw gazu dla odbiorców w Europie
świadczy o tym, że Gazprom nie ma wystarczających ilości tego surowca –
powiedział (...) Bohdan Sokołowski, przedstawiciel prezydenta Ukrainy
Wiktora Juszczenki ds. bezpieczeństwa energetycznego.
„Wszystko wskazuje na to, że kierownictwo Federacji Rosyjskiej i Gazprom
blefuje przed światem, rozgrywając kartę ukraińską i nie mając
jednocześnie możliwości spełnienia zobowiązań wobec europejskich
konsumentów gazu. Unia Europejska powinna wyjaśnić realną sytuację
wokół zasobów gazu w Rosji, a w szczególności zasobów posiadanych przez
Gazprom” – czytamy w przesłanym PAP komunikacie Sokołowskiego.
amu
K:TPiR
23 / 44
Nie mają gazu!
http:
//gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,52981,6150351.html
Przypuszczenia, że Rosja nie posiada wystarczających zasobów gazu, by
przesyłać go do innych państw, wyrażał [również] ukraiński ekspert
energetyczny Mychajło Honczar. Jak powiedział (...) w rozmowie z PAP,
radykalne ograniczenie przesyłu gazu, płynącego z Rosji przez Ukrainę do
odbiorców europejskich, spowodowane jest zwiększeniem jego zużycia na
rosyjskim rynku.
„W związku z mrozami doszło do gwałtownego wzrostu zużycia gazu w
samej Rosji. Sprawdzają się podejrzenia, że Gazprom po prostu nie posiada
gazu, by przesyłać go do państw europejskich, dlatego też obcina dostawy
na rynki zewnętrzne” – oświadczył (...) Honczar
amu
K:TPiR
24 / 44
I co?
pogłoska intencjonalna, realizująca zadania o charakterze
eksplanacyjnym;
podstawowe zadanie – odsłonięcie „rzeczywistych” przyczyn działań
podejmowanych przez Gazprom, a tym samym wypełnienie luki
informacyjnej; tyle że
aby tę lukę wypełnić, rozważana pogłoska musiała ją najpierw
stworzyć: żeby zainteresować potencjalnych odbiorców pogłoski
prawdziwymi przyczynami braku dostaw gazu, należało najpierw
wytworzyć przekonanie, że przyczyny znane im do tej pory są jedynie
rzekome;
ponadto zadania prewidystyczne: podważenie wiarygodności
Gazpromu jako producenta i sprzedawcy surowca o strategicznym
znaczeniu dla jego odbiorców; tym samym pogłoska ta miała
równoważyć doniesienia o kradzieży gazu, które z kolei podawały
w wątpliwość wiarygodność Ukrainy jako kraju tranzytowego.
K:TPiR
amu
25 / 44
I co?
Hipotetyczny odbiorca pogłoski o surowcowych kłopotach Gazpromu
nie przeprowadza rozumowania, skutkującego prowizorycznym choćby
uznaniem pogłoski za prawdopodobne wyjaśnienie przyczyn
wstrzymania dostaw gazu.
Dostarczenie pogłoski ma wyręczyć odbiorcę, zdejmując zeń ciężar
przeprowadzenia samego rozumowania i pozostawiając jedynie zadanie
uznania jego konkluzji.
Pogłoska ta jest całościowym pakietem informacyjnym stworzonym
dla zaspokojenia potrzeb poznawczych leniwego poznawczo podmiotu.
Jako odbiorca pogłoski otrzymuje on gotowy abdukcyjny produkt,
czyli hipotezę, nie musząc kłopotać się procesem jego generowania,
czyli rozumowaniem.
Rzecz w tym, żeby przekonać odbiorcę, że gdyby sam przeprowadził
odpowiednie rozumowanie, to doszedłby do takiego właśnie wniosku.
Odbiorca pogłoski nie musi zajmować się drobiazgową analizą
argumentów, uważnym roztrząsaniem „za” i „przeciw”: ma jedynie
zaakceptować oferowaną mu informację, niejako „kupić” ją.
K:TPiR
amu
26 / 44
Struktura rozumowania abdukcyjnego wg. Thagarda:
1
emocjonalna reakcja podmiotu na czynnik „poznawczo drażniący”,
2
poszukiwanie adekwatnych hipotez wyjaśniających wśród hipotez
podmiotowi znanych,
3
w razie niepowodzenia owego poszukiwania konstrukcja nowych
hipotez,
4
porównawcza ocena hipotez,
5
akceptacja wybranej hipotezy powiązana z emocjonalną reakcją
poznawczego usatysfakcjonowania.
W przypadku rozumowania abdukcyjnego całość składających się na nie
procesów poznawczych dokonywana jest przez przeprowadzający
rozumowanie podmiot. W przypadku pogłoski, za pomocą której
realizowane są zadania zawierające komponent abdukcyjny, poznawcze role
są podzielone między jej twórcę (często trudnego do zidentyfikowania),
nadawcę i odbiorcę.
K:TPiR
amu
27 / 44
Ocena
Prostota: jeśli czegoś nie masz, możesz to co prawda sprzedać, ale nie
możesz tego przekazać nabywcy (i nie musimy wnikać w mniej lub
bardziej ukryte motywy obu stron).
Podobieństwo: nigdy wcześniej strona ukraińska nie wyjaśniała w ten
sposób ograniczania dostaw gazu przez Gazprom (ad hoc).
Konsiliencja: pogłoska tłumaczy tylko wydarzenia bezpośrednio
poprzedzające wstrzymanie dostaw.
Koherencja: ocena wypada lepiej, jeśli wziąć pod uwagę raporty
wskazujące, że poziom wydobycia na głównych rosyjskich polach
gazowych wzrasta w ostatnich latach bardzo wolno, zdecydowanie
zbyt wolno, aby w dłuższej perspektywie możliwe było zaspokojenie
z tego źródła wzrastających potrzeb klientów Gazpromu [8]. Żeby
jednak móc wziąć te raporty pod uwagę, trzeba do nich sięgnąć.
amu
K:TPiR
28 / 44
Ocena
W ocenie wiarygodności pogłoski najistotniejszą rolę odgrywa jednak
stopień jej koherencji nie tyle z faktami, ile z dotychczas żywionymi przez
odbiorcę przekonaniami: uderzająca prostota dostarczanego przez nią
wyjaśnienia również nabiera wartości dopiero w świetle takiej spójności.
Ponieważ zaś przekonania odbiorcy zwykle pozostają pod wpływem
rozmaitych uprzedzeń i stereotypów, ewentualna akceptacja (choćby
prowizoryczna) rozważanej pogłoski w większym stopniu zależeć będzie
między innymi od stosunku odbiorcy do Rosjan i Ukraińców niż np. od
eksplanacyjnej mocy pogłoski (nb. ocena wiarygodności pogłoski może
mieć charakter całkowicie niedyskursywny). Od podobnych czynników, jak
też od wyjściowego poziomu zaangażowania emocjonalnego, zależeć będzie
również rodzaj emocjonalnej reakcji towarzyszącej takiej akceptacji.
amu
K:TPiR
29 / 44
Rumormongering to the Most Coherent Interpretation
Mechanizm „tworzenia i przekazywania pogłosek do najbardziej
koherentnej interpretacji” – ?
1
2
3
4
D jest zbiorem informacji (faktów, obserwacji, danych), których
podmiot α nie potrafi spójnie zinterpretować na podstawie swoich
aktualnych przekonań (co nie znaczy, że ich spójne zinterpretowanie
jest w ogóle poza zasięgiem możliwości poznawczych podmiotu α), a
którymi jest osobiście zainteresowany.
Pogłoska H pozwala na taką interpretację D, która jest spójna z
pozostałymi przekonaniami α (pozwalałaby, gdyby była prawdziwa)
Żadna inna hipoteza dostępna podmiotowi α w świetle pozostałych
jego przekonań nie interpretuje D równie skutecznie co H.
Zatem, H jest prawdopodobnie prawdziwa.
Szczególny przypadek reguły Ad Ignorantiam: ludzie mają tendencję do
akceptowania bez podawania w wątpliwość wypowiedzi i argumentów
bliźnich, jeśli tylko nie jest tak, że wiedzą (bądź sądzą, że wiedzą, bądź
podejrzewają), że rzeczy mają się inaczej [14].
K:TPiR
amu
30 / 44
Tworzenie i rozpowszechnianie pogłosek a teorie spójności
poznawczej
1
teoria dysonansu poznawczego (Festinger [13], Aronson [3])
2
potrzeba domknięcia poznawczego (Kruglanski [20])
amu
K:TPiR
31 / 44
Teoria dysonansu poznawczego
According to cognitive dissonance theory, there is a tendency for
individuals to seek consistency among their cognitions (i.e., beliefs,
opinions). When there is an inconsistency between attitudes or behaviors
(dissonance), something must change to eliminate the dissonance. In the
case of a discrepancy between attitudes and behavior, it is most likely that
the attitude will change to accommodate the behavior.
Two factors affect the strength of the dissonance: the number of dissonant
beliefs, and the importance attached to each belief. There are three ways
to eliminate dissonance: (1) reduce the importance of the dissonant
beliefs, (2) add more consonant beliefs that outweigh the dissonant beliefs,
or (3) change the dissonant beliefs so that they are no longer inconsistent.
amu
K:TPiR
32 / 44
Teoria dysonansu poznawczego
Dissonance occurs most often in situations where an individual must
choose between two incompatible beliefs or actions. The greatest
dissonance is created when the two alternatives are equally attractive.
Furthermore, attitude change is more likely in the direction of less
incentive since this results in lower dissonance. In this respect, dissonance
theory is contradictory to most behavioral theories which would predict
greater attitude change with increased incentive (i.e., reinforcement).
The Fox and the Grapes
The Induced-Compliance Paradigm (20 $vs 1 $)
amu
K:TPiR
33 / 44
Teoria dysonansu poznawczego a pogłoski
Aronson [3] przytacza pogłoski, które szerzyły się w Kent, w stanie Ohio,
po zastrzeleniu przez Gwardię Narodową czworga studentów tamtejszego
uniwersytetu podczas demonstracji studenckiej w 1970 roku. Według nich:
(1) obie zabite studentki były w ciąży, a zatem szczęśliwie się stało, że je
zabito, ponieważ uchroniło to je same oraz ich rodziców od wstydu i
upokorzenia; (2) ciała wszystkich czworga studentów roiły się od wszy; (3)
ofiary były do tego stopnia wyniszczone kiłą, że tak czy owak zmarłyby w
ciągu dwóch tygodni.
Prasad [23], [24] (cytowany przez [13]): pogłoski, jakie szerzyły się po
trzęsieniu ziemi w prowincji Bihar w Indiach 15 stycznia 1934 roku (np:
trzy-cztery dni po trzęsieniu należało oczekiwać silnego cyklonu w mieście
Patna, w dniu następnego zaćmienia księżyca dojść miało do kolejnego
silnego trzęsienia ziemi)
amu
K:TPiR
34 / 44
Teoria dysonansu poznawczego a pogłoski
Czernobyl, kwiecień 1986:
1
w Kijowie w 1986 roku miano jakoby pochować we wspólnej mogile
piętnaście tysięcy ofiar katastrofy;
2
do roku 2000 rzekomo ponad trzysta tysięcy osób zmarło w wyniku
napromieniowania;
3
większość osób pracujących przy zabezpieczaniu zniszczonego
reaktora nie żyje lub jest śmiertelnie chora;
4
wyniku katastrofy poziom zachorowań na raka skóry w Rumunii miał
wzrosnąć sześćdziesięciokrotnie;
5
nieregulaminowe zachowania pracowników elektrowni;
6
wady radzieckiej konstrukcji;
7
eksperyment – miał dostarczyć danych na temat efektów
oddziaływania silnego napromieniowania na dużą populację ludzi.
amu
K:TPiR
35 / 44
Potrzeba domknięcia poznawczego
Need for cognitive closure:
a desire for definite knowledge on some issue and the eschewal of
confusion and ambiguity. It represents a dimension of stable individual
differences as well as situationally evocable state.
The need for closure has widely ramifying consequences for social-cognitive
phenomena at the intrapersonal, interpersonal, and group levels of
analysis. Those consequences derive from 2 general tendencies, those of
urgency and permanence. The urgency tendency represents an individual’s
inclination to attain closure as soon as possible, and the permanence
tendency represents an individual’s inclination to maintain it for as long as
possible.
amu
K:TPiR
36 / 44
The Need for Closure: Motivated Closed Mindedness
Human closed mindedness is not only pervasive but also essential to our
mental functioning. Without it, we would be forever suspended in a limbo
of non-belief, incapable of crystallizing a single judgment or undertaking a
single decision. However necessary, our need to ultimately close our minds
at a given juncture has numerous negative consequences.
[...] prior work related to closed mindedness emphasized the individual
difference approach, [but] numerous situational conditions [...] may bring
about closed mindedness. Many of these conditions have to do with the
difficulty of information processing that persons may experience due, e.g.
to time pressure, fatigue, ambient noise, or alcoholic intoxication. As for
the consequences, we have demonstrated need for closure effects on
stereotyping, attribution, impression formation, communication and
language use among others.
amu
K:TPiR
37 / 44
A Typology of Epistemic Motivations
http://terpconnect.umd.edu/~hannahk/NFC_Scale.html
Nonspecific
Specific
Approach
Need for a
Nonspecific Closure
Need for a
Nonspecific Closure
Avoidance
Need to Avoid a
Nonspecific Closure
Need to Avoid a
Nonspecific Closure
amu
K:TPiR
38 / 44
Zdolność niewiedzenia [7]
Zdolność niewiedzenia:
zdolność świadomej rezygnacji lub tymczasowego zawieszania myślenia w
oparciu system pojęć właściwych w odniesieniu do przedmiotu, którego
system ów dotyczy;
zdolność pozostawania w stanie zakłopotania i niepewności w rezultacie
świadomej rezygnacji lub czasowego zawieszenia posługiwania się
systemem pojęć;
Motywacje:
wątpliwości i zastrzeżenia co do wartości systemu pojęć, którym
jednostka dysponuje;
wynik przyjęcia pewnej postawy etycznej: w kontakcie z drugim
człowiekiem mamy do czynienia nie tylko z przedmiotem swojego
poznania, ale również z niepowtarzalnym podmiotem.
K:TPiR
amu
39 / 44
Źródła I
[1] Allport, G. W., Postman, L. [1947]. An Analysis of Rumor. Public
Opinion Quarterly, 10(4):501–517.
[2] Allport, G. W., Postman, L. [1947]. The psychology of rumor. Holt,
Rinehart and Winston, New York.
[3] Aronson, E. [2008]. The Social Animal. Worth/Freeman, New York,
10 wyd. Polski przekład: Człowiek – istota społeczna, tłum. J.
Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
[4] Bordia, P., DiFonzo, N. [2005]. Psychological Motivations in Rumor
Spread. W: G. A. Fine, C. Heat, V. Campion-Vincent (red.), Rumor
Mills: The Social Impact of Rumor and Legend, 87–101. Aldine Press,
New York.
[5] Bordia, P., DiFonzo, N. [2007]. Rumor, Gossip and Urban Legends.
Diogenes, 54(1):19–35.
amu
K:TPiR
40 / 44
Źródła II
[6] Chorus, A. [1953]. The Basic Law of Rumor. The Journal of
Abnormal and Social Psychology, 48(2):313–314.
[7] Czub, T. [2009] Wartość niewiedzenia. Refleksje na podstawie
koncepcji świadomości L.S. Wygotskiego. Poznańskie Studia z
Filozofii Humanistyki.
[8] EIA [2008]. Country Analysis Briefs: Russia. Raport Energy
Information Administration.
http://eia.doe.gov/emeu/cabs/Russia/pdf.pdf.
[9] Desbareau, L., Mody-Desbareau, A. [1985]. Rumor versus Gossip.
Behaviour Digest, (93).
[10] Donovan, P. [2007]. How Idle is Idle Talk? One Hundred Years of
Rumor Research. Diogenes, 54(1):59–82.
[11] Dunbar, R. [1993]. Coevolution of neocortical size, group size and
language in humans. Behavioral and Brain Sciences, 16(4):681–735.
amu
K:TPiR
41 / 44
Źródła III
[12] Dunbar, R. [1998]. Grooming, Gossip, and the Evolution of
Language. Harvard University Press, Cambridge, MA.
[13] Festinger, L. [1957]. A Theory of Cognitive Dissonance. Stanford
University Press, Stanford, CA. Polski przekład: Teoria dysonansu
poznwczego, tłum. J. Rydlewska, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2007.
[14] Gabbay, D. M., Woods, J. [2001]. The New Logic. Logic Journal of
the IGPL, 9(2):141–174.
[15] Gluckman, M. [1963]. Gossip and scandal. Current Anthropology,
84:307–316.
[16] Hart, B. [1916]. The Psychology of Rumour. Proceedings of the
Royal Society of Medicine (Psychiatry), 9:1–23. http://www.
pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=2017115.
[17] Heider, F. [1958]. The Psychology of Interpersonal Relations. John
Wiley & Sons, New York.
K:TPiR
amu
42 / 44
Źródła IV
[18] Knapp, R. H. [1944]. A psychology of rumor. Public Opinion
Quarterly, 8:22–37.
[19] Knopf, T. A. [1975]. Rumors, Race and Riots. Transaction Books,
New Brunswick, N.J.
[20] Kruglanski, A. [2004]. The Psychology of Closed Mindedness.
Psychology Press, New York.
[21] Mishra, J. [1990]. Managing the grapevine. Public Personnel
Management, 19(2):213–228.
[22] Peterson, W. A., Gist, N. P. [1951]. Rumor and Public Opinion.
American Journal of Sociology, 57:159–167.
[23] Prasad, J. [1935]. The psychology of rumor: a study relating to the
great Indian earthquake of 1934. British Journal of Psychology,
16:1–15.
[24] Prasad, J. [1950]. A Comparative Study of Rumours and Reports in
Different Earthquakes. British Journal of Psychology, 41:129–144.
K:TPiR
amu
43 / 44
Źródła V
[25] Rosnow, R. L. [1988]. Rumor as communication: a contextualist
approach. Journal of Communications, 38:12–28.
[26] Rosnow, R. L. [1991]. Inside rumor: a personal journey. American
Psychologist, 46:484–496.
[27] Rosnow, R. L. [2001]. Rumor and gossip in interpersonal interaction
and beyond: a social exchange perspective. W: R. M. Kowalski (red.),
Behaving Badly: Aversive Behaviors in Interpersonal Relationships,
203–232. American Psychological Association, Washington, DC.
[28] Rosnow, R. L., Kimmel, A. J. [1979]. Lives of a rumor. Psychology
Today, 13:88–92.
[29] Shibutani, T. [1966]. Improvised News: A Sociological Study of
Rumor. Bobbs Merril, Indianapolis.
[30] Tebbutt, M., Marchington, M. [1997]. Look before you speak: gossip
and the insecure workplace. Employment and Society, 11(4):713–735.
[31] Urbański, M. [2009]. Rozumowania abdukcyjne. Modele i procedury.
WN UAM, Poznań.
K:TPiR
amu
44 / 44

Kognitywistyka: tworzenie pojec i rozumowanie Traktat o pogłoskach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Język w regionie – region w języku II - Instytut Filologii Polskiej

Regulamin konkursu 1. Organizator Szkoła językowa UAM u. 28

PIĘKNY JUBILEUSZ 20 listopada od godz. 17.00 w

Więcej... - Wydział Nauk Geograficznych i Geologicznych

Edukacja i film_program seminarium

Kognitywistyka: tworzenie pojec i rozumowanie Od