95. The Herby

Herby
95.
The Herby
Malownicze skalne grzędy na grzbiecie pasma Jazowej
Scenic rock ribs at the top of the Jazowa ridge
Dobrzechów
Strzyżów
Cieszyna
Wiśniowa
Markuszowa
Kozłówek
Twierdza
Lokalizacja:
województwo podkarpackie
powiat strzyżowski
gminy Frysztak, Wiśniowa
miejscowości Jazowa i Podlesie
Location:
District: Fore-Carpathian
County: Strzyżów
Communes: Frysztak and Wiśniowa
Villages: Jazowa and Podlesie
Region geograficzny:
Pogórze Środkowobeskidzkie
Pogórze Strzyżowskie
Geographical regionalization:
Central Beskidy Foothills
Strzyżów Foothills
Jednostka geologiczna:
zewnętrzne Karpaty fliszowe
płaszczowina śląska
Geological unit:
Outer Flysch Carpathians
Silesian Unit
1km
5000ft
GPS: 49°50′28.02″N 21°40′29.48″E
Waloryzacja poznawcza | Cognitive valorization: 
Waloryzacja turystyczna | Tourism valorization: 
D
T
photo Ewa Welc
roga z Krosna na północny zachód w kierunku
he Herby abiotic nature reserve includes the masna Strzyżów prowadzi nas doliną Wisłoka, który
sif of the Ostatek (393 m a.s.l.) and the Piaskowa
meandrując przebija się między dwoma pasmami niewyso- mountains with the Wisłok River gap and a fragment of
kich, lecz stromych wzniesień. Jest to tak zwana „Brama low hill rimming the gap from the west. Both mountains
Frysztacka”, której fragment, wraz z ograniczającymi ją górami Kopalina,
Ostatek i Piaskowa Góra,
objęto ochroną rezerwatową.
Rezerwat przyrody nieożywionej Herby
obejmuje masyw Ostatka
i Piaskowej Góry wraz
z przełomowym odcinkiem Wisłoka i obrzeżającym go od zachodu
fragmentem wzniesienia
Kopalina. Góra Ostatek
(393 m n.p.m.) i Piaskowa Góra należą do pasma
Jazowej, ciągnącego się
dalej na wschód. Obszar
rezerwatu znajduje się
w granicach Czarnorzecko–Strzyżowskiego Parku
Krajobrazowego oraz sieci
Fig. 1. Najdłuższa i jedna z najwyższych skałek w serii grzbietowych wychodni piaskowca istebniańskiego
Fig. 1. The longest and one of the highest tors of Istebna sandstone located on the top of the Piaskowa Mountain
Natura 2000.
| 423
Do rezerwatu dojechać można kierując się od Jasła
drogą wojewódzką nr 988 na północ, od Krosna również na
północ drogą wojewódzką nr 990, lub jadąc na południe od
Ropczyc drogą wojewódzką nr 986. Z każdej z tych stron
należy dojechać do miejscowości Wiśniowa, gdzie trzeba
skręcić na wschód do Jazowej. W obręb wschodniej, większej obszarowo, części rezerwatu wiedzie niebieski szlak.
Rezerwat Herby został ustanowiony w roku 1999,
a przedmiotem ochrony objęto tu oryginalne wychodnie
skalne zlokalizowane na grzbiecie pasma Herbów, porośnięte lasami grabowymi i buczyną, a także odsłonięte utwory
skalne oraz malowniczy przełom Wisłoka – Bramę Frysztacką. Powierzchnia rezerwatu wynosi 145,71 hektarów. Jest
to rezerwat przyrody nieożywionej, zaliczony ze względu
na dominujący przedmiot ochrony do grupy rezerwatów
geologicznych i glebowych z określonym podtypem form
tektonicznych i erozyjnych.
Rezerwat zlokalizowany jest na wychodniach warstw
istebniańskich, ze zdecydowaną dominacją piaskowca
istebniańskiego, którego grube ławice budują wzniesienia
Ostatka i Piaskowej Góry. Odsłaniają się one zarówno
w formie malowniczych skałek w szczytowych partach
wzniesień, jak i w postaci miąższych ławic w obrębie
założonego w partiach dolnych kamieniołomu. Piaskowce istebniańskie, liczące około 70 milionów lat (senon-paleocen) budują tu brzeżne partie płaszczowiny śląskiej,
której zasięg kończy się tuż pod północnymi stokami
Pasma Jazowej, po wschodniej stronie Wisłoka i Pasma
Klonowej Góry na zachodzie.
Najbardziej malownicze formy skałkowe, chronione
w rezerwacie, znajdują się w szczytowych partiach Piaskowej Góry. Są to niewysokie, sięgające maksymalnie
5-7 metrów skałki, z których najdłuższa wychodnia ma
około 20 metrów długości. Ściany skałek są malowniczo
wyrzeźbione przez procesy wietrzeniowe, a różnorodność
obserwowanych struktur wynika z różnic w charakterze
424 |
photo Ewa Welc
photo Ewa Welc
Fig. 2. Skałka piaskowca istebniańskiego
Fig. 2. The rock of Istebna sandstone
form a part of the Jazowa range, which extends further to
the east. The reserve belongs to the Czarnorzeki-Strzyżów
Landscape Park and to the NATURA 2000 network.
The reserve is accessible from Jasło (heading north by
No. 988 local road) and from Krosno (also heading north
by No. 900 local road), or taking No. 986 local road south
from Ropczyce village. All roads take us to Wiśniowa village
and then to the east, to Jazowa. The eastern, larger part
of the reserve can be visited by the blue trails. The first
panel marking the boundary of protected area is mounted
at the foot of a steep hill, on the egde of forest covering
the Ostatek and the Piaskowa hills.
The Herby abiotic, geological and soil reserve was
established in 1999 over the area of 145,71 ha. The aim
was to protect the unique rock exposures with tectonic
and erosional features located at the crest of the Herby
Range, the hornbeam-beech forests and the Wisłoka River
gap – the so-called “Frysztak Gate”.
The reserve covers the outcrops of the Istebna Beds
dominated by the Istebna Sandstone. Its thick beds form
the summits of the Ostatek and the Piaskowa mts., where
scenic tors occur and constitute the walls of a quarry
located in foothills. The Istebna Sandstones (SenonianPalaeocene, 70 Ma) form the marginal part of the Silesian
Unit, between the northern slopes of the Jazowa Range
in the east and the Klonowa Range in the west. North
from this perimeter the Skole Unit crops out, developed
in this marginal zone as Miocene sandstones and shales.
The most scenic sandstone tors protected in the
reserve are located in the summit part of the Piaskowa Hill.
The landmarks are 5-7 m high and the longest exposure
is about 20 m long. The rocks are shaped by weathering
processes, which disclose a variety of structures reflecting
Fig. 3. Zmiany w ułożeniu i wielkości ziarna w skałce piaskowca
istebniańskiego podkreślone procesami wietrzeniowymi
Fig. 3. Changes in deposition and grain size in the Istebna sandstone tor
emphasized by weathering processes
the diversity of clastic material. At the top of the hill
flanking the western side of the Frysztak Gate the tors are
absent. Instead, there is a natural viewpoint platform - the
top surface of the youngest Istebna Sandstone layer. From
here an excellent view opens up towards the northern part
of the Strzyżów Foothills and towards the well-visible
morphological depression between the Klonowa and the
Jazowa ranges, and the northern part of the Foothills.
The hills within the Herby reserve area tower over
a narrow gap, named ”The Frysztak Gate”. Upstream and
downstream from the gap the Wisłok River meanders over
a broad valley eroded in shale-dominated Lower Krosno
Beds (the Silesian Unit, Oligocene) and Upper Krosno
Beds (the Skole Unit, Miocene). The gorge incision into
the hard Istebna sandstones was facilitated by a long, NESW-trending fault surrounded by fractured tectonic zone.
At the southern foot of the Herby Range, about 1 km
photo Ewa Welc
osadzanego materiału okruchowego. Na szczycie znajdującego się po zachodniej stronie Bramy Frysztackiej
wzniesienia formy skalne nie występują, znajduje się tam
natomiast naturalnie wykształcona platforma widokowa
na stropie szczytowej ławicy piaskowca istebniańskiego.
Można z niej podziwiać panoramę na północną część
Pogórza Strzyżowskiego oraz wyraźne obniżenie morfologiczne między Pasmami Klonowej Góry i Jazowej,
a północnymi wzniesieniami Pogórza.
Wzniesienia objęte rezerwatem Herby tworzą dla
płynącego doliną Wisłoka wąski przesmyk zwany Bramą
Frysztacką. Wisłok, zarówno powyżej jak i poniżej Bramy
meandruje, płynąc szeroką doliną wypreparowaną wśród
dolnych warstw krośnieńskich z przewagą łupków (obręb
płaszczowiny śląskiej na południe od Bramy Frysztackiej;
oligocen) i górnych warstw krośnieńskich również z przewagą łupków (obręb płaszczowiny skolskiej na północ od
Fig. 4. Panorama na północno-wschodnią część Pogórza Strzyżowskiego ze wzniesienia obrzeżającego od zachodu Bramę Frysztacką
Fig. 4. The view on the north-eastern part of Strzyżów Foothills from the western edge of Frysztak Gate
Bramy Frysztackiej; miocen). Utworzenie przez Wisłok
przełomu przez masyw twardych istebniańskich piaskowców było możliwe, gdyż w tej części doliny znajduje się
długi uskok o przebiegu NE – SW. Wody Wisłoka zdołały przełamać się przez mocno osłabioną i tektonicznie
potrzaskaną strefę uskokową.
U południowych stóp pasma Herbów, w odległości
około kilometra od koryta Wisłoka, znajduje się nieczynny
kamieniołom z pięknie odsłoniętymi grubymi ławicami
piaskowca istebniańskiego. Podobny kamieniołom, znacznie większy i wyższy, o kilku poziomach eksploatacyjnych,
znajduje się na północnych stokach wzniesienia Kopalina obrzeżającego od zachodu Bramę Frysztacką. Jednak
tam obserwacja przebiegu i zalegania ławic jest mocno
utrudniona przez roślinność bujnie porastającą poziomy
wyrobiskowe. Obecnie oba, nieczynne już kamieniołomy,
from the Wisłok River bed there is an abandoned quarry
in which visitors can observe perfectly exposed, thick
layers of the Istebna Sandstones. Similar but larger, also
abandoned quarry, with several mining levels is located on
the northern slopes of a hill towering over the Frysztak
Gate from the west. Unfortunately, geological details are
much obliterated due to dense vegetation. Both abandoned
quarries are now within the protected area.
The tourist development of the reserve is very limited.
Practically, there are only the panels informing about the
boundaries of the reserve. At the foot of the hill flanking
the river gap from the west there is a small parking lot. The
outlook at the top of the hill is accessible by a blazed path
secured in some places with wooden stairs and railings.
Again, there are no information panels except those marking the boundary of the reserve. The parking lot is a head
| 425
photo Ewa Welc
znajdują się w granicach obszaru
chronionego rezerwatem.
Zagospodarowanie rezerwatu w jego głównej części, a więc
w szczytowych partiach Piaskowej Góry, ogranicza się jedynie
do obecności tablic informujących o granicach obszaru chronionego. Na sąsiadującym od
zachodu z doliną Wisłoka zboczu góry Kopalina jest podobnie.
U jego podnóża znajduje się niewielki parking. Na punkt widokowy znajdujący się na szczycie
wzniesienia prowadzi od parkingu znakowana ścieżka, na której
miejscami, na bardziej stromych
Fig. 5. Dolne partie wychodni piaskowców istebniańskich na szczycie Piaskowej Góry zbudowane z
odcinkach zbocza, zamontowadrobnoziarnistego materiału
no drewniane schodki i poręcze.
Fig. 5. Lower parts of the Istebna beds with very well sorter and fine-grained material on the top of
Piaskowa Mountain
Jednak informacje o rezerwacie
znów zawężają się jedynie do
oznakowania jego granic. Co prawda przy parkingu roz- of ecological education trail leading west, through Stępina
poczyna się także, biegnący w kierunku zachodnim, szlak village to the boundary of the Chełm reserve, but the trail
edukacji ekologicznej, wiodący przez miejscowość Stępina is devoted to ecological, not geological problems.
do granic rezerwatu Chełm, jednak poświęcony jest on
Despite the lack of information, it is worthy to visit the
zupełnie innej tematyce.
Herby Range. The ascends to the Ostatek Hill and the hill
Pomimo drobnych braków w informacji terenowej on the western side of the river gap are steep and somewhat
warto odwiedzić pasmo Herbów. Podejścia na grzbiety fatiguing but short. On the contrary, the sandstone tors at
zarówno Ostatka jak i wzniesienia znajdującego się po the summit of the Piaskowa Hill are attractive due to scezachodniej stronie Wisłoka, są co prawda strome i męczące, nic valours and a variety of geological features. Interesting
ale dość krótkie. Formy skałkowe oglądane na szczycie is also the abandoned quarry at the southern foot of the
Piaskowej Góry są niezwykle malownicze, a różnorodność Herby Range, where several-meters-thick Istebna sandstone
ich powierzchniowej rzeźby ogromnie atrakcyjna. Warto layers are exposed.
też zajrzeć do nieczynnego kamieniołomu u południoweIn the vicinity of the Herb Range, in Stępina there is
go podnóża Herbów. Odsłaniające się tu kilkumetrowej a historical military complex of huge, concrete blockhouses
grubości ławice piaskowca istebniańskiego wyglądają nie- from World War II. West from Stępina, on the eastern
slopes of the Klonowa Mt. there exists yet another nature
zwykle imponująco.
Będąc w tej okolicy warto podjechać także do Stępiny, reserve: The Chełm Mt., which protects beech forest and
gdzie obejrzeć można zespół potężnych betonowych schronów valuable headwaters area.
Stępina-Cieszyna z okresu II wojny Światowej. Na zachód
od Stępiny wznosi się Pasmo Klonowej Góry, na którego
wschodnich partach znajduje się kolejny rezerwat - Góra
Chełm, chroniący enklawę lasów bukowych i cenne obszary
źródliskowe. Można także wybrać się do Krosna, gdzie oprócz
zabytkowego Rynku warto odwiedzić Muzeum Podkarpackie,
prezentujące między innymi największą w Europie kolekcję
lamp naftowych.
Autor | Author: Ewa Welc
Wybrane pozycje literatury | Random bibliography: 167, 262, 264, 409,
484, 494, 525
426 |