Pomnik Poległych Stoczniowców trwa ku przestrodze władzy

Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
Pomnik Poległych Stoczniowców trwa ku przestrodze władzy.
Ka dej władzy…
Pami
o poległych w walce z re imem PRL stoczniowcach stała si elementem wiadomo ci
zbiorowej nie tylko gda skich robotników. Mimo embarga informacyjnego o tragedii Grudnia'70
w ci gu kilku miesi cy wiedział cały Kraj. „ wiat si dowiedział ‒ nic nie powiedział ‒ piewano
w „Balladzie o Janku Wi niewskiem . Nie powiedział, ale pami tał.
Władza w PRL bała si Grudnia 70. Cenzura nie przepu ciła sceny w „Człowieku marmuru w
której Agnieszka (Krystyna Janda) wiesza na stoczniowej bramie bukiet kwiatów. Stoczniowcy
nigdy nie zapomnieli o swoich kolegach. Tu po smutnym Bo ym Narodzeniu 1970 roku
stoczniowcy domagali si skromnej tablicy u wej cia do zakładu. Pod bram stoczni w ka d
rocznic 1970 r. i na 1 maja le ały kwiaty. Na grobach poległych zawsze w kolejne rocznice
le ały kwiaty i wie ce z napisami na szarfach „Ofierze Grudnia , „Poległemu Koledze w
wydarzeniach grudniowych . Z mogił, pod lup MO i SB, były niemal natychmiast usuwane.
Znaki pami ci okazały si niebezpieczne dla wła cicieli PRL.
W 1971 roku Henryk Lenarciak, ówczesny przewodnicz cy rady oddziałowej Zwi zku
Zawodowego Metalowców na Wydziale W-4 i Henryk Jagielski, jeden z liderów grudniowego
strajku (członek komitetu strajkowego i delegacji na rozmowy z Edwardem Gierkiem) wysun li
postulat budowy pomnika, który upami tniałby stoczniowców, poległych w grudniu 1970 roku.
Podczas 1-majowego pochodu w 1971 roku robotnicy nie li transparenty „
damy ukarania
winnych za zaj cia grudniowe i „
damy odsłoni cia tablicy poległych stoczniowców . Tego
dnia przed brama nr 2 stoczni zebrały si tłumy, a wzdłu muru okalaj cego zakład le ały
kwiaty ku czci poległych. Najbli sze miesi ce pokazały jednak, e czczenie pami ci Grudnia 70
stało si zakazane. Jeszcze nie obeschły łzy matek, zony nie przestały nosi
ałoby po m
ach,
a ju władza zmieniła front. Krzywdy Grudnia 70 nie dało si jednak wymaza .
Poeta Zbigniew Herbert 13 grudnia 1971 roku na Wawelu rozpocz
ł swój wykład od słów:
1/9
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
‒ Id c do pa stwa u wiadomiłem sobie, i dzisiaj przypada pierwsza rocznica tragicznych
wydarze na Wybrze u. Chciałbym wiec to, co mówi b d , po wi ci poległym w walce o
chleb.
Od 1978 roku obchody rocznicy Grudnia 70 organizowały Wolne Zwi zki Zawodowe
„Wybrze a m.in.Anna Walentynowicz, Andrzej Gwiazda oraz Lech Wał sa. Uczestniczy w nich
aktywnie Dariusz Kobzdej i Bogdan Borusewicz. MO stosowała represje i zatrzymania
prewencyjne na 48 godzin przed kolejnymi rocznicami.
18 grudnia 1979 roku przed stoczniow bram zebrało si , mimo prewencyjnych aresztowa ,
prawie pi
tysi cy osób (SB raportowała o 3 tys.).
‒ Kolejny ju raz spotykamy si pod brama numer 2 by uczci rocznic tragedii Grudnia. Nie
czynimy tego w imi nienawi ci Celem naszym jest spokojne, powa ne i godne uczczenie
pami ci ludzi, którzy polegli w obronie swych praw, swojej godno ci, konsekwentnie bronili praw
i godno ci nas wszystkich, całego polskiego społecze stwa. Grudzie pokazał oblicze władzy
komunistycznej, jej bezwzgl dno
, nie wahaj c si przed przelaniem polskiej robotniczej krwi
‒ mówił przy stoczni Dariusz Kobzdej.
‒ W przyszłym roku b dziemy obchodzili 10. rocznic tej tragedii. Musimy postawi pomnik.
Je li do tego czasu nie powstanie prosz wszystkich by ka dy na rocznic przyniósł ze sob
kamie . Je li wszyscy przynios po jednym to na pewno zbudujemy pomnik ‒ apelował tego
dnia Wał sa.
17 sierpnia 1980 r. przy bramie stoczni, na miejscu tragedii, strajkuj
krzy , upami tniaj cy ofiary Grudnia '70.
cy ustawili drewniany
1 wrze nia 1980 roku zawi zał si Społeczny Komitet Budowy Pomnika Poległych
Stoczniowców, na którego czele stan łAndrzej Gwiazda, a nast pnie Henryk Lenarciak. W
skład komitetu weszli oddelegowani ze Stoczni Gda skiej, portu, Elmoru, Energopolu,
Mostostalu, Geoprojektu, Miastoprojektu, Polamu, PWSSP: Marek Adamczewski, Andrzej
Artski, Szczepan Baum, Ryszard Chmielewski, Wiesław Garubi ski, Władysław Knap, Andrzej
Gwiazda, Stanisław Grzyb, Jan Koziatek, Zygmunt Manderla, Wojciech Mokwi ski, Konrad
Niklas, Stanisław Oloszko, Bogdan Pietruszka, Wiesław Szy lak, Mirosław Urbanowicz.10
pa dziernika 1980 roku do komitetu doł czyli
El bieta Białkowska, Leszek Górski, Bernard
Kozłowski, Czesław Raganowicz i Tadeusz Wyganowski, Jacek Krenz, Robert Pepli ski,
Pierwotny projekt, autorstwa Bogdana Pietruszki z Biura Projektowo-Konstrukcyjnego Stoczni
Gda skiej im. Lenina, zatwierdzony przez Mi dzyzakładowy Komitet Strajkowy 24 sierpnia 1980
r., przewidywał, e monument składa si b dzie z czterech krzy y, ł cz cych si kotwicami i
ramionami. 1 pa dziernika 1980 roku komitet wybrał kolejn wersj projektu pomnika,
zaproponowan przez zespół, w skład którego wchodzili: Bogdan Pietruszka,El bieta
Szczodrowska-Pepli ska, Robert Pepli ski
(rze biarze) Wiesław
i
Szy lak(architekt). Mał
architektur w otoczeniu pomnika zaprojektowaliWojciech Mokwi skii Jacek Krenz. Zespół ten
zaproponował trzy krzy e, ze wzgl du na bardziej uniwersaln symbolik . Projekt zatwierdził
(co było wymogiem) minister kultury prof. Wiktor Zin. Pomnik składa si z trzech krzy y, z
których ka dy wa y 36 ton i mierzy 42 metry wysoko ci. Na ka dym krzy u zawieszona jest
kotwica. Oznaczaj one lata ukrzy owanych nadziej 1956, 1970 i 1976 rok. Rok 1980
2/9
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
symbolizowany jest przez kr g Solidarno ci w formie scen z ycia stoczniowców. Na pomniku
został umieszczony fragment wiersza „Który skrzywdziłe Czesława Miłosza.
Który skrzywdziłe człowieka prostego
miechem nad krzywd jego wybuchaj
Nie b d bezpieczny. Poeta pami ta
Mo esz go zabi - narodzi si nowy.
Spisane b d czyny i rozmowy.
c
Po rodku muru umieszczony został napis: „Oddali ycie, aby Ty mógł y godnie , a nad
napisem słowa wypowiedziane 2 czerwca 1979 roku na ówczesnym Placu Zwyci stwa w
Warszawie przez Ojca wi tego: „Niech zst pi Duch Twój i odnowi oblicze Ziemi ‒ tej ziemi.
Amen . Pod napisami znajduj si nazwiska poległych. Wra enie robi odlana z br zu posta
rannego stoczniowca, próbuj cego osłoni si przed nast pnym strzałem. Na murze
rozpo ciera si werset 11 z Psalmu 29. Pan da sił swojemu ludzie, Pan da swojemu ludowi
błogosławie stwo Pokoju .
Ówczesne władze próbowały odwlec budow pomnika, m.in. proponuj c zorganizowanie
szerokiego konkursu. Podj to tak e prób zmiany jego nazwy, na Pomnik Pojednania oraz
sugeruj c zmian jego usytuowania.
Anna Walentynowicz gwałtownie zaprotestowała, słusznie obawiaj c si , e mo e to umo liwi
manipulacj prawd historyczn i rozmycie odpowiedzialno ci za masakr stoczniowców.
Andrzej Gwiazda podczas dyskusji o nazwie i usytuowaniu pomnika stwierdził z wyrzutem i
gorzk ironi , e nast pnym razem władza miejsce strzelania do protestuj cych powinna
uzgodni z architektem miejskim. Do ko cowego zatwierdzenia lokalizacji i terminu rozpocz cia
budowy przyczyniły si tak e odwa ne działania osób współpracuj cych z komitetem budowy
pomnika.
Powstanie tak wielkiego, monumentalnego pomnika w zaledwie trzy miesi ce graniczyło z
cudem. W budowie pomnika brało udział kilkana cie zakładów pracy. Pomoc finansowa płyn
z Kraju i z zagranicy. Pomnik, jest pierwszym powojennej historii monumentem wzniesionym
całkowicie ze rodków społecznych. Wszystkich jednoczyło hasło „Solidarno
.
Pierwszy pal pod budow wbito 17 wrze nia 1980 roku. Uroczysto
w gielnego odbyła si 6 grudnia 1980 roku.
W akcie erekcyjnym znalazł si
ła
wbudowania kamienia
passus:
- Pomordowanym ‒ na znak wiecznej pami ci. Rz dz cym ‒ na znak przestrogi, e aden
konflikt społeczny w Ojczy nie nie mo e by rozwi zany sił . Współobywatelom ‒ na znak
nadziei, e zło mo e zosta przezwyci
one.
Do pami tkowej tuby wło ono ziemi z miejsc, gdzie w Grudniu 1970 roku zgin li robotnicy
Wybrze a, ziemi z katakumb rzymskich, podarowan przez Jana Pawła II i ziemi u wi cona
3/9
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
krwi
polskich oficerów zamordowanych przez sowietów w Katyniu.
14 grudnia 1980 roku we wszystkich ko ciołach w Polsce odprawiono msze wi te w intencji
ofiar Grudnia 70. 16 grudnia 1980 r., w dziesi t rocznic wydarze grudniowych, pomnik został
odsłoni ty i po wi cony przez
ks. kard. Franciszka Macharskiego. Tego wieczoru na placu
przed stoczni zebrało si co najmniej wier miliona osób. Była te ‒ swoisty znak czasu ‒
kompani honorowa gda skiego garnizonu „niebieskich beretów . Obecno
wojska symboliczne
u wiadamiało bezmiar tragedii z 1970 roku, gdy naprzeciwko robotników stan ło Wojsko
Polskie z rozkazu ówczesnych dyktatorów PRL. Pomnik stał si swoistym memento dla
wszystkich, którzy chcieliby dokona zamachu na prawa człowieka i godno
ludzi pracy,
‒ Nie chcemy wznosi czwartego krzy a z kolejn
komitetu jego budowy. Min ł rok, a pod stoczniow
rozjechały stoczniow bram .
data ‒ pisali w opisie pomnika członkowie
bram znów polała si krew, a czołgi
Pomnik Poległych Stoczniowców w Grudniu 1970 r. trwa w Gda
do wolno ci. Trwa ku przestrodze władzy. Ka dej władzy…
sku jak kamie
polskiej drogi
Artur S. Górski
Budowa pomnika Poległych Stoczniowców w Gda
sku, rok 1980. Zdj
cia: Paweł Glanert
4/9
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
5/9
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
6/9
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
7/9
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
8/9
Region Gda
ski NSZZ „Solidarno
http://www.solidarnosc.gda.pl
12
9/9
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)