Sprawozdanie

Sprawozdanie z działalności statutowej Fundacji Natura optima dux za rok 2013
I. Działalność wydawnicza.
Acta Chiropterologica, tom 15
Jest to jedyne czasopismo w całości poświęcone nietoperzom, które znajduje się na
tzw. liście filadelfijskiej. Powstało w 1999 r., a już w 2001 r. zostało włączone do bazy
Institute for Scientific Information w Filadelfii. Czasopismo indeksowane jest m.in. w:
SciSearch (Science Citation Index-Expanded), ISI Alerting Services, Current Contents/
Agriculture, Biology and Environmental Sciences, Entomological Abstracts i Zoological
Record.
Impact factor (IF) za 2006 – 0.945; 2007 – 0.857; 2008 – 0,825; 2009 – 1,000; 2010 –
1,012; 2011 – 1,116; 2012 – 0,894 (miejsce 88 na 149 czasopism w dziale Zoologia). Wersja
elektroniczna dostępna jest poprzez www.ingentaconnect.com oraz www.bioone.org.
W tomie 15, o objętości 495 stron, opublikowano 36 oryginalnych prac oraz 3
recenzje książek poświęconych nietoperzom. Spośród 139 autorów tylko 9 jest zatrudnionych
w polskich placówkach.
Tematyka zamieszczonych artykułów ma bardzo szeroki zakres i dotyczy niemal
wszystkich dziedzin związanych z nietoperzami, m.in. opisów morfologii w powiązaniu z
echolokacją [np. RAMASINDRAZANA et al.: Morphological and echolocation call variation
in Malagasy trident bats, Triaenops Dobson, 1871 (Chiroptera: Hipposideridae)]; zależności
genetycznych na poziomie gatunku [np. GUEVARA-CHUMACERO et al.: Conservation
units of Pteronotus davyi (Chiroptera: Mormoopidae) in Mexico based on phylogeographical
analysis; VAZQUEZ-DOMINGUEZ et al.: High dispersal and generalist habits of the bat
Artibeus jamai censis on Cozumel Island, Mexico: an assessment using molecular genetics;
RUIZ et al.: Late-Pleistocene phylogeography and demographic history of two evolutionary
lineages of Artibeus jamaicensis (Chiroptera: Phyllostomidae) in Mexico]; genetyki populacji
i wścieklizny nietoperzy [Bogdanowicz et al.: Population genetics and bat rabies: a case study
of Eptesicus serotinus in Poland]; wpływu różnych czynników środowiskowych na
wykorzystanie terenów łowieckich u nietoperzy z rodzaju Pipistrellus [KUSCH &
SCHMITZ: Environmental factors affecting the differential use of foraging habitat by three
sympatric species of Pipistrellus]; ich rojenia się [np. Furmankiewicz et al.: Reproductive
status and vocalisation in swarming bats indicate a mating function of swarming and an
extended mating period in Plecotus auritus; NAĎO & KAŇUCH: Dawn swarming in tree1
dwelling bats — an unexplored be haviour]; po opis wypadków lotniczych związanych z
nietoperzami [Biondi et al.: Bat incidents with U.S. civil aircraft].
Opublikowano również kilka prac opisujących nowe dla nauki gatunki nietoperzy:
jeden z rodzaju Murina [Soisook et al.: „A review of the Murina cyclotis complex
(Chiroptera: Vespertilionidae) with descriptions of a new species and subspecies)”] oraz dwa
z rodzaju Myotis [Kruskop & Borisenko: „A new species of South-East Asian Myotis
(Chiroptera: Vespertilionidae), with comments on Vietnamese‘whiskered bats’” oraz Son et
al.: “Description of a new species of Myotis (Vespertilionidae) from Vietnam”]. Warto
podkreślić, że nowe gatunki ssaków opisuje się stosunkowo rzadko i prace te są relatywnie
często cytowane, przez wiele lat.
W skład redakcji wchodzili: redaktor naczelny: Wiesław Bogdanowicz (Warszawa,
Polska); zastępcy redaktora naczelnego: Ronald A. Van Den Bussche (Stillwater, USA), Peter
Larsen (Durham, USA), Sébastien Puechmaille (Dublin, Ireland & Seewiesen, Germany);
sekretarz
redakcji
Renata
Bryk-Kabała
(Warszawa,
Polska);
członkowie
zespołu
redakcyjnego: Rick A. Adams (Greeley, USA), Joaquin Arroyo-Cabrales (Mexico City,
Mexico), Robert J. Baker (Lubbock, USA), Paul J. J. Bates (Sevenoaks, Great Britain), Bernal
Rodríguez-Herrera (Sarapiquí, Costa Rica), R. Mark Brigham (Regina, Canada), Jakob Fahr
(Braunschweig, Germany), M. Brock Fenton (London, Canada), William L. Gannon
(Albuquerque, USA), Ivan Horáček (Praha, The Czech Republic), David S. Jacobs (Cape
Town, South Africa), Gareth Jones (Bristol, Great Britain), Sergiey V. Kruskop (Moskva,
Russia), Thomas H. Kunz (Boston, USA), Brad Law (Beecroft, Australia), Lindy Lumsden
(Heidelberg, Australia), Ganapathy Marimuthu (Madurai, India), Gary F. McCracken
(Knoxville, USA), Rodrigo A. Medellín ((Mexico City, Mexico), Robert D. Owen (Asunción,
Paraguay), Jorge M. Palmeirim (Lisboa, Portugal), Stuart Parsons (Auckland, New Zealand),
Paul A. Racey (Exeter, Great Britain), Danilo Russo (Napoli, Italy), Björn M. Siemers
(Seewiesen, Germany), Nancy B. Simmons (New York, USA), Peter J. Taylor (Thohoyandou,
South Africa), Emma Teeling (Dublin, Ireland).
Acta Ornithologica, tom 48
W 2013 roku w piśmie Acta Ornithologica publikowano artykuły dotyczące szeroko
pojętej ekologii ptaków. W tomie 48 opublikowano 24 prace (w tym jedną pracę
przeglądową). Tematyka prac była bardzo zróżnicowana i obejmowała m.in. różnorodne
aspekty biologii lęgów, wędrówek i dyspersji, przeżywania osobników dorosłych i piskląt,
oraz czynniki wpływające na rozmieszczenie poszczególnych gatunków.
2
Wśród autorów dominowali badacze z zagranicy (autorami tylko ok. 17%
opublikowanych prac byli autorzy z Polski). Do redakcji nadchodziły prace z całego świata
(autorzy z Europy, Azji, Ameryki Południowej, Ameryki Północnej i Australii). W roku 2013
dokładnie numerowano nadchodzące maszynopisy uwzględniając kolejne ich wersje itd, Na
tej podstawie można określić, że złożonych do redakcji w roku 2013 zostało 102 nowe
maszynopisy.
W trakcie prac redakcyjnych w 2013 odrzucono definitywnie 58 prac. W tej liczbie są
prace zarówno złożone jeszcze w 2012, co do których podjęto decyzje dopiero w 2013, jak i
prace złożone w 2013. Autorom ponad dwudziestu kolejnych prac pozwolono złożyć je
ponownie po znacznych zmianach sugerowanych przez recenzentów.
Podobnie jak w poprzednich latach podjęto decyzję, że do zewnętrznej recenzji kierowane są
tylko prace najlepsze. Ma to na celu zarówno zaoszczędzenie czasu recenzentów jak i
wyrabianie w nich (potencjalnych czytelnikach i autorach) pozytywnego odbioru AO. Jest to
także z korzyścią dla autorów, którzy nie czekają na negatywną recenzje przez 2–3 miesiące,
tylko od razu mogą kierować maszynopis do innego czasopisma. Niestety powoduje to
zwiększony nakład pracy redakcji – wszystkie prace są czytane i omawiane przez członków
redakcji. W przypadku 44 prac z 58 definitywnie odrzuconych decyzję podjęto od razu bez
wysyłania do maszynopisu do recenzji zewnętrznej.
Recenzentami w roku 2013 oprócz członków Rady Redakcyjnej było 70 ornitologów z
kraju i zagranicy.
W 2013 roku Redakcja pracowała w składzie Tomasz Mazgajski (Redaktor Naczelny),
Przemysław Chylarecki, Anna Dubiec, Michał Żmihorski. W skład Rady Redakcyjnej
wchodzili: Jerzy Bańbura, Andrzej Elżanowski, Frederic Jiguet, Marcel M. Lambrechts, John
Marzluff, Grzegorz Neubauer, Tomasz Osiejuk, Gilberto Pasinelli, Peter Senn, Piotr Skórka,
Timothy Sparks, Piotr Tryjanowski, Karel Weidinger i Tomasz Wesołowski.
Czasopismo indeksowane jest przez filadelfijski Instytut Informacji Naukowej
(obecnie Thompson Scientific), IF za 2012 – 1.681 - miejsce 5 na 22 czasopism w dziale
Ornitologia, pierwszy kwartyl czasopism w danej grupie tematycznej).
Wersja elektroniczna czasopisma dostępna poprzez serwisy Ingenta oraz BioOne.
Annales Zoologici, tom 63
W 2013 roku, w piśmie Annales Zoologici opublikowane zostały, zgodnie z profilem
czasopisma prace z zakresu systematyki zoologicznej.
3
Były to zarówno wyodrębnione opisy nowych taksonów, jak też obszerne rewizje
systematyczne oraz publikacje obejmujące zagadnienia wyższej taksonomii i filogenetyki. W
sumie, w tomie 63, opisano 109 nowych taksonów szczebla gatunkowego i rodzajowego.
Najważniejszym osiągnięciem rocznika był katalog wszystkich znanych gatunków
Afrotropikalnej linii platynotoid z podplemienia Platynotina Mulsant et Rey, 1853 (czwarty
zeszyt, 80 stron) – „Taxonomy, Distribution and Ecological Niche Models of the Afrotropical
Platynotoid Platynotina (Tenebrionidae: Pedinini)”, autorstwa Kamiński M. J., Iwan D.
Katalog obejmuje 21 rodzajów zawierających 127 gatunków (i 132 podgatunki).
Przedstawiono dane dotyczące okazów typowych gatunków. Występowanie gatunków
zilustrowano na 152 mapach. Przeanalizowano i omówiono związek między bogactwem
gatunkowym i ekoregionami tropikalnej Afryki. Dla wybranych gatunków przeprowadzono
modelowanie ich hipotetycznego zasięgu, wykorzystując program MaxEnt.
Ukazały się również opracowania zawierające wyniki badań porównawczych morfologii i
anatomii (obejmujące formy młodociane i dorosłe oraz przedstawiające analizę cech
przydatnych do badań systematycznych uzyskanych na podstawie obserwacji biologii (fazy
rozwojowe, dane środowiskowe, dane genetyczne, DNA, etc.).
Prace obejmowały problemy systematyki bezkręgowców, głównie owadów, roztoczy oraz
nicieni, żyjących zarówno współcześnie jak i kopalnych (zachowanych w postaci inkluzji
bursztynowych oraz odcisków skalnych).
W tomie 63, o objętości 740 stron (4 zeszyty), opublikowano 47 prac. Maszynopisy
opracowywało 90 autorów, w tym 54 autorów zagranicznych. Z redakcją współpracowało 66
recenzentów. Nie przyjęto to druku 36 maszynopisów.
W skład redakcji wchodzili: Dariusz Iwan (Redaktor Naczelny), Wioletta Tomaszewska (z-ca
Redaktora Naczelnego), Marcin Kamiński, Karol Szawaryn. Członkowie Redakcji oraz
Międzynarodowej Rady Redakcyjnej (21 osób), otrzymali po jednym egzemplarzu każdego
zeszytu, tomu 63 Annales Zoologici. Ponadto, rozesłano egzemplarze obowiązkowe (17 sztuk
każdego zeszytu) do polskich bibliotek oraz do następujących instytucji: Thomson Reuters,
Institute of Scientific Information, Zoological Record, Elsevier Bibliographic Databases, AllRussian of Scientific and Technical Information VINITI.
Formę elektroniczną opublikowanych prac (PDF) wysłano do autorów oraz umieszczono na
stronie internetowej Ingenta oraz BioOne.
Czasopismo indeksowane jest w: SciSearch (Science Citation Index-Expanded), ISI Alerting
Services, Current Contents/ Agriculture, Biology and Environmental Sciences, Entomological
Abstracts oraz Zoological Record.
4
IF za 2005 – 0.412; IF za 2006 – 0.362; IF za 2007 – 0.272; IF za 2008 – 0.397; IF za 2009 –
0.542; IF za 2010 – 0.520; IF za 2011 – 0.482; IF za 2012 – 0.660.
Wersja elektroniczna czasopisma dostępna jest poprzez: www.ingentaconnect.com oraz
www.bioone.org
II. Działalność na rzecz Muzeum i Instytut Zoologii PAN – kolekcje zoologiczne.
1. Cyfryzacja kolekcji ptaków w ramach projektu „Zwierzęta wymarłe lub zagrożone
wyginięciem, a zasoby kolekcji zoologicznych Muzeum i Instytutu Zoologii PAN”zadanie finansowane ze środków na działalność upowszechniającą naukę; realizowane
wspólnie z Muzeum i Instytutem Zoologii PAN.
Termin i miejsce realizacji zadania: 1.03.2012 - 31.12.2013, Muzeum i Instytut
Zoologii PAN, Warszawa. W realizacji zadań wykonywanych w 2013 roku wzięli udział
pracownicy MIZ bezpośrednio zatrudnieni przy pracy w kolekcjach zoologicznych oraz
pracownicy
administracji,
specjaliści
znający
specyfikę
dokumentacji
i
obsługi
administracyjnej infrastruktury związanej ze zbiorami zdeponowanymi w MIZ PAN.
Zgodnie z założeniami projektu w 2013 zrealizowano następujące zadania:
A. digitalizacja kolekcji kolibrów (rodzina Trochilidae); pochodzenie kolekcji: Ameryka
Północna, Ameryka Środkowa, Ameryka Południowa; okres zbioru okazów: XIX-XX wiek;
główni kolekcjonerzy: T. Chrostowski, J. Czaki, A. Fiedler, G. Garlepp, K. Jelski, J.
Kalinowski, J. Sztolcman.
Liczba okazów objętych cyfryzacją: 1719, w tym 365 dermoplastów i 1354 skórki (bałwanki).
Status kolekcji: Gatunki należą do 5 kategorii zagrożeń (428 okazów poza kategoriami, w tym
okazy nieoznaczone): CR (krytycznie zagrożone) – 3 okazy, EN (zagrożone) – 7 okazów, VU
(narażone) – 4 okazy, NT (bliskie zagrożenia) – 16 okazów, LC (najmniejszej troski) – 1261
okazów.
W 2013 roku dzięki zastosowaniu automatycznej aparatury do digitalizacji obiektów w
systemie 3D (zautomatyzowany system TopShow3D wyposażony w komputer i aparat
fotograficzny CANON EOS 60D) wykonano 61 884 zdjęcia, które jako pliki źródłowe w
postaci JPG i RAW są przechowywane na dysku zewnętrznym i dwóch dyskach
wewnętrznych komputera znajdującego się w pracowni cyfryzacji (budynek zbiorów suchych
w Stacji Badawczej w Łomnie); dzięki utworzeniu repozytorium na wyodrębnionym serwerze
5
dane wykorzystywane do prezentacji oraz zdalnego wypożyczania zostały zdublowane i są
oddzielone od systemu zarządzania kolekcjami zoologicznymi MIZ PAN;
Zdigitalizowano dokumentację towarzyszącą co umożliwia udostępnienie jej w sposób szybki
i bezpieczny do opracowań naukowych zgromadzonych w kolekcji ptaków:
- katalog ptaków - 9552 karty
- katalog jaj - 550 kart
- etykiety wiodące towarzyszące 1719 egzemplarzom ptaków.
W ramach projektu Cyfryzacji powstał serwis internetowy, który pełni rolę informacyjną i
edukacyjną.
Strona internetowa została zaprojektowana przy użyciu bieżących technologii, m.in. HTML5
i Twitter Bootstrap tak aby zapewnić dostęp z komputerów, tabletów jak i telefonów - jak
najszerszemu gronu odbiorców. W serwisie zostały umieszczone informacje o samym
projekcie, użytych technologiach oraz prezentacje zdigitalizowanych okazów - łącznie ok
1500 ptaków rzadkich i zagrożonych. Wykorzystano przy tym technologię dającą możliwość
obrotu obiektu o 360 stopni i obejrzenia go dookoła. Przy prezentacjach umieszczono
Informacje te zostały pobrane z przygotowanych i integrowanych wcześniej baz danych
zbiorów
muzealnych.
Serwis
jest
publicznie
dostępny
pod
adresem
http://proxima.miiz.waw.pl/kolibry/ oraz umieszczony na stronie MIZ PAN.
Informacje na temat projektu zostały upowszechnione w mediach – TVP1 „Teleexpress”
http://teleexpress.tvp.pl/14183183/wielka-kolekcja-kolibrow
2. Digitalizacja zbioru entomologicznego Szymona Tenenbauma (projekt realizowany
wspólnie z Muzeum i Instytutem Zoologii PAN).
Opracowanie chrząszczy z rodziny kózkowatych (Cerambycidae) zdeponowanych w
kolekcji Tenenbauma pozwoliło na wypracowanie odpowiednich procedur informatycznych i
muzealnych. W wyniku powyższych prac powstała baza danych licząca 3922 rekordy
zawierające łącznie 86284 danych; w kolekcji znajduje się 4721 okazów kózek (zbieranych
na przestrzeni 81 lat, 1858-1939) reprezentujących 692 gatunki (przykładowo w Polsce
występuje 194 gatunki z tej rodziny).
Wstępne wyniki pozwoliły na wyciągnięcie następujących wniosków:
6
- kolekcja jest jednym z najstarszych zbiorów pozyskanych z terenów Polski, co stanowi o jej
niezwykłej wartości (niektóre okazy mają ponad 150 lat, zbierane były w 1858 roku);
- stanowi źródło informacji umożliwiających przeprowadzenie badań porównawczych zmian
bioróżnorodności wybranych terenów (okazy posiadają etykiety z informacjami dotyczącymi
miejsca i daty pozyskania materiałów oraz osób zbierających i specjalistów oznaczających
materiał);
- przechowywanie okazów „na sucho” umożliwia wykorzystanie do powyższych analiz
również danych molekularnych;
- zaledwie kilka procent materiałów zgromadzonych w kolekcji zostało opublikowanych, stąd
należy uznać ją za bardzo cenne źródło oryginalnych, nadal niepublikowanych danych
dotyczących bioróżnorodności przede wszystkim Europy (80% okazów), ale również
Kaukazu, Bliskiego Wschodu, Brazylii, Meksyku, Afryki i USA;
- dane zachowane w kolekcji umożliwią odtworzenie (w części) opracowania chrząszczy
okolic Warszawy (maszynopis zaginął w 1939 roku, autor uzyskał od Prezydenta m.
Warszawy dofinansowanie na druk), a także innych terenów – Tenenbaum zbierał chrząszcze
głównie z terenów obecnej Polski (Pieniny, Tatry, Roztocze), a także z Podola i
Wileńszczyzny.
- oszacowano, że cały zbiór może liczyć około 150 000 okazów.
3. Polskie badania Antarktydy – kolekcja zoologiczna zdeponowana w zbiorach
Muzeum i Instytutu Zoologii PAN.
Przeprowadzono konserwację zbiorów ichtiologicznych oraz dokonano wstępny spisu
materiałów – około 2000 okazów w słoikach oraz kilkaset w beczkach (materiały
konserwowane głównie w formalinie).
III. Uzyskane dodatkowe dofinansowanie na działalność naukową i popularnonaukową.
a. Grupa Lotos S.A. dofinansowała Program edukacyjny "Chrońmy Naturę na Wyspie
Sobieszewskiej", którego jednym z elementów był cykl szkoleń, adresowanych do uczniów
klas szkół podstawowych pn. Wyspa Sobieszewska a Obszar Natura 2000. Ochrona ptaków i
ich siedlisk. Program został zrealizowany przez pracowników Stacji badawczej w Górkach
Wschodnich.
7
b. W ramach współpracy z p. E. Dmowską Fundacja uzyskała dofinansowanie z Institut de
Recherche pour le Developpement - Representation France Sud Service de Gestion des Unites
na wykonanie ekspertyz dotyczących identyfikacji nicieni.
c. Obsługa warsztatów przeprowadzanych w ramach projektu RCIN (Repozytorium Cyfrowe
Instytutów Naukowych).
Sprawozdanie sporządził: D. Iwan
Warszawa, dnia 19 marca 2014 r.
8