"Wróżka Iza i Julkowy kotek"

Inspiracje sztuką ludową Polski i Świata w pracy twórczej z dzieckiem
hospitalizowanym.
autor: Marta Januszewicz, nauczyciel pozalekcyjnych zajęć wychowawczych Zespołu Szkół Specjalnych nr8
Sztuka ludowa jest bliska kaŜdemu dziecku, bo ma cudowny, pogodny, radosny stosunek do
Ŝycia i piękna przyrody. Tematem prac artystów ludowych jest świat marzeń, fantazji i wyobraŜeń,
świat tajemnicy ,który jest bardzo bliski dzieciom. Przyglądając się inspirowanym sztuką ludową
pracom plastycznym uczniów naszej szkoły moŜna zauwaŜyć, iŜ sztuka ta inspiruje najczęściej swą
tematyką, formą i techniką oraz bogactwem barw. Sztuka ludowa w wielu przypadkach moŜe być
inspiracją do róŜnorodnych działań plastycznych związanych z barwą, kompozycją, fakturą.
W trakcie hospitalizacji dziecko zostaje wyrwane ze swojego otoczenia rodzinnego
i szkolnego, do którego jest przyzwyczajone. Trafia do nowego, obcego środowiska i bardzo silnie
odczuwa izolację - dlatego w przypadku dziecka chorego otoczenie szpitalne stanowi czynnik silnie
stresogenny, co w połączeniu z samą chorobą jest dla małego pacjenta cięŜkim, traumatycznym
przeŜyciem. Dlatego bardzo waŜna jest aktywizacja małego pacjenta, odwrócenie uwagi od choroby
i warunków szpitalnych. Stworzenie atmosfery bezpieczeństwa, bliskości i akceptacji. Tutaj rola
nauczyciela szkoły szpitalnej jest nieoceniona, bo to on jako pierwszy dociera do dziecka i ma wpływ
na jego adaptację do nowych warunków. Działania plastyczne są bardzo waŜną częścią tego procesu
poniewaŜ są lubiane przez dzieci, mogą mieć charakter terapeutyczny i pomagają dziecku przenieść
się w krainę wyobraźni i oderwać myśli od szpitalnej rzeczywistości. Radosna, róŜnorodna
i zaskakująca sztuka ludowa jest wspaniałą inspiracją do takich zajęć. Dzieci z radością oglądają
prace artystów ludowych z Polski i Świata oraz z zaciekawieniem poznają ich kontekst kulturowy,
historyczny i geograficzny.
Głównym czynnikiem w rozwoju ekspresji plastycznej dziecka jest systematyczna i ciągła
inspiracja jego twórczości. Jej źródłem moŜe być sztuka ludowa rozumiana jako całokształt
działalności artystycznej danej społeczności lokalne ,a takŜe całego świata..Oprócz twórczości, którą
nazywa się plastyką, do sztuki ludowej zalicza się takŜe muzykę, taniec, legendy, bajki i poezję
ludową oraz artystyczną stronę zwyczajów i obrzędów ludowych. Zabawy, obyczaje i zwyczaje
związane z świętami, porami roku, takŜe stanowią bogate źródło inspiracji twórczych. Chore dzieci
bardzo chętnie bawią się, w najczęściej nieznane sobie, zabawy przy muzyce ,a często przy tej okazji
odkrywają, Ŝe nie tylko komputer daje moŜliwość ciekawej rozrywki. Rzeźba i malarstwo, drzeworyty,
tkanina, zdobnictwo ludowe (wycinanki, ornamenty), ceramika, hafty, koronki i strój ludowy budzą
duŜe zainteresowanie dzieci. Grupa dzieci na oddziale szpitalnym jest bardzo zróŜnicowana i ich
zainteresowania równieŜ są bardzo róŜnorodne. Sztuka ludowa daje moŜliwość dostosowania zajęć,
nią inspirowanych, do kaŜdego dziecka. Przykładem moŜe tu być jeden z moich uczniów, nastoletni
pacjent oddziału ortopedii wykonał pracę plastyczną inspirowaną sztuką łowicką-wycinankę
o tematyce związanej z ulubionym klubem sportowym ,inne dzieci w tym czasie wykonywały wycinanki
tradycyjne. Cała grupa była bardzo zaangaŜowana i zadowolona, a prace powstałe w czasie zajęć
bardzo piękne.
Obecnie zwraca się szczególną uwagę na wychowawcze wartości sztuki oraz jej wielką rolę
w kształtowaniu człowieka. Obcowanie ze sztuką uczy dostrzegać i przeŜywać piękno, ułatwia
nawiązanie kontaktów z otoczeniem oraz przyczynia się do pełniejszego uświadomienia sobie
własnego wewnętrznego świata kształtów i barw, słów i dźwięków oraz odrębności własnych przeŜyć
emocjonalno- intelektualnych. W czasach gdy zajęcia plastyczne i twórcze są bardzo ograniczone
w programach nauczania zarówno w szkole podstawowej jak i w gimnazjum rola nauczyciela
pozalekcyjnych zajęć wychowawczych oraz nauczyciela świetlicy jest bardzo istotna. Ci nauczyciele
w swoich codziennych działaniach mają szansę wprowadzić dziecko w świat sztuki i rozbudzić jego
wraŜliwość na piękno, barwę i formę. Bardzo często w swojej pracy odkrywam talenty plastyczne
u dzieci, które o nich nie wiedziały, poniewaŜ nigdy lub bardzo dawno nie miały takich zajęć. Sztuka
czyni dziecko wraŜliwym na piękno, powodując, Ŝe świat wydaje mu się ciekawszy, piękniejszy
i bogatszy ,a to jest w przypadku dziecka hospitalizowanego szczególnie potrzebne i waŜne. Dzięki
1
sztuce Ŝycie duchowe chorego dziecka staje się bogatsze, nabiera pełni i głębia przeŜycia związane
z chorobą stają się mniej dotkliwe. W ten sposób sztuka staje się czynnikiem, dzięki któremu świat
człowieka jest źródłem jego osobistego szczęścia, a umiejętność takiego odkrycia jest szczególnie
cenne dla osoby dotkniętej chorobą. Obcowanie ze sztuką jest nie tylko środkiem poznawania świata,
lecz takŜe zaspokaja szczególnie istotna dla dziecka potrzebę doznawania przeŜyć, przez róŜne formy
działań twórczych.
W ostatnim półwieczu nastąpiło wyraźne zainteresowanie terapeutycznym aspektem sztuki.
Zdaniem wielu lekarzy - jest ona " lekiem" pomocnym w leczeniu niemal wszystkich chorób
dziecięcych, uŜytecznym zarówno w profilaktyce, jak i rehabilitacji. Autorzy zauwaŜają, Ŝe dziecko
chcąc przedstawić swoje uczucia i emocje, moŜe z powodzeniem posługiwać się zarówno dziełami
sztuki klasycznej, jak i swoimi " dziełami artystycznymi", do których naleŜy zaliczyć: przypadkowe
" gryzmoły", swobodne grafiki wykonane ołówkiem, malowidła kredkami lub farbami wodnymi, prace
wykonane w glinie, plastelinie i w innych materiałach. W codziennej pracy nauczyciela w szpitalu
obserwujemy to kaŜdego dnia. Przez nasze zajęcia zabieramy dzieci w krainę wyobraźni i radości
tworzenia .Dziecko do pełnego rozwoju swej osobowości potrzebuje odpowiednich " estetycznych"
bodźców z zewnątrz, których dostarcza sztuka. W doborze dzieł sztuki i technik plastycznych
stosujemy, jak w kaŜdej pracy dydaktycznej, zasadę stopniowania trudności. Dotyczy ona treści i form
prezentowanych dzieciom wytworów oraz moŜliwości i potrzeb psychofizycznych ucznia. Dzieci są
zdolne odczuć piękno róŜnych rodzajów sztuki. Stosowanie róŜnorodnych technik plastycznych
w pracy z chorymi dziećmi wpływa na wzrost zainteresowania sztuką plastyczną, pobudza
do twórczego działania i ekspresji.
Jako nauczyciel pozalekcyjnych zajęć wychowawczych w szkole szpitalnej wciąŜ poszukuję
nowych ciekawych technik plastycznych i nietypowych materiałów do działań plastycznych. Często
prowadzę zajęcia plastyczne, których inspiracją są prace artystów ludowych z róŜnych zakątków
naszego kraju, ale równieŜ z bardzo odległych zakątków świata. Takie poszukiwania, a potem zajęcia
są często pretekstem wprowadzenia do zajęć treści programowych z zakresu nauczania wielu
przedmiotów np. geografii, chemii, matematyki. Współpraca z nauczycielami dydaktykami jest tutaj
niezmiernie cenna i sprawia, Ŝe takie zajęcia są dla dzieci wszechstronnie rozwijające.
Przykłady wykorzystania sztuki ludowej w pracy twórczej z dzieckiem hospitalizowanym:
- lepienie z gliny,
- malowanie na szkle,
- malowanie na tkaninie,
- malowanie na metalu,
- wypalanie w drewnie,
- sgraffito,
- ceramika,
- bibułkarstwo,
- mozaika z plasteliny,
- wycinanki,
- wyszywanie,
- filcowanie,
- collage,
- azulechos,
- witraŜe malowane farbami,
- płaskorzeźby z masy samoutwardzalnej,
- wyklejanie z materiałów naturalnych,
- scrapbooking.
Wymienione techniki plastyczne dostosowane są do moŜliwości dzieci i stanowią bazę
do rozwijania i pogłębiania aktywności twórczej, dają ogromna radość tworzenia. Działania plastyczne
inspirowane sztuką ludową rozwijają w dzieciach poczucie przynaleŜności narodowej i kulturowej, ale
równieŜ tolerancji i otwartości na inne kultury. Korzyść płynąca z takich zajęć jest więc bardzo duŜa
i moŜe przynieść wiele pozytywnych efektów w przyszłości. Sztuka ta odzwierciedla bogactwo myśli
i uczuć wielu pokoleń naszych przodów i ludzi Ŝyjących w naszych czasach. Dzięki jej barwnemu
2
i bardzo róŜnorodnemu charakterowi niesie ona moŜliwość dostarczenia dzieciom bardzo wielu
doznań estetycznych i rozwijania ich wyobraźni. Pozwala ona kształtować u dzieci wraŜliwość
na piękno, zapoznaje je z dorobkiem artystycznym naszego narodu i innych państw. Warto
poszukiwać inspiracji w sztuce ludowej poniewaŜ jest ona najbliŜsza zwykłemu człowiekowi
i najczęściej przez takie osoby jest tworzona. W sztuce tej moŜe zaistnieć kaŜdy, kto wykazuje
szacunek dla poprzednich pokoleń i pragnie kultywować ich tradycje oraz na ich bazie rozwijać własną
twórczość.
Bibliografia:
1. Szuman S. „O sztuce i wychowaniu estetycznym” Warszawa 1975
2. Wojnar I.„Teoria wychowania estetycznego-zarys problematyki” Warszawa 1976
3. Wojnar I.„Teoria wychowania estetycznego- zarys problematyki” Warszawa 1984
4. www.wikipedia.pl
5. Program Adaptacyjno-Terapeutyczny dla Dzieci Hospitalizowanych ZSSnr8, B. Brzezińska, M.
Januszewicz
3