Spalarnia odpadów w odbiorze społecznym

Spalarnia odpadów w odbiorze społecznym

SPALARNIA ODPADÓW W ODBIORZE SPOŁECZNYM
Tadeusz Pająk
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie
1. Wprowadzenie
Spalarnia odpadów jest instalacją, która niewątpliwie budzi najwięcej emocji
społecznych w stosunku do innych instalacji zagospodarowania odpadów, takich jak
składowiska, kompostownie czy zakłady przeróbki odpadów, co nie oznacza, że i te instalacje
nie są w naszym kraju źródłem protestów społecznych. I pomimo, że spalarni odpadów mamy
w Polsce jak dotychczas wręcz symboliczną ilość – np. w zakresie spalania odpadów
komunalnych tylko jedną w Warszawie, gdy w krajach UE jest ich około 370 – to wszelkie
protesty związane z planami budowy kolejnych instalacji mają taki charakter jakby było ich
niewspółmiernie więcej, a doświadczenia wynikające z ich eksploatacji dawały niezbite
argumenty potwierdzające wielkie zagrożenie z ich strony dla środowiska i zdrowia
mieszkańców. Widać to szczególnie jaskrawo gdy dokona się porównania odbioru
społecznego spalarni odpadów przez mieszkańców takich państw, jak Niemcy, Austria,
Holandii, Szwecja czy Francja, w których instalacje te wręcz powszechnie występują w
systemach gospodarki odpadami, i dla których nie ma problemów z pozyskaniem dla nich
akceptacji. Uzasadnienie, czy wskazanie przyczyn, wyraźnie pejoratywnego stosunku
mieszkańców naszego kraju do projektów i planów budowy spalarni odpadów nie jest
zagadnieniem łatwym. Z jednej strony spora grupa mieszkańców naszych miast spędza urlopy
w krajach UE i zwiedzając szereg miast Europy mimochodem spotyka spalarnie odpadów –
np. w centrum Wiednia, Paryża, Kopenhagi, Berlina, itp., które funkcjonują tam bez
protestów i obaw mieszkańców, jak szereg innych obiektów komunalnych – z drugiej
natomiast strony bardzo łatwo ulega w swoim środowisku katastroficznym wizjom
przedstawianym przez ugrupowania ekologiczne lub media, które totalnie krytykują spalarnie
odpadów i przy każdej okazji wspierają i podsycają wszelkie kontrowersje wokół projektów
tego typu instalacji.
Ze zjawiskiem tym mamy także do czynienia ostatnio w Krakowie, a przecież o planach
i konieczności budowy spalarni odpadów mówi się tutaj coraz głośniej już od 1998 r., a
przeprowadzone w tym czasie badania opinii publicznej dotyczące akceptacji społecznej
spalarni odpadów wcale nie potwierdzają tak negatywnego stosunku wobec projektu spalarni,
wręcz wykazują zgodę na jej budowę. Skąd więc widoczny od marca 2004 r. konflikt i protest
przedstawicieli niektórych dzielnic miasta wobec projektu budowy spalarni odpadów w
Krakowie, a szczególnie jej lokalizacji na terenie kombinatu metalurgicznego HTS, obecnie
Spółki Ispat Polska. Postawienie wyczerpującej diagnozy przekracza możliwości niniejszej
publikacji. Niemniej jej celem jest przybliżenie szeregu faktów, których obiektywna analiza
umożliwić może Czytelnikowi własną ocenę tej kwestii.
Przytoczmy zatem kilka podstawowych faktów, wokół których toczyć się będzie
przedstawiona dalej dyskusja:
⇒ system zagospodarowania krakowskich odpadów komunalnych, stanowiący podstawę
wszelkich działań związanych z podejmowanym obecnie wdrażaniem tego systemu,
został opracowany w 1997 r. Koncepcja opracowanego wówczas systemu gospodarki
odpadami jest w pełni zbieżna z koncepcją współczesnego modelu kompleksowej
gospodarki odpadami – zgodnego z wszelkimi priorytetami i zaleceniami prawa
wspólnotowego i krajowego. W systemie tym obok nadrzędnych metod
unieszkodliwiania odpadów, jak selektywna zbiórka czy kompostowanie organicznej
2
⇒
⇒
⇒
⇒
⇒
⇒
⇒
frakcji odpadów, autorzy koncepcji zaproponowali także termiczne przekształcanie
odpadów – oparte na spalaniu odpadów w specjalnie do tego celu przewidzianej
spalarni,
zgodnie z decyzją Rady Miasta Krakowa – Uchwała nr CXX/1074/98 z dnia 10
czerwca 1998 r. w sprawie “Programu gospodarki odpadami komunalnymi w Gminie
Kraków” przyjęty został program gospodarki odpadami, w którym obok recyklingu
odpadów i kompostowania ich frakcji organicznych istotną rolę powinna odgrywać
spalarnia odpadów,
od tego czasu wykonano szereg kolejnych, studyjnych i ustawowo wymaganych,
opracowań – od aplikacji o przyznanie środków finansowych z Funduszu ISPA,
poprzez opracowanie studyjne wykonane w ramach programu Urban Technology
Network, które weryfikowało opracowany w 1997 r. „Program gospodarki odpadami
komunalnymi dla gminy Kraków”, po obecnie przedłożony Plan Gospodarki
Odpadami w Gminie Kraków i w żadnym z tych dokumentów nie zaprzeczono
celowości budowy spalarni odpadów w Krakowie, a wręcz odwrotnie, dodatkowo ją
udowodniono,
z Funduszu ISPA przeznaczono określone środki finansowe na opracowanie Studium
Wykonalności projektu budowy spalarni odpadów komunalnych w Krakowie, a
otrzymane wyniki Studium kolejny raz pozytywnie zweryfikowały szereg
uwarunkowań związanych z tym projektem,
opracowany projekt spalarni dla Krakowa oparty jest na najnowszych i bezpiecznych
dla środowiska technologiach, reprezentujących w zakresie emisji standardy zgodne z
współcześnie obowiązującym prawem krajowym, jak i wspólnotowym,
obecnie w miastach krajów UE pracuje – często w centrum tych miast – około 370
spalarni odpadów i są one akceptowane przez mieszkańców tych miast, jak i
pozarządowe organizacje ekologiczne. Stosowane w miastach UE systemy gospodarki
odpadami nie byłyby w stanie bez użycia spalania odpadów sprostać współczesnym
wymaganiom odnośnie składowania odpadów, jak także efektywnie i bezpiecznie dla
środowiska przeprowadzić procesu unieszkodliwiania odpadów, których strumień
systematycznie i niepokojąco wzrasta,
w marcu 2004 r. przedstawiciele Rad Dzielnic Krakowa, dzielnic od XIV do XVIII,
oprotestowali lokalizację spalarni odpadów dla Miasta Krakowa, którą zgodnie z
analizami opracowanego Studium Wykonalności miał być teren Huty im. T.
Sendzimira, obecnie Spółki Ispat Polska,
w prasie, w audycjach radiowych i dyskusjach pojawiło się szereg głosów
krytycznych wobec projektu budowy spalarni w Krakowie. Poniżej kilka
charakterystycznych cytatów oddających nastrój, czy poziom niepokojów
społecznych:
o „W Nowej Hucie niepokój. W mieszkaniach socrealistycznych bloków, w
knajpkach, u fryzjera, na przystankach autobusowych – wszędzie w ostatnich
dniach dyskutuje się na jeden temat. Spalarnia – wypowiedzenie tego słowa
uruchamia lawinę złorzeczeń i przekleństw. Mało w Nowej Hucie dymiło
kominów? Znowu chcą nas truć? Po naszym trupie. Nie pozwolimy na to, by
pod naszymi domami powstało centralne śmietnisko miasta – przestrzegają
mieszkańcy zawiązujący pierwsze komitety protestacyjne...” Dziennik Polski
Nr 62 s, wydanie niedzielne, 14. III. 2004,
o „Wiadomość o wybudowaniu spalarni śmieci nasuwa pytania: dlaczego w
Nowej Hucie? Czym sobie na to zasłużyliśmy? Za co nas karzecie? Nasuwa
także wizje dymiącej spalarni, jeszcze bardziej zatrutej gleby i powietrza, jak
koszmar, który zaczął nabierać realnych kształtów. Czyżby to miała być
3
powtórka z historii, gdzie dym jak czarny duch będzie wisiał nad Nową
Hutą.....? Czasopismo „Nowa Huta – pismo młodych miłośników”, nr 2,
kwiecień 2004 r.
Celem stworzenia podstawy dla przyjęcia własnych skojarzeń i własnej oceny wobec
przytoczonych powyżej faktów podano w dalszej części niniejszej publikacji szereg
autorskich spostrzeżeń, w tym szereg kolejnych faktów, czy konkluzji.
2. Spalarnia dla Krakowa – udowodniona potrzeba czy przesadny projekt
Kraków jest jednym z nielicznych miast w Polsce, które od 1998 r. posiada ściśle
sprecyzowany program zagospodarowania odpadów komunalnych. Program ten został
oficjalnie przyjęty przez Radę Miasta Krakowa i zawiera szereg wytycznych dla jego
wdrożenia. Jego wielokrotna ocena i weryfikacja – dokonana szczególnie w aspekcie
celowości budowy spalarni odpadów – potwierdziła nie tylko aprobatę wybitnych
specjalistów krajowych i zagranicznych, ale także aprobatę Unii Europejskiej, dzięki czemu
przy wsparciu funduszy unijnych opracowany wówczas program jest aktualnie wdrażany w
Krakowie. Wdrażanie tego programu następuje konsekwentnie i etapowo, tak szybko, jak to
w ekonomiczno-prawnych realiach Polski jest możliwe.
W lipcu 2004 r. został ukończony ustawowo wymagany Plan Gospodarki Odpadami dla
Gminy Kraków. Również i ten Plan – jako podstawowy dla każdej gminy dokument w
zakresie planowania gospodarki odpadami – udowadnia, że zbudowanie racjonalnego
systemu gospodarki odpadami w Krakowie, szczególnie zaś systemu gospodarki odpadami
komunalnymi, nie jest możliwe bez uwzględniania planów budowy spalarni odpadów.
Zaniechanie planów budowy tego obiektu spowoduje bardzo szybkie – optymistycznie około
roku 2015 – całkowite wypełnienie obecnie rozbudowywanego składowiska Barycz. Jego
wyczerpanie stworzy dla miasta i gospodarki odpadami sytuację patową, a już od dawna
wiadomo, że w obrębie miasta nie ma możliwości zbudowania kolejnego składowiska.
Trudno przy tej okazji nie wspomnieć, że składowanie nieprzetworzonych odpadów to
najbardziej prymitywna metoda ich unieszkodliwiania, stwarzająca największe zagrożenie dla
środowiska i to w perspektywie dziesiątek lat od momentu zamknięcia składowiska. Ponadto
od 2010 r. trzeba będzie spełnić coraz ostrzejsze wymagania w zakresie ograniczania
deponowania odpadów ulegających biodegradacji, jak i redukcji opakowań. Spełnienie tych
wymagań bez udziału w systemie termicznego przekształcania odpadów praktycznie nie
będzie realne.
Konkluzja
W oparciu o przedstawione powyżej spostrzeżenia trudno zatem zaprzeczyć potrzebie
budowy w Krakowie nowoczesnej instalacji spalania odpadów komunalnych. Opracowanym
na przestrzeni wielu lat dokumentom dotyczącym systemu gospodarki odpadami w Krakowie
i udziału spalarni odpadów w tym systemie nie udało się zaprzeczyć najlepszym specjalistom,
którzy je oceniali czy weryfikowali. Z łatwością natomiast opracowanym strategiom i
koncepcjom – wysnuwając przy tym utopijne i nigdzie nie zweryfikowane wizje alternatywne
– zaprzeczają organizacje ekologiczne.
Przyjęte i realizowane w Krakowie zamierzenia w zakresie uporządkowania od wielu lat
zaniedbanej gospodarki odpadami absolutnie nie są oparte na żadnym przesadnym i
ekologicznie nie przyjaznym projekcie, ale wynikają z wymogu współcześnie
projektowanych systemów gospodarki odpadami dla mieszkańców dużych miast, dla
zamieszkałych w nich współczesnych społeczeństw, o ukształtowanym i niestety odpado-
4
gennym modelu konsumpcyjnym charakteryzującym się ciągłym wzrostem wytwarzanych
odpadów. Dowód tego stwierdzenia zawarty jest w kolejnym rozdziale tej publikacji.
3. Spalarnie w systemach gospodarki krajów UE
W krajach sprzed poszerzenia UE, czyli w tzw. „15” krajach UE, eksploatowanych jest
obecnie 362 instalacji przekształcających termicznie około 46 mln ton odpadów komunalnych
rocznie – tabela I [1]. W większości przypadków wpisane są one w określony – podobny, jak
projektowany dla Krakowa – system zagospodarowania odpadów. Wśród krajów, które z
dniem 1 maja 2004 r. poszerzyły grupę państw UE instalacji tego rodzaju nie ma zbyt dużo.
Gdy z początkiem lat 60-tych ubiegłego wieku rozpoczęto seryjnie budować spalarnie
odpadów w krajach Europy Zachodniej, tzw. Europa Wschodnia miała wówczas zupełnie
inne problemy niż dynamicznie następujący wzrost przemysłu i w związku z tym narastający
lawinowo strumień odpadów. Wśród nowych państw członkowskich UE wiodąca rolę
odgrywają Czechy ze swoją nowoczesną instalacją spalania odpadów komunalnych w
Libercu oraz aktualnie modernizowanymi spalarniami w Brnie i w Pradze. Słowacja posiada
nowoczesną instalację w Bratysławie – oddaną do eksploatacji w 2002 r. po modernizacji
znacznie wcześniej tam wybudowanej spalarni, natomiast na Węgrzech – aktualnie
modernizowana jest spalarnia w Budapeszcie – wybudowana decyzją władz politycznych z
końcem 1981 r.
W Polsce istnieje niewielka spalarnia odpadów komunalnych w Warszawie, wchodząca
w skład umiejscowionego na terenie dzielnicy Targówek Zakładu Unieszkodliwiania Stałych
Odpadów Komunalnych. W tabeli II przedstawiono aktualną ilość i wielkość spalarni
odpadów komunalnych w nowych krajach UE [1].
Zaprzeczeniem poglądu, że kraje UE odchodzą od instalacji spalania odpadów – często
lansowanego przez przeciwne spalaniu ugrupowania ekologiczne – jest zestawienie zawarte w
tabeli III gdzie na przykładzie Austrii przedstawiono aktualne zamierzenia w zakresie budowy
w tym kraju kolejnych spalarni odpadów komunalnych [2].
Tabela I.
Zestawienie instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych w
systemach gospodarki odpadami dawnych 15 krajów UE [1]
Sposób zagospodarowania
odpadów komunalnych
Kraj
Austria
Belgia
Dania
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Luksemburg
składowanie
[%]
spalanie
[%]
51
42
15
77
60
93
85
20
100
24
35
35
56
2
30
0
8
62
0
48
Sumaryczna ilość
spalarni odpadów
komunalnych
3
17
32
1
2101
0
9
11
12
1
Strumień
odpadów
spalanych
rocznie
[ Mg/a ]
500 000
2 400 000
2 700 000
70 000
11 748 000
0
1 130 000
5 700 000
200 000
150 000
5
Niemcy
Portugalia
Szwecja
Wielka Brytania
Włochy
Sumarycznie UE
34
65
24
85
85
71
28
25
38
6
8
18
59
3
30
17
32
3623
13 400 000
900 000
2 500 000
2 970 000
1 710 000
45 900 000
Odnośniki do tabeli I:
1
– w liczbie tej znajduje się 123 instalacje o wydajności większej niż 6 Mg/h, które przetwarzają
termicznie około 75% wskazanego strumienia odpadów komunalnych
2
– Irlandia aktualnie nie ma żadnej spalarni. Podana w tabeli spalarnia jest instalacją planowaną w
najbliższych latach
3
– dotyczy instalacji o wydajności powyżej 6 Mg/h
Tabela II. Spalarnie odpadów komunalnych w nowych krajach UE [1]
Kraj
Czechy
Estonia
Litwa
Łotwa
Polska
Słowacja
Słowenia
Węgry
Ilość instalacji o wydajności
> 3 Mg/h
3
0
0
0
1
2
0
1
Tabela III. Spalarnie odpadów projektowane i aktualnie uruchamiane w Austrii [2]
Land/Miejscowość
Ilość linii
Wiedeń
Dolna Austria
Dürnrohr
Dolna Austria
Zistersdorf
1
2
Wydajność całk.
[ Mg/h ]
96 000
300 000
Rodzaj
technologii
fluidalna 1
rusztowa
Planowany rok
uruchomienia
2004
lipiec 2003
2
130 000
rusztowa
Karyntia
Arnoldstein
Styria
Niklasdorf
1
80 000
rusztowa
pozwolenie na
budowę
20.04.1999
2004
1
100 000
fluidalna
2003/2004
Odnośniki do tabeli III:
1
– przewiduje się także współspalanie wiedeńskich osadów ściekowych.
3.1. Akceptacja społeczna projektów budowy spalarni odpadów w Austrii
6
W Austrii, ale podobnie też w szeregu innych krajach UE, podjęcie ostatecznej decyzji
o budowie spalarni odpadów nie jest możliwe bez przeprowadzenia referendum i uzyskania
na tej podstawie akceptacji społecznej.
Szczególnie interesującym w tym względzie jest przypadek budowy regionalnej
spalarni odpadów komunalnych dla Dolnej Austrii, zlokalizowanej w miejscowości Dürnrohr.
Zaplanowana lokalizacja spalarni – zaproponowana na terenie czysto rolniczym, w otoczeniu
pól uprawnych, z dala od miasta, a jedynie w pobliżu nieodległej elektrowni usytuowanej nad
brzegiem Dunaju, może szokować, szczególnie gdy wziąć pod uwagę przytoczony na wstępie
protest przedstawicieli dzielnic nowo-huckich wobec projektu zlokalizowania krakowskiej
spalarni na terenie HTS. Analogiem lokalizacji spalarni w Dürnrohr mogłyby być w tym
przypadku rolnicze tereny położone np. w okolicy Wawrzeńczyc czy Igołomii.
Przekonanie okolicznych rolników i mieszkańców Dolnej Austrii do tego, aby w
ramach referendum wyrazili swoją akceptację dla projektu budowy spalarni na tak
zaproponowanym terenie było zadaniem trudnym, ale jak się okazało możliwym do
wykonania. Oficjalnie projekt budowy spalarni dla Dolnej Austrii i jej lokalizacji w Dürnrohr
został ogłoszony z końcem 1995 r. Równolegle z projektem przystąpiono do intensywnej,
odpowiednio zaplanowanej komunikacji z lokalną społecznością. Jej finalnym punktem było
przeprowadzone w czerwcu 1997 r. referendum, w którym mogli się wypowiedzieć „za” lub
„przeciw” mieszkańcy okolicznych miejscowości. W referendum wzięło udział ponad 60%
uprawnionej ludności, a akceptację dla planów budowy spalarni wyraziło 74% mieszkańców.
Jednocześnie z końcem tego samego roku przedstawiciele lokalnej społeczności utworzyli coś
na kształt Komitetu Społecznego. Jego przedstawiciele na bieżąco śledzili wszelkie fazy
przygotowania i budowy spalarni, łącznie z etapem jej uruchomienia, przekazania z dniem 1
stycznia 2004 r. do eksploatacji, jak i bieżącej, aktualnie przebiegającej eksploatacji.
Podobne referendum dotyczyło planów budowy innej austriackiej spalarni – aktualnie
uruchamianej instalacji w miejscowości Arnoldstein w landzie Karyntia, znanym ze swych
uroków turystycznych. W ramach finalizacji procesu pozyskiwania opinii publicznej
przeprowadzono w dniu 14 lutego 1999 r. w gminie Arnoldstein referendum, aby uzyskać
odpowiedź czy mieszkańcy tej gminy akceptują budowę spalarni, przewidzianej także jako
źródło ciepła dla ich mieszkań. W referendum wzięło udział 78% mieszkańców, a 58%
opowiedziało się za jej budową.
Konkluzja
Dane przedstawione w tabelach I, II i III dają interesujący pogląd na kwestię
zastosowania spalarni odpadów w systemach gospodarki odpadami w krajach UE. Pogląd ten
podsumować można następującymi ogólnymi konkluzjami:
• instalacja termicznego przekształcania odpadów to nieodłączny element
współczesnych systemów kompleksowego zagospodarowania odpadów komunalnych
w krajach UE, szczególnie dla unieszkodliwienia odpadów wytwarzanych w dużych
miastach lub w określonym regionie,
• państwa, które aktualnie przystąpiły do UE charakteryzują się prymitywnymi
metodami zagospodarowania odpadów komunalnych, opartymi głównie na ich
składowaniu, a spalarnie odpadów są tam – poza nielicznymi przykładami – w sferze
wstępnych studiów bądź projektowania,
• państwa UE absolutnie nie rezygnują z dalszego rozwoju i inwestowania w budowę
nowoczesnych spalarni odpadów komunalnych. Widoczne jest to szczególnie w tych
państwach UE gdzie zgodnie z zaleceniami dyrektywnymi ograniczane są prawnie
możliwości deponowania nieprzetworzonych odpadów (Austria, Niemcy) oraz tam,
gdzie dotąd nie było wybudowanych spalarni odpadów (Portugalia, Hiszpania,
Irlandia),
7
•
przytoczony przykład obecnie oddanych do eksploatacji w Austrii spalarni odpadów
potwierdza, że odpowiednio zaplanowana i zrealizowana współpraca ze społecznością
lokalną może ją przekonać co do bezpieczeństwa ekologicznego ze strony planowanej
w okolicach jej zamieszkania budowy spalarni, a poprzez referendum wyrazić jej
akceptację dla planów budowy tej spalarni.
4. Spalarnie odpadów komunalnych w planach krajowych systemów gospodarki
W Polsce jak wspomniano we wprowadzeniu ciągle nie ma przykładów zastosowania
instalacji termicznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych na szerszą skalę. Jedyna
instalacja, działająca i spalająca odpady komunalne z prawobrzeżnej części Warszawy –
eksploatowana od lipca 2001 r., to absolutnie za mało, jak na kraj wytwarzający rocznie około
13,5 mln ton odpadów komunalnych i kraj, w którym w zakresie gospodarki odpadami
obowiązuje od początku 2002 r. nowe jakościowo prawo, zbieżne z zapisami prawa
wspólnotowego, a mimo to 97% wytwarzanego strumienia odpadów komunalnych zostaje
każdego roku skierowane na składowiska [3], [4], [5].
Potrzeba zastosowania instalacji termicznego przekształcania odpadów w krajowych
systemach zagospodarowania odpadów komunalnych została ponad wszelką wątpliwość
udowodniona przez autorów Krajowego Planu Gospodarki Odpadami, przyjętego przez Radę
Ministrów 29.10.2002 r. Autorzy tego Planu wykazują wprost, że od roku 2010 – gdy po
upływie przyjętych okresów przejściowych zaczną obowiązywać przeniesione do prawa
krajowego zapisy dyrektyw 99/31/EC i 94/62/EC – metody termiczne staną się niezbędne dla
unieszkodliwienia około 1,4 mln ton odpadów rocznie, co przekłada się na potrzebę budowy
około 8 dużych spalarni odpadów komunalnych, przewidywanych głównie dla systemów
zagospodarowania odpadów wytwarzanych w dużych miastach. Założenia te, w odniesieniu
do dużych miast polskich, powielone są w planach gospodarki odpadami opracowanymi na
szczeblu gminnym, w tym jak wspomniano w Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy
Kraków.
Do grupy polskich miast, które obok Krakowa od kilku już lat posiadają spójny,
wielowariantowo przeanalizowany scenariusz zagospodarowania odpadów uwzględniający
zastosowanie metod termicznych należą: aglomeracja Katowic (od 1996), Łódź (1999), oraz
Szczecin (1999) [6].
W oparciu o analizę wojewódzkich planów gospodarki odpadami przedstawiono w
tabeli IV zestawienie planów budowy spalarni odpadów, przewidzianych jako element
systemowego rozwiązania problemu unieszkodliwiania odpadów dla dużych polskich miast.
Tabela. IV. Plany budowy instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych –
opracowano na podstawie wojewódzkich i gminnych planów gospodarki
odpadami
Miasto
Kraków
Łódź
Podstawowe informacje o instalacji,
wydajność
2 x 115 000 Mg/a
przewidziana także dla gmin ościennych,
ukończone studium wykonalności
200 000 Mg/a
przewidziana także dla mieszkańców
Pabianic, Zgierza, Ozorkowa,
Aleksandrowa, Łasku, Konstantynowa w
sumie dla ok. 1 mln mieszkańców
Planowany rok
uruchomienia
2009
powyżej
2008
8
Łódź, woj łódzkie
Katowice
Katowice
Warszawa
Poznań
Szczecin
Wrocław
Opole
Gdańsk
3 małe instalacje, każda 30 000 Mg/a
na terenie woj. łódzkiego
min. 140 000 Mg/a
o charakterze regionalnym
min. 150 000 Mg/a
o charakterze regionalnym
ok. 100 000 Mg/a, jako dodatkowa linia
dla istniejącego już ZUSOK
lub oddzielna instalacja o wydajności
ponad 200 000 Mg/a
około 140 000 Mg/a
w postaci paliwa z odpadów
około 120 000 Mg/a
około 100 000 Mg/a
produkcja paliwa zastępczego jako efekt
mechaniczno-biologicznego przetwarzania
odpadów
produkcja paliwa zastępczego z opcją
skierowania do przemysłu cementowego
około 200 000 Mg/a
lokalne inicjatywy: Tczew, Kolbudy,
Łężyce
powyżej
2008
2007 ÷ 2010
2011 ÷ 2015
powyżej
2008
powyżej
2008
powyżej
2008
powyżej
2010
około 2010
4.1. Akceptacja społeczna projektów budowy spalarni odpadów w Polsce
Referenda w sprawie akceptacji budowy spalarni odpadów były również prowadzone w
Polsce. Oczywiście za dużo ich wymienić nie można, gdyż jak wspomniano wybudowaną
mamy tylko 1 spalarnię odpadów komunalnych, a planów czy wcześniejszych projektów też
nie było zbyt wiele. W związku z tym przytoczone zostaną tylko dwa przypadki.
W 1997 r. w gminie Warszawa-Targówek zostało przeprowadzone referendum w
sprawie budowy na terenie tej gminy spalarni odpadów, stanowiącej element zakładu
unieszkodliwiania odpadów komunalnych pochodzących z terenu całej Warszawy, a głównie
jej lewobrzeżnej części. Niestety frekwencja w referendum nie przekroczyła progu 30%
uznanego za minimalny, przez co jego wynik został unieważniony. W okresie tym bardzo
aktywne były w Warszawie przeciwne budowie tej spalarni ugrupowania ekologiczne. W
prasie i w telewizji było wówczas bardzo wiele informacji o „bezsprzecznym i wielkim
zagrożeniu dla zdrowia ludzi i środowiska” ze strony projektowanej spalarni. Gdyby
frekwencja w referendum była wystarczająca nie wykluczone byłoby negatywne stanowisko
mieszkańców. Dzisiaj spalarnia ta pracuje już ponad trzy lata. Spełnia wszelkie wymagane
prawnie standardy jakości względem środowiska i praktycznie niewielu mieszkańców
Warszawy pamięta o jej istnieniu [5].
Kolejnym krajowym przykładem zapytania lokalnej społeczności o zgodę na budowę
spalarni może być rozpatrywany w latach 1997/98 projekt jej budowy przy Elektrociepłowni
Pruszków, koło Warszawy. W styczniu 1998 r. mieszkańcy Brwinowa – gminy najbliżej
sąsiadującej z planowaną inwestycją – przeprowadzili lokalne referendum. Frekwencja
przekroczyła ustalony 25% próg – wyniosła 31,2%, a wynik referendum potwierdził bardzo
dobrze zorganizowaną przez ugrupowania ekologiczne opozycję wobec projektu budowy
spalarni. Projekt jej budowy został ostatecznie zaniechany.
9
W odróżnieniu od Austrii oba krajowe przypadki referendum potwierdzają, że
ówczesnym krajowym inwestorom spalarni nie wiele zależało na pozyskaniu pozytywnej
opinii mieszkańców, albo nie potrafili oni w sposób zorganizowany i konsekwentny tak
przedstawić argumentów „na tak”, aby odpowiednio przekonać i pozyskać akceptację
mieszkańców.
5. Gospodarka odpadami i spalarnia odpadów w ocenie mieszkańców Krakowa
Praca wykonana przez Centrum Doradztwa Strategicznego [8] wykazała, że do roku
2002 Kraków nie dysponował zbyt wieloma badaniami opinii społecznej dotyczącymi
gospodarki odpadami czy ogólnie zagadnień związanych z akceptacją społeczną
przedsięwzięć w zakresie ochrony środowiska. Do grupy podstawowych prac
przeprowadzonych w tym okresie na zlecenie Urzędu Miasta Krakowa należą:
1. Badania ilościowe i jakościowe dotyczące „Opinii społecznej na temat misji miasta,
wizerunku Magistratu oraz Wydziałów Urzędu Miasta Krakowa” (przeprowadzone w
2000 r. przez CEM Instytut Badań Rynku i Opinii Publicznej.
2. Ankieta dotycząca usług miejskich przeprowadzona w 1999 r. w 1014 gospodarstwach
domowych, której wyniki zawiera „Studium wykonalności Miejskiego Projektu
Gospodarki Odpadami w Krakowie”.
3. Badania nad „Korzystaniem z usług wywozu śmieci” prowadzone w latach 1999,
2000 i 2001 przez VRG Strategia.
Najistotniejsze dla celów zbadania opinii publicznej konsultacje społeczne
przeprowadzono w latach 1999 – 2001. Przedmiotem tych badań były opinie mieszkańców
Krakowa dotyczące jakości usług komunalnych. Badaniami objęto relatywnie dużą grupę
mieszkańców – średnio 1000 osób w każdym roku. Respondentów pytano o ocenę jakości
usług w zakresie usuwania odpadów w mieście, jak także badano świadomość ekologiczną
oraz sondowano opinie o planowanych przez miasto inwestycjach w dziedzinie oczyszczania
miasta oraz składowania odpadów. Zapytano również mieszkańców Krakowa czy byliby
skłonni płacić więcej za usuwanie odpadów, gdyby podwyżka ta była związana z wyższym
standardem tych usług, w tym z pokryciem kosztów budowy i eksploatacji spalarni odpadów,
jak także z wyższym standardem ekologicznym, poprawiającym w ten sposób ogólny
wizerunek Miasta.
Przeprowadzone w 1999 r. w 1014 gospodarstwach domowych badania ankietowe
dotyczące poziomu usług miejskich, którego wyniki zawiera „Studium wykonalności
Miejskiego Projektu Gospodarki Odpadami w Krakowie” - wykazały, że idea budowy w
Krakowie zakładu termicznego przekształcania odpadów jest ogólnie znana oraz bez
większych uprzedzeń funkcjonuje w opinii społecznej. Zgodnie z wynikami tego „Studium”
w ponad 40% gospodarstw domowych uznano spalarnię odpadów za jedną z trzech
najpotrzebniejszych inwestycji w Krakowie, a w 12% gospodarstw domowych uznano ją za
najpotrzebniejszą inwestycję miejską. Większym poparciem cieszyła się tylko rozbudowa
sieci drogowej i projekty budowy nowych mostów przez Wisłę.
Respondentów pytano między innymi także i o to, czy ich zdaniem, obecny model
zagospodarowania odpadów – oparty jedynie na ich składowaniu – stanowi zagrożenie dla
środowiska naturalnego i zdrowia mieszkańców. Wyniki w tym zakresie prezentuje tabela V
[8].
10
Tabela V. Wyniki badań dotyczących opinii na temat zagrożenia dla środowiska naturalnego i
zdrowia mieszkańców ze strony obecnego modelu zagospodarowania odpadów [8]
Lp.
1
2
3
4
5
6
Rodzaj zagrożenia dla środowiska
naturalnego i zdrowia mieszkańców
ze strony obecnego modelu
zagospodarowania odpadów
Bardzo duże
Raczej duże
Raczej małe
Bardzo małe
W ogóle nie stanowi zagrożenia
Nie wiem, trudno powiedzieć
Ogółem
Badania z
1999 r.
Badania z
2000 r.
Badania z
2001 r.
[%]
37,0
49,1
7,4
1,1
0,9
4,5
100
[%]
43,3
41,6
6,3
1,4
0,6
6,8
100
[%]
46,2
36,1
7,3
1,2
1,8
7,5
100
Jak potwierdzają wyniki badań prezentowane w tabeli V obecny system gospodarki
odpadami stwarza duże lub bardzo duże zagrożenie dla środowiska naturalnego i zdrowia
mieszkańców. W 1999 r. uważało tak 86,1% badanych, w 2000 r. – 84,9%, a w 2001 r. –
82,3%.
Konkluzje:
⇒ przeprowadzone w latach 1999 – 2001 badania opinii społecznej potwierdzają
zaskakująco wysoki poziom akceptacji społecznej dla projektu budowy spalarni
odpadów. Wyniki tych badań trudno bezpośrednio przenosić na obecnie zaistniały
konflikt dotyczący lokalizacji spalarni na terenie HTS. W ankiecie przeprowadzonej w
latach 1999 - 2001 nie było bowiem podanego wskazania lokalizacyjnego i w związku
z tym, jak widać nie odgrywał tak istotnej roli obecnie zaznaczony syndrom, znany w
nauce o komunikacji społecznej jako syndrom NIMBY (z ang. Not In My Back Yard,
a w przybliżonym tłumaczeniu jako zgoda, ale byle nie pod moim oknem, nie na
terenie mojego podwórka). Cytowane wyniki badań opinii publicznej w sprawie
spalarni odpadów sugerować mogą w aspekcie obecnego konfliktu jeszcze jedną,
równie prawdopodobną tezę, a mianowicie, że obecny konflikt ma bardziej polityczne
niż społeczne podłoże, a jego oparcie w opinii społecznej może nie być wcale aż tak
duże, jak to nagłaśniają media, czy jak to się wydaje przedstawicielom rad dzielnic.
Warto byłoby tego rodzaju badania powtórzyć obecnie, aby szczególnie tą ostatnią
tezę wyjaśnić,
⇒ badania opinii społecznej przeprowadzone w latach 1999 – 2001 potwierdzają, że
zdecydowana większość mieszkańców uważa, że obecny system gospodarki odpadami
w Krakowie jest przestarzały i nieskuteczny. Zaledwie około 8% badanych uznaje, że
odpady, popularnie zwane śmieciami, nie stanowią ani ekologicznego, ani
zdrowotnego zagrożenia dla miasta.
Obok badań zasadniczych dla ujęcia problematyki akceptacji społecznej dla spalarni
odpadów, przeprowadzono w latach 199 – 2001 badania opinii publicznej także w innym
aspekcie. Niektóre z nich, cytowane poniżej, mają w pewnym sensie także związek z
akceptacją budowy spalarni odpadów.
W tabeli VI przedstawiono wyniki badań w kwestii inwestowania w dziedzinie
oczyszczania miasta, pytając ankietowanych czy władze miasta powinny bardziej inwestować
w dotychczasowy system zagospodarowania odpadów. Pytanie to zadano dopiero w
badaniach przeprowadzonych w roku 2000 oraz 2001. Zdecydowana większość
11
odpowiedziała na tak. Jednoznaczna odpowiedź na tak może także oznaczać akceptację dla
inwestycji w zakresie budowy spalarni odpadów.
Tabela VI. Wyniki badań dotyczących pytań o zakres inwestycji w dziedzinie oczyszczania
miasta [8]
Lp.
Czy należy inwestować bardziej niż Badania z 2000 Badania z 2001
dotychczas w oczyszczanie miasta?
r.
r.
[%]
[%]
1
Tak
59,5
64,2
2
Raczej tak
31.2
25,6
3
Raczej nie
3,5
2,6
4
Nie
0,6
0,9
6
Nie wiem, trudno powiedzieć
5,2
6,7
100
100
Ogółem
Zdaniem ponad 90% badanych mieszkańców Krakowa władze miasta powinny
przeznaczyć większe nakłady na oczyszczanie miasta. Świadczy to o dużych oczekiwaniach
mieszkańców w tej dziedzinie, jak i oczekiwaniach podjęcia szybkich i zasadniczych zmian w
tym zakresie.
W trakcie badań zapytano też mieszkańców o aspekt finansowy. Na podstawie
przeprowadzonych badań ustalono, że miesięczna opłata za wywóz odpadów dla przeciętnego
gospodarstwa wynosiła odpowiednio [8]
⇒ w roku 1999 – 10,9 zł
⇒ w roku 2000 – 11,4 zł
⇒ w roku 2001 – 12,3 zł.
Jak widać opłata za wywóz i unieszkodliwianie odpadów wzrastała z roku na rok
Zakres podwyżki nie przekraczał jednak poziomu inflacji. Stąd też w badaniach z kolejnych
lat mieszkańcy przyznawali, że koszt wywozu odpadów jest – w porównaniu z innymi
opłatami – niewielki [8].
Ankietowanym zadano również pytanie, czy skłonni byliby zgodzić się na podwyżkę
opłat za wywóz odpadów (i o jaką kwotę), gdyby była ona uzasadniona kosztami budowy
nowoczesnej spalarnię odpadów. Wyniki badań w tym zakresie prezentuje tabela VII [8].
Tabela VII. Wyniki badań dotyczących akceptacji podwyżki za wywóz odpadów [8]
Lp. Jak dużo zgodziłbyś się zapłacić za
Badania z
Badania z
Badania z
wywóz odpadów?
1999 r.
2000 r.
2001 r.
[%]
[%]
[%]
1. Wcale
28,6
48,7
36,5
2. Poniżej 3 zł miesięcznie
35,9
22,2
21,5
3. Od 3 zł do 4,99 zł miesięcznie
8,9
6,1
3,8
4. Od 5 zł do 9,99 zł miesięcznie
11,2
8,4
11,3
5. Od 10 zł do 19,99 zł miesięcznie
6,7
3,6
4,7
6. Od 20 zł i więcej miesięcznie
1,6
0,8
1,0
7. Nie wiem, trudno powiedzieć
7,1
10,1
9,0
100
100
100
Ogółem
12
Autorzy obecnie opracowanego Studium Wykonalności szacują, że koszt budowy i
eksploatacji spalarni odpadów spowodowałby, że miesięczny koszt za wywóz odpadów
wynosiłby około 7,5 zł na jedną osobę. Jak wskazują wyniki badań z lat 1999 –2001 nie ma
zbyt wielu chętnych na ponoszenie tak wysokich kosztów. Ale z drugiej strony nie jest to aż
tak mała grupa. Grupa mieszkańców deklarujących zapłacić powyżej tej kwoty wynosi, jak
wskazują wyniki badań około 25% (jako suma wyników z poz. 4, 5, 6 i 7).
Jak widać mechanizm finansowy to także bardzo istotny czynnik wśród ogólnych
składników decydujących o akceptacji społecznej danego projektu, w naszym przypadku
spalarni odpadów.
6. Kampania edukacyjna
Przytoczone fakty, konkluzje, jak i wyniki badań opinii społecznej z lat 1999-2001
wskazują na konieczność dalszej intensywnej współpracy z mieszkańcami Krakowa, aby
osiągnąć pozytywny odgłos nie tylko w aspekcie planów budowy spalarni odpadów, ale także
w zakresie innych działań związanych z gospodarką odpadami, a szczególnie selektywnej
zbiórki odpadów. W najogólniejszym zakresie niezbędna kampania edukacyjna powinna
obejmować [9]:
1. Przegląd i analiza wyników dotychczas podejmowanych badań opinii społecznej i
efektów przeprowadzonych działań edukacyjnych.
2. W nawiązaniu do planowanych w Projekcie Gospodarki Odpadami Stałymi w Gminie
Kraków – etap I i II przedsięwzięć inwestycyjnych wskazanie zakresu potrzeb podjęcia
działań informacyjno – edukacyjnych i doradczych, ze szczególnym uwzględnieniem
problematyki akceptacji społecznej budowy zakładu termicznego przekształcania
odpadów.
3. Wytypowanie głównych grup społecznych, które powinny być objęte szeroką akcją:
• informacyjną,
• edukacyjną,
• doradczą.
4. Określenie zakresu niezbędnych działań informacyjno edukacyjnych i doradczych dla
każdej z grup społecznych.
5. Wytypowanie głównych narzędzi edukacyjno informacyjnych przystosowanych dla
poszczególnych grup społecznych.
6. Opracowanie szczegółowych materiałów informacyjnych dla każdej z grup społecznych
(jak: foldery, plakaty, ulotki, hasła, filmy video, strona internetowa) wraz z proponowaną
formą ich przekazu.
7. Przygotowanie szczegółowych programów szkoleń edukacyjnych dla każdej grupy
społecznej.
8. Przeprowadzenie szkolenia dla wybranej najważniejszej grupy społecznej.
9. Przeprowadzeniu przykładowej akcji informacyjnej dla wybranego osiedla
mieszkaniowego.
10. Opracowanie i wskazanie formy i zakresu monitorowania efektów działań informacyjnoedukacyjnych.
11. Określenie zakresu niezbędnych działań konsultacyjnych i doradczych wspomagających
wdrażanie współuczestniczenia społeczności lokalnej w ogólnomiejskim systemie
gospodarowania odpadami, zwłaszcza w zakresie selektywnego gromadzenia odpadów.
12. Przygotowanie długofalowego harmonogramu realizacji działań informacyjnoedukacyjnych i doradczych.
13
6. Podsumowanie
W artykule w sposób obiektywny przytoczono szereg faktów, spostrzeżeń i konkluzji,
które wiążą się z akceptacją tak kontrowersyjnej w odbiorze społecznym instalacji jaką jest
spalarnia odpadów. Wyciągnięcie wniosków pozostawiono Czytelnikowi tej publikacji.
Literatura:
1. Integrated Pollution Prevention and Control. Draft reference Document on best
Available Techniques for Waste Incineration. Draft March 2004. European
Commission. Directorate – General JRC. European IPCC Bureau Seville.
2. Stand der Technik bei Abfallverbrennungsanlagen. Bundesministerium für Land- und
Forstwirtschaft Umwelt und Wasserwirtschaft. Wien, September 2002.
3. Pająk T.: Termiczna utylizacja odpadów komunalnych w Polsce - stan obecny i
perspektywy rozwoju.. IV Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna
„Technika w służbie środowiska”. Organizator KOMAG Gliwice. Szczyrk, marzec
2003 r.
4. Pająk T.: Termiczna utylizacja odpadów komunalnych w Polsce – stan teraźniejszy i
perspektywy na przyszłość. Międzynarodowe Sympozjum: „Gospodarka odpadami w
Austrii – przykłady rozwiązań dla Polski w drodze do Unii Europejskiej”. Wiedeń
2002.
5. Pająk T. „Zabraniecka” - pierwsza w Polsce instalacja termicznej utylizacji odpadów
komunalnych, cz. I. EKO PROBLEMY 4’ 2000. Warszawa 2000, s. 10-11. oraz cz. II.
EKO PROBLEMY 1’ 2001, Warszawa 2001, s. 20 - 21.
6. Pająk T.: Spalanie odpadów komunalnych - elementem systemu kompleksowego
zagospodarowania odpadów. V Międzynarodowa konferencja szkoleniowa: „Osady
ściekowe i odpady komunalne - zagospodarowanie, spalanie i współspalanie”.
Organizator Grupa ABRYS. Szklarska Poręba, wrzesień 2002, s. 205 - 212.
7. Pająk T., Warzecha W.: Model gospodarki odpadami komunalnymi dla polskich miast
na przykładzie Krakowa. Międzynarodowa konferencja: „Gospodarka odpadami w
Austrii, przykłady rozwiązań dla Polski w drodze do Unii Europejskiej”. Organizator:
Verein Polnischer Ingenieure in Österreich. Wiedeń, marzec 2002, s. 43 - 51.
8. Raport z kwerendy badań dotyczących gospodarki odpadami wykonanych na zlecenie
Urzędu Miasta Krakowa. Badania opracowane przez Centrum Doradztwa
Strategicznego, Kraków, 2001 r.
9. Analiza i wstępna propozycja realizacji zadania kontrakt 03 – edukacja ekologiczna w
ramach projektu „Kraków gospodarka odpadami stałymi – etap I”, kontrakt ISPA
14
Pomimo iż badani uznali, że opłaty za usuwanie śmieci nie są relatywnie zbyt duże, to jednak aż 28,6%
w 1999, 48,7% w 2000 oraz 36,5% w 2001 roku woleliby, aby opłaty za tę usługę nie wzrosły. Ale
łącznie około 40% badanych (w każdym roku) zgodziłoby się na podwyżki, gdyby dzięki nim
poprawiła się jakość gospodarki odpadami w mieście.
W ciągu trzech lat istotnie zmalała liczba osób, które zgodziłyby się na podniesienie opłat za
wywóz odpadów o kwotę niższą niż 3 zł miesięcznie. W 1999 roku zgodziłoby się na to
35,9% badanych, w 2000 już tylko 22,2% a w 2001 jeszcze mniej bo 21,5%. Bardzo niewielu
respondentów, bo odpowiednio 8.9% w 1999, 6,1% w 2000 oraz 3,8% w 2001 roku
zgodziłoby się na podniesienie opłat w granicach od 3 zł do 4,99 zł miesięcznie. Na
podwyżkę większą niż 20 zł miesięcznie zgodziłoby się jedynie około 1% badanych. Warto
odnotować wzrost odsetek niezdecydowanych. Wynik ten może oznaczać wzrost liczby osób,
które – choć rozumieją potrzebę podwyżek – ze względu na swoją sytuację materialną
obawiają się wzrostu opłat.
Wnioski:
♦ Aktualne opłaty za wywóz śmieci w Krakowie nie są, w odczuciu badanych, zbyt
wysokie. Ale ponad 1/3 mieszkańców nie zgodziłaby się na żadne, nawet dobrze
umotywowane podwyżki. Z drugiej jednak strony około 40% badanych zgodziłoby się na
podwyżkę opłat, gdyby miała ona poprawić czystość miasta i gospodarkę odpadami.
IV. PODSUMOWANIE I WNIOSKI KOŃCOWE.
¾ Dotychczasowy program gospodarki odpadami, mimo iż, zdaniem badanych funkcjonuje
coraz lepiej, jest niewystarczający, gdyż nie zaspokaja estetycznych i ekologicznych
potrzeb mieszkańców Krakowa.
¾ Najbardziej podstawowe usługi, czyli opróżnianie kontenerów oraz ich liczba przy
posesjach są oceniane pozytywnie. Nienajlepiej mieszkańcy Krakowa oceniają obecnie
funkcjonujący program sortowania odpadów. Ich zdaniem jest za mało pojemników
przeznaczonych do tego celu, są one również zbyt rzadko opróżniane.
¾ Dla zdecydowanej większości badanych, śmieci stanowią obecnie duże zagrożenie dla
środowiska naturalnego i zdrowia mieszkańców.
¾ Mieszkańcy Krakowa są przekonani, że władze powinny przeznaczyć więcej środków niż
dotychczas na oczyszczanie miasta oraz różne formy składowania odpadów. Za
zwiększeniem nakładów na te cele opowiedziało się 90% badanych.
¾ Przeciętna miesięczna opłata za wywóz śmieci wynosiła w roku 1999 – 10,9 zł, w 2000 –
11,4 zł a w 2001 – 12,3 zł.
¾ Około 40% badanych zgodziłaby się (przeważnie na niewielką) podwyżkę opłat za
wywóz śmieci, gdyby dzięki temu władze wprowadziły nowoczesne formy gospodarki
odpadami.
¾ Władze przyjęły wieloetapowy program gospodarki odpadami, który zakłada rozbudowę
wysypiska Barycz oraz powstanie nowoczesnej sortowni, spalarni i kompostowni.
¾ Program gospodarki odpadami w Krakowie zyskał wstępną akceptację jego mieszkańców.
Świadczą o tym między innymi badania przeprowadzone w około 1000 krakowskich
gospodarstwach domowych. Badani na 3 miejscu (obok koniecznych inwestycji w
infrastrukturę drogową) priorytetów inwestycyjnych miasta umieścili potrzebę realizacji
kompleksowego programu gospodarki odpadami.