Śródlądowe błotniste solniska z solirodem

Śródlądowe błotniste solniska z solirodem

Âródlàdowe b∏otniste solniska z solirodem
Piaszczyste ∏awice podmorskie
(Salicornion ramosissimae)
Âródlàdowe b∏otniste
solniska z solirodem
(Salicornion ramosissimae)
Kod Physis: 15.11; 15.112
Definicja
Siedliska b∏otniste, silnie zasolone, florystycznie skrajnie
ubogie, zazwyczaj tworzàce prawie jednogatunkowe agregacje soliroda.
Siedlisko charakteryzuje si´ silnym zasoleniem pod∏o˝a,
zwiàzanym ze sta∏ym dop∏ywem s∏onych wód. Zasiedlane jest przez ograniczonà liczb´ gatunków roÊlin zaadaptowanych do du˝ego zasolenia (g∏ównie soliród
zielny Salicorna europaea s. lato (=Salicornia herbacea),
muchotrzew solniskowy Spergularia salina, mannica odstajàca Puccinellia distans). Jest to jednoczeÊnie siedlisko
labilne, dynamicznie reagujàce na zmiany poziomu zasolenia pod∏o˝a, o zmiennej strukturze przestrzennej
komponentów fitocenozy.
Naturalne historyczne stanowiska Êródlàdowe w Polsce,
podobnie jak w Niemczech, Francji i Anglii, zasilane
by∏y przez wody s∏onych êróde∏ i wód wg∏´bnych, których obecnoÊç wià˝e si´ z wyst´powaniem pok∏adów
soli kamiennej blisko powierzchni ziemi. Aktualnie brak
jest danych potwierdzajàcych wyst´powanie tego siedliska przy naturalnych s∏onych êródliskach w Polsce.
Znane historycznie siedliska naturalne zanik∏y na skutek melioracji i wyczerpywania si´ naturalnych zasobów
s∏onych wód. Obecnie powstanie i trwanie siedliska
uwarunkowane jest dop∏ywem wód o du˝ym st´˝eniu
jonów, zwiàzanym z eksploatacjà soli i solanek oraz
wykorzystywaniem i przetwarzaniem tych zasobów
w procesach technologicznych przemys∏u chemicznego,
wytwarzaniem i przetwórstwem soli oraz stosowaniem
Podzia∏ na podtypy
Ze wzgl´du na fakt, ˝e wyst´powanie siedliska warunkowane jest wysokim zasoleniem pod∏o˝a, wyró˝nia si´ tylko jeden podtyp. Jednak˝e obecnie antropogeniczny
charakter tego podtypu powoduje, ˝e jest on wewn´trznie
zró˝nicowany. Typowe, niemal jednorodne p∏aty soliroda
zielnego wyst´pujà na glebach o najsilniejszym zasoleniu, o wzgl´dnie sta∏ym dop∏ywie wód s∏onych. P∏aty soliroda z udzia∏em gatunków ∏àkowych, ruderalnych
i uprawnych (uznawanych za glikofity i w ró˝nym stopniu
tolerujàcych zasolenie pod∏o˝a) tworzà si´ w krajobrazie
rolniczym Kujaw w sàsiedztwie osadników przemys∏u sodowego oraz w miejscach awarii na trasach rurociàgów
solankowych i Êciekowych.
1310
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Charakterystyka
solanek w lecznictwie. Antropogeniczny charakter siedliska powoduje, ˝e jest ono zlokalizowane na obszarach przemys∏owych (Màtwy, Janikowo) i zurbanizowanych przy sanatoriach (Ciechocinek, Inowroc∏aw) oraz
obiektach kulturowych zwiàzanych z tradycyjnymi metodami górnictwa solnego, zag´szczania solanki i warzenia soli (t´˝nie, stare kopalnie i warzelnie). Poza obszarami przemys∏owymi i zurbanizowanymi ten typ siedliska wyst´puje na trasach przebiegu rurociàgów (doprowadzajàcych solank´ do fabryk i odprowadzajàcych
s∏one Êcieki do rzek), najcz´Êciej w wyniku awarii tych
urzàdzeƒ. Uk∏ady siedliskowe o najbardziej naturalnym
charakterze wytworzy∏y si´ na niewielkich powierzchniach na terenie zdegradowanego rezerwatu halofitów
w Ciechocinku.
Ochrona siedliska powinna polegaç na:
• odtwarzaniu i utrzymywaniu sta∏ego dop∏ywu wód s∏onych na terenach êródlisk naturalnych poprzez rozpoznanie warunków hydrologicznych i, w miar´ mo˝liwoÊci, przez rekonstrukcj´ uk∏adu pierwotnego,
• utrzymaniu sta∏ego dop∏ywu wód s∏onych w miejscach
ochrony zabytków kulturowych i dawnych procesów
technologicznych (np. w sàsiedztwie t´˝ni). W miejscach tych zalecane jest tworzenie warunków do okresowych zalewów ∏àk i stagnowania solanki, co postulowali Màdalski (1954), Wilkoƒ-Michalska (1970, 1986),
Piotrowska (1974), Mioduszewski i in. (1988), Sotek
(1989), Nienartowicz i Warot (2001) oraz Warot i Nienartowicz (2001).
Usytuowanie podtypu w polskiej
klasyfikacji fitosocjologicznej
Klasa: Thero-Salicornietea
Rzàd: Thero-Salicornietalia
Zwiàzek: Salicornion ramosissimae
Zespó∏: Puccinellio distantis-Salicornietum
brachystachyae zespó∏ mannicy odstajàcej
i soliroda zielnego
79
Siedliska morskie i przybrze˝ne,
nadmorskie i Êródlàdowe solniska i wydmy
Bibliografia:
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
1310
BOSIACKA B. 1999. Zagro˝ona roÊlinnoÊç solniskowa w granicach miasta Ko∏obrzeg. Chroƒmy Przyr. Ojcz., 55(4): 65–71.
BOSIACKA B. & ST¢PIE¡ E. 2001. Nowe stanowiska roÊlinnoÊci
halofilnej w Ko∏obrzegu. Bad. Fizjograf. nad Pol. Zach., Seria
B – Botanika 50: 117–129.
CIEÂLA W., DÑBKOWSKA-NASKR¢T H., SIUDA W. 1981. Stan zasolenia gleb w okolicy Inowroc∏awskich Zak∏adów Sodowych
w Màtwach. Rocz. glebozn. 35(2): 88–105.
CIEÂLA W., DÑBKOWSKA-NASKR¢T H. 1984. W∏aÊciwoÊci zasolonych gleb w sàsiedztwie Janikowskich Zak∏adów Sodowych
na Kujawach. Rocz. glebozn. 35: 139–150.
CEYNOWA-GIE¸DON M. 1994. Anomalies in the structure of
Spergularia marina (L.) Griesb. (S. salina J. et C. Presl) seeds
in the area affected by soda industry in Kujawy (central Poland). Acta Soc. Bot. Pol. 63 (3–4): 333–339.
COFTA-BRONIEWSKA A. 1974. WczesnoÊredniowieczna warzelnia soli w Inowroc∏awiu. Ziemia Kujawska, 4: 5–13.
CZERWI¡SKI Z. 1996. Zasolenie wód i gleb na terenie Kujaw.
Rocz. glebozn. 47: 131–143.
DZIUBA S. 1968. Badania faunistyczno-ekologiczne nad roztoczami (Acarina-Mesostigmata) gleby ∏àk zasolonych. Uniw.
Miko∏aja Kopernika, Praca habil., Toruƒ, 115 p.
FEDOROWICZ M. 2002. Wp∏yw zasolenia na zmiennoÊç wybranych gatunków glikofitów. Maszynopis pracy doktorskiej,
UMK, Toruƒ, 455p.
FRÑCKOWIAK H., KUCZY¡SKA I. 1996. Wp∏yw nawodnieƒ zasolonymi wodami Noteci na niektóre w∏asciwoÊci fiozykochemiczne organicznych gleb ∏àkowych. Rocz. glebozn. 47: 75–82.
JACKOWIAK B. 1983. Halofity okolic kopalni soli w Wapnie (woj.
pilskie). Bad.Fizjograf. nad Pol. Zach., Seria – Botanika,
34: 131–144.
JACKSON M. L. 1958. Soil chemical analysis. Constable Ldt.,
London.
KARASI¡SKA W. 2004. Halofity siedlisk antropogenicznych zachodniej cz´Êci Kujaw. PhD Thesis – manuscript, Nicolaus
Copernicus University, Toruƒ, 568p.
KARASI¡SKA W., NIENARTOWICZ A. 1998. Halofity jako chwasty
pól uprawnych wokó∏ fabryki sody w Màtwach. W: Kaêmierczak E., Nienartowicz A., Piernik A., Wilkoƒ-Michalska J.
(eds.) Metody numeryczne w badaniach struktury i funkcjonowania szaty roÊlinnej. Wydawnictwo UMK, Toruƒ, 303–315.
KOBENDZA R. 1922. Solanki i roÊlinnoÊç halofilna w Zg∏owiàczce. Kosmos 47: 52–59.
LATOUR J., GARSZCZY¡SKI R., SYWULA T. 1966. Badania nad
solniskami Êródlàdowymi Polski. Bad. Fizjograf. nad Pol.
Zach. 18: 7–65.
LEMBICZ M. 1998. Life history of Puccinellia distans (L.) Parl.
(Poaceae) in the colonization of anthropogenic habitats.
Phytocenosis 10: 1–34.
MATUSZKIEWICZ J. M. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roÊlinnych Polski. PWN, Warszawa.
MÑDALSKI J. 1954. Nowe stanowiska halofilów i innych roÊlin
w okolicach ¸´czycy. Fragm. Flor. Geobot. 1: 69–80.
MIODUSZEWSKI W., KOWALEWSKI Z., DEMBEK W. 1988. Analiza zmian stosunków wodnych w torfowiskowym rezerwacie
s∏onoroÊli. Wiad. Inst. Melior. i U˝yt. Ziel. 16: 105–120.
MIROWSKI Z., NIKLEWSKA A., PAUL J., RYTELEWSKI J. 1980.
Zmiany wartoÊci produkcyjnych gleb w wyniku zasolenia na
Solnisko z solirodem zielnym przy Inowroc∏awskich Zak∏adach Chemicznych „Soda-Màtwy SA”, Inowroc∏aw. Fot. A. Piernik
80
Âródlàdowe b∏otniste solniska z solirodem
Piaszczyste ∏awice podmorskie
(Salicornion ramosissimae)
RYTELEWSKI J., PAUL J., PORADZI¡SKI M., PRZEDWOJSKI R.,
ZDZIARSKI W. 1982b. Wp∏yw awarii rurociàgu solankowego
na Êrodowisko glebowe. Zesz. Nauk. ATR Olsztyn, Geodezja
i Urzàdzanie Rolne 11: 183–189.
RYTELEWSKI J., PRZEDWOJSKI R., NIKLEWSKA A. 1992. Program
rekultywacji gleb zasolonych na Kujawach. Biul. Nauk. ATR
w Olsztynie, 1: 139–144.
SOTEK Z. 1989. Dynamika roÊlinnoÊci w rezerwacie halofilów
„Ciechocinek”. Zesz. Nauk. Uniw. Szczeciƒskiego 46: 21–42.
SZULCZEWSKI J. W. 1954. Solnisko s∏onawskie dawniej a dziÊ.
Ochr. Przyr. 22: 195–200.
TRZCI¡SKA-TACIK H., 1988. Halofity nad dolnà Nidà. Zesz.
Nauk. Uniw. Jagielloƒskiego, DCCCLXXII, Prace Botaniczne
17: 133–154.
WAROT L. 2003. Historyczne i wspó∏czesne tendencje rozwojowe
halofilów na stanowiskach Êródlàdowych. Maszynopis pracy
doktorskiej, UMK, Toruƒ, 335+61p.
WAROT L., NIENARTOWICZ A. 2001. Dynamika zbiorowisk roÊlinnych w rezerwacie halofilów „Ciechocinek”. W: Nienartowicz A., Kuntz M. (eds.) GIS i teledetekcja w badaniach
struktury i funkcjonowania krajobrazu. Wyd. UMK (Toruƒ,
2001): 231–249.
WAROT L., NIENARTOWICZ A., ZA¸USKI T. 2001. System informacji o wyst´powaniu halofilów na Kujawach. In: Nienartowicz A., Kuntz M. (eds.) GIS i teledetekcja w badaniach
struktury i funkcjonowania krajobrazu. Wyd. UMK (Toruƒ,
2001): 241–249.
WILKO¡-MICHALSKA J. 1957. ¸àki zasolone w dolinie Noteci na
odcinku Màtwy – Nak∏o. Rocz. Nauk Rol. 72–F–2: 893–920.
WILKO¡-MICHALSKA J. 1963. Halofity Kujaw. Studia Societatis
Scientiarum Torunensis D, Botanica 7: 3–122.
WILKO¡-MICHALSKA J. 1970. Zmiany sukcesyjne w rezerwacie
halofitów w Ciechocinku w latach 1954–65. Ochr. Przyr.
35: 25–51.
WILKO¡-MICHALSKA J. 1976. Struktura i dynamika populacji
Salicornia patula Duval-Jouve. Rozprawy UMK, Toruƒ,
156+28p.
WILKO¡-MICHALSKA J. 1986. Tendencje rozwojowe i ochrona
halofitów w Polsce. Acta Univ. Lodz., Folia Sozologia 3:
123–129.
WILKO¡-MICHALSKA J., SZADZIEWSKI R. 1977. Beziehungen
zwischen der Flora and insbesondere der Dipterenfauna der
binnenlandsalzböden von Kujawy. In: R. Tüxen (ed.) Vegetation und Fauna, Ber. Symp. Internat. Verein. Veget. K-de.
(Rinteln, 1976): 253–264.
1310
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
przyk∏adzie obiektu Janikowo-Inowroc∏aw. Zesz. Nauk. ATR
Olsztyn, Roln. 30: 47–56.
NIENARTOWICZ A., KARASI¡SKA W. 1993. Adaptacja populacji
Senecio vernalis W. et K. do antropogenicznie przekszta∏conych siedlisk na terenie Janikowskich Zak∏adów Sodowych.
Acta. Univ. N. Copernici 44, Biologia 83: 215–233.
NIENARTOWICZ A., WAROT L. 2001. Ochrona halofilów na Kujawach a zrównowa˝ony rozwój. Przeg. Przyr. 12: 205–214.
NIENARTOWICZ A., WILKO¡-MICHALSKA J. 1993. Numerical
syntaxonomy of the Polish halophilous plant communities.
Pol. Bot. Stud. 5: 61–69.
NIENARTOWICZ A., WILKO¡-MICHALSKA J. 1993. The application of numerical analysis to comparison of ecological amplitudes of halophytic species. Variability and Evolution 2/3:
103–112.
NIKLEWSKA A., RYTELEWSKI J., BRZOZOWA D. 2000. Ocena
wp∏ywu Inowroc∏awskich Zak∏adów Chemicznych na grunty
po∏o˝one w dolinie Noteci. Biul. Nauk. 9:195–204.
NOWI¡SKI M. 1967. Polskie zbiorowiska trawiaste i turzycowe.
PWRiL, Warszawa, 284p.
OLACZEK R. 1967. RoÊlinnoÊç pastwiskowa na s∏onych glebach
okolic ¸´czycy. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln. 74: 65–70.
OLACZEK R. 1965. O warzelniach soli w okolicach ¸´czycy.
WszechÊwiat 1965: 12–14.
PIERNIK A. 2003. Inland halophilous vegetation as indicator of
soil salinity. Basic Appl. Ecol. 4: 525–536.
PIERNIK A. 2003. Three types of gradients in the saline ecosystem. Ecol. Questions 3: 85–92.
PIERNIK A. 2000. Halofity jako indykatory pod∏o˝a na Kujawach.
Maszynopis pracy doktorskiej, UMK, Toruƒ, 234p.
PIERNIK A., KAèMIERCZAK E., RUTKOWSKI L. 1996. Differentiation of vegetation in a saline grassland in the vicinity of Inowroc∏aw Soda Plants at Màtwy. Acta Soc. Bot. Pol. 65: 349–356.
PIOTROWSKA H. 1974. Nadmorskie zespo∏y solniskowe w Polsce
i problemy ich ochrony. Ochr. Przyr. 39: 7–63.
RYTELEWSKI J. 1978. Wp∏yw przemys∏u sodowego na degradacj´ Êrodowiska glebowego na przyk∏adzie Zak∏adów Sodowych w Inowroc∏awiu-Màtwach. Zesz. Nauk. ART Olsztyn,
Rol. 24: 27–38.
RYTELEWSKI J., KASI¡SKA D., PORADZI¡SKI M., PRZEDWOJSKI R.,
WRÓBEL R. 1988. Chemizm gleb rozmieszczonych wzd∏u˝
rurociàgów solankowych w rejonie Inowroc∏awia. Acta Acad.
Agricult. Tech. Olszt., Agriculture 45: 35–41.
RYTELEWSKI J., PAUL J., PORADZI¡SKI M., PRZEDWOJSKI R.,
ZDZIARSKI W. 1982a. Ocena wp∏ywu awarii osadnika wapna posodowego na Êrodowisko glebowe. Zesz. Nauk. ATR
Olsztyn, Geodezja i Urzàdzanie Rolne 11: 175–181.
Andrzej Nienartowicz, Agnieszka Piernik
81
Siedliska morskie i przybrze˝ne,
nadmorskie i Êródlàdowe solniska i wydmy
1310
1
Âródlàdowe b∏otniste solniska
z solirodem (Salicornion
ramosissimae)
Kod Physis 15.112
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Cechy diagnostyczne
Cechy obszaru
W warunkach klimatu umiarkowanego Polski Êródlàdowe
solniska z solirodkiem tworzà si´ na terenach silnie zasolonych na skutek oddzia∏ywania s∏onych êróde∏ i s∏onych
wód wg∏´bnych, zwiàzanych z wyst´powaniem cechsztyƒskich pok∏adów soli kamiennej blisko powierzchni ziemi.
Aktualnie brak danych potwierdzajàcych wyst´powanie tego siedliska przy naturalnych s∏onych êródliskach w Polsce.
Znane historycznie siedliska (S∏onawy, Ko∏obrzeg, okolice
¸´czycy) zanik∏y na skutek melioracji i wyczerpywania si´
naturalnych zasobów wód s∏onych. Obecnie jego powstanie i trwanie uwarunkowane jest g∏ównie dop∏ywem s∏onych wód, zwiàzanym z eksploatacjà soli i solanek oraz
gospodarczym wykorzystywaniem i przetwarzaniem tych
zasobów w procesach technologicznych przemys∏u chemicznego, wytwarzaniem i przetwórstwem soli oraz wykorzystaniem solanek w lecznictwie.
Ze wzgl´du na obecnie antropogeniczny charakter siedliska wyst´puje ono g∏ównie na obszarach przemys∏owych
(Màtwy, Janikowo) i zurbanizowanych, przy sanatoriach
(Ciechocinek, Inowroc∏aw) oraz obiektach kulturowych
zwiàzanych z tradycyjnymi metodami górnictwa solnego,
zag´szczania solanki i warzenia soli (t´˝nie, stare kopalnie i warzelnie). Poza obszarami przemys∏owymi i zurbanizowanymi wyst´puje na trasach przebiegu rurociàgów
(doprowadzajàcych solank´ do fabryk i odprowadzajàcych s∏one Êcieki do rzek), najcz´Êciej w wyniku awarii
tych urzàdzeƒ. Uk∏ady siedliskowe o najbardziej naturalnym charakterze wytworzy∏y si´ na dnie rowu odprowadzajàcego s∏one wody na terenie zdegradowanego rezerwatu halofitów w Ciechocinku.
Siedlisko to nie jest zwiàzane z okreÊlonym typem gleby.
Warunkowane jest wysokim ogólnym zasoleniem pod∏o˝a
i stosunkowo du˝à jego wilgotnoÊcià. Na Kujawach notowano je przy ogólnym zasoleniu gleby, wyra˝onym jako
przewodnictwo nasyconej pasty glebowej, powy˝ej 20
mS/cm, co wg klasyfikacji zasolenia gleb Jacksona (1958)
odpowiada glebom ekstremalnie zasolonym. Bywa okresowo zalewane w zwiàzku z pojawianiem si´ du˝ej iloÊci
wód roztopowych, opadowych lub powodziowych. W okresach suszy na powierzchni gleby obserwuje si´ wykwity soli i charakterystyczne poligonalne sp´kanie gleby. Odczyn
pod∏o˝a zwykle jest oboj´tny lub alkaliczny.
Fizjonomia i struktura zbiorowiska
Siedlisko zdominowane jest przez jednoroczny gatunek soliroda zielnego, tworzàcego cz´sto p∏aty jednogatunkowe.
82
Czasem w sk∏ad p∏atów roÊlinnych wchodzà te˝ gatunki
z sàsiednich, kontaktujàcych si´ z nim zbiorowisk, przy
czym najcz´Êciej pojawiajà si´ mannica odstajàca Puccinellia distans, muchotrzew solniskowy Spergularia salina,
odmiana solniskowa ∏obody oszczepowatej Atriplex prostrata ssp. prostrata var. salina i trzcina pospolita Phragmites australis. W krajobrazie rolniczym Kujaw, w sàsiedztwie
osadników przemys∏u sodowego i w miejscach awarii na
trasach rurociàgów solankowych i Êciekowych, tworzà si´
p∏aty z udzia∏em gatunków ∏àkowych, ruderalnych i uprawnych. W okresach wilgotnych w stagnujàcych wodach
w tym zespole tworzà si´ „waty” glonów tworzone przez
zielenice, np. Mesospora stagnorum, Rhizoclonium hieroglyphicum i Enteromorpha intestinalis. W watach glonów
wyst´pujà s∏onolubne gatunki okrzemek: Navicula apiculata, N. halophila, N. salinum, Nitzschia apiculata.
W fizjonomii tego siedliska mo˝na wyró˝niç dwa aspekty
charakteryzujàce si´ odmiennà barwà roÊlin. W pierwszym okresie, tj. mniej wi´cej od koƒca kwietnia do koƒca lipca, murawy soliroda zielnego wykazujà jednolità zielonà barw´. Wiosnà dodatkowo charakterystyczna jest
obecnoÊç suchych pozosta∏oÊci populacji ubieg∏orocznych, pomi´dzy którymi pojawia si´ jasnozielona populacja tegoroczna. W pe∏ni lata, tj. w sierpniu, p∏aty soliroda
zielnego zabarwiajà si´ na kolor ciemnoczerwony.
Utrzymuje si´ on do póênej jesieni.
Reprezentatywne gatunki
Soliród zielny Salicornia europaea s. lato (=S. herbacea)
Mannica odstajàca Puccinellia distans
Muchotrzew solniskowy Spergularia salina
Odmiany
Siedlisko o specyficznym kompleksie czynników ekologicznych, jednak˝e jego obecnie antropogeniczny charakter powoduje, ˝e jest ono wewn´trznie zró˝nicowane. Typowe, niemal jednorodne p∏aty soliroda zielnego
wyst´pujà na glebach o najsilniejszym zasoleniu,
o wzgl´dnie sta∏ym dop∏ywie wód s∏onych. P∏aty z udzia∏em gatunków ∏àkowych, ruderalnych i uprawnych tworzà si´ w krajobrazie rolniczym Kujaw w sàsiedztwie
osadników przemys∏u sodowego oraz w miejscach awarii na trasach rurociàgów solankowych i Êciekowych.
Karasiƒska (2004) stwierdzi∏a wyst´powanie w takich
miejscach zachodniej cz´Êci Kujaw czterech syntaksonów z dominacjà soliroda zielnego i wspó∏udzia∏em innych gatunków roÊlin, nietypowych dla zespo∏u Puccinellio distantis-Salicornietum brachystachyae.
Mo˝liwe pomy∏ki
Mo˝liwe sà pomy∏ki przy identyfikacji tego siedliska z formami przejÊciowymi do muraw mannicy odstajàcej i muchotrzewa solniskowego (Puccinellio-Spergularietum salinae
Physis 15.41). Te formy przejÊciowe sà stadiami sukcesyjnymi, które powstajà przy zmniejszaniu si´ zasolenia gleby.
Âródlàdowe b∏otniste solniska z solirodem
Piaszczyste ∏awice podmorskie
(Salicornion ramosissimae)
Identyfikatory fitosocjologiczne
Zwiàzek: Salicornion ramosissimae
Zespó∏: Puccinellio distantis-Salicornietum brachystachyae zespó∏ mannicy odstajàcej i soliroda
zielnego
Cz´Êciowo odpowiada typowi biotopu 3.7.2.1. pionierskie
s∏onoroÊla w klasyfikacji HELCOM 1998.
Wilkoƒ-Michalska (1963) okreÊla to zbiorowisko na Kujawach jako Salicornietum patulae.
Dynamika roÊlinnoÊci
Powiàzana z dzia∏alnoÊcià cz∏owieka
Naturalne p∏aty soliroda zanikajà przy odsoleniu terenu po
regulacji stosunków wodnych (melioracje, osuszanie terenu, budowa sztucznych zbiorników wodnych). Zbiorowisko
wra˝liwe jest na wydeptywanie, dlatego mo˝e byç niszczone przez nadmierne oddzia∏ywanie byd∏a. Zbyt d∏ugotrwa∏e zalewy solanki pochodzenia antropogenicznego powodujà gini´cie siewek soliroda.
Siedliska przyrodnicze zale˝ne
lub przylegajàce
Siedlisko graniczy z jednej strony z rozlewiskami wód s∏onych lub ekstremalnie zasolonà nagà glebà. Z drugiej
strony sàsiaduje z siedliskiem s∏onych ∏àk Êródlàdowych
(1340, Physis 15.4). Najcz´Êciej tworzy uk∏ad zonacyjny
z p∏atami muraw mannicy odstajàcej i muchotrzewa solniskowego (Puccinellio-Spergularietum salinae Physis
15.41), które wyst´pujà jako nast´pne w gradiencie zasolenia. W procesie sukcesji roÊlinnoÊci przy wys∏adzaniu si´
gleby p∏aty soliroda zast´powane sà przez murawy mannicy odstajàcej (Physis 15.41).
Rozmieszczenie geograficzne
i mapa rozmieszczenia
Naturalne Êródlàdowe stanowiska tego siedliska w Polsce potencjalnie wyst´pujà na terenie Kujaw i w okolicach ¸´czycy. Obecnie najbardziej znane sà stosunkowo
Znaczenie ekologiczne i biologiczne
Trwanie siedliska zwi´ksza ró˝norodnoÊç biologicznà
i heterogennoÊç krajobrazu rolniczego. Prowadzi te˝ do
powstania specyficznych powiàzaƒ troficznych i rozwojowych, na co wskazujà wyniki badaƒ przeprowadzonych na Kujawach przez Latour i in. (1966), Dziub´
(1968), Wilkoƒ-Michalskà i Szadziewskiego (1977) oraz
Lembicz (1998).
1310
1
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Spontaniczna
Zbiorowisko podlega naturalnym fluktuacjom zwiàzanym
ze zró˝nicowaniem przestrzennym zasolenia, procesom
wewnàtrz populacyjnym soliroda (konkurencja, wp∏yw pozosta∏oÊci osobników ubieg∏orocznych), oddzia∏ywaniem
stagnujàcych wód (przy d∏u˝szym podtopieniu siewki soliroda ginà). PoÊredni wp∏yw ma równie˝ oddzia∏ywanie roÊlino˝erców, np. saren i zaj´cy, które przez zgryzanie gatunków traw konkurencyjnych w stosunku do soliroda
(szczególnie Puccinellia distans) ograniczajà ich ekspansj´
ze zbiorowisk sàsiadujàcych.
du˝e powierzchnie tego siedliska na ∏àkach przy zak∏adach sodowych w Inowroc∏awiu-Màtwach i Janikowie
oraz niewielkie p∏aty na terenie rezerwatu halofitów
w Ciechocinku.
W przesz∏oÊci ten typ siedliska, uwarunkowany istnieniem s∏onych êróde∏, wyst´powa∏ równie˝ w pasie przymorskim na terenie Ko∏obrzegu. Z uwagi na lokalizacj´
w odleg∏oÊci oko∏o 1 km od brzegu morskiego roÊlinnoÊç
tego obszaru by∏a analizowana zazwyczaj w ramach
opracowaƒ nadmorskiej roÊlinnoÊci solniskowej (1330),
(Piotrowska 1974). Obserwowana na poczàtku lat siedemdziesiàtych minionego stulecia degradacja siedliska
z solirodem zielnym na terenie utworzonego tam rezerwatu halofilów i w sàsiedztwie tego obiektu przyrodniczego (g∏ównie z powodu wstrzymania wypasu i zalewu terenu s∏odkimi wodami rzeki Pars´ty po przerwaniu przez
nie wa∏u ochronnego) doprowadzi∏a do ca∏kowitego
ustàpienia gatunku z tego obszaru (Bosiacka 1999, Bosiacka i St´pieƒ 2001).
Gatunki z za∏àcznika II Dyrektywy
Siedliskowej
Brak.
Gatunki z za∏àcznika I Dyrektywy Ptasiej
Z uwagi na dominujàcy antropogeniczny charakter siedliska i jego lokalizacj´ w sàsiedztwie terenów uprzemys∏owionych i zurbanizowanych nie obserwowano gatunków
ptaków z tej listy.
83
Siedliska morskie i przybrze˝ne,
nadmorskie i Êródlàdowe solniska i wydmy
1310
1
Stany, w jakich znajduje si´ siedlisko
Nale˝y uprzywilejowaç stany typowe siedliska o du˝ej
wilgotnoÊci pod∏o˝a i znacznym zasoleniu, pasy roÊlinnoÊci rozmieszczone wokó∏ zbiorników s∏onej wody
(stawki, rowy), o du˝ym pokryciu ogólnym ze zdecydowanà dominacjà soliroda, niewielkim udzia∏em innych
halofilów i sporadycznà obecnoÊcià gatunków z innych
grup ekologicznych.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Tendencje do przemian w skali
kraju i potencjalne zagro˝enia
84
Tendencje do przemian
Naturalne p∏aty soliroda zanikajà przy odsoleniu terenu po
regulacji stosunków wodnych (melioracje, osuszanie terenu, budowa sztucznych zbiorników wodnych). JednoczeÊnie obserwuje si´ dynamiczny rozwój tego siedliska na terenach b´dàcych pod wp∏ywem przemys∏u sodowego i solnego (zak∏ady sodowe, kopalnie i warzelnie soli).
Potencjalne zagro˝enia
Wiele stanowisk tego typu siedliska zaniknie zarówno na
obszarze Kujaw, jak i innych regionów Polski w wyniku realizacji ustawy Prawo Ochrony Ârodowiska, prowadzàcej
do minimalizowania oddzia∏ywaƒ na Êrodowisko (w tym
przypadku w wyniku przedostawania si´ s∏onych wód technologicznych i Êcieków produkcyjnych do gleby).
U˝ytkowanie gospodarcze
i potencja∏ produkcyjny
W Polsce siedlisko bez znaczenia gospodarczego (Nowiƒski 1967). Biomasa roÊlinna nie jest wykorzystywana do
wypasu zwierzàt hodowlanych. W innych krajach, np. na
terenie Niemiec, podejmowane sà próby wykorzystania
siedliska jako pastwiska dla owiec.
Ochrona
Przypomnienie o wra˝liwych cechach
Istnienie siedliska i jego wyst´powanie z roku na rok jest
uwarunkowane dop∏ywem s∏onych wód. W przypadku
wstrzymania dop∏ywu nast´puje stopniowe wyp∏ukanie jonów z gleby przez wody opadowe i solnisko zanika. Poza
tym w warunkach obni˝ajàcego si´ zasolenia siedlisko jest
bardzo nara˝one na inwazj´ silnie konkurencyjnych s∏onolubnych roÊlin wieloletnich (Puccinellia distans) oraz
gatunków glikofilnych o du˝ych mo˝liwoÊciach adaptacji
do warunków zasolenia pod∏o˝a i du˝ej tolerancji na stres
zasolenia. Wed∏ug Màdalskiego (1954) do degradacji siedliska w okolicach ¸´czycy (B∏onie, Wilczkowie) przyczyni∏a si´ te˝ intensywna eksploatacja torfu oraz niszczenie
pokrywy roÊlinnej w wyniku sk∏adowania i transportu tego
surowca energetycznego. Z drugiej jednak strony, wed∏ug
tego autora, zdzieranie pokrywy roÊlinnej u∏atwia te˝ kie∏kowanie nasion soliroda zielnego i opanowanie terenu
przez ten jednoroczny gatunek.
Zalecane metody ochrony
Stanowiska kulturowe
Wiele stanowisk tego typu siedliska zaniknie na obszarze
Kujaw i innych regionów Polski w wyniku dzia∏aƒ zmierzajàcych do minimalizowania oddzia∏ywaƒ na Êrodowisko, tj.
przedostawania si´ s∏onych wód technologicznych i produkcyjnych do gleby. Siedliska te mo˝na jedynie utrzymaç
w miejscach ochrony zabytków kulturowych i starych procesów technologicznych (np. w sàsiedztwie t´˝ni), gdzie zapewniony b´dzie sta∏y dop∏yw s∏onych wód. Dodatkowo
mo˝e byç tam wprowadzona ochrona czynna, polegajàca
na stwarzaniu warunków do okresowego zalewu i stagnowania s∏onych wód.
Odtwarzanie
Na historycznych naturalnych stanowiskach powinny byç
rozpoznane warunki hydrologiczne w otoczeniu s∏onych
êróde∏ i oceniona mo˝liwoÊç odtworzenia siedliska poprzez
przywrócenie dop∏ywu s∏onych wód bàdê zmniejszenie ich
odp∏ywu (budowa zastawek).
Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na sposób
ochrony siedliska
Gatunki tworzàce to siedlisko egzystujà na pod∏o˝u bardzo
silnie zasolonym i sà zaliczane do halofitów. W kompleksie czynników Êrodowiskowych, a zw∏aszcza klimatycznych,
wyst´pujàcych na obszarze Polski jest to rzadki typ ekologiczny roÊlin. Ponadto w krajach Europy Ârodkowej sà one
uwa˝ane za relikty (Wilkoƒ-Michalska 1970). Z tego
wzgl´du utrzymanie i odtworzenie ich siedliska ma bardzo
du˝e znaczenie dla zachowania i wzbogacenia narodowego dziedzictwa przyrodniczego.
Dla podtrzymania tego uk∏adu ekologicznego zalecane
jest koszenie i wypas p∏atów roÊlinnoÊci wokó∏ obszaru
siedliska.
Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniami
ochronnymi
Dla ochrony tego siedliska utworzono w 1963 roku rezerwat halofilów w Ciechocinku, w 1965 w Ko∏obrzegu
a w 1977 w miejscowoÊci B∏onie na zachód od ¸´czycy.
Szczególnie ten ostatni obiekt mia∏ ÊciÊle okreÊlony program ochrony czynnej polegajàcy na podpi´trzeniu s∏onych
wód zastawkami wybudowanymi w rowach otaczajàcych
rezerwat oraz ekstensywnym u˝ytkowaniu ∏àk w obr´bie rezerwatu poprzez ekstensywne koszenie (Mioduszewski i in.
1988). Postulatów tych w pe∏ni nie zrealizowano. Zabrak∏o
te˝ efektywnego wspó∏dzia∏ania s∏u˝b ochrony przyrody
z okolicznymi rolnikami. Spowodowa∏o to degradacj´ siedliska i ust´powanie roÊlinnoÊci halofilnej. Ekstensywne
u˝ytkowanie zalecane te˝ by∏o w dwóch pozosta∏ych rezerwatach, lecz równie˝ w tych przypadkach brak koszenia,
Âródlàdowe b∏otniste solniska z solirodem
Piaszczyste ∏awice podmorskie
(Salicornion ramosissimae)
Inwentaryzacje, doÊwiadczenia,
kierunki badaƒ
Konieczne jest odnalezienie wszystkich stanowisk historycznych tego siedliska, a na stanowiskach zanik∏ych rozpoznanie bezpoÊrednich przyczyn zaniku siedliska (wyczerpy-
wanie si´ s∏onych wód, melioracje, zmiana stosunków
wodnych) w celu okreÊlenia mo˝liwoÊci jego odtworzenia.
Wszystkie odnalezione stanowiska powinny zostaç obj´te
ochronà czynnà, polegajàcà na zabezpieczeniu dop∏ywu
s∏onych wód. Postuluje si´ te˝ prowadzenie badaƒ paleobotanicznych w celu wyjaÊnienia pochodzenia halofilów
Êródlàdowych i ich przemieszczania si´ w regionach
wspó∏czesnego wyst´powania.
1310
1
Monitoring naukowy
Ze wzgl´du na du˝à wra˝liwoÊç siedliska na zmiany poziomu zasolenia powinny byç one corocznie monitorowane. Monitoring powinien obejmowaç pomiary zasolenia gleby i analiz´ stosunków wodnych oraz uwzgl´dniaç pomiary wielkoÊci powierzchni zajmowanej przez
siedlisko, zasoby populacyjne halofilów i innych wybranych gatunków roÊlin.
Bibliografia
Patrz: typ g∏ówny.
Andrzej Nienartowicz, Agnieszka Piernik
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
ograniczenie dop∏ywu s∏onych wód, izolacja rezerwatu
i brak wspó∏dzia∏ania z u˝ytkownikami terenów sàsiednich
doprowadzi∏y do degradacji bàdê zaniku siedliska.
Aktualnie fragmenty siedliska najbardziej zbli˝one do naturalnego znajdujà si´ na terenie rezerwatu halofitów w Ciechocinku, na dnie rowu przebiegajàcego przez rezerwat. Jednak˝e i tu bez dodatkowych zabiegów polegajàcych na zapewnieniu dop∏ywu wód s∏onych do rezerwatu (dawniej by∏a to solanka z basenu kàpielowego) istnieje zagro˝enie zupe∏nego
zaniku p∏atów soliroda. Na terenie rezerwatu istnieje mo˝liwoÊç odtworzenia zbiorowisk halofilnych. Za∏o˝enie zastawki
na rowie umo˝liwi∏oby okresowe rozlewanie si´ solanki na ∏àk´, a tym samym rozwój s∏onoroÊli. Teren rezerwatu podlega
Urz´dowi Miasta Ciechocinek, z którym powinny byç uzgodnione takie dzia∏ania. Wymagane jest równie˝ wspó∏dzia∏anie
z rolnikami dzier˝awiàcymi od miasta okoliczne ∏àki i pola
oraz z Zarzàdem Uzdrowiska „Ciechocinek”.
85