Wp³yw celulozy na w³aœciwoœci mechaniczne i termomechaniczne

Wp³yw celulozy na w³aœciwoœci mechaniczne i termomechaniczne

POLIMERY 2011, 56, nr 11—12
823
JANUSZ DATTA*), EWA G£OWIÑSKA
Politechnika Gdañska
Wydzia³ Chemiczny
Katedra Technologii Polimerów
ul. Narutowicza 11/12, 80-233 Gdañsk
Wp³yw celulozy na w³aœciwoœci mechaniczne i termomechaniczne
wulkanizatów wytworzonych z mieszanek kauczuku naturalnego
z jej udzia³em
Streszczenie — Z mieszanek kauczuku naturalnego (NR) zawieraj¹cych 10—30 cz. mas. rozdrobnionej mechanicznie celulozy — w postaci przetworzonej makulatury (CP) lub maty bawe³nianej
(CB) — wytworzono wulkanizaty. Oceniano w³aœciwoœci mechaniczne i termomechaniczne w warunkach dynamicznych (metoda DMTA), zbadano œcieralnoœæ, twardoœæ, elastycznoœæ przy odbiciu oraz gêstoœæ otrzymanych elastomerów. Stwierdzono, ¿e dodatek celulozy (bez wzglêdu na jej
pochodzenie) zwiêksza gêstoœæ wulkanizatów i ich œcieralnoœæ, powoduje zmniejszenie zarówno
wytrzyma³oœci na rozci¹ganie, jak i wyd³u¿enia przy zerwaniu. Elastycznoœæ wulkanizatów uzyskanych z mieszanek kauczuku NR z celuloz¹ pogarsza³a siê, a twardoœæ ros³a wraz ze wzrostem
iloœci wprowadzonej celulozy. Na podstawie analizy termomechanicznej ustalono, ¿e zastosowana iloœæ celulozy praktycznie bior¹c nie wp³ywa na zmianê temperatury zeszklenia wytworzonego materia³u, a wulkanizaty zawieraj¹ce maksymaln¹ iloœæ celulozy (30 cz. mas.) charakteryzuj¹
siê najwiêkszymi wartoœciami modu³u stratnoœci (E”).
S³owa kluczowe: kauczuk naturalny, elastomery, celuloza, w³aœciwoœci mechaniczne, dynamiczna analiza termomechaniczna.
INFLUENCE OF CELLULOSE ON MECHANICAL AND THERMOMECHANICAL PROPERTIES OF ELASTOMERS OBTAINED FROM MIXTURES CONTAINING NATURAL RUBBER
Summary — Blends of natural rubber (NR) containing 10—30 phr mechanically disintegrated cellulose fibres — in form of processed scrap paper (CP) or cotton mat (CB) — were transformed into
vulcanizates. The obtained elastomers were examined for mechanical and thermomechanical properties under dynamic conditions (DMTA), abrasion resistance, hardness, Schob elasticity and
density. It has been found that the addition of cellulose (independently of its origin) increases the
density and abrasive wear of vulcanizates and results in the lowering of tensile strength and elongation at break. A decrease in elasticity and an increase in hardness of the vulcanized rubber-cellulose blends was observed with increasing the content of cellulose fibres. Thermomechanical analyses showed that the used amount of cellulose additive practically does not influence the glass transition temperature of vulcanizates. The maximum value of loss modulus (E”) was measured for the
material with the largest content of cellulose (30 phr).
Keywords: natural rubber, elastomers, celullose, mechanical properties, DMTA.
W ostatnich latach obserwuje siê wzrost zainteresowania nowymi materia³ami z grupy kompozycji b¹dŸ
kompozytów z osnow¹ polimerow¹ zawieraj¹cych w³ókna naturalne. W zale¿noœci od rodzaju, wielkoœci oraz
kszta³tu cz¹stek materia³u naturalnego dodanego do osnowy polimerowej mo¿na wytworzyæ produkty o unikatowych i zarazem zró¿nicowanych w³aœciwoœciach fizyko-mechanicznych. Najbardziej rozpowszechnionym,
wystêpuj¹cym w przyrodzie w³óknem naturalnym jest
*)
Autor do korespondencji; e-mail: [email protected]
celuloza, dlatego ju¿ od d³u¿szego czasu liczne oœrodki
zajmuj¹ siê badaniami nad mo¿liwoœci¹ wykorzystania
materia³ów zawieraj¹cych ten biopolimer do wytwarzania kompozytów [1—4]. Osnowê polimerow¹ najczêœciej
stanowi¹ termoplasty, takie jak: polietylen (PE), polipropylen (PP), poli(chlorek winylu) (PVC), a tak¿e ¿ywice
formaldehydowo-rezorcynowe (RF) lub polimery biodegradowalne, np. polilaktyd (PLA) [3]. W³ókna celulozowe mog¹ równie¿ byæ stosowane jako modyfikatory
ró¿nych rodzajów kauczuku, a wytworzone w wyniku
takiej modyfikacji kompozyty powinny byæ elastyczne
POLIMERY 2011, 56, nr 11—12
824
i wykazywaæ dobre w³aœciwoœci mechaniczne, a tak¿e
czêœciow¹ biodegradowalnoœæ. W zale¿noœci od iloœci,
rodzaju i postaci dodanej do polimerowej osnowy celulozy mo¿na wytwarzaæ wyroby o specyficznych w³aœciwoœciach [1—7]. Celulozê zalicza siê do surowców odnawialnych, biodegradowalnych i ³atwo dostêpnych w ró¿nej postaci, stanowi wiêc alternatywê dla wielu nape³niaczy syntetycznych [8]. Celuloza jest g³ównym sk³adnikiem drzew, w³ókien liœci oraz ŸdŸbe³ traw, a jej udzia³ w
zale¿noœci od pochodzenia jest ró¿ny, np. bawe³na to
czysta a-celuloza, drewno (buk oraz œwierk) zawiera
41—56 % mas. odmiany a, trzcina i s³oma natomiast ok.
36 % a-celulozy [3, 9, 10]. Zawartoœæ a-celulozy we w³óknach celulozowych pozyskanych z makulatury wynosi
zaœ ok. 75 % mas. [5]. Potencjalne obszary wykorzystania
kompozytów polimerowych z udzia³em celulozy obejmuj¹ motoryzacjê, budownictwo, ogrodnictwo, artyku³y
gospodarstwa domowego oraz artyku³y techniczne [11].
Celem naszej pracy by³a weryfikacja mo¿liwoœci zastosowania celulozy, w iloœci 10—30 cz. mas./100 cz. mas.
kauczuku, do nape³niania mieszanki kauczuku naturalnego oraz wytworzenie elastycznych, proekologicznych
elastomerów, wykazuj¹cych cechy predestynuj¹ce je do
aplikacji w ró¿nych wyrobach technicznych.
nie formowano w postaci p³yt za pomoc¹ walcarki firmy
Buzuluk. Stosowano frykcjê 1,08 oraz zmienn¹ szerokoœæ
szczeliny walcowniczej 1—8 mm. Walce walcarki ogrzewaj¹ce siê w czasie pracy do ok. 40 °C sch³adzano do
temp. ok. 30 °C. Stopieñ nape³nienia mieszanek celuloz¹
(CP lub CB) w obu przypadkach wynosi³ 10, 20 lub 30 cz.
mas./100 cz. mas. kauczuku. Elastomery z udzia³em celulozowego nape³niacza otrzymywano podczas wulkanizacji uzyskanych wczeœniej mieszanek kauczukowych,
w prasie hydraulicznej ZUP Nysa, typ N512-40. Ciœnienie prasowania wynosi³o 4—5 MPa, temperatura 143 °C,
czas wulkanizacji 8 min (topt); stosowano równie¿ czas
równy 13 lub 18 min. Optimum wulkanizacji wyznaczono z krzywych wulkametrycznych zarejestrowanych za
pomoc¹ reometru firmy Monsanto, model 100S. Sieciowanie mieszanki kauczukowej prowadzono w ró¿nym
czasie, oceniaj¹c jego wp³yw na badane w³aœciwoœci. W
tabeli 1 zestawiono sk³ady iloœciowe sporz¹dzonych mieszanek kauczukowych, w tabeli 2 zaœ — czas ich wulkanizacji i symbole otrzymywanych wulkanizatów.
T a b e l a 1. Sk³ady iloœciowe i symbole sporz¹dzonych mieszanek kauczukowych
T a b l e 1. Composition data and symbols of rubber mixtures
Materia³y
— Kauczuk naturalny (NR) o gêstoœci 0,93 g/cm3. Odmiana RSS.
— Kwas stearynowy o gêstoœci 0,94 g/cm3 (20 °C),
POCh S.A., Gliwice.
— Tlenek cynku (ZnO) o gêstoœci 5,61 g/cm3 (20 °C),
POCh S.A., Gliwice.
— Przyspieszacz T (TMTD) — (disiarczek tetrametylotiuramu), o gêstoœci 1,29 g/cm3 (20 °C), Standard Sp.
z o.o., Lublin.
— Siarka mielona o gêstoœci 2,07 g/cm3 (20 °C), POCh
S.A., Gliwice.
— Parafinowy olej maszynowy, Artefakt Oleje i Smary Sp. z o.o., Grudzi¹dz.
— Celuloza bawe³niana w postaci mat bawe³nianych
(CB) o zawartoœci a-celulozy co najmniej 99,5 %, Konimpex, Zak³ad Celulozy, Konin. Przed wprowadzeniem do
mieszanki kauczukowej maty rozdrobniono w wyniku
œcierania, uzyskuj¹c krótkie w³ókna o d³ugoœci 0,1— 3,9
mm.
— Celuloza pochodz¹ca z makulatury (CP). Z odpadów papierowych gazet i ulotek sporz¹dzono pulpê, któr¹ nastêpnie wysuszono i rozdrobniono mechanicznie na
drobne cz¹stki o d³ugoœci 0,1—4,3 mm.
RE0
RE10
RE20
RE30
Kauczuk naturalny
100
100
100
100
Kwas stearynowy
3
3
3
3
Tlenek cynku
5
5
5
5
Przyspieszacz T
0,5
0,5
0,5
0,5
Nape³niacz — celuloza papiernicza (CP)
lub bawe³niana (CB)
0
10
20
30
Siarka
2
2
2
2
Olej parafinowy
2
2
2
2
T a b e l a 2. Czas wulkanizacji mieszanek kauczuku z celuloz¹
i symbole otrzymanych wulkanizatów
T a b l e 2. Vulcanization time of rubber blends containing cellulose fibres and symbols of obtained vulcanizates
ZawartoϾ
nape³niacza
cz. mas./
100 cz. mas.
kauczuku
0, 10, 20
lub 30
Otrzymywanie wulkanizatów z celuloz¹
Mieszanki kauczukowe, w których g³ównym sk³adnikiem by³ kauczuk naturalny (NR) wytwarzano a nastêp-
Symbol mieszanki, zawartoœæ sk³adnika
cz. mas./100 cz. mas. kauczuku
Sk³adniki
mieszanki
CZÊŒÆ DOŒWIADCZALNA
Rodzaj
celulozy
Czas
wulkanizacji
min
8
10CP8
20CP8
30CP8
CP
13
10CP13
20CP13
30CP13
18
10CP18
20CP18
30CP18
8
10CB8
20CB8
30CB8
13
10CB13
20CB13
30CB13
18
10CB18
20CB18
30CB18
CB
0
*)
Symbole wulkanizatów
z celuloz¹
8
0R*8*)
13
0R13
18
0R18
R* — próbka referencyjna.
POLIMERY 2011, 56, nr 11—12
Wulkanizaty uzyskane z mieszanek kauczuku z celuloz¹ charakteryzuj¹ siê mniejsz¹ odpornoœci¹ na œcieranie ni¿ próbki elastomerów niezawieraj¹cych celulozy
(rys. 2). Zwiêkszenie iloœci celulozy w kompozycie powodowa³o wzrost œcieralnoœci materia³u. Zaobserwowano znaczny wp³yw na oznaczony parametr czasu wulkanizacji mieszanek. Wraz z jego wzrostem, maleje odpornoœæ na œcieranie wytworzonych elastomerów. W³ókna
CB, wykazuj¹c lepsz¹ adhezjê do kauczuku naturalnego
ni¿ w³ókna CP, przyczyniaj¹ siê te¿ do wiêkszej odpornoœci materia³ów na œcieranie. Przypuszczalnie, podczas
przerobu odpadów papierowych na pulpê, z masy papierniczej uwalniaj¹ siê œrodki chemiczne wp³ywaj¹ce na
zmniejszenie adhezji cz¹stek celulozy do kauczuku naturalnego. Wprowadzone do mieszanki kauczukowej wraz
z pulp¹ papierow¹ uwolnione œrodki chemiczne mog¹
tak¿e pogarszaæ zdyspergowanie cz¹stek CP w sporz¹dzonej kompozycji.
Od iloœci dodanej celulozy zale¿a³a równie¿ elastycznoœæ przy odbiciu otrzymanych wulkanizatów NR. Wraz
ze zwiêkszeniem zawartoœci celulozy (powy¿ej 10 cz.
mas.) nast¹pi³ spadek wartoœci elastycznoœci (rys. 3),
szczególnie zauwa¿alny w przypadku u¿ycia celulozy
Rys. 1. Gêstoœæ elastomerów wytworzonych w ró¿nym czasie
wulkanizacji z mieszanek kauczukowych zawieraj¹cych celulozê (oznaczenia próbek wg tabeli 2)
Fig. 1. Comparison of density of the vulcanizates prepared at
different vulcanization time and containing cellulose fillers
(sample designations shown in Table 2)
18
0R
13
0R
8
0R
13
CB
30
CB
8
3
20
CB
1
13
10
20
10
0
CP
18
0R
13
0R
8
0R
CP
18
10
CB
18
20
CB
18
30
CB
8
30
CP
20
10
C
0,90
8
0,94
13
0,98
60
50
40
30
10
1,02
P1
3
gêstoœæ, g/cm
3
elastycznoϾ, %
1,06
30
Dodana do mieszanki kauczukowej celuloza powodowa³a wzrost gêstoœci wulkanizatów, tym wiêkszy im wiêkszy by³ jej udzia³ (rys. 1). Gêstoœæ elastomerów z dodatkiem
celulozy pochodz¹cej z odpadów papierowych by³a wiêksza ni¿ elastomerów z dodatkiem celulozy bawe³nianej.
Celuloza bawe³niana ma co prawda wiêksz¹ gêstoœæ ni¿
papier, jednak zastosowana w pracy pulpa papiernicza
najprawdopodobniej zawiera³a, oprócz pewnej iloœci wilgoci, sk³adniki barwi¹ce i nape³niacze mineralne, których
obecnoœæ przyczyni³a siê do zwiêkszenia gêstoœci wulkanizatów wytworzonych z udzia³em CP.
Rys. 2. Œcieralnoœæ elastomerów wytworzonych w ró¿nym czasie wulkanizacji z mieszanek kauczukowych zawieraj¹cych
celulozê (oznaczenia próbek wg tabeli 2)
Fig. 2. Comparison of abrasibility of the vulcanizates prepared
at different vulcanization time and containing cellulose fillers
(sample designations shown in Table 2)
CP
WYNIKI BADAÑ I ICH OMÓWIENIE
P8
P8
13
B8 0R8 0R13 0R18
B8 B8
10C 20CP 30C 10C 20C 30C
20
— Gêstoœæ zgodnie z PN-ISO 2781 wyznaczano wykorzystuj¹c elektroniczn¹ wagê hydrostatyczn¹ Westphala-Mohra. Pomiary wykonano w metanolu o gêstoœci r =
0,793 g/cm3 (20 °C).
— Œcieralnoœæ wg PN-75/C-04235 okreœlano przy u¿yciu aparatu Schoppera-Schlobacha.
— Elastycznoœæ przy odbiciu oceniano metod¹ Schoba, zgodnie z PN-C-04255:1997.
— Twardoœæ wg PN-EN ISO 868:2004 okreœlono stosuj¹c elektroniczny twardoœciomierz typu A Zwick/
Roell.
— Wytrzyma³oœæ na rozci¹ganie oznaczano zgodnie z
PN-ISO 37:2007 za pomoc¹ maszyny wytrzyma³oœciowej
Zwick/Roell Z020. Zastosowano uchwyty mechaniczne,
szybkoœæ rozci¹gania wynosi³a 200 mm/min, a pomiary
wykonywano w temp. 20—22 °C.
— Analizê termomechaniczn¹ wulkanizatów w warunkach dynamicznych (DMTA) przeprowadzano przy
u¿yciu analizatora TA Instruments DMA Q 800. Pomiary
wykonano w temperaturze z zakresu -80 °C—60 °C i
czêstotliwoœci 10 Hz. Szybkoœæ ogrzewania wynosi³a
4 °C/min. Do badañ wytypowano próbki o symbolach 0,
10CP i 10CB.
0,14
0,12
0,01
0,08
0,06
0,04
0,02
0,00
CP
13
Metody badañ
œcieralnoœæ, cm3
825
Rys. 3. Elastycznoœæ przy odbiciu elastomerów wytworzonych
z mieszanek kauczukowych zawieraj¹cych celulozê, w ró¿nym
czasie wulkanizacji (oznaczenia próbek wg tabeli 2)
Fig. 3. Comparison of elasticity of the vulcanizates prepared at
different vulcanization time and containing cellulose fillers
(sample designations shown in Table 2)
POLIMERY 2011, 56, nr 11—12
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
10CP
10CB
200
300 400 500
odkszta³cenie, %
600
1,0
2
0,5
0,0
-40
0
T, °C
40
80
0R8
5000
4500
4000
20CP
20CB
100
3
Rys. 6. Zale¿noœæ tangensa k¹ta przesuniêcia fazowego od temperatury, otrzymanych w optimum wulkanizacyjnym próbek:
1 — 0R8, 2 — 10CP, 3 — 10CB
Fig. 6. Dependence of tangent of the glass transition on temperature for the samples obtained at optimum of the vulcanization
time: 1 — sample 0R8, 2 — 10CP, 3 — 10CB
30CP
30CB
0
1
1,5
-0,5
-80
700
800
Rys. 5. Krzywe naprê¿enie—odkszta³cenie elastomerów wytworzonych w ci¹gu 8 min wulkanizacji
Fig. 5. Stress-strain curves for the elastomers obtained after
8 min of vulcanization
E’, MPa
naprê¿enie, MPa
Rys. 4. Twardoœæ Shore’a A elastomerów wytworzonych z mieszanek kauczukowych zawieraj¹cych celulozê, w ró¿nym czasie
wulkanizacji (oznaczenia próbek wg tabeli 2)
Fig. 4. Comparison of Shore (A) hardness of the vulcanizates
prepared at different vulcanization time and containing cellulose fillers (sample designations shown in Table 2)
tangens k¹ta
przesuniêcia fazowego
0R
18
0R
13
10
0R
8
8
20
CP
18
30
CP
8
10
CB
18
20
CB
13
30
CB
13
2,0
80
70
60
50
40
30
20
10
0
CP
twardoœæ, °Sh A
826
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0,0
-80
1
2
-40
0
T, °C
40
80
Rys. 7. Zale¿noœæ modu³u zachowawczego (E’) od temperatury,
wytworzonych w optimum wulkanizacyjnym próbek: 1 —
0R8, 2 — 10CP, 3 — 10CB
Fig. 7. Dependence of storage modulus (E’) on temperature for
the samples obtained at optimum of the vulcanization time:
1 — sample 0R8, 2 — 10CP, 3 — 10CB
E”, MPa
bawe³nianej CB, o wiêkszej ni¿ CP gêstoœci. Zasadniczym
powodem obserwowanej zale¿noœci jest usztywnienie
wulkanizatów z udzia³em celulozy.
Twardoœæ wytworzonych materia³ów mieœci³a siê w
przedziale 51—75 °Sh A (rys. 4). Wraz ze zwiêkszeniem
iloœci dodanej do kauczukowej mieszanki celulozy zaobserwowano oczekiwany, znaczny wzrost twardoœci wulkanizatów.
Dodatek twardych cz¹stek celulozowego nape³niacza
CP lub CB spowodowa³ zmniejszenie zarówno wyd³u¿enia przy zerwaniu, jak i wytrzyma³oœci na rozci¹ganie
wulkanizatów (rys. 5), zauwa¿alne zw³aszcza w przypadku celulozy bawe³nianej. Wraz ze wzrostem udzia³u
celulozy w wulkanizacie wartoœci obu parametrów
znacznie malej¹.
Mechaniczne w³aœciwoœci celulozy silnie zale¿¹ od jej
specyficznej, spiralnej budowy fibrylarnej, co uwidoczni³o siê w cechach wytrzyma³oœciowych wytworzonych
przez nas elastomerów [11]. Przypuszczamy, ¿e spadek
wartoœci wytrzyma³oœci na rozci¹ganie i wyd³u¿enia
wulkanizatów nape³nionych celuloz¹ wynika z ograniczonej mieszalnoœci termodynamicznej celulozowego
w³ókna z naturalnym kauczukiem. Ponadto, krótkie
w³ókno celulozowe mog³o podczas rozci¹gania makro-
3
1100
900
700
500
300
100
-100
-80
3
1
2
-40
0
T, °C
40
80
Rys. 8. Zale¿noœæ modu³u stratnoœci (E”) od temperatury,
otrzymanych w optimum wulkanizacyjnym próbek: 1 — 0R8,
2 — 10CP, 3 — 10CB
Fig. 8. Dependence of loss modulus (E”) on temperature for the
samples obtained at optimum of the vulcanization time: 1 —
sample 0R8, 2 — 10CP, 3 — 10CB
POLIMERY 2011, 56, nr 11—12
cz¹steczek kauczuku wp³ywaæ na zwiêkszenie si³ œcinaj¹cych zmniejszaj¹c tym samym wytrzyma³oœæ mechaniczn¹ wulkanizatów.
Rysunki 6—8 przedstawiaj¹ krzywe termomechaniczne (DMTA) wulkanizatów. Temperatura zeszklenia
odczytana z po³o¿enia maksimum tangensa k¹ta przesuniêcia fazowego wszystkich badanych próbek mieœci siê
w zakresie -39—-41 °C (rys. 6), co œwiadczy o podobnej
budowie chemicznej otrzymanych wulkanizatów.
Widoczny jest równie¿ wp³yw rodzaju celulozy na
modu³ sprê¿ystoœci (E‘) w stanie szklistym. W przypadku wulkanizatów zawieraj¹cych celulozê bawe³nian¹ w
iloœci 10 cz. mas. (rys. 7) zarejestrowano najwiêksz¹ wartoœæ E‘ wynosz¹ca ok. 4 300 MPa, dodatek zaœ celulozy
papierniczej w iloœci 10 cz. mas. nie spowodowa³ istotnych zmian wartoœci modu³ów sprê¿ystoœci w porównaniu z E‘ próbki wzorcowej.
Analiza przebiegu zmian modu³ów stratnoœci (E‘’)
(rys. 8) w zale¿noœci od temperatury pozwala zauwa¿yæ
dobrze wykszta³cone, pojedyncze piki, wskazuj¹ce na
zeszklenie fazy NR w temp. ok. -48 °C niezale¿nie od iloœci i typu celulozy wprowadzonej do mieszanki kauczukowej.
PODSUMOWANIE
Stwierdzono, ¿e dodanie w³ókna celulozowego do
mieszanek kauczuku naturalnego wyraŸnie wp³ynê³o na
w³aœciwoœci zarówno fizyczne, jak i mechaniczne, w
mniejszym zaœ stopniu na zmianê charakterystyki termomechanicznej wytworzonych wulkanizatów. Ustalono,
¿e wprowadzenie do mieszanki 30 cz mas./100 cz. mas.
kauczuku, ka¿dego, badanego typu celulozy jest maksymaln¹ iloœci¹, pozwalaj¹c¹ na zachowanie wzglêdnie
827
dobrych w³aœciwoœci mechanicznych wulkanizatów.
Materia³y wytworzone z mieszanek kauczuku z celuloz¹
mia³y wiêksz¹ gêstoœæ oraz twardoœæ Shore’a ni¿ materia³y czysto kauczukowe. Elastycznoœæ przy odbiciu, wytrzyma³oœæ na rozci¹ganie i odkszta³cenia przy zerwaniu
celulozowych wulkanizatów NR by³y natomiast mniejsze ni¿ próbek odniesienia. Wyniki badañ metod¹ DMTA
wskazuj¹ na niewielki wp³yw celulozy na tangens k¹ta
przesuniêcia fazowego, natomiast modu³y zachowawczy
i stratnoœci materia³ów z udzia³em celulozy bawe³nianej
s¹ wiêksze o ok. 40 % ni¿ odpowiednie modu³y wulkanizatów niezawieraj¹cych celulozy.
LITERATURA
1. Kuciel A., Liber A.: Polimery 2005, 50, 436.
2. Kaczmar J., Pach W., Koz³owski R.: Polimery 2006, 51, 29.
3. Caulfield D. F., Jacobson R. E., Rowell R., Sanadi A. R.: „Lignocellulosic—Plastics Composites”, USP, UNESP, Brazil
1997.
4. Thakur V. K., Singha A. S.: Iran. Polym. J. 2010, 19, 3.
5. Drzal L. T., Huda M. S., Misra M., Mohanty A. K.: Compos.
Sci. Technol. 2006, 66, 1813.
6. Cyga R., Czaja K.: Przem. Chem. 2008, 87, 932.
7. Bajer K., Kaczmarek H.: Polimery 2008, 53, 631.
8. http://oregonstate.edu/ua/ncs/archives/2009/jul/tires-made-trees-%E2 %80 %93-better-cheaper-more-fuel-efficient
9. Szczygielska A., Rudnik E., Polaczek J.: Przem. Chem. 2002,
81, 704.
10. Kowalska E.: Przem. Chem. 2002, 81, 171.
11. Urbañczyk G. W.: „Nauka o w³óknie”, WNT, Warszawa
1985.
Otrzymano 30 XI 2010 r.