Ptaki – charakterystyka wybranych przedstawicieli
Transkrypt
Ptaki – charakterystyka wybranych przedstawicieli
Ptaki – charakterystyka wybranych przedstawicieli notatki do egzaminu z zoologii Gromada: Ptaki [Aves]. - w ogrodach ok. 30 gatunków lęgowych. - w ogrodzie powinny być drzewa o niestrzyżonych, nieprześwietlonych koronach. - jajorodne. - jaja największe w świecie zwierząt. - jajo kiwi to 1/4 masy ciała samicy. - precyzyjny wzrok. - podwójna akomodacja. Przez zmianę krzywizny soczewki i specyficznie dla ptaków rogówki. - wysoki poziom inteligencji. - doskonała orientacja w terenie. - dobry słuch. - zajmują wszystkie siedliska. - brak migracji sezonowych w strefie międzyzwrotnikowej. - pióra : lotki, sterówki, puchowe, okrywowe, nitkowe, ozdobne. - barwy ptaków SA pigmentowe i strukturalne. - lot czynny zwykły, furkoczący, trzepoczący - lot bierny szybowcowy statyczny i dynamiczny, składa się na lot rakietowy, ślizgowy bierny. - gruczoł kuprowy, wydzielina rozprowadzana na piórach dziobem. - latają tylko ptaki do 22 kg masy. - 85% ptaków waży poniżej 2 kg - nurkują i biegają. - im mniejszy ptak, tym szybciej macha skrzydłami, składa więcej jaj, szybciej dojrzewa płciowo i ma więcej lęgu w roku. - dziób pozbawiony zębów. - kości pneumatyczne. - duży mostek z grzebieniem. - płuca gąbczaste najwydolniejsze. - podwójne oddychanie. - serce czterodzielne, do 25% masy ciała. - stałocieplne. - przełyk rozszerza się w wole, w którym zmiękczają pokarm. - dwa żołądki gruczołowy i mięsisty. - Żołądek ptaków nie jest w stanie rozpuścić zębów, kości, pierza ani włosów, dlatego ptaki mięsożerne zwracają te niestrawione resztki jako tak zwane wypluwki. - długość jelit zależy od rodzaju pokarmu. - kończy się kloaką. - brak gruczołów potowych. - u samic zredukowany ukł. rozrodczy. Występuje tylko lewy jajnik i jajowód. - brak pęcherza moczowego za wyjątkiem strusi. - toki - tańce godowe. - akt płciowy zawsze w gnieździe lub jego pobliżu, u jeżyków w czasie lotu godowego. - bardzo wrażliwe na brak pokarmu. - odporne na brak wody, niektóre drapieżne w ogóle nie pija. - tylko jeden gatunek zapada w sen zimowy. - przeloty odbywają się na stałych trasach. - przelot jesienny trwa zwykle dłużej, często dwukrotnie. - palce ptaków związanych z wodą są spięte błoną, u pływających i nurkujących dochodzi do silnego skrócenia kości udowych i powstania kończyn płetwowych. - uniesienie skrzydeł jest równoznaczne z wdechem, opuszczenie z wydechem. - brak pęcherza moczowego. - ptaki morskie piją słoną wodę, nadmiar soli wydalają przez gruczoł solny u nasady dzioba. - ornitozy – choroby odpasie. - jedynym ptakiem który nie wysiaduje jaj jest nogal, zagrzebuje on je w butwiejących liściach. Mechanizm podwójnego oddychania: Wdech: Część powietrza zostaje zassana do worków tylnych z pominięciem płuc, a część przez płuca do worków przednich. Wydech: Ucisk na worki powoduje przepchanie powietrza z worków do płuc. Pozwala to na wymianę gazową zarówno podczas wdechu jak i wydechu. Rząd: Perkozowate [Podicipediformes]. - wody słodkie. - pływają, nurkują latają. - owady, ryby, płazy, skorupiaki. - pływające gniazda. - oboje rodzice wysiadują. - zagniazdowniki. - chronione. *perkoz dwuczuby [Podiceps cristatus]. - 1 kg. - 60 cm. - w okresie godowym dwoisty czub na głowie, czerwonobrązowy kołnierz. - długa biała szyja. - Zjada własne pióra, karmi nimi młode - nie wychodzi na ląd. - 3-4 jaja w czerwcu. - szybka przyzwyczaja się do obecności człowieka. - tam gdzie to możliwe gniazda w koloniach. Rząd: Brodzące [Ciconiiformes]. - długi dziób i ogon. - pokarm zwierzęcy w tym pijawki, gryzonie , ryby. * czapla siwa [Ardea cinerea]. - 90 cm. - 2 kg. - gniazda w pobliżu wody na wysokich drzewach, chętnie w rewirach ptaków drapieżnych. - 3-5 bladoniebieskich jaj. - jaja znoszone co drugi dzień. - przylot w marcu - Głowa i szyja białawe, nad okiem ciemny pas w przedłużeniu którego z tyłu głowy znajduje się czarny czub, na szyi podłużne ciemne pasy. - W locie szyja esowato wygięta (cecha charakterystyczna - u bocianów w locie jest ona wyciągnięta poziomo). - kolonijnie, tworząc tzw. "czaplińce". - do lotu zrywa się dwoma podskokami. - jednosezonowe pary. - gatunek łowny. *bocian biały [Ciconia ciconia]. - 80 cm. - 3-4 kg. - śpi na stojąco. - żeruje na łąkach, polach. - preferuje gryzonie. - 3-4 rok osiąga dojrzałość. - 3-5 jaj. - karmią obydwoje. - w Polsce mamy 34% światowej populacji tego gatunku. - biały za wyjątkiem czarnych lotek i ogona. - słabo rozwinięte mięśnie piersiowe częściej posługuje się lotem szybowcowym. Rząd: Blaszkodziobe [Anseriformes]. * łabędź niemy [Cygnus olor]. - czarna duża narośl nad pomarańczowym dziobem. - śnieżnobiały, młode popielate. - samce większe. - jedna para zajmuje 1 km i broni go. - ciężki ptak do 22 kg, ląduje i startuje tylko na dużych areałach. - Dorosłe osobniki nie nurkują, choć pisklęta posiadają tę umiejętność. - Jaja wysiadywane są tylko przez samicę, podczas gdy samiec pozostaje w pobliżu broniąc w razie potrzeby gniazda. Pisklęta są zagniazdownikami, opiekują się nimi zarówno samiec jak i samica. - roślinożerny. - zaniepokojony, agresywny syczy. - stadła stałe. * gęś gęgawa [Anser anser]. - do 3,5 kg. - czujna i płochliwa. - świetnie słyszy. - gniazda na wodzie pływające. - 4-6 jaj. - brak dymorfizmu płciowego. - barwa szaropopielata, wierzch i boki z poprzecznym prążkowaniem, spód jaśniejszy z ciemniejszym pręgowaniem. Brzuch i podogonie białe. Na szyi podłużne pręgi. Nogi różowe, dziób pomarańczowy. - roślinożerna. * kaczka krzyżówka [Anas platyrhynchos]. - 1,5 kg. - samce w okresie godowym z zielona głową. - brązowo-szara samica. - pary jednosezonowe łączą się jesienią. - gniazdo na wodzie lub na drzewie nad wodą. - Samiec w szacie godowej (zimą i wiosną) ma żółty dziób, głowę i szyję metalicznego zielonego koloru, pierś brązową, a na szyi białą przepaskę. Pozostałe upierzenie brązowoszare. Kuper czarny z dwoma charakterystycznie zakręconymi piórkami, ogon biały. - Samica szarobrązowa, nakrapiana, z szarym dziobem. Na skrzydłach u obu płci granatowe, biało obrzeżone lusterko. Samiec w szacie spoczynkowej upierzony podobnie jak samica, jednak z żółtym dziobem. - pierzenie. - wszystkożerna. - potrafi nurkować. Rząd: Kuraki [Galliformes]. *bażant łowny [Phasianus colchicus]. - 1,5 kg. - gatunek obcy, często giną zimą. - pola, doliny rzek, brzegi lasów. - jedzą owady, bezkręgowce, myszy, pająki, płazy. - 12 jaj. - nocują na gałęziach. - młode wychowuje samica. - Samce - najczęściej zielona głowa z metalicznym połyskiem i dwoma małymi czubkami, wokół oczu naga czerwona skóra, na szyi biała obroża o różnej szerokości. Rdzawo złote plecy z fioletowym połyskiem, pióra zakończone jasno. Pstre barki z łuskowym rysunkiem, przód brązowoczarny z połyskiem, pióra szaro zakończone. Brzuch czarny. Ogon żółtobrunatny z czarnym pręgowaniem, znacznie wydłużony. - Samica mniejsza, wierzch popielato-rudy o nieregularnym, poprzecznym prążkowaniu, spód jaśniejszy, nieomal pozbawiony plam. *kur bankiwa [Gallus gallus]. - protoplasta kury domowej. - z Azji południowo-wschodniej. * indyk [Meleagris gallopavo]. - głowa i szyja nieopierzona. - samiec do 4,5 kg. - żeruje na ziemi. - je owady, rośliny, małe płazy. - 15 jaj, wysiaduje samica. - z ameryki. - Upierzenie samca jest czarne, pokryte brązowo-białym prążkowaniem. - W zależności od pory roku naga skóra zmienia kolor od niebieskiego i czerwonego po niemal biały. - korale i grzebień dobrze wykształcone. * kuropatwa [Perdix perdix]. - Głowa i kark oliwkowo-szare, policzki rude. Wierzch ciała szarobrunatny ze słabo zaznaczonymi rdzawymi i czarnymi poprzecznymi pręgami. Na barkach i skrzydłach niewielkie podłużne białe plamy. Spód i boki ciała szare z delikatnym, falistym rysunkiem, na bokach pionowe, szerokie rdzawe pręgi. Na białym brzuchu rdzawa plama w kształcie podkowy (u samic mniej wyraźna, często niekompletna). Sterówki rdzawobrązowe, lecz środkowa para szarobrunatna. Lotki płowe z rdzawymi plamami. Za okiem naga, pokryta brodawkami skóra, szczególnie rzucająca się w oczy w okresie godowym. - 0,4 kg. - nasiona chwastów, owady. - żyje w grupach ok. 10 sztuk. - gniazdo na ziemi. - ok.20 jaj. - wysiadują obydwoje rodzice. - Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Nadrząd: drapieżne/ szponiaste - ostry dziób, silnie zakrzywiony. - szpony. - na ogół żółta tęczówka oka. - znakomicie latają. - chronione. - dymorfizm płciowy, samice większe. - pisklęta są gniazdownikami niewłaściwymi, tzn. lęgną się pokryte puchem i z zazwyczaj otwartymi oczami (a nie nagie i ślepe), ale długo przebywają w gnieździe pod opieką rodziców. Rząd: Jastrzębiowe [Accipitriformes]. Rodzina: Jastrzębiowate [Accipitridae]. * myszołów [Buteo buteo]. - najliczniejszy w Polsce. - gniazduje na brzegu lasu. - 30-50 km rewiry. - rozpiętość skrzydeł do 120 cm. - żółta woskówka dzioba i nogi. - upierzenie od ciemnobrązowego do jasnego. - ogon krótki, jasny od spodu z poprzecznymi paskami. - jaja 3-4 niebieskawe. Rząd: Sokołowe [Foalconiformes]. Rodzina: Sokołowate [Falconidae]. *pustułka [Falco tinnunculus]. - samiec z szara głową, grzbiet rdzawy, przepaska na ogonie czarna. samica pstrokata, brązowa, u samicy oprócz szerokiej, czarnej pręgi występuje szereg węższych, ciemnych prążków. - woskówka dzioba, nogi i oczy żółte. - gniazduje na drzewach, wtórnie na skałach i budynkach. - lot stojący[trzepoczący] - najpospolitszy i najszerzej rozpowszechniony gatunek sokołów. - w Polsce nieliczny. - szpiczaste skrzydła i długi ogon. - 3-7 jaj żółtobrązowych w plamki. Rząd: Sowy [Strigiformes]. Rodzina: Sowy właściwe [Strigidae] - mięsożerne. - polują nocą. - latają bezszelestnie, dzięki specjalnej strukturze lotek i ich ułożeniu w skrzydle. * puszczyk [Strix aluco]. - dziuple. - 0,5 kg. - 3-4 jaj, marzec. - wypluwki. - w obronie atakuje oczy. - ubarwienie szare lub brązowe. - krępa budowa ciała. - Najpospolitsza sowa w Polsce. * pójdźka [Athene nocturna]. - pstrokata z jasnymi plamami. - szlara ułożona w brwi. - szlara zastępuje małżowinę uszną. - dziób i nogi żółte. - falisty lot jak u dzięciołów. - zaniepokojona dyga i kiwa się. - młodymi opiekują się oboje rodzice. - W starożytnej Grecji pójdźka poświęcona była Atenie, bogini mądrości. Pójdźki gnieździły się w załomach murów Akropolu, co miało świadczyć o sympatii bogini dla tych ptaków. Wierzono, że Atena używała ich jako posłańców. Stąd wywodzi się łacińska nazwa rodzaju: Athene, a także znane w wielu kulturach przedstawienie sowy jako symbolu mądrości i wiedzy. - Dawniej na wsi uważano, że pójdźka przepowiada śmierć, wołając: "pójdź, pójdź w dołek pod kościołek...". Rząd: Gołębiowate [Columbiformes]. * gołąb skalny [Columba livia]. - ptak osiadły. - gromadny. - gniazda w zagłębieniach skalnych, poddaszach, budynkach. - oboje budują gniazdo i wysiadują 2 jaja. - gniazdowniki. - brak dymorfizmu. - 2-5 lęgów. - Upierzenie niebieskawoszare z niebieskofioletowymi plamami o metalicznym połysku na bokach szyi, na wierzchu skrzydeł dwa podłużne ciemne pasy. Biały kuper. - je nasiona, owoce, odpadki. Rząd: Dzięciołowe [Piciformes]. - brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. - monogamiczne. - dziób dłutowaty. - dziuplak. - wszystkie pod ochrona. - oboje rodzice wysiadują i karmią młode. * Dzięcioł duży [Dendrocopos major]. - 22cm. - samotnik. - długim, lepkim językiem wyciąga owady. - je nasiona, jagody , orzechy. - pije sok drzew. - gniazdownik. - Kuper, ogon, skrzydła, grzbiet i wierzch głowy czarne, u samca na tylnej części głowy jaskrawo-czerwona, poprzeczna pręga, której brak u samicy, dolna część brzucha i podogonie w kolorze jaskrawo-czerwonym. Na szyi dwie białe plamy, podobnie na barkach oraz skrajnych sterówkach. - jaja 5-7 o skorupce białej, grubej, z połyskiem. Rząd: Wróblowe [Passeriformes]. - krtań (dolna) do śpiewania. - większość ptaków. - zazwyczaj gniazdowniki nadrzewne. wyjątek stanowią jaskółki i skowronki. - większość chroniona. Rodzina: Krukowate [Corvidae]. * kruk [Corvus corax]. - największy wróblowaty. - czarny z połyskiem. - bardzo duży dziób. - dożywotnie monogamiczny. - gniazduje na drzewach. - wszystkożerny. - pod ochroną. rzadki. - Głowa duża, na podgardlu charakterystycznie nastroszone pióra. Długi, klinowaty ogon. - wczesne lęgi luty/marzec. - długi klinowaty ogon. - co roku wysiadują jaja w jednym z kilku gniazd. * kawka [Corvus monedula]. - bardzo jasna tęczówka oka. - wszystkożerna. - towarzyska. - gniazduje parami. - niestabilna populacja, zagrożony. - najmniejszy gatunek z rodziny krukowatych. *gawron [Corvus frugilegus]. - rozpiętość skrzydeł do 1m. - czarny z połyskiem. - nogawki. - łysiejąca nasada dziobu. - gniazda na drzewach. - kolonie. *wrona [Corvus cornix]. - zasadniczo ptak wędrowny, ale większość osobników osiadła. - Grzbiet i brzuch popielate, natomiast górna część piersi, głowa, skrzydła i ogon czarne z metalicznym połyskiem. - Tworzy wieloletnie pary. - wszystkożerna. Rodzina: Sikory [Paridae]. * sikorka modra/ modraszka [Parus caeruleus]. - Wierzch głowy niebieski, biało obrzeżony (czapeczka samicy może być trochę bledsza). Skrzydła i ogon jasnoniebieskie podobnie jak wierzch głowy, grzbiet żółtozielony, spód ciała żółty. Czarny wąski pasek oczny sięga od dzioba aż na tył głowy. Czoło i policzki białe. Czarny podbródek przedłuża się w czarne linie na bokach głowy, które łączą się, tworząc obrożę. Na karku jasna plamka. - młode mają żółte policzki i przygaszone barwy. - dziuplak. - owadożerna. - brak dymorfizmu. - 10-16 jaj białych z czerwonymi kropkami. Rodzina: Kowaliki [Sittidae]. *kowalik [Sitta europaea]. - Wierzch ciała szaroniebieski, policzki i podbródek białe, przez oko przechodzi czarny pasek. Kolorystyka spodu ciała zróżnicowana u różnych podgatunków. - chodzi głowa w dół jako jedyny z krajowych. - gniazda w dziuplach, wyścielone korą sosny. - 5-8 jaj białych z nielicznymi rdzawymi plamkami. - owadożerny. Rodzina: Jaskółki [Hirundindae]. - krótki dziób i szeroka paszcza - długie, ostro zakończone skrzydło - w przeciwieństwie do jerzykowych są zdolne do chodzenia po ziemi - na ogół brak dymorfizmu płciowego - żywią się owadami chwytanymi w locie, stąd wysokość lotu zależy od wilgotności powietrza - gniazda na skałach, budynkach lub w norach (bardzo rzadko na drzewach), w skład materiału na gniazdo zawsze wchodzi ślina ptaka - zwykle jeden do dwóch lęgów w roku, w zniesieniu 4 do 6 jaj - gatunki północne wędrowne, południowe osiadłe. *jaskółka dymówka [Hirundo rustica]. - gniazda z błota zlepionego śliną, wewnątrz budynków. - ciągle latają, krótko odpoczywają. - polują w locie. - marzec - październik. - sejmiki na drutach. - Silnie wcięty ogon, u starych samców widełki do 7,5cm głębokości. - Wierzch czarny, spód biały, na piersi czarna obwódka. Podgardle i czoło ceglastoczerwone. - silna synantropizacja. - gniazda otwarte od góry. - nie występuje w miastach. * jaskółka oknówka [Delichon urbica]. - gniazda w rogach budynków. - kwiecień - październik. - ogon znacznie mniej wcięty niż u dymówki. - Upierzenie - wierzch ciała czarny z metalicznym połyskiem, spód i kuper biały, młode bez połysku. - synantropijny. - również w miastach w odróżnieniu od dymówki. - gniazda w formie ćwiartki kuli z wejściem z boku. * jaskółka brzegówka [Riparia riparia]. - Wierzch ciała bladobrunatny, spód biały z brunatną przepaską na piersi. - Wygrzebuje nory długie na 50-60 cm (niekiedy do 150 cm) nory w urwiskach ziemnych na brzegu rzeki, w żwirowniach lub śródpolnych skarpach. Zazwyczaj gnieździ się kolonijnie. Rodzina: Skowronki [Alauidae]. *skowronek polny/ bekwarek [Alauda arvensis]. - zawisa nad ziemią. - gniazdo miseczkowate na ziemi. - odlatuje na zimę. - Na głowie krótki, ledwo widoczny czubek. - Upierzenie szaroziemiste z intensywnym, ciemniejszym kreskowaniem stanowiącym doskonałą barwę ochronną. Spód brudnobiały, na piersi brązowo kreskowany, niżej jednolity. -Wysiaduje tylko samica, ale pisklęta karmią obydwoje rodzice. - je owady, wyjątkowo nasiona. Rodzina: Pliszki [Motacillidae]. * pliszka żółta [Motacilla flawa]. - szarawa, brzuszek żółty, niebieska czapeczka, długi ogon, skrajne sterówki białe. - owadożerna. - gniazda naziemne. - odlatuje na zimę. - najmniejsza z pliszek europejskich. - tereny otwarte, łąki, pola. - często przy bydle. * pliszka siwa [Motacilla alba]. - siwy grzbiet, biały brzuch, czarne podgardle, czarna czapeczka. - Bardzo charakterystyczne zachowanie - biega po ziemi w poszukiwaniu owadów, często na drogach, nieustannie kiwając ogonem. - półdziuplak. - również w miastach. Rodzina: Ziarnojady/ łuszczaki [Fringillidae]. - odżywiają się nasionami, w okresie lęgowym często uzupełnionymi owadami - w dziobie specjalne listwy ułatwiające łuskanie ziaren - gniazda na ziemi lub drzewach, w zniesieniu zwykle 4 do 6 jaj - w okresie polęgowym często zbierają się w stada (czasem wielogatunkowe) - ciężar 12-60 g - niektóre gatunki (z rodzaju Loxia - krzyżodzioby) mają skrzyżowane szczęki. * zięba [Fringilla coelebs]. - gniazduje na drzewach i krzewach, gniazda wyściela mchem. - nasiona i owoce, w okresie lęgowym karmi młode owadami. - na ogół odlatują na zimę. - U samca ceglasty brzuch, pierś i policzki. Kark, boki szyi i górna część głowy niebieskoszare, czoło czarne. Płaszcz kasztanowobrązowy. Skrzydła czarne z dwiema białymi pręgami. Ogon czarny, ale zewnętrzne sterówki białe. Kuper zielonkawy. Dziób ołowiano-niebieski w sezonie lęgowym, a poza nim bladoróżowy. - u wszystkich ciemne skrzydła z dwoma jasnymi paskami. - dialekty. Rodzina: Drozdy [Turdidae]. * kos [Turdus merula]. - dymorfizm. - Samiec czarny, starsze osobniki mają żółtopomarańczowy dziób. - Samica oliwkowobrązowa z niewyraźnymi plamkami na spodzie i rozjaśnieniem na podgardlu. - Gniazdo zbudowane jest z suchych liści i źdźbeł trawy, wzmocnione mieszaniną próchnicy i ziemi. - owady, mięczaki, dżdżownice. - kosy leśne są wędrowne, miejskie osiadłe. - śpiewa o świcie i zmierzchu. - piosenka melodyjna, z fletowych dźwięków po których następuje świergot. *szpak [Sturnus vulgaris]. - Nieco mniejszy od kosa, upierzenie z pięknym, metalicznym połyskiem i licznymi białymi plamkami. Jesienią upierzenie prawie czarne z połyskiem fioletowym na głowie, zielonkawym na grzbiecie i tylko samica zachowuje nieco białych plam. - pierwotnie typowo leśny. - Osiedla ludzkie, sady, ogrody, parki, zadrzewienia śródpolne, obrzeża drzewostanów. - dziuplak. - Owady i ich larwy, dżdżownice, ślimaki, jagody, nasiona, a także włochate gąsienice omijane przez inne ptaki. * kwiczoł [Turdus pilaris]. - Głowa i kuper upierzone popielato, grzbiet brązowawy, ogon czarnobrunatny. Na rudawej piersi występują liczne ciemne kreski. Nazwa kwiczoł pochodzi od kwiczącego głosu wydawanego przez tego ptaka podczas lotu. - Gnieździ się często kolonijnie wśród gałęzi drzew liściastych, blisko pnia na wysokości 4 do 7 m. Gniazdo z liści i trawy zlepionych gliną lub iłem, a wysłane miękkimi częściami roślin. - brak dymorfizmu. - bronią gniazd rzucając odchodami. - nie odlatują na zimę, ale zbierają się w duże kolonie. - u nas zimują ptaki z północy. *słowik szary [Luscinia luscinia]. - Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego lub sezonowego. - Gniazdo na ziemi, lub niskim krzewie. - odlatuje na zimę. - owadożerny. - Rdzawobrązowy z oliwkowym odcieniem, spód jaśniejszy, na piersi ciemne plamki. - w Polsce zachodnia granica lęgowisk. * rudzik [Erithacus rubecula]. - wierzch oliwkowoszary, spód biały, boki głowy, przód szyi i pierś rude z popielatą obwódką. - Wilgotne lasy o obfitym runie i podszycie, unika jednak terenów podmokłych. - gniazda zazwyczaj na ziemi, pod krzewem, między korzeniami drzew lub w połamanych drzewach. - owadożerny. - odlatuje na zimę. Rodzina: wróble / wikłacze [Passeridae]. © Anna Boruch na podstawie „Zoologii” Rajskiego T.2 i notatek z wykładów z prof. Cichocką