dział spadku - Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa

„Sprawiedliwość idzie za prawem
- bezpłatne poradnictwo i edukacja prawna”
POSTĘPOWANIE
SĄDOWE W SPRAWACH
SPADKOWYCH
Rzeszów 2010
1
Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa
Obywatelskiego
ul. Fredry 4/58
35-959 Rzeszów
tel/fax (0-17) 86 20 122
[email protected]
www.porso.yoyo.pl
Broszura opracowana przez Karola Grześkiewicza
Broszura sfinansowana przez
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
w ramach Programu Operacyjnego
Fundusz Inicjatyw Obywatelskich
2
STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU
Stwierdzenie nabycia spadku przez sąd spadku następuje na wniosek
uprawnionego podmiotu czyli każdego mającego interes prawny
w prawidłowym wykazaniu następstwa po spadkodawcy. Wniosek taki
można
złożyć
zawsze
-
nie
przedawnia
się
ani w żadnych
okolicznościach nie wygasa prawo do jego złożenia. Jednak jeśli wniosek
składa się przed upływem 6 miesięcy wszyscy spadkobiercy muszą
złożyć oświadczenie o nabyciu lub odrzuceniu spadku. Za każde
oświadczenie w toku posiedzenia, sąd pobiera opłatę sądową
w wysokości 50 zł. Brak oświadczeń co do zasady oznacza przyjęcie
spadku wprost! - bez ograniczenia odpowiedzialności za długi
spadkowe.
Do sporządzenia wniosku niezbędne są odpisy aktów stanu cywilnego
spadkobierców - dotyczy to dziedziczenia ustawowego, oraz wniosku o
zachowek. W zależności od stopnia pokrewieństwa należy wykazać inne
akty.
Zawsze należy załączyć akt zgonu spadkodawcy
Kto załącza jaki akt :
•
małżonek załącza tylko akt zgonu spadkodawcy – jest w nim
wskazany
•
dzieci niezamężne – załączają akty urodzin
3
•
dzieci
zamężne
(które
przyjęły
nazwisko
małżonka)
akt
małżeństwa.
•
rodzeństwo spadkodawcy – akt urodzenia, akt małżeństwa
rodziców – jeśli pochodzą z różnych związków.
Wniosek składa się do wydziału cywilnego Sądu Rejonowego
właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.
Opłata sądowa od wniosku to 50 zł (do wniosku musimy załączyć
dowód uiszczenia opłaty sądowej – w znakach sądowych (do kupienie
w kasie sądu,) lub dowód przelewu).
Za odpis skrócony aktu pobiera się opłatę skarbową w wysokości 22 zł.
Wnioskodawca to: osoba składająca wniosek – może to być dowolny ze
spadkobierców, posiadający zdolność do czynności prawnych. – należy
wskazać imię i nazwisko oraz adres zamieszkania. Wnioskodawcą może
być każdy kto ma w tym interes prawny, a więc m.in. wierzyciele
spadkobierców, oraz spadkodawcy.
Uczestnicy to: pozostali spadkobiercy : musimy wskazać ich dane
i adresy
Powinniśmy wskazać wszystkich możliwych spadkobierców.
4
Przykładowy wniosek o stwierdzenie nabycia spadku
TYTUŁ: Wniosek o stwierdzenia nabycia spadku.
Treść wniosku :
Wnoszę o :
stwierdzenie, że spadek po ……………, synu /córce ……… i ……….. ,
zmarłym dnia …………. w ……….. i ostatnio zamieszkałym w ……………,
na podstawie ustawy nabyli:
(W tym miejscu należy wymienić wszystkich znanych spadkobierców, oraz ich
stopień pokrewieństwa ze zmarłym ):
Np. Anna Nowak - żona, Janusz Nowak- brat, Marian Nowak- brat, Grażyna
Kowalska – siostra, Barbara Bielak – siostra,
Uzasadnienie
W uzasadnieniu należy wskazać okoliczności spadkobrania. W szczególności:
•
powtórzyć datę i dane spadkodawcy.
•
opisać wzajemne relacje miedzy spadkodawcą a spadkobiercami (w
zakresie powiązań rodzinnych)
Na dowód powiązań rodzinnych należy załączyć odpisy z aktów stanu
cywilnego.
5
•
wskazać i ewentualnie załączyć oświadczenia spadkodawców
o przyjęciu, lub odrzuceniu spadku
•
jeśli wiemy że nie ma dalszych spadkobierców - jako dowód
powołujemy zapewnienie spadkowe, które będzie złożone podczas
rozprawy.
Wniosek należy własnoręcznie podpisać. Podpisany oryginał wniosku,
wraz z oryginałami załączników (np. odpisami z aktów stanu
cywilnego) pozostawić dla sądu.
Należy stworzyć tyle jego kopii wniosku i załączników (wystarczą
kserokopie) ilu jest uczestników postępowania wskazanych we wniosku.
Jeden egzemplarz kopii ad acta (dla siebie – do „akt”). Wniosek wraz
z odpisami dla uczestników, można złożyć na biurze podawczym –
wówczas na kopii którą pozostawiamy dla siebie otrzymamy prezentatę
– pieczęć sądu, wraz z datą złożenia wniosku. Całość dokumentów
możemy również wysłać pocztą do sądu – za pomocą listu poleconego.
Dowodem złożenia wniosku, będzie wówczas dowód nadania listu
poleconego.
Na rozprawę poprzedzającą wydanie postanowienia o stwierdzeniu
nabycia spadku sąd wzywa wnioskodawcę, wszystkich mogących
wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi (bez
względu na ocenę ważności złożonego testamentu), a ponadto inne
6
osoby zainteresowane, zgłaszające swe uczestnictwo w sprawie, których
udział sąd uzna za konieczny.
DZIAŁ SPADKU
Dział spadku polega na określeniu wartości całego majątku i jego
podziale pomiędzy poszczególnych spadkobierców.
Dział spadku może nastąpić w drodze umowy, w tym także zawartej w
formie ugody w postępowaniu działowym, albo na mocy orzeczenia
sądu. Wniosek o wszczęcie postępowania działowego mogą złożyć:
spadkobierca, spadkobierca zmarłego spadkobiercy, nabywcę spadku,
a na
zasadach
ogólnych
także
prokuratora
i
Rzecznika
Praw
Obywatelskich.
Od wniosku o dział spadku pobiera się opłatę stałą w wysokości 500 zł,
a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku w wysokości 300 zł
Dział spadku obejmuje podział aktywów majątku spadkowego, nie
obejmuje zaś długów spadkowych. przedmiotem działu jest majątek,
który stanowił w chwili otwarcia spadku własność spadkodawcy.
Darowizny otrzymane od spadkodawcy dolicza się do masy spadkowej.
7
SĄDOWY DZIAŁ SPADKU
Zasadą sądowego działu spadku jest objęcie nim całego spadku.
Z ważnych powodów sądowy dział spadku może zostać ograniczony do
części spadku.
1. Z wnioskiem o
sądowy dział spadku może wystąpić:każdy ze
współspadkobierców, osoba, która nabyła (dostała lub odkupiła)
udział w spadku (zgodnie z art. 1053 Kodeksu cywilnego nabywca
spadku
wstępuje
w
prawa
i
obowiązki
spadkobiercy),
spadkobiercy wyżej wymienionych osób.
2. Wniosek
o
wszczęcie
postępowania
działowego
powinien
zawierać:
- spis inwentarza (jeśli został sporządzony) lub wykaz majątku, który ma
ulec podziałowi (jeśli nie zrobiono spisu inwentarza),
- postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (jeśli stwierdzenie
nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło, sąd dokona go w trakcie
postępowania działowego),
-informację o testamencie i miejscu, w którym się znajduje,
-w przypadku nieruchomości dowód stwierdzający, że nieruchomość
stanowiła własność spadkodawcy (np. odpis z księgi wieczystej,
orzeczenie sądowe lub administracyjne, odpis umowy notarialnej
przenoszącej własność).
8
We wniosku należy wskazać:
• wszystkich uczestników postępowania, którymi są spadkobiercy
bądź ich następcy (osoby uprawnione do dziedziczenia),
• zapisobierców, czyli osoby którym zapisano pewne rzeczy lub
prawa należące do spadku,
• nabywców udziału w konkretnym składniku majątku spadkowego
(np. nabywcę telewizora wchodzącego w skład masy spadkowej).
3. Sąd ustala przede wszystkim skład i wartość majątku spadkowego.
Od
tego
zależy
ustalenie
wielkości
otrzymanych
przez
spadkobierców części spadku oraz ewentualnych spłat i dopłat.
Dla ustalenia składu majątku decydujące znaczenie ma chwila
śmierci spadkodawcy (otwarcia spadku), zaś przy ocenie wartości
poszczególnych przedmiotów decyduje chwila dokonania działu.
Sąd rozstrzyga także o roszczeniach związanych z istnieniem
zapisów i rozliczeniem pomiędzy współspadkobiercami z tytułu
posiadania przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków,
poczynionych nakładów i spłaconych długów (na przykład sąd
orzeka o rozliczeniu czynszu pobranego przez jednego ze
spadkobierców od najemcy mieszkania, które weszło do spadku).
Po zapadnięciu postanowienia działowego roszczeń tych nie
można już dochodzić.
9
4.
Podział majątku może nastąpić w ten sposób, że przedmioty
zostaną
podzielone
fizycznie
i
przyznane
poszczególnym
spadkobiercom w stosunku do wielkości ich udziałów. Jeżeli
wartość przyznanej części nie odpowiada wielkości udziału
uprawnionego powinno nastąpić ustalenie dopłat. Ponadto jeżeli
sąd
przyzna
pewne
przedmioty
w
całości
niektórym
spadkobiercom obciąża ich obowiązkiem dokonania spłaty lub
dopłaty na rzecz pozostałych.
5. W wypadku gdy nie jest możliwe dokonanie podziału fizycznego
(na przykład w skład spadku wchodzi przedmiot z natury swej
niepodzielny i żaden ze spadkobierców nie jest w stanie ponieść
spłat), sąd może zarządzić dokonanie podziału cywilnego. Polega
on na sprzedaniu przedmiotów wchodzących w skład spadku
a uzyskana w ten sposób suma jest, po potrąceniu kosztów
sprzedaży,
dzielona
między
spadkobierców.
Wyboru sposobu podziału dokonuje sąd. W miarę możliwości
dokonuje podziału fizycznego. Jeżeli spadkobiercy wskażą sposób
dokonania podziału, sąd jest nim związany, o ile sposób ten nie
jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie
narusza interesu osób uprawnionych.
10
UMOWNY DZIAŁ SPADKU
1. Umowny dział spadku możliwy jest tylko wtedy, gdy wszyscy
współspadkobiercy zgadzają się co do konieczności dokonania
podziału, a także formy i sposobu jego dokonania. Musi zachodzić
zgoda co do tego, jakie przedmioty przypadną poszczególnym
uprawnionym, czy dokonać działu fizycznego czy cywilnego poprzez sprzedaż określonego przedmiotu i podział uzyskanej
sumy. Porozumienie musi także obejmować wysokość oraz sposób
zapłaty ewentualnych spłat (tzn. kwot, jakie mają otrzymać ci
spadkobiercy,
którzy
ze
spadku
nie
uzyskali
żadnych
przedmiotów) i dopłat (tzn. kwot jakie winni otrzymać ci
spadkobiercy, którzy uzyskali ze spadku przedmioty o wartości
mniejszej niż ich udział w spadku). Jeżeli choć jeden ze
współuprawnionych nie zgadza się na proponowany sposób
podziału majątku, możliwość dokonania działu umownego zostaje
wyłączona.
2. Stronami muszą być wszyscy spadkobiercy. W przypadku
wcześniejszego zbycia udziału w spadku przez jednego z nich,
zamiast zbywcy stroną jest nabywca tego udziału.
3. Forma umowy uzależniona jest od przedmiotów wchodzących
w skład
spadku.
Jeżeli wartość spadku przekracza 2.000 zł umowa powinna być
zawarta w formie pisemnej dla celów dowodowych (tzn. w razie
11
późniejszego sporu nie będzie dopuszczalny w sądzie dowód
z przesłuchania stron lub świadków na okoliczność treści zawartej
umowy). Jeżeli w skład spadku wchodzi własność nieruchomości,
prawo użytkowania wieczystego lub własnościowe spółdzielcze
prawo do lokalu, wymagana jest forma aktu notarialnego.
Sposób i warunki dokonania podziału strony określają same. Nie
mogą jednak określić wielkości swych udziałów spadkowych
inaczej niż to wynika z ustawy lub z treści testamentu. W ramach
umowy jednak jeden ze spadkobierców może zbyć udział
w spadku lub poszczególnych przedmiotach spadkowych na rzecz
drugiego spadkobiercy. Spadkobiercy mogą także podzielić tylko
część
spadku
(dział
częściowy).
Gdy dział spadku przeprowadzają zstępni spadkodawcy (dzieci,
wnuki) i małżonek, w umowie należy dokonać zaliczenia
darowizn zgodnie z art. 1039-1043 kc. Następuje to poprzez
dodanie wartości uczynionych za życia spadkodawcy darowizn do
wartości spadku oraz udziału otrzymanego przez obdarowanego
spadkobiercę. Nieuregulowanie tej kwestii może prowadzić do
domniemania, że strony zrzekły się przysługujących im roszczeń.
Jeżeli spadkobiercy są zgodni co do sposobu podziału spadku, to
podział przeprowadzony sądownie wiąże się z niższymi kosztami
niż
umowa
zawarta
w
12
formie
aktu
notarialnego.
Uczestnikami postępowania o dział spadku są spadkobiercy zmarłego
spadkodawcy lub ich następcy prawni oraz zapisobiorcy, którym
w testamencie przyznano rzeczy lub prawa wchodzące w skład spadku.
Uczestnikami postępowania są również spadkobiercy, którzy zbyli swój
udział w spadku. Mogą być zainteresowani przebiegiem postępowania z
uwagi na solidarną z nabywcą udziału w spadku odpowiedzialnością za
długi spadkowe. Nabywca spadku ponosi odpowiedzialności za długi
spadkowe w tym samym zakresie co zbywca. Ich odpowiedzialność
względem wierzycieli jest solidarna.
Wniosek o wszczęcie postępowania działowego powinien zawierać:
• spis inwentarza (jeśli został sporządzony) lub wykaz majątku,
który ma ulec podziałowi (jeśli nie zrobiono spisu inwentarza),
• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (jeśli stwierdzenie
nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło, sąd dokona go w trakcie
postępowania działowego),
• informację o testamencie i miejscu, w którym się znajduje,
• w
przypadku
nieruchomości
dowód
stwierdzający,
że
nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (np. odpis z księgi
wieczystej, orzeczenie sądowe lub administracyjne, odpis umowy
notarialnej przenoszącej własność).
13
Przykładowy wniosek o dział spadku
Sąd Rejonowy w Rzeszowie
Wydział I Cywilny
Wnioskodawca: Roman Derba, zam. w Tuliszkowie, ul. Polna 10,
Uczestnicy: 1.Daniela Wickowska, zam. w Kawęczynie,
2.Wiesław Derba, zam. w Turku, ul. Łódzka 10/3.
Wartość przedmiotu sprawy: 54.000,00 zł
Wniosek o dział spadku
Wnoszę:
1. O dokonanie działu spadku po Bernardzie i Wiesławie z domu Galicka,
małżonków Derba w sposób proponowany jak niżej, żeby:
1) spadkowe gospodarstwo rolne położone w Tuliszkowie, woj. konińskie,
które obejmuje nieruchomość zapisaną w księdze wieczystej Kw nr 497
o obszarze 17 ha gruntów ornych wraz z domem mieszkalnym, chlewnią
i stodołą, oraz inwentarz żywy i martwy - przyznać na własność
wnioskodawcy i obciążyć go spłatą na rzecz Danieli Wickowskiej,
2) przedmioty spadkowe, nie wchodzące w skład gospodarstwa rolnego,
podzielić między uczestników według projektu, jaki zostanie zgłoszony na
rozprawie,
3) o zasądzenie od uczestników postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów
postępowania według norm przepisanych.
14
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w Turku postanowieniem z dnia 16 marca 1998 roku stwierdził
nabycie spadku po zmarłym w dniu 10 marca 1997 roku Bernardzie Derbie
i zmarłej w dniu 5 stycznia 1997 roku Wiesławie Derbie przez ich dzieci
Romana i Wiesława Derbów i Danielę Wickowską po 1/3 części spadku, jako
spadkobierców ustawowych, z tym, że gospodarstwo rolne dziedziczą po 1/2
części Roman Derba i Daniela Wickowska.
Oboje spadkodawcy zamieszkiwali ostatnio w Tuliszkowie, woj. konińskie.
Spadkodawcy nie pozostawili żadnych testamentów.
Dowód: akta sprawy Ns 242/97 Sądu Rejonowego w Turku
o stwierdzeniu nabycia spadku.
Pozostały spadek po małżonkach Bernardzie i Wiesławie Derba jest opisany w
spisie inwentarza, który załączam.
Spadkowa nieruchomość położona w Tuliszkowie zapisana jest w księdze
wieczystej Kw nr 497 na którą składa się: grunt rolny o obszarze 17 ha, oraz
zabudowania: dom mieszkalny, chlewnia, stodoła, stanowiła współwłasność
obojga spadkodawców.
Dowód: wyciąg z księgi wieczystej Kw nr 497.
Poza gospodarstwem rolnym spadkodawcy pozostawili szereg składników
majątkowych, nie związanych z produkcją rolną. Są to: dom czynszowy
w Tuliszkowie ze sklepem tekstylnym i warsztatem, użytkowany obecnie jako
warsztat ślusarski, samochód osobowy i motocykl.
15
Co do tych składników nie zachodzi ograniczenie dziedziczenia spadku, o którym mówi przepis art. 677 § 2 i 3 k.p.c.
W tej części spadku trzej spadkobiercy dziedziczą w częściach równych.
Spadkowe gospodarstwo rolne jest użytkowane przez wnioskodawcę, natomiast
Daniela Wickowska posiada własne gospodarstwo rolne, które użytkuje wraz
z mężem we wsi Kawęczyno o obszarze 12 ha użytków rolnych. Spadkowe
gospodarstwo rolne nie może być dzielone i pozostaje we władaniu
wnioskodawcy, który zresztą użytkuje je od roku 1989 r.
Dowód: zaświadczenie Urzędu Gminy Tuliszkowie.
Daniela Wickowska posiada gospodarstwo w innej miejscowości i nie jest
zainteresowana przejęciem jakiegokolwiek gruntu w Tuliszkowie. Pozostaje więc
dla niej spłata pieniężna z tytułu dziedziczenia spadkowego gospodarstwa
rolnego. Jednakże Daniela Wickowska w roku 1988 otrzymała znaczną kwotę,
bowiem spadkodawcy sprzedali wówczas dom w Tuliszkowie i uzyskaną za
niego sumę pieniędzy przekazali córce, jako wyposażenie.
Dowód: oświadczenie uczestników Wiesława Derby i Danieli Wickowskiej.
Te okoliczności powinny być bezsporne między uczestnikami niniejszej sprawy.
W tym stanie sprawy wniosek jest uzasadniony.
Wnioskodawca
Załączniki:
2. Zaświadczenie Urzędu Gminy Tuliszkowie.
3. Wyciąg z Kw.
4. Spis inwentarza.
5. Odpisy wniosku i załączników.
16