PRZYDATNOŚĆ NIEKTÓRYCH GLEB DO UPRAWY NASIENNEJ

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X V , N R 3—4, S. 63—73, W A R S Z A W A 1984
MIECZYSŁAW WILCZEK, TADEUSZ OLSZAK
PRZYDATNOŚĆ NIEKTÓRYCH GLEB DO UPRAWY NASIENNEJ
KONICZYNY BIAŁEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM
Instytut Uprawy Roli i Roślin Akadem ii Rolniczej w Dublinie
Koniczyna biała jest cenną rośliną pastewną, przydatną do wypasa­
nia. Stanowi ona składnik mieszanek pastewnych zarówno na trw ałych
użytkach zielonych, jak i w uprawie palowej. Rośnie znaczenie koniczyny
białej jako komponenta mieszanek z trawami, lepiej bowiem znosi wy­
sokie dawki nawozów azotowych niż inne rośliny motylkowe.
Areał upraw y omawianego gatunku m aleje ze względu na niską
w stosunku do potrzeb, produkcję m ateriału siewnego [3]. Aby tem u za­
pobiec, należy zwrócić większą uwagę na rozwój nasiennictwa koniczy­
ny białej. Środkiem do tego celu może być racjonalna rejonizacja plan­
tacji. Zdaniem niektórych autorów [6, 8 , 91 rejonizacja koniczyny białej
upraw ianej na nasiona powinna być oparta o kryteria meteorologiczne,
glebowe oraz liczebność i skład gatunkowy owadów zapylających.
Przydatność poszczególnych gleb pod plantacje nasienne nie jest
precyzyjnie określona, a dotychczasowe zalecenia w ynikają z obserwa­
cji praktyki rolniczej w tym względzie i nie m ają podbudowy naukowej.
Na podstawie powyższych przesłanek podjęto badania nad przydatnością
pięciu jednostek systematycznych gleb do upraw y nasiennej koniczyny
białej w woj. lubelskim.
METODYKA BADAŃ
Badania prowadzono na terenie woj. lubelskiego w latach 1975— 1979
na 95 plantacjach produkcyjnych. W doświadczeniach uwzględniono tyl­
ko plantacje wyrównane pod względem agrotechnicznym. Z producenta­
mi uzgodniono miejsce w zmianowandu, nawożenie, uprawę roli oraz
zabiegi pielęgnacyjne i metodę zbioru.
Koniczynę białą uprawiano w trzecim roku po oborniku, gleby za­
kwaszone \wapnowano pod przedplon. Nawożenie i upraw a w pierwszym
roku była typowa jak pod zboża jare. Wczesną wiosną wysiewano rzuto-
64
M. Wilczek, T. Olszak
wo 5 kg/ha nasion koniczyny białej (w stopniu I odsiew, odmiana Pod­
kowa). Rośliną ochronną był jęczmień jary wysiewany rzędowo co 15 cm
w ilości 110— 120 kg/ha.
W roku plonowania przed ruszeniem wegetacji roślin zastosowano
pod pierwszy pokos, z którego zbierano nasiona 72 kg P 2O5 i 90 kg K20
w przeliczeniu na 1 ha. Zbioru dokonano kosiarkami konnymi, notując
uzyskane plony nasion z poszczególnych plantacji.
Na podstawie dokumentacji Wojewódzkiego Biura Geodezji i Tere­
nów Rolnych w Lublinie oznaczono jednostki systematyczne gleb oraz
klasy bonitacyjne na poszczególnych plantacjach. Wykorzystano w tym
celu operaty klasyfikacyjne, rejestry ewidencji gruntów i mapy glebowe
w skali 1:5000. W celu lepszej przejrzystości tabel jednostki systematycz­
ne gleb oznaczono symbolami stosowanymi w dokumentacji klasyfika­
cyjnej:
A 3 — bielicowe wytworzone z glin lekkich,
A q — pseudobielicowe wytworzone z lessów,
A%n — pseudobielicowe wytworzone z utworów lessowatych-nawapiennych,
B6 — brunatne powstałe z lessów,
R — rędziny.
Podczas wegetacji notowano daty ruszenia wegetacji, rozpoczęcia
kwitnienia i zbioru. Tuż przed sprzętem koniczyny białej obliczono na
każdej plantacji liczbę główek na 1 m 2 w czterech losowo w ybranych
miejscach, a następnie z 50 pędów (w czterech powtórzeniach) zebrano
główki na próbkę średnią. Z niej losowo wydzielono 50 owocostanów,
w których okreąlono liczbę strąków i nasion oraz procent ich osadzenia.
Poza tym oznaczono masę 1000 nasion. Z uzyskanych elementów struk­
tu ry plonów wyliczono plon teoretyczny, który następnie porównano
z rzeczywiście zebranym.
Rozkład elementów pogody przedstawiono w dwóch podokresach
wegetacji: I — od ruszenia wegetacji do początku kwitnienia koniczyny
(podokres wegetatywny), II — od początku kwitnienia do zbioru roślin
(podokres generatywny). Dane meteorologiczne pochodziły z sześciu
stacji usytuowanych na terenie woj. lubelskiego.
Otrzymane wyniki opracowano statystycznie metodą klasyfikacji
krzyżowej dla danych nieortogonalnych [5, 7].
OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ
Rozkład elementów meteorologicznych podczas wegetacji koniczyny
białej rozbito na dwa podokresy: wegetatywny i generatywny. Długość
wymienionych podokresów była bardzo zmienna w zależności od lat
i gleb (tab. 1, 2). Na podkreślenie zasługuje fakt, że lata w większym
stopniu modyfikowały długość wegetacji niż gleby. Najczęściej wyższe
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny białej
65
Tabe l a 1
ś r e d n ie w a r to ś c i elem entów m e te o r o lo g ic z n y c h w pierwszym p o d o k r e sie w eg elta c ji
koniczyn y b i a ł e j
Mean v a lu e s o f m e te o r o lo g ic a l e le m e n ts in th e f i r s t su b p erio d o f w h ite c lo v e r growth
Jednostka s y s te ­
matyczna gleb
S ystem atic u n it
of so il
A3
Rok
Year
1
1975
1976
88
A6n
A6
B6
ś r e d n i a - Mean
R
ś r e d n i a - mean
średnie n ie za­
l e ż n e od g l e b
Means i r r e s p e c ­
tive of o c ile
6
33
41
43
45
34
5,2
6 ,3
6 ,1
6,8
1 0 ,1
11.1
1979
1020,0
12 ,0
10 7 ,2
19 7 ,4
105,7
1 7 1 ,5
1 89 ,3
19 75- 1979
87
900,6
10,4
1 3 4 ,2
40,2
6,0
1975
1976
96
92
9,1
11,2
5,2
5,4
86
6,1
9 1 1 ,4
1023,5
1 0 ,5
9,7
11 ,5
3.7
94
89
1 02, 3
211,4
1 3 2 ,2
18 4 ,6
44
42
1977
1978
873,6
10 30, 0
90 7 , 2
4?
5,8
168 ,3
32
6,4
91
949,1
1 0 ,4
1 5 9 ,8
3 9 ,4
5,8
9 7 0, 2
9,8
1 0 ,7
11 0 ,0
45
37
46
7, 1
5,6
197 5- 197 9
. 1979
99
94
so
95
91
19 75 -1979
1975
1976
1975
1976
9,3
9,6
1002,8
1101,1
12,1
208, 1
122 ,3
1 9 2, 3
1 73, 5
94
9 9 1, 2
10,6
1 61 ,3
97
96
96
9 4 0 ,9
1012,0
9,7
10 ,5
10 ,3
962,8 •
900,9
10,8
9,5
5,5
45
37
6,9
6,5
5,6
42,0
6,3
7,5
5 ,6
11 6 ,2 '
44
2ö
Л4
45
36
f ,2
6 ,=
101
1036,3
9 2 9 ,2
95
1102,0
11,6
222,3
113 ,3
1 70, 8
15 6,7
97
1004,2
1 0 ,4
1 55 ,9
39 ,4
6,3
855,6
9 2 0 ,7
9 2 4 ,0
873,6
121,1 .
1977
1978
93
90
84
92
10 ,2
11,0
1979
88
12 ,0
?34,7
133,1
13d,9
2 1 6 ,3
30
29
46
CO
«
5
818,4
919, 1
91 0 ,2
835,2
1977
1978
ś r e d n i a - Mean
4
91
82
87
85
1979
ś r e d n i a - Mean
3
I
1977
1978
ś r e d n i a - Mean
2
43
36
7,4
5,5
6,3
6,4
5 ,6
1977
1978
1979
19 75 -1979
1975
1976
1975- 1979
9,2
9,2
9,4
5 ,6
89
954,1
10,4
1 78 ,3
3 6,8
6,2
92,7
9 5 9 ,6
1 0 ,4
1 5 3, 0
39,6
6, 1
;
1975-1979
1 - d ł u g o ś ć po d o k r e s u V7 d n i n c h
s u b p e r i o d l e n g t h , da ya
2 - suma ś r e d n i c h t e m p e r a t u r p o w i e t r z a w °C
sum o f mean a i r t e m p e r a t u r e s i n °C
3 r- ś r e d n i a t e m p e r a t u r a p o w i e t r z a w °C
mean a i r t e m p e r a t u r e i n °C
4 - surr.a o p : p . t m o s . T e r y c z r v c ; ! w nn
3um o f a t n o s p h e r i c p r e c i p i t a t i o n s , mm
5 - l i c z b a c n i z opadami
number o f d a y s w i t h p r e c i p i t a t i o n
6 - zachir.urr.-i-rii« v; eX.nli od 0 do 10
c l o u d i n g s i n the s c a l e frcp. û to 10
opady i niższa tem peratura przedłużały zarówno podokres wegetatywny,
jak i generatywny. Z kolei niższe opady i wyższa tem peratura skracały
wegetację koniczyny.
Czynnik glebowy miał również swój udział w tym względzie. Średnie
5-letnie wyniki wskazują, że najkrótszy okres od ruszenia wegetacji do
M. Wilczek, Т. Olszak
66
Ta be l a 2
ś r e d n i e w a r t o ś c i elementów m e t e o r o l o g i c z n y c h w drugim p o d o k r e s i e w e g e t a c j i
ko n ic zyn y b i a ł o ó
Mean v a l u e s o f m e t e o r o l o g i c a l e l e m e n t s i n t h e se con d s u b p e r i o d o f th e w h it e
c l o v e r grow th
Jednostka s y s t e ­
mat yc zn a g le b
System atic u n it
of so il
A3
Rok
Year
1
1975
1976
1977
1978
1979
35
33
32
34
31
2
5 81. 0
59 4 .0
3.
16,6
4
13
14, ,6
569 ,5
1 7 ,3
7 3 ,9
1975
1976
1977
1978
1979
40
39
36
34
35
672,0
16,8
70 5 ,9
597,6
18,1
16,6
605,2
602,0
17 ,3
17 ,2
133 ,0
6 5 ,9
12 1,4
55 ,8
87,3
1975-1979
37
63 6, 5
17 ,3
73,9
1975
1976
1977
1978
1979
42
41
38
37
38
6 9 3 .0
738. 0
577,6
6 51 ,2
657,4
16.5
18 ,0
15.2
17 .6
17 .3
147.6
1975-1979
39
6 6 3 ,4
16 ,9
39,4
1975
1976
1977
1973
1979
44
40
39
41
37
734,8
712,0
577.2
70 9.3
6 32, 7
16 .7
17.8
14.3
17.3
17,1
106 , 0 _
6 1,1
1975-1979
40
67 3,2
1375
1976
1977
1976
1979
35
34
35
33
33
591,5
6 13 , d
5 53, 0
57;-, 2
370 ,9
Ś r e d n i n - I.iean
1975-1979
3^
l -'.cno od
M-3an s i r re s po c tiv-j о Г s o i l s
1;J75-1979
37
A6n
ś r e d n i a - " ea n
A6
ś r e d n i a - Mean
B6
ś r e d n i a - 'liean
ii
2. 3. 4 , 5. G -
-.V t-ib. '1
-
5,9
5,3
5,5
71.3
33 ,0
1975-1979
15
14
16
10
5 42, 5
ś r e d n i a - ińean
6
89.3
59., 6
10 2,4
4 6 ,8
18, 0
16 ,3
1 7,9
17,5
521,6
608,6
5
67,6
12 2.7
4 9, 6
5 9, 3
17
17
6,0
6,1
•
5,3
6,1
4,9
5,3
5,0
16
12
16
6,2
14, ,6
5,8
15
13
6,0
22
6,0
6,0
9
18
5.3
6.3
15,,4
5,9
13
30,4
50,7
75,3
12
16
11
12
5,7
5,2
5.9
5.9
6,4
•
16 ,7
74,3
1 2 .,8
5,3
16,9
13 .2
15.3
13
13
17 .4
17,3
o 2, 3
69,3
75 .5
4 9.6
’ 67 ,3
19
5,4
5.3
6, 1
6,0
6.3
5u1 ,7
17,2
63,9
13,
5, 9
■32', 9
17,0
15
5, 3
P.3 i n •- -inlo 1
kwitnienia roślin zanotowano na glebie bielicowej wytworzonej z pias­
ków gliniastych lekkich (87 dni), a najdłuższy na glebie brunatnej wy­
tworzonej z lessów (97 dni). W arunki edaficzne podobnie różnicowały
podokres od kwitnienia do dojrzewania roślin (33—40 dni).
W sumie wegetacja koniczyny (tab. 1 i 2) wahała się od 114 dni да
glebie A 3 (1977 r.) do 142 — na glebie Be (1978 r.).
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny,białej
67
Aby uzyskane wyniki były przydatne w rejonizacji nasiennej koniczy­
ny białej, przeprowadzono na terenie woj. lubelskiego analizę średnich
plonów w zależności od jednostek systematycznych gleb, klas bonitacyj­
nych oraz lat.
Plony nasion koniczyny białej uzyskane na tych samych glebach były
w dużym stopniu uzależnione od lat (tab. 3). W obrębie wszystkich roz­
patryw anych jednostek systematycznych wystąpiły istotne różnice w w ydajnościach. Najlepsze wyniki otrzymano w 1976 r. na glebach pseudoTabel a 3
ś r e d n i e p lo n y n a s i o n k o n ic z y n y b i a ł e j w z a l e ż n o ś c i od g l e b i l a t
/kg /h a/
Mean y i e l d s o f w h i t e c l o v e x s e e d s / k g / h a / d e p e n d i n g on s o i l k in d and y e a r
Jednostka s y s te ­
m a ty c z n a g l e b
System atic u n it
of s o il
A3
A6
Year
Hok
1979
średnie
Means
262 Ac
235 Ac
240 Ac
159 Ab
333 d
216 с
265 3c
1977
1978
241 Ab
177 Aa
422 Be
1975
1976
185 Aa
195 Aa
A6n
201 Aa
421 Bb
223 a
303- с
265 d
283 Bd
36
233 a
300 b
174 Ac
225 a
225 Aa
231 Aa
К
120 a
272 b
123 a
272 Ab •
283 Ac
206 d
137 Aa
351 Ab
172 Aa
279 Ac
236 Aa
o r ? dn ie - Means
ś r e d n i e oz n a czo n e t ą samą m?.łą l i t e r ą w
Means d e n o t e d with . th e sane s m u l l l e t t e r
ś r e d n i e oznac zon o tć» samą dużą l i t e r ą w
Veans d e n o t e d w ith i th e га з е ejreat l e t t e r
4
-
w ie r s z - c h n i e r ó ż n i ą s i ę i s t o t n i o / р = 0 , 05 /
in l i r . e s do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y / р - 0 . 0 5 /
kolumnach n i e r ó ż n i ą s i ę i n t o t n i e / р = 0 , 0 5 /
i n col umns do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y
/р = 0 .0 5 /
Ta be l a 4
Ś r e d n i e p lon y n a s i o n k o ni cz yn y b i a ł e j / k g / h a / w z a l e ż n o ś c i
od k l a s b o n i t a c y j n y c h g l e b i l a t
Mean y i e l d s o f w h it e c l o v e r s e e d s / k g / h a / d e p e n d in g on s o i l
b c n i t a t i o n c l a s s and y e a r
K la s a b o n i t a c y j n a
gleb
B o n i t a t i o n чc l a s s
of s o il
II
Rok
-
Year
średnie
'.leans
1975
1976
1977
1978
127 с
350 Ad
156 Ac
226 a
2<8 Ab
221 Ба
1979
194 Aa
392 Bb
196 Ba
274 Ac
2 за Ad
259 Ac
251 с
439 a
159 Ab
2C0 Ac
233 Md
260 Ac
IV a
190 Aa
400 lie
.195 Ba
197 a
2 à? Ab
246 АСЬ
IV b
171 Aa
173 a
155 Aa
439 b
213 d
230 BCd
Średnic
iieano
CO
-4
I I I .a
III b
351 Ab
172 Aa
279 Ac
236 Ad
ś r e d n i e oznaczono t ą samp, r.ułą l i t e r ą v.
ап с d en o t e d w it h th e nar.e s m a l l l e t t e r
Ś r e d n i e ozn aczone t ą sam?, dużą l i t e r ą w
Means dc.noted -with th e same g r e a t l e t t e r
w i e r s z a c h n i e r ó ż n i ą s i o i s t o t n i e / р - 0 , 05 /
i n l i n e s do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y /р = 0 . 05 /
kolumnach n i e r ó ż n i ą s i ^ i n t o t n i e / р = 0 , 05 /
i n column я qo n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y / р = 0 . 0 5 /
-
M. Wilczek, T. Olszak
68
bielicowych wytworzonych z lessów (422 kg/ha) i pseudobielicowych
powstałych z utworów lessowych, nawapiennych (421 kg/ha).
Analizując plony nasion w'poszczególnych latach dostrzega się istot­
ną ich zmienność w zależności od jednostek systematycznych gleb.
Średnie pięcioletnie wyniki wskazują, że najwyższą wydajność m ateria­
łu siewnego osiągnięto na glebach pseudobielicowych wytworzonych
z utworów lessowatych, nawapiennych i pseudobielicowych powstałych
z lessów, a najniższą na rędzinach. Na uwagę w rejonizacji zasługują
także gleby bielicowe powstałe z glin lekkich (Aj).
Plony nasion koniczyny białej na wszystkich klasach bonitacyj­
nych różniły się istotnie w poszczególnych latach w zależności od pogo­
dy (tab. 4). Najlepsze wyniki zanotowano w roku 1976 na glebach klasy
Illb i IVa, a w roku 1978 na IVb. Stwierdzono również w kolejnych
latach istotną zmienność w wydajności nasion na glebach zaliczanych do
różnych klas bonitacyjnych.
Średnie pięcioletnie dane pozwalają stwierdzić, że gleby klasy Ilia,
Illb i IVa, a naw et IVb są najbardziej przydatne do upraw y koniczyny
białej na nasiona.
W obrębie każdej z analizowanych jednostek systematycznych i klas
bonitacyjnych gleb uwidoczniły się istotne różnice między średnim i plo­
nami nasion (tab. 5). Z omawianych danych wynika, że gleby zaliczanie
T a b • 1 a
S
o r e d n i e 5 - l e t n i e plc r.y n a a i o n k o n ic z y n y b i e . ł e j / k g / h a / n z a l e ż n o ś c i
od j e d n o s t e k s y s t e m a t y c z n y c h I k l a s b o n i t a c y j n y c h g l e b
Tw o-y ear mean y i e l d s o f w h i t e c l o v e r oee d e / k g / h a / d e p e n d i n g on e y e t e m a t i c u n i t
and b o n i t a t i o n c l a s e o f s o i l *
K lasa b o n ita c y jn a
•Jed nos tka s y s t e ­
m a ty c z n a g le b
System atic u n it
of s o il
II
Ilia
-
234 ac
o
2ÖC a
A*r.
-
B onitation claee
IVa
IVb
268 b
243 a
215 о
247 be
259 ac
275 a
-
-
237 a
305 a
257 b
-
175 a
245 b
233 с
224 b
-
ISO a
-
198 a
202 a
234 b
A3
Illb
I
r.
1
'cą
1
Wii C i.'oÏQ Ù wiwh
l i L j r ą w w ie rs s ia ch n i e r ó ż n i ą a i ę i s t o t n i e / р = 0 , 0 5 /
ь ? rs I ß t t e г i n l i n e s do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y / р = 0 . С 5 /
do tej samej klasy bonitacyjnej, lecz innych jednostek systematycznych,
przedstawiają różną wartość użytkową z punktu widzenia otrzymanych
plonów. Na przykład średnia wydajność nasion z gleb brunatnych klasy
II była niższa od osiągniętych z pozostałych gleb, chociaż bonitowanych
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny białej
69
w klasach od Ilia do IVb. Z kolei prawie identyczne plony zanotowano
na glebach: brunatnych — B6 (klasa IHb) oraz pseudobielicowych —
A 6 (klasa II) i A 6n (klasa Ilia). Z zaprezentowanych porównań wyni­
ka, iż same klasy bonitacyjne nie w pełni obiektywnie określają przy­
datność gleb pod upraw ę koniczyny białej i powinny być uzupełnione
jednostkami typologicznymi.
Aby dać odpowiedź na pytanie, dlaczego otrzym uje się różne plony
nasion koniczyny białej na poszczególnych jednostkach systematycznych
gleb, określono średnie pięcioletnie elem enty stru k tu ry plonów (tab. 6).
Tabel a 6
I4 r i: . < t u r a p l o n от? n a s i o n k o n i c z y n y b i a ł e j w z a l e ż n o ś c i od g l e b / 1 5 7 5 - 1 9 7 9 /
ï i o l d s t r u c t u r e o f w h i t e c l o v e r s e e d s d e p e n d i n g on s o i l k in d / 1 9 7 5 - 1 9 7 9 /
„e d r. o s t ka
s y a te n sZ'jc zne
« C-eb
System atic
ил i t
c f sc'il
Liczba
-
Number
3trrji:ów
P lo n
Masa 1000
nqsion
g
of heads
p e r : it 2
główce
o f poda
i n a hoed
naoion
celnych
w giów ce
of fu ll
seeds in
a hec-d
456 r.c
61 a
108 a
0 . 6 7 bo
A6
515 a
63 а
113 a
A6n
526 a
63 а
B6
505 ac
R
465 с
A3
głć we kp
ns 1 m
'Я
w y li c z o n y
kg/ha
-
Y ield
zebrany
kg/h a
Różnica
mi ęd zy
p lo n a m i
harvested
kg/lia
D iffeien ce
be tw ee n
yield s, %
367 a
240 a
35
0.75 a
438 b
265 b
41
113 £
0,74 a
436 b
283 b
36
62 а
101 b
0,73 a
372 a
231 a
38
60 а
97 b
0 , 7 1 ao
319 с
206 с
36
Weight o f
1000 s e e d s
■ 4
calculated
kg/ha
ś r e d n i e o zn a cz on e t ą samą l i t e r ą w kolumnach n i e r ó ż n i ą s i ę i s t o t n i e / р - 0 , 0 5 /
Means d e n o t e d by t h e same l e t t e r i n co lu mn s do n o t d i f f e r s i g n i f i c a n t l y / р = 0 . 0 5 /
Z przedstawionych danych wynika, że wydajność nasion była głównie
uwarunkowana liczbą główek na 1 m2, liczbą nasion w główce oraz masą
1000 nasion. Najmniej zmiennym elementem okazała się liczba strąków
w główce. Pogoda i w arunki edaficzne wpływały różnicująco na pod­
stawowe składniki stru k tu ry plonów. Na przykład liczba główek na
1 m 2 wahała się od 418 (1975 r., R) do 643 (1976 r., A6n), liczba nasion
w główce od 57 (19J5 r., R) do 158 (1976 г., A6n), a masa 1000 nasion ód
0,62 (1976 г., Л3) do 0,82 g (1977 r., B6).<
Większą liczbę główek na 1 m 2 notowano w latach, gdy w pierw ­
szym podokresie wegetacji zarejestrowano wyższą sumę opadów przy
umiarkowanej tem peraturze powietrza (tab. 1). Z kolei najlepsze osa­
dzenie nasion w główce stwierdzono, gdy w drugim podokresie wege­
tacji (generatywnym) wystąpiła wyższa tem peratura oraz niższe opa­
dy i ich częstotliwość (tab. 2). Były to w arunki do lepszego oblotu kwia­
70
M. Wilczek, T. Olszak
tów przez owady zapylające, jak również do zapłodnienia i wykształce­
nia nasion.
Wyliczony plon określono mnożąc liczbę główek na 1 m 2 przez liczbę
nasion w główce i masę 1000 nasion, a następnie iloczyn podzielono przez
1000. W ten sposób uzyskano wydajność z 1 m 2, którą przeliczono na
1 ha. Różnice między plonem nasion wyliczonym a zebranym były sto­
sunkowo duże (tab. 6), co wynikało z dużej różnorodności kształtują­
cych go elementów. Największe „straty nasion” w ystąpiły na glebach
najżyźniejszych (A 6, B6> A6n), na których w latach o większej sumie
opadów i chłodniejszych w podokresie generatyw nym koniczyna nie­
równomiernie kwitła i dojrzewała. Takie w arunki utrudniały przepro­
wadzenie zbioru w optym alnym term inie oraz sprzyjały osypywaniu się
nasion, strąków, a nawet całych główek.
DYSKUSJA
Otrzymane plony nasion koniczyny białej były istotnie uzależnione
od typu i rodzaju gleby oraz przebiegu pogody. Klasy bonitacyjne nie
w pełni obiektywnie określają przydatność gleb pod uprawę omawia­
nego gatunku. Podobne wnioski wyciągnięto [11] w stosunku do koni­
czyny czerwonej. Wprawdzie uzyskane w niniejszej pracy wyniki wska­
zują, iż najprzydatniejszym i do produkcji nasion są gleby klasy Ilia,
Illb i IVa, ale w roku 1978 najwyższe plony osiągnięto na glebach kla­
sy IVb. Zadecydował o tym prawdopodobnie korzystny rozkład w arun­
ków meteorologicznych w ostatnim okresie dojrzewania roślin.
Dotychczasowe zalecenia dotyczące wyboru gleb pod plantacje na­
sienne wyrażone są najczęściej w klasach bonitacyjnych [8, 9] lub w ogól­
nych sformułowaniach, takich jak gleby lżejsze, torfy albo gleby cięż­
sze, gliniaste [10]. W świetle przeprowadzonych badań powyższe zalece­
nia są zbyt ogólnikowe i mało przydatne do racjonalnej rejonizacji ko­
niczyny białej. Uzyskane przez nas wyniki sugerują, aby produkcję
nasion lokalizować w woj. lubelskim na glebach: pseudobielicowych wy­
tworzonych z utworów lessowatych — nawapiennych, pseudobielicowych
wytworzonych z lessów, biellicowych wytworzonych z glin lekkich,
a bonitowanych w klasie Ilia, Illb, IVa i IVb. Są to więc gleby zali­
czane do kompleksu 4 (pszenno-żytni) i 5 (żytni dobry).
Wahania plonów w zależności od lat i gleb wynikają ze zmienności
podstawowych elementów stru k tu ry plonów, takich jak liczba główek
na 1 m 2, liczba nasion w główce i masa 1000 nasion. Zdaniem niektórych
badaczy [4] najbardziej zmiennym elementem jest liczba główek na 1 m 2.
Stwierdzili oni wyższe wartości podstawowych składników stru k tu ry plo­
nów od podanych przez nas. Na taki stan wpłynął niewątpliwie fakt, iż
badania prowadziliśmy na plantacjach produkcyjnych, gdzie w ystępują
trudniejsze w arunki zapylania kwiatów przez owady. Poza tym całkiem
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny białej
71
inaczej przedstawia się problem wylęgania roślin na małych poletkach
niż w doświadczeniach łanowych.
Osiągnięte plony, chociaż niższe od podawanych [9], należy ocenić
jako zadowalające, ponieważ wydajność nasion z plantacji produkcyjnych
wynosiła w latach 1958—1979 od 10 do 150 kg/ha [3].
Koniczyna biała odznacza się dużą możliwością potencjalnego plo­
nowania, które jest obniżone przez straty nasion w ostatnim okresie we­
getacji roślin i podczas zbioru. W prezentowanym doświadczeniu stw ier­
dzono także duże różnice między plonem wyliczonym a zebranym. Były
one również uzależnione od w arunków edaficznych. Podobne straty na­
sion zarejestrowali i inni badacze [1], są jednak doświadczenia [2] wy­
kazujące, że liczba nasion zebranych była o 59—73'% mniejsza od w y­
kształconych przez rośliny. Zastosowanie nowych technologii zbioru po­
winno znacznie obniżyć straty nasion [1].
Produkcja nasion koniczyny białej może w najbliższej przyszłości
znacznie wzrosnąć, pod warunkiem przestrzegania właściwego wyboru
gleb pod plantacje oraz racjonalnej agrotechniki.
WNIOSKI
1. Długość podokresów^ wegetatywnego i generatywnego koniczyny
białej była zróżnicowana w zależności 'od lat i gleb. Najkrótszy okres
wegetacji roślin zanotowano na glebach bielicowych wytworzonych
z glin lekkich (A3), a najdłuższy — na glebach brunatnych powstałych
z lessów (B q).
2. Przydatność gruntów ornych pod uprawę nasiennej koniczyny
białej lepiej określają jednostki systematyczne gleb (typ, rodzaj, gatu­
nek) niż klasy bonitacyjne. Zależność plonowania od klas bonitacyjnych
nie jest jednoznaczna i powinna być oceniana tylko w powiązaniu z kon­
kretnym typem i rodzajem gleby.
3. Najodpowiedniejszymi glebami do upraw y nasiennej koniczyny
białej były: pseudobielicowe wytworzone z utworów lessoiwatych nawapiennych (A6n), pseudobielicowe wytworzone z lessów (A6) i bielicowe wytworzone z glin lekkich (A3), bonitowane w klasie Ilia, Illb, IVa,
a naw et IVb.
4. Decydujący wpływ na wydajność m iały następujące elem enty
stru k tu ry plonów: liczba główek na 1 m 2, liczba nasion w główce i masa
1000 nasion.
5. W yraźny wpływ na strukturę i plony nasion miał przebieg pogody.
Najlepsze wyniki uzyskano w latach o wyższej sumie opadów w podokresie wegetatywnym i wyższej tem peraturze powietrza w podokresie
generatywnym.
M. Wilczek, T. Olszak
72
LITERATURA
[ 1] в a w o l s k i S., M e n d z e l e w s k i W.: Kompleksowa technologia uprawy
i zbioru koniczyny białej na nasiona. Instrukcja wdrożeniowa, Lublin
1980.
[2] С e b г a t J., K o b i e r z y ń s k a - G ł ą b
Z., R a m e n d a S.:
Zmienność
cech 'ilościowych warunkujących płodność pięciu odmian koniczyny białej
Trifolium repens L. Hod. Rośl. Aklim. i Nas. 26, 1982, 1, 11—34.
[3] J a c k o w s k i B.: A ktualny stan produkcji nasion koniczyny białej. M ate­
riały z konferencji naukowo-wdrożeniowej poświęconej upraiwie koniczyny
białej na nasiona, AR Poznań, 1980, 6—10.
[4] L o n c W., R a m e n d a
S.: Zmienność cech struktury plonu nasion koni­
czyny białej. Zesz. nauk. AR w Krakowie 1981, 167, Rolnictwo 21, 75—87.
[5] O k t a b a W., M i k o s H.: Modele m atematyczne dla danych proporcjonal­
nych. Zastosowanie m atem atyki 11, 1970, 2, ‘151—172.
[6] O l s z a k T.: Agroekologiczne aspekty rejonizacji nasiennej koniczyny bia­
łej i seradeli w woj. lubelskim . Praca doktorska, AR Lublin, ‘1982.
[7] P r z y b y s z T., D o b r z a ń s k i B.: Zastosowanie m odelii m atem atyczne­
go dla danych proporcjonalnych do badań gleboznawczych. Polisch J. of Soil
Sei 2, 1969, 1, 81—86.
[8] R a m e n d a S.: Uprawa koniczyny białej Trifolium repens L. na nasiona.
Zesz. nauk. AR w Krakowie 1982, 167, Rolnictwo 21, 9—17.
[9]) R y b a k H.: Uprawa koniczyny białej na nasiona. Wyd. Zak. UpoWsz. Post.
*
w Roln., AR w Poznaniu, 1979.
[10] S t a r z y ć к i S.: Koniczyny. PWRiL, Warszawa, '1974.
[11] W i l c z e k M.: Przydatność niektórych gleb do uprawy nasiennej koniczy­
ny czerwonej w w ojew ództw ie lubellskim. Hod. Rośl. Aklim. i Nas. 19, 1975,
1, 35—47.
М. ВИЛЬЧЕК, Т. ОЛЬШАК
ПРИГОДНОСТЬ НЕКОТОРЫХ ПОЧВ ДЛЯ ВОЗДЕЛЫВАНИЯ КЛЕВЕРА БЕЛОГО
НА СЕМЕНА В ВОЕВОДСТВЕ ЛЮБЛИН
Институт земледелия Люблинской сельскохозяйственной академии
Р е з юме
В период 1975-1979 гг. проводились исследования по урожайности клевера белого воз­
делываемого на семена в воеводстве Люблин. Основной целью исследований было опре­
деление урожаев семян получаемых каждый год из 95 продуктивных плантаций, локали­
зованных на 5 систематических единицах почв.
Наиболее пригодными для возделывания семенного клевера белого оказались псевдоподзолистые почвы образованные из лёссовидных формаций на известковой материнской
породе, псевдоподзолистые почвы образованные из лёссов и подзолистые почвы образо­
ванные из легких, глин, причисленных к бонитационным классам Ша, Шб, IVa и даже IV6.
Przydatność gleb w woj. lubelskim dla koniczyny białej
73
Четкое влияние на урожай семян оказывал ход погоды. Наилучшие результаты были
достигнуты в годы с высшими осадками в вегетационный субпериод и с высшей темпера­
турой воздуха в генеративный субпериод.
М. W IL C Z E K , Т. O L SZ A K
USEFULNESS OF SOME SOILS FOR CULTIVATION OF WHITE CLOVER FOR
SEED IN THE DISTRICT OF LUBLIN
Department of Soil and Plant Cultivation
Agricultural U niversity of Lublin
Summary
In the period 1975—1979 investigations on. yielding of w hite clover for seeds
were carried out in the district of Lublin. The main purpose of the investigations
w as to estim ate seed yields obtained every year from 95 production plantations
located on 5 system atic units of soil.
The most suitable for cultivation of w hite clover for seed appeared to be
pseudopodzolic soils developed from loess-type formations on calcareous parent
material, pseudopodzolic soils developed from loess and podzolic soils developed
from light loams assigned to the foonitation classes of Ilia , IHb, IVa and even
IVb.
A distinct effect on the seed yields exerted the weather course. The best
results w ere obtained in the years* w ith higher precipitations in the growth
subperiod and with higher air temperature in the generative subperiod.
D o c. d r h a b . M i e c z y s ł a w W i l c z e k
I n s t y tu t U p r a w y R oli i Roślin A R
L u b l i n , A k a d e m i c k a 15