nowe tendencje i projekty dotyczące ewłączania w bibliotekach

Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Katalin Lovász*, Peter Murányi**, Mihaly Pálvölgyi***
Department of LIS, Berzsenyi College, Szombathely
Węgry
NOWE TENDENCJE I PROJEKTY DOTYCZĄCE E-WŁĄCZANIA
W BIBLIOTEKACH SZKOLNYCH – DOŚWIADCZENIA
WĘGIERSKIE
[NEW TENDENCIES AND PROJECTS IN E-INCLUSION IN SCHOOL LIBRARIES –
THE HUNGARIAN EXPERIENCES]
Abstrakt: W artykule scharakteryzowano inicjatywy na rzecz e-włączenia (ang. e-inclusion) podejmowane
w węgierskich bibliotekach/ośrodkach informacji, ze szczególnym uwzględnieniem placówek działających
w publicz-nych instytucjach kształcenia. Omówiono węgierskie strategie w tej dziedzinie, obowiązujące podstawy
programowe i ramowe programy nauczania oraz krajowe i międzynarodowe projekty, służące poszerzaniu zakresu implementacji technologii komunikacyjnych i informacyjnych (Information and Communication Technologies –
ICT) w węgierskim systemie edukacji.
BIBLIOTEKA SZKOLNA – e-WŁĄCZENIE – INFORMACJA – WĘGRY – ZASOBY SIECIOWE
Abstract: The paper gives insight into e-inclusion in Hungarian libraries/resources centres, with special emphasis
on those functioning in public education. It examines the related Hungarian strategies, the underlying core and
framework curricula, as well as national and international projects introduced for a more intensive integration of
ICT into Hungarian public education. (1) ICT in service of teaching information literacy in school libraries –The
Hungarian Schoolnet (Sulinet) program is providing free Internet access for all Hungarian schools, with free
teaching materials for Hungarian students and teachers available on its website. (2) The Hungarian experiences
gained through being integrated into the eMapps project (FP/ IST Call 4, Priority 2.4.13. Strengthening the integration of ICT research efforts in an enlarged Europe) are introduced, focusing on a more intensive integration of
games and mobile technology in learning. Developmental tasks and perspectives for coping with e-isolation forwarding e-inclusion using ICT are conceptualized, with references to other projects as well.
e-INCLUSION – HUNGARY – INFORMATION LITERACY – ONLINE RESOURCES – SCHOOL LIBRARY
*
Mgr KATALIN LOVÁSZ, wykładowca, absolwentka bibliotekoznawstwa i informacji naukowej – Eötvös University,
Budapeszt (1999). Licencjat w zakresie filologii angielskiej (1995). Obecnie w trakcie studiów doktoranckich w zakresie
informacji naukowej i bibliotekoznawstwa – Eötvös Lóránd University, Budapest (od 2005); Autorka m.in.: (2004) Maskara
és a tea a könyvtárban (?), avagy javaslatok könyvtárostanároknak az iskolai könyvtárak pr munkájának hatékonyabbá
tételéhez [Zalecenia dla bibliotekarzy szkolnych dla podniesienia efektywności działań w zakresie PR bibliotek szkolnych];
(w druku) Communication guidelines: How to communicate with library patrons with disabilities. Adres elektr.:
[email protected]
**
Dr PÉTER MURÁNYI, absolwent bibliotekoznawstwa – Eötvös University, Budapeszt (1983). Dyplom
zaawansowanych studiów w zakresie bibliotekoznawstwa – Kent State University, Kent, Ohio, USA, (1990). Doktorat
w zakresie bibliotekoznawstwa – Eötvös University (2004); Autor m.in.: (2004) A magyar időszaki kiadványok cikkei
a magyar és a külföldi bibliográfiai adatbázisokban [Artykuły z węgierskich periodyków w węgierskich
i międzynarodowych bazach bibliograficznych]; (2003) Holmi filozófia, pszichológia, etika, művészet, zene [Holmi: filozofia,
psychologia, etyka, sztuka i muzyka]. Adres elektr.: [email protected]
*** Prof. dr MIHÁLY PÁLVÖLGYI, absolwent bibliotekoznawstwa i filologii niemieckiej – Eötvös University,
Budapeszt (1971). Dyplom zaawansowanych studiów – Kent State University, Kent, Ohio, USA, (1983). Doktorat w zakresie
pedagogiki – Eötvös University, Budapest (2002); Autor m.in.: (2001) A nyitott és távoktatás és a könyvtárosképzés [Otwarta
edukacja na odległość w kształceniu i szkoleniu bibliotekarzy]. Adres elektr.: [email protected]
101
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
*
*
*
Wprowadzenie
Przepaść informacyjna, oddzielająca tych, którzy mają dostęp do informacji od tych, którzy są go pozbawieni, nieustannie się pogłębia. Zjawisko to odnotowuje się w licznych badaniach i analizach, prowadzonych na
Węgrzech i w świecie [Integration... 2003, dok. elektr.]. Wiele dzieci przychodzi na świat w niekorzystnych warunkach społecznych, kulturowych i materialnych, a szkoła niestety często te nierówności zaostrza. W latach
2001 i 2004 r. Węgrów zaszokowały wyniki badań Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów
PISA. Otóż rezultaty węgierskich uczniów uplasowały się dużo poniżej średniej [Nagy 2004, dok. elektr.],
a ponadto – co jeszcze bardziej uderzające – stwierdzono znaczne dysproporcje w wynikach uczniów szkół średnich i zawodowych [PISA 2003, dok. elektr.].
Szkoła dociera ze swym oddziaływaniem do uczniów pochodzących ze wszystkich warstw społecznych,
toteż właśnie szkoły i biblioteki szkolne powinny być miejscem, w którym różnice te winno się niwelować.
Ustawa o Edukacji z 1993 r. nakłada na placówki szkolne obowiązek świadczenia usług informacyjnych. Szkolne zbiory są tuż tuż – w zasięgu ręki, korzystanie z nich jest bezpłatne, udostępnia się w nich zarówno źródła
tradycyjne, jak i elektroniczne. Należy zatem pobudzać w uczniach zainteresowania i potrzeby informacyjne,
ucząc ich doceniać wartość informacji.
Biblioteki szkolne i pracujący w nich bibliotekarze mogą mieć znaczny wkład w obalanie barier informacyjnych, o ile będą pełnić jednocześnie dwie role: (1) rolę dostawców źródeł informacji i (2) nauczycieli kształcących w uczniach umiejętność sprawnego wykorzystania tych źródeł. Umacnianie obu tych ról zależy od wielu
czynników, m.in. od założeń globalnych strategii narodowych oraz reform związanych z integracją ICT
i e-włączeniem.
Węgierskie strategie i programy dotyczące rozwoju ICT i e-włączenia
Konsekwencje ogólnej polityki rządowej w zakresie ICT dotyczą wszystkich obywateli, zaś ona sama opera
się na strategiach budowania społeczeństwa informacyjnego oraz wdrażających je węgierskich programach operacyjnych. Najważniejsze z tych instrumentów to: Hungarian Information Sociaty Strategy – HISS [Węgierska
Strategia Społeczeństwa Informacyjnego], National Broadband Strategy [Narodowy(e) Plan(y) Rozwoju (National Development Plan(s) i Narodowa Strategia Szerokopasmowa].
Główny zrąb wdrożonej w 2003 r. Węgierskiej Strategii Społeczeństwa Informacyjnego został opracowany
przez Ministerstwo Informatyzacji i Komunikacji. Składają się na nią: diagnoza stanu wyjściowego, wizja efektów docelowych i plan działania pod hasłem e-Hungary for 2004–06. W streszczeniu planu [http://en.ihm.
gov.hu/strategy] wyszczególniono główne koncepcje i obszary działań objęte rządowym Narodowym Planem
Rozwoju. Plan ten, rozpisany w pierwszym etapie na lata 2004–2006, uwzględnił także programy wykorzystania
pomocy z Funduszy Strukturalnych zgodnie z wytycznymi unijnego programu e-Europa [National... 2003, dok.
elektr.].
102
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Prace nad Drugim Narodowym Planem Rozwoju (Planem Europejskim) na lata 2007–2013 weszły już
w fazę końcową. Istnieją duże szanse pozyskania środków na inicjatywy wzmacniania spójności społecznej
i ekonomicznej oraz programy kształcenia ustawicznego i innowacji, które pozostają w ścisłym związku
z działaniami na rzecz e-włączenia [Developing... 2004. dok. elektr.].
Narodowa Strategia Szerokopasmowa podporządkowana jest głównie celowi upowszechniania dostępu do
Internetu przez szybkie łącza i opiera się na „pięciu filarach”: dostęp, treść, motywacja, umiejętności, bezpieczeństwo.
Program Operacyjny Rozwoju Zasobów Ludzkich to najważniejszy komponent I Narodowego Planu Rozwoju (HRD OP, Humánerőforrás-fejlesztés Operativ Program) na lata 2004–2006, poświęconego kształceniu
umiejętności niezbędnych w społeczeństwie informacyjnym, przy czym kompetencje zdobywane w ramach
e-edukacji uważa się za podstawowe atuty konkurencyjności i ważny czynnik determinujący szanse zatrudnienia
i zawodowej elastyczności [The Human Resources... 2004, dok. elektr.].
The Hungarian Work Programme on Education and Training [Węgierski Program Roboczy Edukacji
i Kształcenia] stanowi część unijnego programu o tej samej nazwie. Za jego koordynację odpowiada Minister
Edukacji. Raport opublikowany w maju 2005 r. zawiera wnikliwą analizę reform w kluczowych obszarach oraz
strategii rozwoju spójnego i wszechstronnego programu kształcenia ustawicznego [Report of the Ministry...
2005, dok. elektr.].
Średniookresowa strategia rozwoju edukacji publicznej została opracowana przez Ministerstwo Edukacji
i opublikowana w Budapeszcie w kwietniu 2004 r. [Az Oktatási... 2004, dok. elektr.].
Edukacyjna Strategia Technologii Informacyjnych (2004–2006) opracowana przez Ministerstwo Edukacji
jest najbardziej szczegółowych dokumentem programowym dotyczącym przyszłości ICT w szkolnictwie
[Oktatási... 2004, dok. elektr.]. Wychodząc od rzetelnego wypunktowania najistotniejszych problemów
i przeszkód w implementacji ICT w szkolnictwie publicznym, definiuje i objaśnia naczelne cele strategiczne
w dziedzinie e-kształcenia i rozwoju ICT.
Strategia rozwoju bibliotek szkolnych autorstwa Krisztiny Dán powstała na kanwie projektu badawczego
„Biblioteka szkolna jako ośrodek informacji” zrealizowanego w 2003 r. w Ośrodku Opracowywania Programów
Nauczania Narodowego Instytutu Edukacji Publicznej [Dán 2003, dok. elektr.].
Wiele spośród omówionych dotąd strategii, a także kilka innych projektów rozwojowych przedstawiono
podczas Konferencji „Edukacja i kształcenie 2010” [Education and Training... 2004, dok. elektr.].
Równolegle z wprowadzeniem strategii wdrożono kilka programów szczegółowych, służących integracji
ICT oraz e-włączaniu. Oto kilka przykładów:
Program Sulinet Express został uruchomiony w roku 1996, a jego celem było wprowadzenie do szkół odpowiedniej infrastruktury technicznej i dostosowanych do niej form kształcenia. Od roku 2003 Biuro Programu
Sulinet zajmuje się w głównej mierze pilotowaniem projektów tworzenia szkolnych sieci komputerwych, instalacji łączy szerokopasmowych, włączania e-pedagogiki do programów kształcenia nauczycieli, a także – w ramach przedsięwzięć takich jak Sulinet Digital Knowledge Base (SDT) – zawiaduje tworzeniem dużych kolekcji
zbiorów zdygitalizowanych (więcej szczegółów w punkcie 5. „Bibliotekarze jako dostawcy usług”).
Ważną rolę w rozwijaniu infrastruktury służącej e-włączaniu odgrywa również program Public Net (Közháló), komponent szerszego programu e-Hungary 2004–06 koordynowany przez Ministerstwo Informatyzacji
103
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
i Komunikacji. Ze środków Public Net finansuje się tworzenie punktów dostępu do Internetu dla członków społeczności lokalnych w odległych regionach kraju (stanowiska sieciowe w telecentrach, bibliotekach, domach
kultury, szkołach). Programowi przyświeca ambitne założenie, by do roku 2006 wszystkie gminy uzyskały szerokopasmowy dostęp do Internetu. Public Net funkcjonuje w połączeniu z programem Schoolnet – Public Utility
Internet Network [Publiczna Sieć Internetowa] [Schoolnet 2005, dok. elektr.].
Na koniec warto jeszcze wspomnieć o projektach dotyczących e-kształcenia, z których raport dla UE składała Andrea Karpati [Karpati, dok. elektr.].
Zmiany w programach nauczania
Na Węgrzech podstawy programowe i ramowe programy nauczania opracowywane są w oparciu o Ustawę
o edukacji publicznej oraz późniejsze przepisy wykonawcze. Węgierska Ustawa o edukacji publicznej z 1993 r.
reguluje wszystkie aspekty funkcjonowania systemu szkolnictwa. Dodatkowe rozstrzygnięcia w sprawie treści
kształcenia zostały zawarte w Nemzeti Alaptanterv, NAT [Podstawach Programowych], opracowanych w 1996
i poddanych nowelizacji w 2003 r.
Trójpoziomowa struktura węgierskich regulacji obejmuje: National Core Curriculum [Podstawy Programowe], National Curricula, 2000 [Ramowe Programy Nauczania] i programy lokalne (poziom instytucjonalny).
Dokumenty tej ostatniej kategorii zawierają uaktualnione, zgodne z najnowszym stanem prawnym wytyczne
programowe, na podstawie których nauczyciele układają własne programy nauczania poszczególnych przedmiotów.
Wyniki sondażu szkolnego przeprowadzonego w roku 2002 wykazały, że w praktyce dydaktycznej nie
uwzględniano zmian społecznych, gospodarczych i przekształceń na rynku pracy. Odnotowano z jednej strony
silną presję na wpajanie wiedzy encyklopedycznej i teoretycznej, a z drugiej – nikłą troskę o kształtowanie
umiejętności uczenia się i kompetencji praktycznych.
W reakcji na to, w 2003 r. Podstawy Programowe zostały znowelizowane, a od września następnego roku
rozpoczęto stopniowe wdrażanie ich nowej wersji. W dokumencie podkreśla się wagę kształcenia „umiejętności
życiowych” oraz zdolności do adaptacji i nawiązywania ściślejszych relacji ze środowiskiem społecznym
i otoczeniem biznesowym. W centrum zainteresowania znalazły się podstawowe kompetencje poszukiwane na
rynku pracy – znajomość języków obcych, obsługa ICT, umiejętność uczenia się, zdolności interpersonalne
[Education... 2006, dok. elektr.]
Pomimo podjętych wysiłków, nadal istnieją bariery utrudniające skuteczne wprowadzanie do praktyki
szkolnej narzędzi ITC i działań na rzecz e-włączenia. Są to zatem przeszkody natury finansowej, technicznej
(duże różnice w dostępie do Internetu, dostępność komputerów i sprzętu informatycznego, przyłączenie do sieci
lokalnych, itp.), związane z treściami programowymi, metodologiczne, bariery motywacyjne i niedostatki umiejętności, ograniczenia czasowe, a wreszcie problemy regionalne i społeczne.
Dzieci pochodzące z nieuprzywilejowanych środowisk społecznych mają mniejszy dostęp do narzędzi ICT
w domu i w szkole. Jeśli chodzi o niedobory umiejętności, w przypadku wielu uczniów mamy do czynienia
z ukrytym analfabetyzmem – nie potrafią czytać, aktywnie obcować z ICT, nie znają języków obcych. Z pozoru
umieją czytać, lecz nie rozumieją tego, co czytają.
104
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Bariery te wskazywano już w wielu publikacjach i raportach [Report of the Ministry... 2005, dok. elektr.].
Także zapisy Educational Information Strategy [Edukacyjnej Strategii Informacyjnej] podkreślają potrzebę silniejszego nacisku na wyrównywanie szans w dostępie do informacji, rozwijanie kształcenia ustawicznego, nauczanie języków obcych i sprawnego korzystania z nowych technologii (ICT) [Oktátasi... 2004, s. 10,16].
Nadzieję budzi fakt, że węgierscy uczniowie mają dużą motywację, a poziom ich umiejętności
w posługiwaniu się narzędziami ICT rośnie z roku na rok za sprawą przemyślanych zaleceń Podstaw Programowych. Doświadczenie pokazuje, że dzieci i młodzież ze środowisk nieuprzywilejowanych bardzo dobrze reagują
na pilotażowe projekty wdrażania ICT, co może w znacznym stopniu przyczynić się do wyrównywania ich
szans. Proces ten może i powinien być odpowiednio wspierany poprzez specjalne działania podejmowane w
najmniej rozwiniętych regionach i środowiskach, czego przykładem jest projekt EMILE [Karpati, Feher, Raport
2003]. Nauczyciele szkół podstawowych powinni być zachęcani do wdrażania ICT [Kőrös-Mikis, dok. elektr.].
Bibliotekarze szkolni jako nauczyciele umiejętności korzystania z informacji
Potrzeba wiele czasu i wysiłku, by zmienić sposób kształcenia z takiego, który przygotowuje uczniów jedynie do dalszej edukacji w szkołach wyższych, na taki, który przygotowuje ich po prostu do życia. Egzaminy
nadal służą przede wszystkim sprawdzaniu wiadomości – nie kompetencji. To dlatego węgierscy uczniowie uzyskali tak złe wyniki w badaniu PISA, w którym weryfikuje się raczej sprawność w wykorzystywaniu wiedzy.
Jednym ze sposobów na odwrócenie obecnego stanu rzeczy może być kształcenie umiejętności posługiwania
się informacją, które pozwoliłoby uczniom przezwyciężyć swoje ograniczenia. Umiejętność tę mogą posiąść
z pomocą nauczycieli i bibliotekarzy podczas zajęć kursowych i w bibliotekach, poprzez korzystanie
z tradycyjnych i nowoczesnych źródeł informacji oraz technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Kluczowe
umiejętności (czytanie i pisanie, rozwiązywanie problemów, sprawność komunikacyjna i informacyjna, poruszanie
się w środowisku cyfrowym itd.) mogą pomóc uczniom – potencjalnym pracownikom – w znalezieniu własnego
miejsca na rynku zatrudnienia. Odbierając w szkole przygotowanie do roli użytkownika informacji, uczniowie uczą
się definiować swoje potrzeby informacyjne, korzystać ze źródeł, narzędzi i metod wyszukiwania informacji.
Na sprawność informacyjną składa się wiele umiejętności, które nabyć można tylko poprzez praktykę.
W węgierskich Podstawach Programowych zwraca się uwagę na szczególne znaczenie efektywnego wykorzystywania informacji i podsuwa wiele sposobów osiągnięcia tego celu. Ustawowym obowiązkiem szkół jest organizowanie zajęć bibliotecznych, włączonych w program przedmiotów „Technologie informacyjne” i „Literatura
węgierska” (zwykle sześć godzin lekcyjnych w roku), podczas których uczniowie powinni przyswoić umiejętność korzystania z tradycyjnych i nowoczesnych źródeł informacji. Równolegle nauczyciele innych przedmiotów wyznaczają specjalne zadania, wymagające poszukiwania i wykorzystywania informacji. Zakres przedmiotu
„Technologie informacyjne” został niedawno poszerzony i obejmuje obecnie siedem tzw. obszarów rozwoju,
którym podporządkowane są kierunki dydaktyki w kolejnych latach. Po zakończeniu kursu, uczeń powinien
opanować podstawowe tajniki: (1) posługiwania się narzędziami ICT; (2) wykonywania konkretnych zadań
praktycznych (wyszukiwanie w bazach danych itd.); (3) rozwiązywania problemów przy pomocy narzędzi
i metod ICT, algorytmów, modeli itp.; (4) komunikacji mobilnej; (5) aplikacji informatycznych w mediach; (6)
105
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym; (7) korzystania z zasobów bibliotek i ośrodków informacji,
oraz z usług i technologii [NAT 2003, dok. elektr.].
W wielu szkołach za realizację zadań przewidzianych w siódmym obszarze rozwoju odpowiadają bibliotekarze. Nie zawsze jednak teoria idzie w parze z praktyką. Bibliotekarze szkolni muszą „walczyć”
o przeprowadzanie lekcji bibliotecznych, a nauczyciele – z nielicznymi wyjątkami – nie wykorzystują bibliotek
i ich zasobów. Pomimo wspomnianej reformy programów szkolnych, nadal niedostateczny nacisk kładzie się na
kształcenie umiejętności rozwiązywania problemów i krytycznego myślenia oraz sprawności informacyjnej.
Jednocześnie ci spośród nauczycieli, którzy uważają, że umiejętności te mogą być istotne z punktu widzenia
interesów ucznia, nie sądzą, by biblioteka była odpowiednim miejscem dla ich nauczania, przyswajania i wykorzystywania. Postawę tę trzeba zmienić, stosując w bibliotekach szkolnych techniki marketingowe i Public Relations, uświadamiając podwójną rolę bibliotekarzy szkolnych i pomagając im w przygotowaniu do pracy pedagogicznej w środowisku komunikacji cyfrowej (digital pedagogy).
Bibliotekarze szkolni jako dostawcy usług
Nowoczesne technologie informacyjne i komunikacyjne zaczęły upowszechniać się węgierskich szkołach
od połowy lat 90. W ramach wspomnianego już programu Sulinet zapewniono szkołom bezpłatny dostęp do Internetu i serwisów www, oferujących materiały dydaktyczne dla uczniów i nauczycieli. W roku 2005 2385 placówek – 99% wszystkich szkół średnich i 20% podstawowych – zostało wyposażonych w komputery
i szerokopasmowe łącza internetowe [Sulinet 2005, dok. elektr.].
Węgierski system edukacji publicznej boryka się z poważnymi problemami, wynikającymi z obniżania nakładów finansowych. Skutki cięć budżetowych odczuwane są zwykle w pierwszej kolejności w bibliotekach
szkolnych, które – nie mogąc nadążyć za wzrostem cen książek i innych materiałów – coraz bardziej ograniczają
swoje zakupy. W tej sytuacji ratunkiem jest dla nich dostęp do serwisów on-line, jako że informacja jest na
szczęście „bogactwem odnawialnym”, które można wykorzystywać po wielokroć nie wyczerpując jego zasobów. Do potrzeb szkolnictwa publicznego na Węgrzech dostosowuje się obecnie platformy e-learningowe i sieci
rozległe o różnym zasięgu (krajowe, regionalne, lokalne).
W skali kraju najpełniejszym i najbardziej wszechstronnym serwisem centralnym jest Sulinet
(www.sulinet.hu), zbudowany z siedmiu subportali tematycznych, stanowiących ogólnodostępne źródło potencjalnie wartościowych informacji dla nauczycieli, uczniów i rodziców. Struktura największego z serwisów składowych,
Subportalu
Edukacyjnego,
odwzorowuje
jedenaście
sekcji
tematycznych,
przewidzianych
w narodowym programie kształcenia w szkolnictwie publicznym (biologia, fizyka, geografia, literatura, informatyka, chemia, matematyka, wiedza o mediach, sztuka, historia i języki obce: angielski, francuski, niemiecki
i hiszpański), a dodatkowo zawiera dwa ogólne działy wielodziedzinowe. Dostępne w serwisie artykuły objaśniające założenia i wytyczne Podstaw Programowych pomagają uczniom w przygotowaniu do zajęć i egzaminów wstępnych na studia wyższe, a dołączane do nich porady metodyczne służą do celów zawodowych nauczycielom. Działające w subportalu Forum Edukacyjne umożliwia pedagogom i uczniom równorzędny dialog.
W roku 2004 dla użytkowników Sulinetu otwarto Cyfrową Bazę Wiedzy (Sulinet Digitális Tudásbázis),
stworzoną w ramach programu rozwoju zasobów serwisu. Baza obejmuje szeroką i zróżnicowaną gamę źródeł
106
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
informacji, a w tym 6000 przetestowanych cyfrowych obiektów edukacyjnych, rosnącą kolekcję dzieł literatury
z kanonu obowiązkowych i zalecanych lektur szkolnych, słowniki, encyklopedie, mapy, obrazy, nagrania muzyczne i wszelkie inne materiały przydatne w nauczaniu szkolnym dzieci i młodzieży w klasach 7–12 (przedział
wiekowy: 12–18 lat) [Digital..., dok. elektr.; Schoolnet – content, dok. elektr.].
Obok Sulinetu, w sieci funkcjonują także inne ogólnodostępne bazy pełnotekstowe, a mianowicie:
Hungarian Electronic Library (www.mek.oszk.hu/), użyteczne źródło dla uczniów i nauczycieli, oferuje encyklopedie, zbiór recenzowanej literatury specjalistycznej, beletrystykę i poezję, książki mówione dla osób niewidomych i wirtualne wystawy;
Electronic Periodicals Archive and Database (EPA) (www. epa.hu), zespół pełnotekstowych baz zawartości
ważniejszych czasopism;
Neumann House (www.neumann-haz.hu), elektroniczna biblioteka węgierskiej literatury pięknej, skupia
dzieła klasyków i twórców współczesnych, biografie z ilustracją zdjęciową, podkłady muzyczne i wirtualne galerie; w osobnej kolekcji Digital Library Academy zamieszczono utwory węgierskich pisarzy współczesnych,
zaś w serwisie It is good to read! (www.olvasnijo.hu) – zbiór literatury dziecięcej; z poziomu witryny Neumann
House można również przeszukiwać Katalog Internetowych Zasobów Węgierskojęzycznych (www.webkat.hu);
The National Audiovisual Archive (NAVA), oficjalne węgierskie archiwum zbiorów audiowizualnych, do
którego przekazywane są obowiązkowo wszystkie wyprodukowane na Węgrzech audycje radiowe i nagrania
programów telewizji naziemnej; zasoby Archiwum mogą być przydatne w szkolnych zajęciach z zakresu edukacji medialnej i kształcenia sprawności komunikacyjnej.
A oto kolejne węgierskie źródła internetowe, w których zainteresowani użytkownicy znajdą liczne materiały
związane z nauczeniem oraz technikami i różnorodnymi formami aktywnego przyswajania wiedzy:
National Educational Library and Museum (www.opkm.hu) – to centrum informacji z zakresu pedagogiki
ogólnej, dydaktyki szkoły publicznej i historii edukacji, do którego zadań należy gromadzenie, opracowanie,
organizacja i udostępnianie kolekcji dokumentów z przedmiotowych dyscyplin, a także sporządzanie
i publikowanie bibliografii specjalnych i baz danych; równolegle instytucja pełni funkcję koordynującego ośrodka metodycznego dla bibliotek szkolnych i pedagogicznych na Węgrzech;
National Institute form Public Education (www.oki.hu) – prowadzi badania i projektuje usługi w dziedzinie
edukacji publicznej, uwzględniając zmienny charakter potrzeb tego sektora, jak również wielość i zróżnicowanie
działających w nim podmiotów;
Webpage of Hungarian Science (www.scientia.hu) – proponuje wiele użytecznych pomocy dydaktycznych
dla uczniów, linki do innych wartościowych serwisów internetowych i elektronicznych czasopism naukowych.
Niestety, wielu nauczycieli, uczniów, a nawet bibliotekarzy szkolnych nie wie o istnieniu omawianych źródeł. Sposobem, by temu zaradzić, jest umieszczanie na stronach domowych szkół i szkolnych bibliotek zestawów linków i tematycznych przewodników internetowych, które ułatwią uczniom i nauczycielom korzystanie
z nieznanych dotąd źródeł.
Niezależnie od serwisów o zasięgu krajowym, warto również podkreślić intensywny rozwój lokalnych sieci
szkolnych, powstających w wyniku łączenia komputerów rozproszonych w wielu miejscach (w klasach, w pokoju nauczycielskim, w bibliotece itd.); pojawia się wówczas dogodna możliwość wprowadzenia usług intranetu
i komunikacji wewnętrznej. W szkołach podstawowych inicjatywy takie dopiero raczkują, jednak w większości
107
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
szkół średnich sieci lokalne wprowadza się już powszechnie jako platformy usług intranetowych na różnych
poziomach [Oktátasi... 2004, dok. elektr.]. Dla szkolnych bibliotek oznacza to szansę skuteczniejszego lansowania własnych witryn domowych i zasobów oraz szerszego udostępniania informacji lokalnej, bieżących wiadomości itd.
Udział w projektach międzynarodowych
Przy okazji omawiania ogólnokrajowych strategii, programów i projektów, warto również poruszyć kwestię
współpracy międzynarodowej.
Węgierskie szkoły wyniosły bogate doświadczenia z udziału m.in. w skoordynowanych projektach programu European Schoolnet i przedsięwzięciach poświęconych doskonaleniu metod e-edukacji, takich jak ENIS
(European Network in Innovative Schools), SCALE (Support Collaborative Argumentation Based Learning),
ITCOLE, CELEBRATE (projekt opracowania materiałów dydaktycznych do e-learningu) itd. [Hungarian..., dok.
elektr.].
Wśród aktualnie wdrażanych projektów, mających na celu usprawnienie wzajemnej współpracy szkół
i bibliotek, na szczególną uwagę zasługują AITMES i eMapps. Pierwszy z nich – projekt na rzecz mobilnej edukacji w szkołach (Applying IT Mobile Education on Schools, www.aitmes.org) został zapoczątkowany
w październiku 2005 r., a koordynację nad nim sprawuje Biblioteka i Ośrodek Informacji w Gödölő.
Drugi – projekt e-Mapps (Motivating Active Participation of Primary Schoolchildren in Digital Online
Technologies for Creative Opportunities through Multimedia, czwarty konkurs FP/IST, priorytet 2.4.13. Strenghtening the intergration of ICT research efforts in an enlarged Europe), wprowadzony również w październiku
2005 r., obejmuje osiem nowych państw członkowskich, w których ma za zadanie wspierać intensywniejsze
wykorzystywanie gier i technologii mobilnej w procesach uczenia się. Koordynację projektu na Węgrzech powierzono Uniwersytetowi im. Daniela Berzsenyiego. Do głównych celów e-Mapps zalicza się m.in.: 1) tworzenie w nowych Państwach Członkowskich grup dzieci, które – za pośrednictwem Internetu – uczestniczą w różnorodnych formach aktywności twórczej, kreują własne, oryginalne treści kultury i komunikują się z podobnymi
grupami rówieśników zagranicą; 2) tworzenie podatnych na adaptacje narzędzi interaktywnych (głównie gier
przeznaczonych dla platform mobilnych) przy współdziałaniu dzieci i nauczycieli, co pozwoli włączyć nowe
technologie informacyjne i komunikacyjne do realizacji programów szkolnych. Projekt e-Mapps wpisuje się
zatem w szerszy kontekst działań na rzecz rozwoju e-learningowych form kształcenia szkolnego dzieci w nowych państwach członkowskich UE [http://www.emapps.com/index2.html].
eMapps.com to szczególny mariaż ludzkich zdolności i elementów technologii; celem projektu jest wypracowanie ludycznych form uczenia się poprzez uczestnictwo w zbiorowych grach multimedialnych. Obcowanie
z „alternatywną rzeczywistością” gier internetowych eMapps powoduje, że rzeczywiste i wirtualne środowisko
edukacyjne spaja się – w świadomości dziecka – w harmonijną całość. Ponadto, projekt powinien sprzyjać wymianie e-learningowych materiałów dydaktycznych, mobilizować rosnącą liczbę uczestników, a także umożliwiać ocenę efektów e-kształcenia [http://www.emapps.com/index2.html].
W celu pozyskania wykonawców i środków technicznych na potrzeby bieżących przedsięwzięć, 9 marca
2006 r. powołano gremium o nazwie Mobile Working Group (pod przewodnictwem Ibolyi Billédiego), skupiają-
108
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
ce przedstawicieli projektów Calimera, ITMES, eMapps.com i Light. W opinii Daniela Weissa fakt, że grupa ta
została wyłoniona, jest niezwykle istotny w perspektywie prac nad modelem wdrażania technologii mobilnych
gier multimedialnych w bibliotekach. Rezultaty projektu eMapps.com mogą być skutecznie przeniesione na
grunt bibliotek, te zaś należy wyposażać w łącza WiFi i tworzyć w nich strefy gier on-line, które przyciągną nowych użytkowników.
Zamykając charakterystykę przedsięwzięć międzynarodowych, wypada wspomnieć jeszcze o dwóch,
a mianowicie o projekcie Calimera, powołanym dla usprawniania współpracy między lokalnymi placówkami
kulturalnymi, włączając szkoły (http://www.calimera.org/default.aspx), oraz Minerva, którego celem jest digitalizacja obiektów kultury i tekstów naukowych, wykorzystywanych pośrednio lub bezpośrednio m.in. przez instytucje edukacyjne.
Podsumowanie działań rozwojowych
W obecnej sytuacji szybsze tempo i pewniejsze efekty rozwoju bibliotek szkolnych można osiągnąć poprzez:
•
wdrażanie krajowych strategii, polityki i programów (zintegrowanych z działaniami Unii Europejskiej)
jako potencjalnie najważniejszych wektorów e-włączenia w szkołach;
•
inicjowanie i udział w powiązanych projektach, realizowanych w ramach II Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007–2013;
•
uczestnictwo w forach międzynarodowych, zwłaszcza w projektach europejskich, a dzięki temu także
w systematycznej i regularnej wymianie doświadczeń i najlepszych praktyk;
•
korzystanie z najlepszych praktyk, wypracowanych podczas wdrażania projektów priorytetowych
w Wielkiej Brytanii lub w innych państwach członkowskich UE;
•
intensyfikacja badań naukowych i publikowanie ich efektów na większą skalę, np. przy wsparciu instytucji, takich jak National Institute for Public Education (OKI –http://www.oki.hu);
•
zwiększenie specjalizacji w obrębie Library and Information Science Programme [Programu na rzecz
Bibliotek i Informacji Naukowej], ułatwianie publikacji rozpraw doktorskich i wyników badań naukowych prowadzonych przez praktyków LIS;
•
aktywne uczestnictwo w międzynarodowych, krajowych, regionalnych i lokalnych konferencjach
i warsztatach, poświęconych zagadnieniom e-pedagogiki i pomocy metodycznej dla bibliotek szkolnych
(np. za pośrednictwem Association of School Librarians, Info Savaria itd.);
•
podejmowanie starań o lepszą integrację szkolnych bibliotek i ośrodków informacji ze środowiskiem
edukacji wirtualnej na wszystkich poziomach i tworzenie wewnątrzszkolnych sieci informatycznych;
•
nadanie rozmachu działaniom Węgierskiego Stowarzyszenia Bibliotekarzy, które obchodzi właśnie
dziesięciolecie swojego istnienia.
109
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Wykorzystane źródła i opracowania
Best Practices in Hungary (A Selection from Hungarian Best Practices Presented to the EU Working Groups) Education and
Training 2010 Conferences on Implementing the EU Work Programme in Hungary, Budapest 22 October and 8 November 2004. http://www.om.hu/letolt/nemzet/oktatas_es_kepzes_kiadvany_angol.pdf [odczyt: 02.05.2006].
Dán Krisztina: Az iskolai könyvtárak fejlesztésének stratégiája. [Strategy of the development of school libraries.] In: Új Pedagógiai Szemle, 2003,
No. 3. http://www.oki.hu/oldal.php?tipus=cikk&kod=2003-01-ta-Dan-Iskolai [odczyt:
05.05.2006].
Developing the Country – the next period, between 2007 and 2013. http://www.nfh.hu/angol/xindex2.htm?t=3&i=28&ci=59
[odczyt: 26.04.2006].
Digital Knowledge Base Program Short content summary. http://www.oki.hu/oldal.php?tipus=cikk&kod=link-Digitalknowledge [odczyt: 03.05.2006].
Education in Hungary 2006 http://www.om.hu/main.php?folderID=137&articleID=2208&ctag=articlelist&iid=1 [odczyt:
02.05.2006].
Education and Training 2010 Conferences on Implementing the EU Work Programme in Hungary, Budapest 22 October and
8 November 2004. http://www.om.hu/letolt/nemzet/oktatas_es_kepzes_kiadvany_angol.pdf [odczyt: 05.05.2006].
Human Resources Development Operational Programme, Ministry of Emplyoment and Labour. http://www.fmm.gov.hu/
main.php?folderID=3512 [odczyt: 27.04.2006].
Hungarian Innovative Schools. http://www.oki.hu/printerFriendly.php?tipus=cikk&kod=link-Hungarian.
Integration vs Segregation: Hungarian Roma Education Policy Note [doc. electr.] (2003) http://www.oki.hu/oldal.php?tipus=
kiadvany&kod=integration [odczyt: 05.05.2006].
Kárpáti Andrea: eLearning Present Activity in Hungary. www.elearningeuropa.info/extras/ pdf/elearning_activity_hungary.
pdf [odczyt: 02.05.2006].
Kárpáti, Andrea – Fehér, Péter (2003). Report of the Hungarian Case Studies of the EMILE Project.. http://www.emile.eu.
org/papers/Emile-Hungary.pdf [odczyt: 28.04.2006].
Kőrös-Mikis, Márta: ICT for Children. Motivating Primary School Teachers to Use ICT. http://www.oki.hu/oldal.
php?tipus=cikk&kod=english-art-Koros-ICT [odczyt: 05.05.2006].
NAT Nemzeti Alaptanterv: Informatika (2003) [doc. electr.] http://www.om.hu/main.php?folderID=391&articleID=6182&
ctag=articlelist&iid=1 [odczyt: 05.05.2006].
National Development Plan (2003). Elaborated by Government of the Hungarian Republic. http://www.nfh.hu/angol/xindex2.
htm?t=2&i=6160 [odczyt: 02.05.2006].
Oktatási Informatikai Stratégia 2004–2006. OM Informatikai Főosztály Budapest, 2004. március 26. Full Hungarian text of
Educational Information Strategy (2004–2006). http://www.om.hu/letolt/informatikai_strategia_040326.pdf [odczyt:
02.05.2006].
Note: short summary in English: Educational Information Strategy (2004–2006) Summary http://www.oki.hu/oldal.php?tipus
=cikk&kod=link-Educational [odczyt: 01.05.2006].
Az Oktatási Minisztérium középtávú közoktatás-fejlesztési stratégiája, Budapest, 2004 április. The mid-term public education
development strategy by the Ministry of Education. Budapest, April 2004. http://www.om.hu/letolt/kozokt/om_ kozeptavu_kozoktatas-fejlesztesi_strategiaja_040506.pdf [odczyt: 02.05.2006].
PISA 2003: Technical Report [doc. electr.] http://www.pisa.oecd.org/dataoecd/49/60/35188570.pdf [odczyt: 05.05.2006].
Report of the Ministry of Education of the Republic of Hungary to the 2006 Joint Interim Report of the Council and the
Commission on the implementation of the EU Work Programme on Education and Training May, 2005. http://www.om.
hu/doc/upload/200511/hu_nationalreport_final_101105_en.pdf [odczyt: 04.05.2006].
110
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Schoolnet – Content development, framework development and further training for teachers. http://www.oki.hu/oldal.php?
tipus=cikk&kod=link-Schoolnet-content [odczyt: 03.05.2006].
Sulinet (2005). A Sulinet Programiroda http://www.om.hu/main.php?folderID=537&articleID=743&ctag=articlelist&iid=1
[odczyt: 05.05.2006].
111