Joanna Mueller Institut za Slavistiku, Univerzitet Adama Mickieviča

Joanna Mueller Institut za Slavistiku, Univerzitet Adama Mickieviča

Joanna Mueller
Institut za Slavistiku, Univerzitet Adama Mickieviča,
Poznanj, Poljska
„Srpska Sapfa” – homoerotizam u pesmama Jelene Dimitrijević
Zbog toga što je stvaralaštvo Jelene Dimitrijević još uvek nedovoljno istraženo, ovaj
rad ima za cilj da bar delimično popuni praznine u analizi njenog dela – da pruži novo čitanje
autorskih lirskih tekstova iz zbirke Pesme I (1984, Niš). Rad predstavlja predlog sagledavanja
stvaralaštva Jelene Dimitrijević u svetlu teorije rodnih studija, gej i lezbijskih studija, queer
teorija i feminističkih studija. Analiza se sastoji iz tri dela:
1. interpretativni ključ za istraživanje i adekvatan kontekst – vreme modernizma, promene u
književnosti i razlika u posmatranju i definicji seksualnosti i roda na Istoku;
2. predstvljanje pesnikinje Jelene Dimitrijević i njene pozicije u istoriografiji za života i posle
smrti;
3. transgresivni lirski subjekt i različite granice i nivoe čitanja koji se javljaju u analiziranim
pesama Jelene Dimitrijević.
Analiza nas dovedi do vidljive povezanosti sa pesmama starogrčke pesnikinje Sapfe.
U zaključku problematizujem opravdanosti nazivanja J. Dimitrijević "Srpskaom Sapfom".
Primenjena rodna transgresija – preuzimanje muškog glasa, omogućila je
Jeleni Dimitrijević da dekonstruiše mušku vlast i da diskretno pokaže čitaocu kako
funkcioniše heteronormativno mišljenje. Iako se u pesmama sa formalne strane ne dešava
ništa inovativno – klasični stil ima nov sadržaj, na koji treba da se obratiti pažnja.
Ključne reči: koncept roda, seksualnost, homoerotizam u književnom kontekstu, lirska
transgresija.
Lteratura:
1. Dimitrijević Jelena. J., Pesme I, Niš 1894.
2. Dimitrijević Jelena. J., Nove. Roman, Beograd 1912.
3. Dimitrijević Jelena. J., Pisma iz Niša o haremima, Beograd, 1986 (reprint iz 1897).
4. Dimitrijević Jelena. J., Pisma iz Soluna, Sarajevo 1918.
5. Safona, Erotyki, tłum. Nikos Chadzinikolau, Poznań 2001.
Sekundarna literatura:
1. Bečanović Nikolić Z., Paradoksi hibridnosti, orijentalizma (balkanizma) i subalternosti
u romanu „Nove” Jelene Dimitrijević, Knjiženstvo 2011,
http://www.knjizenstvo.rs/magazine.php?text=14 [wgląd: 11.11.2012.]
2. Brzeziński M., Transgresje cielesności [w:] (Nie)Obecne granice. Szkice o obliczach
transgresji, red. K. Kuropatwa, D. Rode, Kraków 2003., dostępne online:
http://postvideoart.wordpress.com/2010/11/22/transgresje-cielesnosci/, wgląd: 11.05.2013.
3. Butler J. , Akty performatywne a konstrukcja płci kulturowej, tłum. Marek Łata, w: Lektury
inności, red. M. Dąbrowski, R. Pruszczyński, Warszawa 2007.
4. Butler J., Uwikłani w płeć, tłum. K. Krasuska, Warszawa 2008.
5. Chołuj B., Przestrzenie kobiecości – miejsca kobiet, w: „Katedra Gender Studies UW” 2/2001,
s. 3.
6. Chudoba E., Literatura i homoseksualność. Zarys problematyki genderowej w kanonicznych
tekstach literatury światowej i polskiej, Kraków 2012,
7. Coco C., Harem i jego sekrety, tłum. E. Romkowska, Warszawa 1998.
8. Andrejević D., Tri rukopisne zbirke Pesama Jelene Dimitrijecić, w: Jelena Dimitrijević život
i delo, Niš 2004, s. 43-53.
9. Dojčinović B., Hronoloski pregled zivota i dela Jelene Dimitrijević, w: Nove, J. Dimitrijević
Belgrad 2012, s. 260.
10. Đorđević M., Poezija Jelene Dimitrijević u svom vremenu i danas, w: Jelena Dimitrijević
život i delo, Niš 2004.
11. Franczak J., Poszukiwanie realności : światopogląd polskiej prozy modernistycznej, Kraków
2007.
12. Górak-Sosnowska K., Nieobecne i niewidoczne. Lesbijki w świecie islamu, [w:] Queer a
islam: alternatywna seksualność w krajach muzułmańskich, pod. red. K. Górak-Sosnowska,
Sopot 2012
13. Jovanović M. R., Duhovni prostor u stvaralaštvu Jelene Dimitrijević – prilozi za biografiju,
w: Jelena Dimitrijević život i delo, Niš 2004
14. Kaliściak T., Katastrofy odmieńców, Katowice 2001
15. Koch Marijana., …kiedy dojrzejemy jako kultura… Twórczość pisarek serbskich na początku
XX wieku (kanon – genre – gender), Wrocław 2007.
16. Kopaliński W., Encyklopedia „drugiej płci”, Warszawa 1995,
17. Mizielińska J., (De)Konstrukcje kobiecości : podmiot feminizmu a problem wykluczenia,
Gdańsk 2004.
18. Nowa świadomość płci w modernizmie : studia spod znaku gender w kulturze polskiej i
rosyjskiej u schyłku stulecia, pod red. German Ritz, Christa Binswanger, Carmen Scheide,
Kraków 2000.
19. Peković S., Jelenina pisma, w: Pisma iz Niša o haremima, Beograd-Gornji Milanovac, 1986,
s. IV-XV.
20. Phillips U., Narcyza Żmichowska : feminizm i religia, tłum. K. Bojarska, Warszawa 2008.
21. Ritz G., Nić w labiryncie pożądnia. Gender i płeć w literaturze polskiej od romantyzmu do
postmodernizmu, Warszawa 2002,
22. Schick I. C., Seksualność Orientu. Przestrzeń i eros, tłum. A. Gąsior-Niemiec, Warszawa
2012.
23. Skerlić J., Istorija nove srpske knjizevnosti, Beograd 1967, s. 465.
24. Živančević-Sekeruš I., Historia literatury serbskiej w perspektywie genderowej, tłum. E.
Kraskowska, w: Literatury słowiańskie po roku 1989 : nowe zjawiska, tendencje, perspektywy,
t. 2 Feminizm, pod red. E. Kraskowskiej, Warszawa 2005