Szlachar - Natura 2000

Ptaki (cz´Êç I)
Mergus serrator
A069
(L., 1758)
Szlachar (tracz d∏ugodzioby)
Rzàd: blaszkodziobe, rodzina: kaczkowate, podrodzina:
kaczki
Status wyst´powania w Polsce
Skrajnie nielicznie l´gowy, przede wszystkim na Pomorzu.
W okresie w´drówek pojawia si´ w ca∏ym kraju, liczniej na
wybrze˝u. Zimuje g∏ównie na Zat. Pomorskiej, wzd∏u˝ zachodniego wybrze˝a oraz na Zat. Gdaƒskiej.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
Szlachar jest ptakiem wielkoÊci krzy˝ówki, doskonale p∏ywa i nurkuje. Wymiary: d∏ugoÊç cia∏a 50–60 cm, rozpi´toÊç skrzyde∏ 70–85 cm, masa cia∏a 1,0–1,4 kg. W szacie godowej wyraênie zaznaczona jest ró˝nica w ubarwieniu samca i samicy. Samiec ma czarnà g∏ow´ z metalicznym zielonkawofioletowym odcieniem, pierÊ rdzawà
czarno plamkowanà, boki i nadogonie szare, na wewn´trznej cz´Êci skrzyd∏a z wierzchu wyst´puje rozleg∏a
bia∏a plama. Z ty∏u g∏owy u samca widoczny jest postrz´piony czub, u samicy wyraênie mniejszy. Samica jest p∏owoszara, na g∏owie ma bràzowy kaptur. Dziób u obu p∏ci
czerwony, z wierzchu brunatny, sprawia wra˝enie lekko
podgi´tego. Oko samca szkar∏atne, samicy bursztynowe.
Ptaki m∏ode i samce w szacie spoczynkowej sà podobne
do samicy. Charakterystyczny chrapliwy g∏os wydawany
jest najcz´Êciej, gdy szlachar podrywa si´ do lotu oraz
gdy jest zaniepokojony.
Mo˝liwoÊç pomy∏ki z innymi
gatunkami
W Polsce gniazduje inny gatunek tracza, nurog´Ê Mergus
merganser (A070), który jest nieco wi´kszy od szlachara
i ma pot´˝niejszy dziób, haczykowato zakoƒczony. Samiec
nurog´sia ma bia∏awe boki i pierÊ, cz´sto z bladopomaraƒczowym nalotem. Samica nurog´si jest bardzo podobna do szlachara, jednak wierzch cia∏a ma bardziej szary,
a granica pomi´dzy bràzowà g∏owà i jasnà szyjà jest bardzo wyraêna, podczas gdy u szlachara przejÊcie barw jest
s∏abo widoczne. Nurog´Ê gniazduje najcz´Êciej w dziuplach, rzadko pod wykrotami, zaÊ szlachar zak∏ada gniazda na ziemi, pod os∏onà roÊlinnoÊci.
Biologia
Tryb ˝ycia
Dzienny tryb ˝ycia. Na zimowiskach i w czasie w´drówek
wyst´puje w stadach do kilkudziesi´ciu ptaków, choç zda-
194
szlachar
rzajà si´ zgrupowania do kilkuset, a nawet kilku tysi´cy
osobników. Na l´gowiskach obserwowany w stadkach do
kilkunastu osobników.
L´gi
Gatunek monogamiczny, osiàga dojrza∏oÊç p∏ciowà w 2.
roku ˝ycia. Gniazduje w rozproszeniu lub w luênych koloniach, liczàcych od kilku do kilkudziesi´ciu gniazd. Przylot
ptaków na l´gowiska w pó∏nocnej Polsce nast´puje
w kwietniu, rzadko pod koniec marca. Okres ∏àczenia si´
w pary i toki rozpoczynajà si´ ju˝ na zimowiskach i sà kontynuowane na l´gowiskach. Tokujàcy samiec wykonuje
przed samicà taniec godowy z∏o˝ony z szeregu g∏´bokich
uk∏onów. Szlachar ma jeden l´g w roku, przy wczesnej
stracie samica sk∏ada jaja ponownie. Na Pojezierzu Kaszubskim okres gniazdowania rozpoczyna si´ na poczàtku
maja. Gniazdo to p∏ytki do∏ek w ziemi o Êrednicy 20–25
cm, wys∏any kawa∏kami próchna, drobnymi patyczkami, liÊçmi i du˝à iloÊcià piór puchowych. Gniazdo umieszczone
jest pod os∏onà roÊlinnoÊci zielnej lub krzaczastej, w odleg∏oÊci do kilku m od brzegu. Najwi´cej gniazd wyst´puje
na ma∏ych wyspach o powierzchni do 1 ha. WielkoÊç pe∏nego zniesienia wynosi od 4 do 20 jaj, najcz´Êciej 9.
Mergus serrator (Szlachar)
W zniesieniach powy˝ej 10 jaj nierzadko sà l´gi pochodzàce od co najmniej dwóch samic. Wysiaduje wy∏àcznie samica przez 31–32 dni. Najwi´ksze nasilenie klucia przypada w lipcu. Ostatnie piskl´ta opuszczajà gniazda w pierwszej dekadzie sierpnia i osiàgajà samodzielnoÊç w okresie
od po∏owy sierpnia do po∏owy wrzeÊnia. Liczba pisklàt
opuszczajàcych gniazdo wynosi Êrednio 8 (3–15). Okres
od klucia do osiàgni´cia lotnoÊci trwa 60–65 dni. W okresie piskl´cym przy m∏odych jest tylko samica. Cz´sto m∏ode od kilku samic ∏àczà si´ w stadka nawet do 35 m∏odych, wodzone przez jednà samic´. Wi´ê mi´dzy samcem
a samicà jest doÊç krótkotrwa∏a, trwa od toków do poczàtkowego okresu wysiadywania. Na Pojezierzu Kaszubskim
stwierdzono bardzo niskà udatnoÊç l´gów, na jednà samic´ przypada∏o 0,5–1 m∏odego odchowanego na sezon.
Zimowanie
Znaczna cz´Êç ptaków z po∏udniowej cz´Êci area∏u zimuje
w obr´bie l´gowisk lub podejmuje niewielkie przemieszczenia. Zasadnicze zimowiska ptaków l´gnàcych si´ w Finlandii, pó∏nocno-zachodniej Rosji i krajach nadba∏tyckich,
w tym tak˝e w Polsce, znajdujà si´ nad Ba∏tykiem lub w rejonie Krajów Beneluksu i Wysp Brytyjskich. Ptaki l´gowe
w Norwegii, Szwecji i Danii sà cz´Êciowo osiad∏e lub zimujà na Ba∏tyku. Niewielka ich cz´Êç zimuje na wybrze˝ach
Atlantyku, a˝ do Portugalii. Znaczàce zimowisko znajduje
si´ tak˝e w rejonie Morza Âródziemnego i Czarnego.
W Polsce najwa˝niejsze zimowiska szlachara wyst´pujà
w rejonie Zat. Pomorskiej i Gdaƒskiej, koncentracje ptaków dochodzà tu do kilku, wyjàtkowo kilkunastu tysi´cy.
Rzadko zimuje w g∏´bi làdu. Na polskim wybrze˝u Ba∏tyku
wyst´puje ok. 5–10% populacji, zimujàcej w pó∏nocno-zachodniej i Êrodkowej Europie, ocenianej na 125 000 os.
Ostoje szlachara na Zat. Pomorskiej i Gdaƒskiej sà wa˝nymi miejscami koncentracji gatunku na Ba∏tyku.
A069
Wyst´powanie
Siedlisko
W okresie l´gowym zwiàzany jest z czystymi jeziorami mezotroficznymi, które znajdujà si´ w otoczeniu lasów. W Polsce 90% stanowisk w XX stuleciu wyst´powa∏o nad jeziorami. Szlachar preferuje du˝e jeziora z wyspami, ze skàpo
rozwini´tà roÊlinnoÊcià przybrze˝nà. W okresie zimowym
i w trakcie w´drówek wyst´puje najliczniej na przybrze˝nych wodach morskich.
Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, które mogà byç istotne
dla gatunku
1110 Piaszczyste ∏awice podmorskie
1130 UjÊcia rzek (estuaria)
1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny)
1160 Du˝e p∏ytkie zatoki
3140 Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi ∏àkami ramienic Charetea
Rozmieszczenie geograficzne
U szlachara nie wyró˝niono podgatunków. Tracz ten gniazduje w pó∏nocnych rejonach Eurazji i Ameryki Pó∏nocnej.
W Europie wyst´puje od Uralu po Pó∏wysep Skandynawski
i Dani´, w Wielkiej Brytanii i na Islandii. Wyspowe stanowiska stwierdzono na po∏udnie od zwartego area∏u w Holandii, Szwajcarii, Polsce, Niemczech, na Litwie, ¸otwie,
Bia∏orusi i nad Morzem Azowskim.
Rozmieszczenie w Polsce
Zasadnicze l´gowiska szlachara obejmujà Pomorze
Gdaƒskie: jeziora Wdzydzkie i Raduƒskie oraz ujÊcie Redy
nad Zat. Puckà. Ponadto odnotowano par´ l´gowà na jez.
Kwiecko pod Miastkiem. Wyjàtkowo l´gnie si´ na Mazurach, nad jeziorami: Âwi´cajty k. W´gorzewa i Serwy k.
Augustowa; prawdopodobnie gniazduje nad Jez. Dobskim i Mokrym. W okresie zimowym i podczas w´drówek
spotykany jest powszechnie na wodach przybrze˝nych
Ba∏tyku, najliczniej na zatokach: Pomorskiej i Gdaƒskiej,
gdzie spotykano jednorazowo po kilka tysi´cy ptaków,
a w warunkach surowej zimy naliczono kilkanaÊcie tysi´cy
na odcinku Hel – Gdynia. W g∏´bi làdu rzadki, w stadkach
do kilkudziesi´ciu ptaków.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
W´drówki
Cz´Êç ptaków jest osiad∏a, a cz´Êç w´drowna; poza typowà w´drówkà szlachary mogà przemieszczaç si´ w okresie zimowym, zw∏aszcza w trakcie surowych zim. Samce
opuszczajà l´gowiska na poczàtku czerwca i w ma∏ych
grupach razem z niedojrza∏ymi ptakami pierzà si´ w strefie wybrze˝y. Ta frakcja ptaków osiàga szczyt liczebnoÊci
w lipcu. Rekordowe skupienia ptaków pierzàcych si´, dochodzàce do liczby 8000, odnotowano w Danii. Jesienna
w´drówka zaczyna si´ we wrzeÊniu, ale ptaki opuszczajà
l´gowiska na pó∏nocy area∏u najpóêniej w 2. po∏owie
paêdziernika. Wtedy ma miejsce najwi´ksze nasilenie w´drówki przez Ba∏tyk na zimowiska w rejonie czarnomorskim. Generalnie, tak jak u innych kaczek nurkujàcych,
wyst´puje tendencja do w´drówki na wi´ksze dystanse
u ptaków m∏odych i samic. W´drówka wiosenna rozpoczyna si´ pod koniec lutego, w kwietniu nast´puje przylot
na obszary w rejonie Ba∏tyku, a póêniej na tereny bardziej
pó∏nocne i wschodnie.
Pokarm
Od˝ywia si´ g∏ównie rybami o d∏ugoÊci mniejszej ni˝ 10 cm.
Diet´ uzupe∏niajà skorupiaki, mi´czaki i owady, a rzadko
pokarm roÊlinny. Nie poluje wybiórczo, lecz chwyta ofiary
osiàgajàce najwi´kszà liczebnoÊç. Podczas ˝erowania cz´sto
zanurza g∏ow´ pod wod´ i wypatruje pokarmu. Zasadniczo
zdobywa pokarm na p∏ytkich wodach w pobli˝u wysp i przy
brzegach jezior, ale mo˝e tak˝e nurkowaç na 15 m g∏´bokoÊci. W odró˝nieniu od nurog´si, w trakcie nurkowania pomaga sobie skrzyd∏ami.
195
Ptaki (cz´Êç I)
Status ochronny
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
A069
196
Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek obj´ty ochronà Êcis∏à, wymagajàcy ochrony czynnej, którego nie dotyczà
zwolnienia od zakazów wynikajàce z wykonywania czynnoÊci zwiàzanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki
rolnej, leÊnej lub rybackiej, wymagajàcy ustalenia stref
ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania (Dz U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237)
Polska czerwona ksi´ga zwierzàt (2002): EN gatunek silnie
zagro˝ony wygini´ciem
Status zagro˝enia w Europie: S gatunek niezagro˝ony, którego status ochronny jest prawdopodobnie odpowiedni
BirdLife International: SPEC Dyrektywa Ptasia: Art. 4.2, za∏àcznik II
Konwencja Berneƒska: za∏àcznik III
Konwencja Boƒska: za∏àcznik II
Porozumienie AEWA
Wyst´powanie gatunku
na obszarach chronionych
Zasadnicza cz´Êç populacji gniazduje w parkach krajobrazowych: Wdzydzkim PK i Kaszubskim PK. Jednak taka forma ochrony nie zabezpiecza ochrony gatunku, a zw∏aszcza jego siedlisk. Pojedyncze pary gniazdujà w rez. Beka
przy ujÊciu Redy, a l´gi prawdopodobne mia∏y miejsce
w rez. Jezioro Dobskie. Miejsca najwi´kszych koncentracji
pol´gowych nie sà obj´te ochronà.
Rozwój i stan populacji
Stan populacji europejskiej szlachara ocenia si´ na
59 000–110 000 p., w tym najliczniej w krajach skandynawskich (45 000–85 000 p.). W XX stuleciu zaznacza si´
wyraêny spadek liczebnoÊci gatunku i tendencja do opuszczania obszarów l´gowych na wodach Êródlàdowych
znacznej cz´Êci area∏u w Europie. Ustàpienie szlachara
z l´gowisk na Êródlàdziu Meklemburgii mia∏o miejsce w latach 50. Wyraêny spadek liczebnoÊci odnotowano tak˝e
na l´gowiskach Êródlàdowych w Walii, Irlandii i w okolicach St. Petersburga. Tak˝e w Estonii i w Danii, gdzie
gniazduje odpowiednio 500–1000 i 1000–2000 p. szlachara, stanowiska poza wybrze˝em sà bardzo rzadkie. Na
¸otwie, Litwie i Bia∏orusi jest to gatunek na skraju wygini´cia, z liczebnoÊcià po ok. 20 p.
Podobne trendy spadku liczebnoÊci i zmniejszanie area∏u l´gowego stwierdzono w Polsce. W 1. po∏owie XX stulecia by∏
stosunkowo liczny na Mazurach i znane by∏y liczne stanowiska na Pomorzu Ârodkowym. Po roku 1950 gatunek zaczà∏
si´ wycofywaç z obu tych regionów. Szczególnie drastyczny
spadek liczebnoÊci nastàpi∏ w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, w okolicach Moràga i Ostródy oraz na Pomorzu
Ârodkowym. Po 1985 roku gatunek wykryto na 14 stanowiskach, w tym 6 na Mazurach i 8 na Pomorzu. W latach
1986–1995 liczebnoÊç szlachara w Polsce oceniono na
40–60 samic l´gowych, a obecnie nie przekracza 15 samic,
w tym ok. 10 samic wyst´puje na Pomorzu Gdaƒskim na jeziorach: Wdzydzkim i Raduƒskich oraz przy ujÊciu Redy. Natomiast do 5 samic mo˝e gniazdowaç na jeziorach mazurskich, gdzie odnotowano pary w okresie l´gowym na Jez.
Dobskim i Mokrym oraz wykryto rodziny na jez. Âwi´cajty
oraz k. Augustowa na jez. Serwy. W latach 1993–2003 nastàpi∏ gwa∏towny spadek liczebnoÊci szlachara w najwa˝niejszych ostojach gatunku na Pomorzu Gdaƒskim. W okresie 1993–95 na jeziorach Wdzydzkich odnotowano 25–35
samic, a na jeziorach Raduƒskich 15–20 samic, zaÊ w latach 2000–2003 odpowiednio: 3–5 samic i do 2 samic.
G∏ówne przyczyny spadku liczebnoÊci i opuszczania stanowisk w Polsce to: eutrofizacja wód, zabudowa brzegów jezior i wysp, presja turystyki i drapie˝nictwo.
Zagro˝enia
Gatunkowi zagra˝a w Polsce:
• zmiany siedliskowe wynikajàce z rozwoju turystyki i towarzyszàcej jej infrastruktury. W konsekwencji ma miejsce wzrost penetracji siedlisk l´gowych, zwiàzany przede
wszystkim z nasileniem turystyki wodnej i w´dkarstwem;
• nieuporzàdkowana gospodarka wodno-Êciekowa
w miejscach zasadniczych l´gowisk. Powoduje ona przyÊpieszonà eutrofizacj´ wód, co zmniejsza atrakcyjnoÊç
˝erowisk gatunku: maleje przejrzystoÊç wody i rozwija
si´ roÊlinnoÊç szuwarowa przy brzegach, co utrudnia wypatrzenie i schwytanie pokarmu;
• wycinka drzew i krzewów oraz niszczenie roÊlinnoÊci
w miejscach zak∏adania gniazd, co znacznie ogranicza
bezpieczne ukrycie l´gów przed drapie˝nikami;
• drapie˝nictwo, zw∏aszcza ze strony norki amerykaƒskiej,
jenota i lisa;
• ∏apanie doros∏ych ptaków na haki z przyn´tà, stwierdzone na l´gowiskach;
• stosowanie stawnych sieci rybackich na l´gowiskach;
• dla ptaków zimujàcych na Ba∏tyku – zabrudzenie upierzenia i zatrucie produktami ropopochodnymi na obszarach morskich;
• dla ptaków zimujàcych na Ba∏tyku – stosowanie stawnych sieci rybackich;
• dla ptaków zimujàcych na Ba∏tyku – plany budowy du˝ych farm wiatrowych na p∏ytkich obszarach morskich.
Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania
Nale˝y:
• wszystkie wyspy i wysepki w kompleksie Jezior Wdzydzkich i kompleksie Jezior Raduƒskich (nazywanych dalej
Jeziorami) objàç ochronà rezerwatowà;
• wyspy na Jeziorach wy∏àczyç z gospodarczego u˝ytkowania, w szczególnoÊci z gospodarki leÊnej, a w okresie
l´gowym tak˝e z gospodarki rybackiej;
Mergus serrator (Szlachar)
Propozycje badaƒ
Zbadaç:
• wp∏yw norki amerykaƒskiej na sukces l´gowy;
Monitoring
• nale˝y Êledziç zmiany rozmieszczenia i liczebnoÊci populacji l´gowej w Polsce pó∏nocnej.
Obserwacje nale˝y prowadziç corocznie na kilkunastu
stanowiskach l´gowych, znanych z ostatnich dwóch dekad, w tym na Pojezierzu Kaszubskim, w Krainie Wielkich
Jezior Mazurskich i na Pojezierzu Augustowskim. W celu
okreÊlenia liczebnoÊci populacji l´gowej nale˝y przeprowadziç dwie kontrole, których terminy powinny przypadaç na okres 20 kwietnia – 5 maja i 25 maja – 10 czerwca, przy czym dla uÊciÊlenia wyników wskazane jest wykonanie dodatkowych kontroli tydzieƒ po zasadniczych
liczeniach. Kontrole stanowisk najlepiej rozpoczynaç
mniej wi´cej godzin´ po wschodzie s∏oƒca. Na akwenach z rozwini´tà linià brzegowà liczenia nale˝y prowadziç z wykorzystaniem sprz´tu p∏ywajàcego, konieczne
jest op∏ywanie wszystkich wysp. Dopuszczalne jest równie˝ liczenie z brzegu, ale tylko na zbiornikach o nieskomplikowanej linii brzegowej, z mo˝liwoÊcià obserwowania za pomocà lunety wszystkich zakàtków akwenu.
W celu okreÊlenia sukcesu l´gowego wskazane jest przeprowadzenie dwóch kontroli w terminach 5 – 15 sierpnia
i 20 sierpnia – 5 wrzeÊnia;
• monitoring ptaków zimujàcych – w ramach programu
„Zimowe liczenie ptaków wodnych”;
• coroczny monitoring ptaków zimujàcych na polskich obszarach morskich. Metodyka do ustalenia;
• coroczny monitoring stopnia zanieczyszczenia ptaków
produktami ropopochodnymi na polskich obszarach
morskich. Metodyka do ustalenia.
A069
Bibliografia
ANTCZAK J., GÓRSKI W. 1998. Awifauna dorzecza Pars´ty na tle
ornitofauny rzek Pobrze˝a. W: Kostrzewski A. (red.) Funkcjonowanie geosystemów zlewni rzecznych. Ârodowisko przyrodnicze dorzecza Pars´ty–stan badaƒ, zagospodarowanie,
ochrona. Poznaƒ, s. 105–123.
BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN.
BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO.
Zak∏ad Ornitologii PAN.
BIRDLIFE INTERNATIONAL/EUROPEAN BIRD CENSUS COUNCIL. 2000. European bird populations: estimates and trends.
BirdLife Conservation Series No. 10. Cambridge, 160 s.
CRAMP S., SIMMONS K. E. L. (red.) 1983. Handbook of the Birds
of Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the
Western Palearctic. Vol. 1. Ostrich to Ducks. Oxford, 722 s.
DURINCK J., SKOV H., JENSEN F. P., PIHL S. 1994. Important marine areas for wintering Birds in the Baltic Sea. Ornis Consult
report. Copenhagen, 110 s.
GIBBONS D. W., REID J. B., CHAPMAN R. A. 1993. The New
Atlas of Breeding Birds in Britain and Irland: 1988–1991.
London, 520 s.
GILISSEN N., HAANSTRA L., DELANY S., BOERE G., HAGEMEIJER W.
2002. Numbers and distribution of wintering waterbirds in the
Western Palearctic and South west Asia in 1997, 1998 and
1999. Results from the International Waterbird Census. Wetlands
International Global Series No. 11, Wageningen, 182 s.
GÓRSKI W. 1981. LiczebnoÊç, struktura p∏ciowa i wiekowa populacji edredona (Somateria mollissima) i szlachara (Mergus
serrator) w Êrodkowej cz´Êci polskiego wybrze˝a Ba∏tyku
w cyklu rocznym. Not. Orn., 22: 3–15.
GÓRSKI W. 1992. Mergus serrator (Linne, 1758) – Tracz d∏ugodzioby. W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska czerwona ksi´ga
zwierzàt. Warszawa, s. 112–114.
del HOYO J., ELLIOTT A., SARGATAL J. (red.) 1992. Handbook of the
Birds of the World.Vol. 1. Ostrich to Ducks. Barcelona, 696 s.
JANISZEWSKI T. – dane niepublikowane.
JONSSON L. 1998. Ptaki Europy i obszaru Êródziemnomorskiego. Warszawa, 559 s.
KAHLRET J. 1994. Effects of human disturbance on broods of
Red-breasted Mergansers Mergus serrator. Wildfowl, 45:
222–231.
KOSKIMIES P. 1989. Distribution and Numbers of Finnish Breeding Birds. Appendix to Suomen lintuatlas. Helsinki, 76 s.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
• wprowadziç zakaz wst´pu na wyspy Jezior w okresie l´gowym (od poczàtku kwietnia do po∏owy wrzeÊnia);
• chroniç obszary miejsc rozrodu i regularnego przebywania
szlachara na wybranych odcinkach brzegów Jezior, z przylegajàcym do nich pasem làdu o szerokoÊci 100 m i pasem wód o szerokoÊci 150 m;
• jak najszybciej poprawiç gospodark´ wodno-Êciekowà
w rejonie zlewni Jezior;
• wstrzymaç plany zabudowy brzegów Jezior, w tym
równie˝ wysp;
• ograniczyç ruch turystyczny na najwa˝niejszych dla szlachara obszarach Jezior i ukierunkowaç go na inne, wybrane akweny;
• wprowadziç zakaz u˝ywania silników spalinowych oraz
urzàdzeƒ nag∏aÊniajàcych na Jeziorach w okresie l´gowym (od poczàtku kwietnia do po∏owy wrzeÊnia);
• wprowadziç zakaz polowaƒ na Jeziorach oraz w strefie
do 1000 m od ich brzegów w okresie l´gowym (od poczàtku kwietnia do po∏owy wrzeÊnia);
• uregulowaç zasady gospodarki rybackiej na obszarach
koncentracji ptaków wodnych (opracowaç i wprowadziç
przepisy precyzujàce czas i miejsce stosowania poszczególnych typów sieci rybackich);
• chroniç obszary morskie przed zanieczyszczeniami
ropopochodnymi;
• odstàpiç od planów budowy elektrowni wiatrowych posadowionych na p∏ytkich akwenach morza (co najmniej
do izobaty 20 m).
197
Ptaki (cz´Êç I)
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
A069
198
LEIBAK E., LILLELEHT V., VEROMANN H. 1994. Birds of Estonia.
Status, distribution and numbers. Estonian Academy of
Sciences, Tallin, 287 s.
MAUMARY L., VOLET B., LEUZINGER H. 1994. Seltene Vogelarten und ungewöhnliche Vogelbeobachtungen in der Schweiz
im Jahre 1993. Orn. Beob., 91: 217–235.
MEININGER P. L,. DE KRAKER K. 1992. De Middelste Zaagbek
Mergus serrator als broedvogel in het Deltagebied, ZW-Nederland, 1977–91. Limosa, 65: 49–51.
MEISSNER W., NIKLEWSKA I. 1993. Zimowanie szlachara (Mergus serrator), nurog´si (Mergus merganser) i bielaczka (Mergus albellus) na Zatoce Gdaƒskiej w sezonach
1984/1985–1986/1987. Not. Orn., 34: 111–123.
MEISSNER W,. STASZEWSKI A., ZIÓ¸KOWSKI M. 2001. ÂmiertelnoÊç ptaków wodnych na polskim wybrze˝u Ba∏tyku. Not.
Orn., 42: 56–62.
NEHLS H. W. 1987. Mittelsaeger – Mergus serrator. W: Klafs G.,
Stübs J. (red.) Die Vogelvelt Mecklenburgs. 3. Jena,
134–136 s.
PALTANAVICIUS S. 1992. Mergus serrator L. W: Lietuvos raudonoji knyga. Vilnius, s. 38–39.
POKORSKI N., KULWAS A. 2002. ÂmiertelnoÊç ptaków morskich
w sieciach rybackich na wybrze˝u Pomorza Ârodkowego.
Not. Orn., 43: 267–270.
SACZANKA B. I. (red.) 1993. Čyrwonaja Kniga Respubliki Bielorus. Minsk, 560 s.
SIKORA A. 1993. Rozmieszczenie i liczebnoÊç ptaków wodnych
obserwowanych zimà na morzu mi´dzy Gdynià a Helem.
Not. Orn., 34: 131–140.
SIKORA A. 1996. Ekologia rozrodu szlachara Mergus serrator na
Pojezierzu Kaszubskim. Not. Orn., 37: 5–24.
SIKORA A. 1997. Walory ornitologiczne Jeziora Wdzydze, ze
szczególnym uwzgl´dnieniem szlachara Mergus serrator. Zagro˝enia i propozycje ochrony. Przegl. Przyr., 8: 97–103.
SIKORA A. 2001. Mergus serrator (Linne, 1758) – Szlachar.
W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska Czerwona Ksi´ga Zwierzàt.
Kr´gowce. Warszawa, s.129–131.
SIKORA A. – mat. niepublikowane.
TISCHLER F. 1941. De Vögel Ostpreußens und seiner Nachbargebiete. T. 2. Königsberg/Berlin, s. 721–1304.
TOMIA¸OJå L. 1990. Ptaki Polski; rozmieszczenie i liczebnoÊç.
Warszawa, 462 s.
TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s.
Arkadiusz Sikora