Nauczanie języka mniejszości narodowej

Nauczanie języka mniejszości narodowej
Szanowni Państwo Dyrektorzy Szkół
W związku z nadal istniejącymi rozbieżnościami, dotyczącymi rozumienia zasad organizacji nauczania
języka mniejszości narodowej w kontekście nauczania języków obcych w szkołach (ze szczególnym
uwzględnieniem gimnazjów) przypominamy o:
1. Odmienności regulacji prawnych obowiązujących odrębnie w sytuacji nauczania języka
mniejszości narodowych oraz w praktyce standardowego nauczania języków obcych
nowożytnych.
2. Rozumieniu pojęć: „szkoła dwujęzyczna” , „oddział dwujęzyczny” w rozumieniu ustawy
o systemie oświaty.
3. Szerszym i węższym znaczeniu terminu dwujęzyczności i możliwości nauczania
dwujęzycznego od III etapu edukacyjnego – w rozumieniu aktualnych przepisów
oświatowych.
Ad. 1
Nauczanie języka mniejszości narodowej lub etnicznej umożliwiają przepisy zawarte w art.
13 ustawy o systemie oświaty. Jest ono motywowane potrzebą kultywowania tradycji
narodowych/etnicznych i poczucia odrębności kulturowej i wiąże się z aktem dobrowolności:
organizowane jest na wniosek ucznia lub jego prawnych opiekunów. Treści i zakres
programowy nauczania języka mniejszości jednocześnie nie podlegają weryfikacji i ocenie
w trybie egzaminów zewnętrznych. Ponadto nauczanie tego typu ma inne źródła
finansowania niż nauczanie języków obcych. Oto szczegóły zapisów prawa oświatowego
dotyczące zasad i organizacji kształcenia języka mniejszości.
Zgodnie z art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r.
Nr 256, poz. 2572z późn. zm.) szkoła umożliwia uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości
narodowej, etnicznej, językowej i religijnej a w szczególności naukę języka oraz własnej historii
i kultury. Nauka ta może być prowadzona na wniosek rodziców:
1) w osobnych grupach, oddziałach lub szkołach;
2) w grupach, oddziałach lub szkołach – z dodatkową nauką języka oraz własnej historii
i kultury;
3) w międzyszkolnych zespołach nauczania.
Aktem wykonawczym do wyżej wymienionego art. jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły
i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej
i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności
posługującej się językiem regionalnym (Dz. U. z 2007 r. Nr 214 poz 1579).
Natomiast z § 4 rozporządzenia wynika że nauczanie języka mniejszości może być organizowane:
1) w szkołach lub oddziałach z nauczaniem w języku mniejszości, w którym zajęcia edukacyjne
są prowadzone w tym języku, z wyjątkiem zajęć obejmujących:
a) w szkole podstawowej: w I etapie edukacyjnym – kształcenie zintegrowane
w zakresie treści nauczania języka polskiego; w II etapie edukacyjnym – język polski oraz
część historii i społeczeństwa dotyczącą historii Polski,
2) w szkołach lub oddziałach, w których zajęcia edukacyjne są prowadzone w dwóch językach:
polskim oraz języku mniejszości, będącym drugim językiem nauczania;
3) w szkołach lub oddziałach z dodatkową nauką języka mniejszości, prowadzoną
w formie odrębnych zajęć, w których zajęcia edukacyjne są prowadzone w języku polskim,
z wyjątkiem zajęć z języka mniejszości;
4) w międzyszkolnych zespołach nauczania języka mniejszości.
Rozwijając bardziej szczegółowo powyższe zagadnienie, z przepisów oświatowych wynika, co
następuje.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawowymi uczeń należący do mniejszości narodowej
ma prawo oczekiwać od szkoły, aby zapewniła mu dodatkowe zajęcia służące jego
podtrzymaniu tożsamości narodowej, kulturowej i językowej. Udział w tych zajęciach jest
dobrowolny i wiąże się z subiektywnie odczuwanym poczuciem własnej odrębności i chęci jej
podtrzymania. Wpływa to na charakter przedmiotu, jakim jest język mniejszości narodowej
lub etnicznej – jest to przedmiot dodatkowy o szczególnej specyfice, służący wyrażeniu i
podtrzymaniu własnej tożsamości językowej i kulturowej, a więc wkraczający w obszar
suwerennych decyzji ucznia i jego rodziców.
Na określenie charakteru przedmiotu „język mniejszości narodowej lub etnicznej” nie ma
wpływu stopień znajomości tego języka wynoszony przez ucznia z domu. W wielu
przypadkach językiem tym posługują się uczniowie w środowisku rodzinnym, zdarza się
jednak, że znajomość języka mniejszości zanikła w starszych pokoleniach i uczeń rozpoczyna
jego naukę od podstaw.
Ze względu na charakter tego przedmiotu język mniejszości narodowej lub etnicznej nie może
być wykorzystany do badań, w oparciu o wyniki egzaminu gimnazjalnego, kompetencji
językowych uczniów w polskich szkołach publicznych w zakresie znajomości języków obcych
nowożytnych.
Nauka drugiego języka obcego nowożytnego obowiązuje wszystkich uczniów gimnazjum i nie
ma podstaw do wprowadzenia odrębnych zasad dla wybranej grupy uczniów.
Jest natomiast możliwe, aby uczeń gimnazjum, który uczy się języka niemieckiego jako
jednego z dwóch języków obcych nowożytnych, złożył jednocześnie pisemny wniosek
w sprawie udziału – w ramach podtrzymywania swojej tożsamości narodowej – w zajęciach
z języka niemieckiego jako języka mniejszości (zgodnie z przepisami § 2 rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunków i sposobu
wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających
podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących
do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem
regionalnym – Dz. U. z 2007 r. Nr 214, poz. 1579).
W takiej sytuacji szkoła jest zobowiązana zorganizować zajęcia z języka niemieckiego jako
jednego z dwóch języków obcych nowożytnych (w ramach puli godzin przeznaczonych w
ramowych planach na naukę języków obcych) i jednocześnie dla tych uczniów, którzy złożyli
wspomniany wyżej wniosek w sprawie udziału w zajęciach służących ich podtrzymywaniu
tożsamości narodowej, powinna zorganizować dodatkowe zajęcia z języka niemieckiego lub
języka mniejszości narodowej, w dodatkowych godzinach określonych w przepisach
rozporządzenia dotyczącego ramowych planów nauczania. Z tytułu dodatkowych zajęć
służących podtrzymywaniu poczucia tożsamości narodowej uczniów szkoła ma prawo do
skorzystania ze zwiększonej subwencji liczonej na każdego ucznia, który złożył wspomniany
wniosek.
Nauczanie języka niemieckiego jest realizowane według programu zgodnego z podstawą
programową w części dotyczącej języka obcego nowożytnego.
Nauczanie języka niemieckiego jako języka mniejszości powinno być realizowane według
odrębnego programu, zgodnego z podstawą programową w części dotyczącej języka
mniejszości narodowej i etnicznej. Treści nauczane w ramach tego przedmiotu nie są objęte
standardami egzaminacyjnymi obowiązującymi wszystkich uczniów zdających język
niemiecki jako język obcy nowożytny na egzaminie gimnazjalnym.
/źródło: wykładnia prawna Departamentu Kształcenia Ogólnego i Wychowania Ministerstwa Edukacji
Narodowej podpisana przez Pana Władysława Zenona Frączka Radcę Generalnego/
Ad 2. „Szkoła dwujęzyczna” , „oddział dwujęzyczny” w rozumieniu ustawy o systemie oświaty
W celu rzetelnego wyjaśnienia pojęć: „szkoła dwujęzyczna”, „oddział dwujęzyczny” w świetle
przepisów prawa oświatowego należy odwołać się do zapisów ustawy o systemie oświaty. Tamże w
art. 2 określa, że system oświaty obejmuje między innymi:
1) przedszkola, w tym z oddziałami integracyjnymi, przedszkola specjalne oraz inne formy
wychowania przedszkolnego
2) szkoły
a) podstawowe, w tym, specjalne, integracyjne, z oddziałami integracyjnymi
i sportowymi, sportowe i mistrzostwa sportowego
b) gimnazja, w tym, specjalne, integracyjne, dwujęzyczne, z oddziałami integracyjnymi,
dwujęzycznymi, sportowymi i przysposabiającymi do pracy, sportowe, mistrzostwa
sportowego,
c) ponadgimnazjalne, w tym: specjalne, integracyjne, dwujęzyczne, z oddziałami
integracyjnymi, dwujęzycznymi i sportowymi, sportowe, mistrzostwa sportowego,
rolnicze i leśne.
Art. 3 ust. 2b ustawy określa że przez oddział dwujęzyczny – należy rozumieć oddział szkolny,
w którym nauczanie jest prowadzone w dwóch językach: polskim oraz obcym nowożytnym będącym
drugim językiem nauczania, przy czym prowadzone w dwóch językach są co najmniej dwa zajęcia
edukacyjne, z wyjątkiem zajęć obejmujących język polski, część historii dotyczącą historii Polski
i część geografii dotyczącą geografii Polski, w tym co najmniej jedne zajęcia edukacyjne wybrane
spośród zajęć obejmujących: biologię, chemię. fizykę, część geografii odnoszącą się do geografii
ogólnej, część historii odnoszącą się do historii powszechnej i matematykę. Natomiast ust. 2d) tego
art. mówi, że przez określenie szkoła dwujęzyczna należy rozumieć szkołę, w której wszystkie oddziały
są oddziałami dwujęzycznymi.
Ad. 3
W myśl cytowanego powyżej art. 3 pkt 2d cyt. Ustawy przez szkołę dwujęzyczną należy rozumieć
szkołę, w której wszystkie oddziały są oddziałami dwujęzycznymi , a zatem zakres pojęciowy szkoły
dwujęzycznej jest znacznie szerszy, gdyż dotyczy również szkół, w których prowadzi się również
nauczanie języka obcego nowożytnego będącego drugim językiem nauczania, o czym mowa w § 5
ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i sporu z dnia 12 lutego 2002 r. z późn. zmianami
w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych.
Natomiast zastosowanie w nazwie szkoły, która prowadzi naukę dla mniejszości narodowej słowa
dwujęzyczna nie oddaje istoty rzeczy.
Jednocześnie przypominamy, że szkoła dwujęzyczna w rozumieniu przepisów oświatowych może
funkcjonować od III etapu edukacyjnego.