Refleksje o znaczeniu wspólnego przesłania Kościoła Katolickiego

Transkrypt

1
Refleksje o znaczeniu wspólnego przesłania Kościoła Katolickiego w Polsce i
Rosyjskiej Cerkwii Prawosławnej z 17 sierpnia 2012 r.
Autor: Sławomir Dębski
Wspólny głos Kościoła Katolickiego w Polsce i Rosyjskiej Cerkwii Prawosławnej
wzywający oba narody do spojrzenia na siebie nawzajem w duchu chrześcijańskiej miłości,
przełamania granic zakreślonych przez pamięć cierpień i krzywd, stał się dokumentem o
znaczeniu historycznym już w momencie podpisania, 17 sierpnia 2012 r. na Zamku
Królewskim w Warszawie. Znaczenie takich wydarzeń w procesie kształtowania się
wzajemnych relacji między narodami można zazwyczaj ocenić dopiero z perspektywy czasu.
Niemniej jednak już dziś nie ulega wątpliwości, że w długim procesie polsko – rosyjskiego
pojednania rozpoczął się nowy etap. Niezależnie bowiem od dalszego przebiegu tego
procesu, w przyszłości trudno będzie uniknąć odniesień do tego dokumentu.
Podejmując się refleksji na temat znaczenia wspólnego przesłania polskiego Episkopatu i
Rosyjskiej Cerkwii Prawosławnej, trudno nie odwołać się do historycznej analogii. W 1965 r.
powstał List biskupów polskich do biskupów niemieckich, który przeszedł do historii nie tylko
stosunków polsko-niemieckich, ale także stał się częścią ogólnoeuropejskiego dziedzictwa. W
tym jak najbardziej chrześcijańskim, ale i bardzo ludzkim duchu wyciągamy do Was – pisali
polscy biskupi do biskupów niemieckich –siedzących tu na ławach kończącego się Soboru,
nasze ręce oraz udzielamy wybaczenia i prosimy o nie 1. List stał się powodem ataków na
Kościół Katolicki w Polsce, zarówno ze strony komunistycznych władz, jak i także sporej grupy
wiernych, pamiętających o niemieckich zbrodniach w okupowanej Polsce. Wielu z nich było
nawet „gotowych przebaczyć”, chcąc w ten sposób dochować wierności moralnemu
1
Orędzie biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim, 18 listopada 1965,
URL: http://www.cdim.pl/en/edukacja/zasoby-edukacyjne/teksty/52-oficjalne-teksty-kocioa-katolickiego/491965-11-18-ordzie-biskupow-polskich-do-niemieckich
Citation: Dębski, Sławomir: Refleksje o znaczeniu wspólnego przesłania Kościoła Katolickiego w Polsce i
Rosyjskiej Cerkwii Prawosławnej z 17 sierpnia 2012 r., in: Forum Geschichtskulturen, Poland, Version: 1.0,
01.10.2013, URL: http://www.imre-kertesz-kolleg.uni-jena.de/index.php?id=465&l=0
Copyright: Imre Kertész Kolleg Jena and the author, all rights reserved. This work may be copied and
redistributed for non‐commercial, educational purposes, if permission is granted by the author and usage right
holders. For permission please contact dorothea.warneck(at)uni-jena(dot)de
2
chrześcijańskiemu nakazowi, ale już logiki „prośby o przebaczenie” nie byli w stanie
zaakceptować 2. Bolesław Kominek, arcybiskup wrocławski i jeden z głównych autorów Listu,
broniąc idei dialogu, podkreślał, że jest on przeciwieństwem „wojny na słowa”, która "jest
wyrazem zła w człowieku – przygotowuje wojnę". Człowiek [nie powinien więc] przyczyniać
się do rozniecania palenisk, które sieją płomienie niezgody, ale winien starać się je ograniczyć
i zagasić. Nie służą one wcale ani pokojowi, ani budowie pomostu między narodami.
Arcybiskup przestrzegał także tych co wchodzą na wyboistą ścieżkę dialogu przed pokusą
wzniecania wojny na słowa z jego przeciwnikami. Z jednej i drugiej strony pozostaje jeszcze
wielu ludzi, którzy odczują jako zdradę każdy rodzaj dialogu". Dlatego niezbędna jest dobra
wola (...) i rzetelne zamiary, bez ukrytych myśli, aby dialogu nie nadużywać i przy jego
pomocy nie wykorzystywać partnera 3.
Dla autorów Listu dialog nigdy nie sprowadzał się wyłącznie do komunikacji. Był on
pewną postawą, wynikającą z nauki Chrystusa. Wszystkie późniejsze gesty polityków, które
dziś skłonni jesteśmy wiązać z procesem polsko-niemieckiego pojednania wyłaniały się z
kontekstu Listu polskich biskupów i postawy, której byli prekursorami. Nawiązywał do niej
Willy Brandt klękający przed Pomnikiem Getta w Warszawie, kanclerz Helmut Kohl i premier
Tadeusz Mazowiecki, przekazujący sobie znak pokoju w trakcie mszy świętej w Krzyżowej, a
także kanclerz Gerhard Schroeder oddający hołd miastu i jego mieszkańcom w 60. rocznicę
Powstania Warszawskiego.
Pomimo kontrowersji, które wywołała inicjatywa pojednania z Niemcami, w polskim
episkopacie już w latach 60. XX w. zakładano, że gest wyciągniętej do pojednania dłoni
powinien być kiedyś w przyszłości uzupełniony o podobny, ale tym razem zwrócony na
wschód, do Rosjan. W połowie lat 60. XX w. nie było jednak w Związku Sowieckim nikogo do
kogo polski Episkopat mógłby swój „List na Wschód” zaadresować.
2
Adam Michnik, Naganiacze i nieobywatelskie postępki, “Gazeta Wyborcza”, 24.09.2005.
Cytaty za: Ibidem.
3
3
W dialogu z historią, czy pomimo historii?
Wielu może się to wydać dziwne, ale problem pojednania polsko-rosyjskiego był i jest
zagadnieniem znacznie trudniejszym niż porozumienie polsko-niemieckie. Nie tylko dlatego,
że Niemcy II wojnę światową przegrali ponosząc odpowiedzialność za jej wywołanie i skalę
zbrodni jakie w jej trakcie popełnili, na czele ze zbrodnią Holocaustu. Natomiast Związek
Sowiecki, choć wraz z III Rzeszą wojnę rozpoczął, zakończył ją w obozie zwycięzców. Nie
dopuścił do odzyskania przez Polskę suwerenności, przemieniając państwo polskie w
swojego wasala. W ten sposób choć Polacy, najdłużej z wszystkich narodów europejskich
prowadzący walkę z III Rzeszą, choć w 1945 r. znaleźli się w obozie zwycięzców, to nie
odzyskali wolności. Podczas obchodów 70 rocznicy wybuchu II wojny światowej polski
premier Donald Tusk w obecności premiera Rosji Wladymira Putina w następujących
słowach zsyntetyzował polską refleksję. Nikt w Polsce nie zamierza zapominać, jak wiele krwi
zostawili tu radzieccy żołnierze, gdy wyzwalali Polskę. Nie zmienia tego faktu nasze gorzkie
doświadczenia po 1945 roku. Jak powiedział węgierski pisarz Sándor Márai: – Żołnierze
radzieccy oswobodzili nasze ziemi, ale nie mogli nam dać wolności, bo sami jej nie mieli. 4
Zadekretowana następnie przez władze komunistyczne obu krajów „braterska-przyjaźń” była
jedynie jednym z elementów systemu zależności łączącego Polskę Ludową ze Związkiem
Sowieckim.
Wiarygodnego gestu pojednania muszą dokonywać ludzie wolni w imieniu wolnych.
Musi on być także oparty o prawdę historyczną, o którą było trudno w warunkach sowieckiej
dominacji nad Polską, przejawiającej się między innymi w instytucjonalnym zwalczaniem
prawdy o zbrodni katyńskiej. Na różnicę w skali trudności między dialogiem polsko-rosyjskim
a polsko-niemieckim wpływa także odmienność kultury i tradycji tych dwóch polskich
sąsiadów. Niemcy posiadają znaczenie dłuższą historię: państwa prawnego i państwa
4
Przemówienie premiera Donalda Tuska wygłoszone na Westerplatte podczas międzynarodowych uroczystości
z okazji 70. rocznicy wybuchu II Wojny Światowej (1 września 2009 r.), URL:
http://wyborcza.pl/1,76842,6987620,Przemowienie_prezydenta_na_Westerplatte.html
4
demokratycznego, co bez wątpienia znacznie ułatwiało budowanie wzajemnego zaufania.
Brak takich tradycji w Rosji wzmacnia istniejący między Polską i Rosją deficyt zaufania.
Ale dialog polsko-rosyjski do dziś komplikuje również dziedzictwo polsko-rosyjskiej
historii. Cały kompleks zaszłości miał na myśli Juliusz Mieroszewski, publicysta ukazującego
się w Paryżu pisma „Kultura”, jeden z intelektualnych prekursorów pojednania polskoniemieckiego i polsko-rosyjskiego, gdy w 1966 r. pisał: pojednanie polsko-rosyjskie jest czymś
niepomiernie bardziej złożonym i trudnym niż ułożenie stosunków polsko-niemieckich. Na
emigracji co roku ukazuje się nowa książka o Katyniu. O Oświęcimiu nie pisze nikt. Polacy
łatwiej wybaczą Niemcom Oświęcim niż Rosjanom Katyń. To są imponderabilia, których nie
ima się logiczna analiza (…) Polska de facto jest kluczem do Rosji i kluczem Rosji do Europy.
Bez Polski nie zorganizują bowiem trwałego systemu bezpieczeństwa 5. Rok później
Mieroszewski w następujący sposób uzupełniał swoją myśl: Zagadnienie polsko-rosyjskie jest
problemem politycznym a nie mistycznym. By ów problem mógł znaleźć pozytywne
rozwiązanie w płaszczyźnie politycznej – trzeba go wpierw wydobyć na światło dzienne z
gąszczu emocji, niekontrolowanych reakcji i głuchej a upokarzającej nienawiści.. Wieczysta
wzajemna wrogość pomiędzy Polską i Rosją nie leży w polskim interesie. Rzetelne i
sprawiedliwe wyrównanie stosunków pomiędzy przyszłą Polską i przyszłą Rosją wzmocniłoby
Rzeczpospolitą niezmiernie 6. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1989 r. myśl
polityczna paryskiej „Kultury”, ukształtowana w dużym stopniu przez publicystykę Juliusza
Mieroszewskiego, stała się dla polskich elit politycznych jedynym z najczęściej słuchanych
przewodników w procesie kształtowania i prowadzenia polityki zagranicznej, układania
relacji z sąsiadami w Europie Wschodniej drogą dialogu i porozumienia.
Już w 1989 r. Prezes Rady Ministrów Tadeusz Mazowiecki, w swoim pierwszym sejmowym
exposé podkreślał konieczność „społecznej ratyfikacji” nowych relacji z Rosją. Uważał, że jest
ona warunkiem niezbędnym do otwarcia drogi do pojednania (…), które ostatecznie zakończy
5
Juliusz Mieroszewski: Tysiąc lat i co dalej? (w:) tegoż: Polityczne neurozy, Paryż 1967, S. 64 – 65.
Juliusz Mieroszewski: Nota od autora, ibidem, S. 8.
6
5
złe doświadczenia przeszłości i może mieć dalekosiężny wymiar historyczny. 7 Koncepcję
Mieroszewskiego mogło podjąć dopiero suwerenne polskie państwo. W 2010 r. przytoczone
powyżej słowa Mieroszewskiego o potrzebie szukania nowego rozwiązania stosunków
polsko-rosyjskich zostały przytoczone w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy o
utworzeniu Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia – instytucji powołanej przez
polskie państwo w celu podejmowania i wspierania działań na rzecz dialogu i porozumienia
między Polakami i Rosjanami.
Utworzenie centrów dialogu i porozumienia, wspierających instytucjonalnie wysiłki w Polsce
i w Rosji na rzecz poszukiwania dróg ku pojednaniu obu narodów; wznowione w 2008 r.
prace polsko-rosyjskiej Grupy do Spraw Trudnych, pod przewodnictwem prof. Adama
Daniela Rotfelda, byłego polskiego ministra spraw zagranicznych, oraz akademika Anatolija
Torkunowa, z której rekomendacji utworzono centra dialogu i porozumienia; wreszcie
spontaniczne reakcje sympatii rosyjskiego społeczeństwa wobec Polski i Polaków po
katastrofie w dniu 10 kwietnia 2010 r. w Smoleńsku, w której tragiczną śmierć poniósł polski
prezydent Lech Kaczyński i wielu innych przedstawicieli polskiej elity: tworzą kontekst, z
którym pośrednio związane jest wspólne przesłanie Kościoła Katolickiego w Polsce i
Rosyjskiej Cerkwii Prawosławnej do wiernych.
Budowanie drogi do pojednania
Rozmowy przedstawicieli obu hierarchii kościelnych zostały zainicjowane w 2010 r., choć już
wcześnie miały miejsce ważne z symbolicznego punktu widzenia wydarzenia. We wspólnym
przesłaniu do wiernych Kościoła Katolickiego w Polsce i Rosyjskiej Cerkwii Prawosławnej
hierarchowie obu kościołów wezwali oba narody do pojednania: W poczuciu
odpowiedzialności za teraźniejszość i przyszłość naszych Kościołów i narodów oraz kierując
się pasterską troską, w imieniu Kościoła Katolickiego w Polsce i Rosyjskiego Kościoła
7
Oświadczenie Prezesa Rady Ministrów Tadeusza Mazowieckiego w sprawie proponowanego składu i programu
prac Rządu, VII posiedzenie Sejmu w dniu 12 września 1989 r. Zob. w. R. Stemplowski: Wprowadzenie do
analizy polityki zagranicznej, Warszawa 2007, tom II.
6
Prawosławnego, zwracamy się ze słowem pojednania do wiernych naszych Kościołów, do
naszych narodów i do wszystkich ludzi dobrej woli (…) Apelujemy do naszych wiernych aby
prosili o wybaczenie krzywd, niesprawiedliwości i wszelkiego zła wyrządzonego sobie
nawzajem. Jesteśmy przekonani, że jest to pierwszy i najważniejszy krok do odbudowania
wzajemnego zaufania, bez którego nie ma trwałej ludzkiej wspólnoty ani pełnego pojednania
(…) Przebaczenie nie oznacza oczywiście zapomnienia (…) oznacza jednak wyrzec się zemsty i
nienawiści, uczestniczyć w budowaniu zgody i braterstwa pomiędzy ludźmi, naszymi
narodami i krajami, co stanowi podstawę pokojowej przyszłości.8
Nigdy wcześniej, w żadnej sprawie, oba kościoły, nie zwracały się wspólnie do swoich
wiernych. Uzgodnienia dotyczące treści Przesłania trwały niemal 3 lata. Z pewnością można
było sobie wyobrazić łatwiejsze rozwiązanie, na przykład wypracowanie konsensusu tylko
odnośnie do tematu dla dwóch oddzielnych przesłań każdego z Kościołów. Skala trudności
była więc nieporównywalna do List biskupów polskich do biskupów niemieckich, który był
dokumentem jednostronnym. W istocie rzeczy nie doczekał się zresztą nigdy adekwatnej
odpowiedzi ze strony katolickich biskupów niemieckich. Pierwszy wspólny dokument
adresowany przez polski i niemiecki episkopat do katolików w Polsce i Niemczech powstał
dopiero w 1995 r., a więc niemal 30 lat po Liście biskupów polskich. Rozmowy nie były łatwe,
obie strony miały różne oczekiwania wobec wspólnego dokumentu – pisał Andrzej Grajewski,
zastępca redaktora naczelnego katolickiego tygodnia „Gość Niedzielny” 9. Naród polski i
rosyjski łączy doświadczenie II wojny światowej i okres represji wywołanych przez reżimy
totalitarne – głosi Przesłanie. 10 (…) Wydarzenia naszej wspólnej, często trudnej i tragicznej
historii, rodzą pretensje i oskarżenia, które nie pozwalają zagoić się dawnym ranom. (…)
Wyrażamy przekonanie, że trwale pojednanie jako fundament pokojowej przyszłości, może
88
Wspólne przesłanie do narodów Polski i Rosji Zwierzchnika Rosyjskiego Prawosławnego Patriarchy
Moskiewskiego i Całej Rusi Cyryla i Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski Arcybiskupa Józefa
Michalika Metropolity Przemyskiego, Warszawa, 17 sierpnia 2012 r, S. 9-11.
9
A. Grajewski: Polsk-Rosja. Próba dialogu, “Dialog”. Magazyn polsko-niemiecki, 101/2012, S. 55.
10
Wspólne przesłanie do narodów Polski i Rosji…, S. 12.
7
się dokonać jedynie w oparciu o pełną prawdę o naszej wspólnej przeszłości. 11 Autorzy
przesłania zrezygnowali więc z tworzenia katalogu wzajemnych krzyw, wytykania obu
narodom win, które powinny ulec rozliczeniu. Byłoby to z całą pewnością trudne do
zrealizowania, a taki katalog, siłą rzeczy zawsze byłby pewnym przybliżeniem. W końcu było
zadaniem niewykonalnym ująć w kilka akapitów kilkaset lat wzajemnego sąsiedztwa,
rywalizacji wreszcie prób wyniszczenia żywiołu polskiego przez imperialną Rosję. Treścią
Przesłania i powodem dla którego się nań zdecydowano było dążenie do pojednania i
przebaczenia: Drogą ku (…) odnowie jest braterski dialog. Ma on dopomóc w lepszym
poznaniu się, odbudowaniu wzajemnego zaufania i w taki sposób doprowadzić do
pojednania. Pojednanie zaś zakłada gotowości do przebaczenia doznanych krzywd i
niesprawiedliwości. Zobowiązuje nas do tego modlitwa: „Ojcze nasz (…) odpuść nam nasze
winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom”. 12 Słowa te można uznać za ekwiwalent
sformułowania użytego w Liście biskupów polskich do biskupów niemieckich: Przebaczamy i
prosimy o przebaczenie. Tak więc, Przesłanie jest dokumentem przede wszystkim religijnym,
odwołującym się do wartości chrześcijańskich: miłości bliźniego i przebaczenia.
W komentarzach dotyczących dokumentu pojawiały się pytania o intencje 13. Doszukiwano
się inspiracji politycznych. Prof. Bohdan Cywiński wybitny katolicki publicysta, historyk i
znawca problemów konfesyjnych w Europie Wschodniej pisał: Ten zasadniczy ewangeliczny
sens kroku ku pojednaniu zapowiada przekroczenie przeszkód, jakie umieściła nam na drodze
zła historia i pozwoli ominąć zasadzki, jaki i dziś zastawiają na nas politycy. To, co dla ludzi
wiary jest tu początkiem drogi ku pojednaniu, dla polityka liczy się jako aktualna deklaracja o
określonym sensie propagandowym, nadającym się do natychmiastowego wykorzystania na
informacyjnych rynkach Rosji, Polski i na – chyba najważniejszym politycznie – forum opinii
międzynarodowej. Duchowa treść dokumentu i perspektywa długofalowej realizacji
wyrażonych w nim dążeń religijnych wykracza poza zasięg dzisiejszej uwagi i samego polityka
11
Ibidem.
Ibidem, S. 11.
13
Zastrzeżenia zgłaszali zwłaszcza prawicowi publicyści, URL: http://wpolityce.pl/artykuly/33814-czekajac-naprzeslanie-cerkwi-i-kosciola-chrzescijanstwo-nie-moze-oznaczac-naiwnosci-zgody-na-manipulacje-i-falsz
12
8
i sterowanych przezeń mediów. Jutro znajdą się nowiny inne, a na warszawskim Zamku
Królewskim zupełnie inni dyplomaci będą podpisywać papiery całkiem odmienne”. Cywiński
zgłaszał więc zastrzeżenia wobec politycznego kontekstu Przesłania. Wyrażał niepokój, że
jego inspiracją były motywy polityczne: Kto: biskup, czy polityk, był pomysłodawcą, a kto
wykonawcą czy tylko uczestnikiem całego tego wydarzenia? Nie wiem. (…) Podpisanie
przesłania odbyło się poza jakimkolwiek ekumenicznym spotkaniem sakralnym, bez
uroczystej wspólnej modlitwy, nie w żadnej świątyni, ani ogólnodostępnym miejscu
neutralnym, ale na Zamku Królewskim, w oprawie typowej dla aktów dyplomatycznych.
Podkreślało to świecki i polityczny charakter wydarzenia. 14
Podejrzenia o polityczne źródło inspiracji przesłania były w Polsce formułowane
często 15. Jak zwykle jednak w rzeczywistości prowadziły do daleko idących uproszczeń. Po
upadku Związku Sowieckiego na całym jego obszarze Kościół Prawosławny podjął wysiłek
reewangelizacji oraz odbudowy swoich struktur. Naturalnym partnerem w tym procesie było
oczywiście państwo i jego aparat. W końcu majątek kościelny był własnością państwa
komunistycznego, po którym w spadku przejęły go nowe podmioty państwowe, jakie
wyłoniły się na gruzach Związku Sowieckiego. W ten sposób kościół prawosławny, działając
we własnym interesie, a także w interesie swoich wiernych, wchodził w interakcje w
władzami państwowymi. Trudno przypuszczać, aby w kształtowaniu tego rodzaju interakcji
nie były wykorzystywane instrumenty, związki, znajomości między przedstawicielami
kościoła a aparatami państwowymi powstałe w przeszłości. W Rosji proces ten doprowadził
do powstania sojuszu, państwa i cerkwi, opartego o wymianę usług. Państwo pomagało
Kościołowi Prawosławnemu w odbudowie i odzyskaniu monopolistycznej pozycji w Rosji,
Cerkiew zaś dostarczała nowej władzy legitymizacji oraz wspierała je w powstrzymywaniu
procesu dezintegracji byłego imperium, wspierając wpływy rosyjskie. Ze względu na istnienie
14
Bohdan Cywiński: Pułapki polityków i szanse prawdomównych (na marginesie „Przesłania” Patriarchy Cyryka I
i arcybiskupa Józefa Michalika, „Arcana” 6/2012., S. 45, 47.
15
Tego rodzaju perspektywa zdominowała m.in. analizy polskiego rządowego ośrodka analitycznego, URL:
http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2012-08-22/cyryl-w-polsce-polityka-cerkwiprawoslawnej-a-polityka-kr
9
tego rodzaju związków trudno przypuszczać, aby decyzja o wystosowaniu przez Rosyjski
Kościół Prawosławny wspólnego Przesłania z polskim Kościołem Katolickim abstrahowała od
stanowiska rosyjskich władz. Andrzej Grajewski słusznie zwraca jednak uwagę, że relacje
między rosyjską Cerkwią a rosyjskim państwem są znacznie bardziej skomplikowane niż się
często wydaje, a upatrywanie w Patriarchacie instrumentu polityki rosyjskiego państwa jest
fałszywym uproszczeniem: Mylny jest także pogląd, że patriarcha jest bezwolnym
narzędziem w rękach prezydenta Putina. Gdy przed dwoma laty [2010] Kreml nalegał na
niego, aby Patriarchat Moskiewski objął swą jurysdykcją tereny Południowej Osetii oraz
Abchazji, sankcjonując w ten sposób polityczne konsekwencje zwycięskiej dla Rosji wojny z
Gruzją. Cyryl nie tylko odmówił, podkreślając, że tereny te nadal pozostają częścią
gruzińskiego Kościoła prawosławnego, ale i wykonał znaczące gesty przyjaźni wobec
Gruzinów. 16 Przesłania nie da się zredukować do wymiaru politycznego.
Z drugiej jednak strony, Cerkiew realizowała za pomocą Przesłania własny interes
polegający na budowie wspólnego stanowiska, opartego na fundamencie wspólnych
chrześcijańskich wartości, wobec wyzwań nadchodzących dla obu kościołów ze strony
liberalizującego i laicyzującego się świata. Dzięki Przesłaniu Kościół Prawosławny mógł
wykazać wobec swoich wiernych, że broniąc wartości chrześcijańskich nie jest sam, i że jest
zdolny do budowy szerokiej ekumenicznej koalicji.
Przesłanie jest dokumentem skierowanym w przyszłość. Fakt, że jego autorzy
zdecydowali się pozostawić na boku katalog wzajemnych krzywd, wezwać oba narody do
pojednania w imię wspólnych chrześcijańskich wartości i stworzyć możliwość wspólnego
występowania w ich obronie, jednoznacznie wskazuje, co było zasadniczą intencją
opracowania dokumentu. W Przesłaniu czytamy: Dzisiaj nasze narody stanęły wobec nowych
wyzwań. Pod pretekstem zachowania zasad świeckości lub obrony wolności kwestionuje się
podstawowe zasady moralne oparte na Dekalogu. (…) Wzywamy wszystkich do
poszanowania niezbywalnej godności każdego człowieka „stworzonego na obraz i
16
A. Grajewski: op. Cit.
10
podobieństwo Boga” (Rdz 1,27). W imię przyszłości naszych narodów opowiadamy się za
poszanowaniem i obroną życia każdej istoty od poczęcia do naturalnej śmierci. Uważamy, że
ciężkim grzechem przeciw życiu i hańbą współczesnej cywilizacji jest nie tylko terroryzm i
konflikty zbrojne, ale także aborcja i eutanazja. 17
Sojusz Kościoła Katolickiego i Cerkwii Prawosławnej
Widoczne w przesłaniu dążenie do zbudowania sojuszu sprzeciwu wobec „prób wykluczenia
Kościoła z życia publicznego” sugeruje istnienie jeszcze jednego wymianu interpretacyjnego
omawianego dokumentu, a może także ukrytej intencji stojącej za jego stworzeniem.
Wykracza on poza kontekst relacji polsko-rosyjskich. Jest oczywiste, że partnerem
Patriarchatu Moskiewskiego w obronie chrześcijańskich wartości i postaw, zagrożonych
atakami zwolenników zmiany kulturowej polegającej na oddestylowaniu z przestrzeni
publicznej norm, tradycji i wpływów chrześcijańskich, nie jest episkopat polski. Wystąpił on
jako pierwszy odbiorca przekazu Rosyjskiej Cerkwii Prawosławnej, ale nie był jego
adresatem. W rzeczywistości bowiem Przesłanie można bowiem odczytać jako propozycję
współpracy z całym Kościołem Katolickim, a więc w rzeczywistości adresatem tego sygnału
był również papież i Stolica Apostolska. Ze względu na skomplikowaną tradycję relacji między
prawosławiem a Kościołem Katolickim, a także fakt, iż zgodnie z tradycją w imieniu
Prawosławia
w
relacjach
z
Rzymem
pierwszeństwo
przynależy
Patriarchatowi
Konstantynopola, formuła Przesłania sformułowanego w imieniu największych kościołów
Polski i Rosji okazała się wygodna. W każdym razie orędzie oznacza również zmianę w logice
wzajemnych relacji między oboma Kościołami osadzonej w tradycji wielkiej wschodniej
schizmy, która przez wieki determinowała stosunki wzajemne Kościoła Katolickiego i Cerkwii
Prawosławnej. Wspólne przesłanie potwierdza odwrót od logiki konkurencji i rywalizacji i
zapowiada intensyfikację współpracy i współdziałania obu Kościołów. Tym samym przesłanie
dokumentu od początku wykraczało poza relacje nominalnych autorów i adresatów.
17
Wspólne przesłanie do narodów Polski i Rosji…, S. 14 – 15.
11
Sygnał został odczytany w Stolicy Apostolskiej. W dniu 7 stycznia 2013 r. papież Benedykt XVI
na spotkaniu z korpusem dyplomatycznym odniósł się do Przesłania stwierdzając, że posiada
ono wartość uniwersalną jest przykładem działania na rzecz budowy pokoju na świecie:
„Moreover, in an ever more open world, building peace through dialogue is no longer a
choice but a necessity! From this perspective, the joint declaration between the President of
the Bishops’ Conference of Poland and the Patriarch of Moscow, signed last August, is a
strong signal given by believers for the improvement of relations between the Russian and
Polish peoples. (…)”. 18 Wypowiedź Papieża można odczytać jako pozytywną odpowiedź na
propozycję Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego nawiązania ściślejszej współpracy ze Stolicą
Apostolską. Można zaryzykować tezę, niezależnie od zmiany, jaka na początku 2013 r.
dokonała się na Stolicy Piotrowej, że jeśli kiedyś w przyszłości dojdzie do spotkania papieża z
Patriarchą Moskwy i Całej Rusi, Przesłanie będzie uważane za istotny element procesu, który
do niego doprowadzi. Zainicjowanie zaś współdziałania obu Kościołów, nawet wypływające
początkowo z pobudek taktycznych może się w przyszłości stać istotnym elementem
odbudowywania jedności Kościoła Rzymskiego z kościołami wschodnimi, zerwanej po 1054 r.
i – w większości przypadków– jeszcze nie odbudowanej.
Nadzieja wiąże się również z potencjalnym znaczeniem dialogu między polskim Episkopatem
i Rosyjskim Kościołem Prawosławnym w kontekście obniżania poziomu napięcia między
narodami złączonymi tragicznymi historycznymi doświadczeniami, a także szukających dróg
dialogu i pojednania.
Angażując się w dialog z Kościołem Katolickim w Polsce, Rosyjski Kościół Prawosławny zajął
stanowisko w wewnątrzrosyjskim sporze o kształt i kierunek polityki zagranicznej Rosji oraz
sposób układania sobie przez nią relacji z sąsiadami. Wskazała wzór prowadzenia dialogu z
poszanowaniem racji drugiej strony. Decydując się na wspólne wraz s polskim episkopatem
przesłanie do Polaków i Rosjan jego sygnatariusze odrzucili kategorie sprymitywizowanego
18
URL: http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/speeches/2013/january/documents/hf_benxvi_spe_20130107_corpo-diplomatico_en.html (access 15 January 2013).
12
realizmu sugerujące niektórym, że pojednanie Polaków i Rosjan jest niemożliwe i
niewskazane, a w świecie doczesnym obowiązuje zasady gry o sumie zerowej. „Jesteśmy
przekonani, że Zmartwychwstały Chrystus jest nadzieją nie tylko dla naszych Kościołów i
narodów – czytamy w Przesłaniu – ale także dla Europy i całego świata. Niech On sprawi
swoją troską, aby każdy Polak w każdym Rosjaninie i każdy Rosjanin w każdym Polaku widział
przyjaciela i brata”. 19 Tymi słowami Patriarchat Moskiewski oraz polski episkopat
opowiedziały się za uwzględnianiem w polityce Europy a także zagranicznej obu państw
wartości chrześcijańskich. W debacie rosyjskiej to z całą pewnością ważny głos.
19
Wspólne przesłanie do narodów Polski i Rosji, S. 15

Refleksje o znaczeniu wspólnego przesłania Kościoła Katolickiego

Transkrypt

Podobne dokumenty

karta zgłoszenia application card xvi międzynarodowy konkurs

sposoby promocji naszego produktu lub usługi