EkoInfo 2/2013 - WFOŚiGW w Katowicach

EkoInfo nr 2/2013 (8) 3 września 2013 roku
Spis treści:
Ekologia po śląsku
Małgorzata Kuchna, Dariusz Šustik
2
O dobry stan wód dla Śląska
Anna Jutka, Joanna Rokicka-Koza
6
Energetyczna rewolucja już jest w Polsce
Dariusz Šustik
10
Odpady medyczne – sposoby postępowania
Beata Czapla
13
Jak pozbyć się niewygodnych odpadów ze swojego mieszkania?
Mariusz Wasik
17
Historia i przyszłość niskoenergetycznych budynków
Marek Adamus, Dawid Piosek
21
Trudny problem z osadami ściekowymi
Krystian Smuda
29
Jak ograniczać skutki powodzi i susz?
Zbigniew Lutecki33
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej w Katowicach
ul. Plebiscytowa 19
40-035 Katowice
tel.: (32) 60 32 200, fax: (32) 251 04 06
Artykuły do EKO-INFO przygotowywane
są przez Pracowników WFOŚiGW w Katowicach.
Za projekt i skład odpowiada Joanna Kosma,
tel. (32) 60 32 305, [email protected]
1
Ekologia po śląsku
Małgorzata Kuchna
Kierownik Zespołu Funduszy Europejskich
Dariusz Šustik
Specjalista
Koordynator projektów wodno-ściekowych
WFOŚiGW w Katowicach
Od dłuższego czasu słowo ekologia stało się nieodłącznym elementem naszego słownika.
Używamy go w bardzo szerokim kontekście znaczeniowym, często w sposób potoczny
i nieprecyzyjny. Wywodzi się ono z języka greckiego i oznacza naukę o strukturze
i funkcjonowaniu przyrody, zajmującą się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami
a ich środowiskiem oraz wzajemnie między tymi organizmami. Termin ekologia wprowadził
niemiecki ewolucjonista i biolog Ernst Haeckel w roku 1869 w celu określenia badań nad
zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym jak i organicznym,
z naciskiem na interakcje z organizmami roślinnymi i zwierzęcymi, z którymi wchodzą
w kontakt. Skoro zatem mowa o interakcji, to może mieć ona charakter pozytywny
i negatywny, wrogi lub przyjazny. Współczesne społeczeństwo zaczęło zdawać sobie sprawę,
że otaczające nas środowisko, nisza ekologiczna, w której żyjemy, ma fundamentalne znaczenie
dla egzystencji ludzkiej. Nie jest rezerwuarem, z którego można czerpać bez ograniczeń,
w sposób rabunkowy i bez żadnych konsekwencji. Myślenie i działanie wyłącznie w kategoriach
ekonomicznych, nakierowanych na bezwzględną eksploatację otaczającego nas świata może
być przyczynkiem końca cywilizacji i zniszczenia ekosystemu, którego jesteśmy nierozerwalną
częścią. Warunkiem przetrwania, ale i życia w środowisku przyjaznym, zapewniającym
komfort codziennego bytu, jest pozytywna interakcja ze środowiskiem przyrodniczym.
Polska w polityce ochrony środowiska, przez dziesięciolecia nie traktowanej poważnie, poczyniła ogromny
postęp, głównie dzięki środkom finansowym pochodzących z Unii Europejskiej, ale także dzięki, a może przede
wszystkim, zmianie naszej mentalności w sferze pojmowania ekologii. To już nie jest abstrakcyjne pojęcie
o charakterze akademickim, ale coś wymiernego, coś dzięki czemu żyjemy zdrowiej, bezpieczniej, wygodniej.
Warto więc mieć na uwadze, realizując inwestycje środowiskowe, pytanie – jakie osiągnę efekty ekologiczne,
a nie tylko – ile to będzie kosztować? Oczywiście pojęcie efektywności ekologicznej nierozerwalnie związanej
z celami, które chcemy osiągnąć w sferze ochrony środowiska musi mieć charakter zoptymalizowany, łącząc
efektywność ekologiczną, społeczną i ekonomiczną, czyli zapewniać maksymalizację realizacji priorytetów
przy minimalizacji kosztów. W taką filozofię rozumienia ekologii wpisuje się polityka WFOŚiGW w Katowicach.
Obchodzimy w tym roku dwudziestolecie naszego istnienia – jak ten czas szybko leci. Mija też pięć lat wdrażania
Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013. Każda rocznica, to dobry czas na
refleksje i podsumowania, czas na postawienie pytania, czy misja realizacji polityki ekologicznej województwa
śląskiego jest zgodna z oczekiwaniami mieszkańców regionu, w jakim stopniu śląski Fundusz przyczynił się do
poprawy stanu środowiska i jakości życia w naszym województwie. Historycznie punktem zwrotnym był dla
nas dzień 25.06.2007 r., kiedy to zostało podpisane Porozumienie z Ministrem Środowiska w sprawie realizacji
PO IiŚ dla I i II osi priorytetowej. WFOŚiGW w Katowicach rozpoczął nowy rozdział w swojej historii stając się
2
Instytucją Wdrażającą dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013, którego głównym
celem jest poprawa atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej,
przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej
i rozwijaniu spójności terytorialnej. Program, zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia,
zatwierdzonymi 7 maja 2007 r. przez Komisję Europejską, stanowi jeden z programów operacyjnych będących
podstawowym narzędziem do osiągnięcia założonych w nich celów, przy wykorzystaniu środków Funduszu
Spójności i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
jest również ważnym instrumentem realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej. Wydatki na cele priorytetowe
UE stanowią w ramach programu 67,89% całości wydatków ze środków unijnych. Łączna wielkość środków
finansowych zaangażowanych w realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 20072013 wynosi 37,7 mld euro, z czego wkład unijny to 28,3 mld euro, a wkład krajowy to 9,4 mld euro.
Najbardziej kapitałochłonne inwestycje środowiskowe z zakresu gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej
mogły być od tego momentu realizowane z unijnym dofinansowaniem sięgającym 85%.
Dotychczas WFOŚiGW w Katowicach
zawarł 16 umów o dofinansowanie,
w tym dla 15 przedsięwzięć wyłonionych w procedurze konkursowej.
Jeden z projektów otrzymał
dofinansowanie w trybie postępowania jak dla projektów indywidualnych. Jedenaście przed-sięwzięć
dotyczy zadań związanych z gospodarką
wodno-ściekową,
trzy
projekty związane są z gospodarką
odpadami, a jeden z ochroną
powierzchni ziemi. Dla projektów
I i II osi priorytetowej za kwotę
ok. 470 mln zł unijnej dotacji
budowanych jest ponad 335 km
Prezes WFOŚiGW w Katowicach, Pani Gabriela Lenartowicz i Wiceminister
Środowiska, Pan Stanisław Gawłowski podczas podpisywania aneksu
nowej
kanalizacji
sanitarnej
do Porozumienia w sprawie realizacji PO IiŚ – 28 maja 2008 r.
i deszczowej, 13 km sieci
wodociągowej, 56 przepompowni,
modernizowane są trzy oczyszczalnie ścieków oraz powstają trzy zakłady zagospodarowania odpadów.
Oczyszczony oraz zabezpieczony przed wtórną degradacją zostanie staw Kalina w Świętochłowicach.
Łączna wartość wszystkich inwestycji przekracza kwotę 725 mln zł. Znaczna część projektów jest
już w końcowej fazie realizacji. Istnieją jeszcze wolne środki w ramach alokacji dla priorytetów
I i II. Wnioski o dofinansowanie można składać w naborze nr 14 i 15 na realizację projektów
z zakresu gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi. Dlatego
też w dalszym ciągu beneficjenci mogą ubiegać się o wsparcie finansowe projektów ze środków unijnych.
W maju br. Instytucja Pośrednicząca wydała kolejne potwierdzenie dofinansowania dla projektu związanego
z rozbudową i modernizacją oczyszczalni ścieków „WARTA” SA w Częstochowie. W ramach tego projektu
zostanie kompleksowo zmodernizowana Centralna Oczyszczalnia Ścieków oraz Centralna Przepompownia
Ścieków w Częstochowie. Ilość oczyszczonych ścieków zmodernizowanej oczyszczalni w rok po zakończeniu
Projektu wyniesie 212 047 RLM a przepustowość oczyszczalni zwiększy się o ok. 35%. Wartość projektu wynosi
prawie 60 mln zł, z czego ponad 20 mln stanowi dofinansowanie ze środków UE.
3
Miejski Zakład Zagospodarowania
Odpadów w Sosnowcu
– budynek sortowni
Projekty z zakresu gospodarki
odpadami, które otrzymały
dofinansowanie z PO IiŚ , są
sposobem na rozwiązanie
problemu odpadów komunalnych, który stanowi poważne
wyzwanie
cywilizacyjne.
Według danych Eurostatu
przeciętny Europejczyk „produkuje” ich rocznie ok. 502 kg.
z czego tylko 38 proc. trafia na
wysypisko. Reszta odpadów
komunalnych jest spalana, poddawana recyklingowi lub kompostowana. Wprawdzie statystyczny Polak
produkuje „tylko” ok. 315 kg różnych odpadów, ale niestety większość jest składowana w sposób tradycyjny.
Zmiana w tym zakresie, bez ogromnych inwestycji w nowoczesne technologie, byłaby niemożliwa w krótkim
okresie czasu, do czego Polska została zobligowana prawem wspólnotowym. Dobry przykład, jak ten
problem rozwiązano, pochodzi z Bielska-Białej. Tamtejszy Zakład Zagospodarowania Odpadów jest jednym
z najnowocześniejszych, pod względem technologicznym, zakładów zagospodarowania odpadów komunalnych
w Polsce, który spełnia restrykcyjne wymogi UE w zakresie odzysku materiałowego i redukcji masy odpadów
biodegradowalnych. Posiada on status tzw. regionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych
(RIPOK). Realizacja robót w ramach projektu trwała od 2008 do 2012 roku. W ramach inwestycji powstała
sortownia mechaniczno-ręczna o przepustowości 70 000 ton odpadów rocznie, kompostownia odpadów,
stacja do demontażu odpadów wielkogabarytowych oraz instalacja przetwarzania odpadów budowlanych.
Zakład swoim zasięgiem obejmuje miasto i gminę Bielsko Biała oraz gminy Bestwina, CzechowiceDziedzice, Jaworze, Jasienica, Kozy i Szczyrk. Część integralną ZGO stanowi również nowoczesna, wysoce
zautomatyzowana instalacja do sortowania odpadów. Jest ona też jedną z trzech, aktualnie funkcjonujących
w Polsce, instalacji przeznaczonych do sortowania odpadów komunalnych zmieszanych i zbieranych
selektywnie, posiadających możliwość odzysku największej ilości rodzajów materiałów w sposób automatyczny.
Dzięki zastosowanym procesom w Bielsku Białej możliwe jest znaczące zmniejszenie ilości odpadów
kierowanych na składowiska. W wyniku zastosowania przyjętych rozwiązań technologicznych jedynie ok. 30%
odpadów z instalacji, jako balast, trafiać będzie na składowisko. Całkowita wartość projektu wynosi 87 mln
zł, z czego 51 mln zł sfinansowana zostanie z unijnego dofinansowania. Podobne instalacje budowane są na
terenie miast Sosnowca i Częstochowy, również z wykorzystaniem unijnych pieniędzy. Jest to o tyle ważne,
że w wyniku wejścia w życie w dniu 5 marca 2013 r. nowelizacji Ustawy o utrzymaniu porządku i czystości
w gminach, za odbiór śmieci płacić będziemy wszyscy. Bez unijnego wsparcia koszt realizacji wspomnianych
projektów, zarówno z I jak i II osi priorytetowej PO IiŚ, ponieśliby w całości mieszkańcy obszaru, które będą
one obsługiwały. Dla przykładu, w regionie bielskim jedynie dla projektów dotyczących zagospodarowania
odpadów, byłaby to kwota ok. 317 zł na osobę rocznie. Analogicznie, w przypadku projektów związanych
z budową sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej oraz sieci wodociągowej realizowanych w gminach: Kłobuck,
Buczkowice, Wisła, Jasienica, Poczesna, Myszków, Konopiska, Jaworze, Wojkowice, Łaziska Górne i Jaworzno
sfinansowanie ich przez beneficjentów w całości ze środków własnych, w tak krótkim okresie byłoby bardzo
trudne. Nakłady inwestycyjne ogółem, na te przedsięwzięcia, w wielu przypadkach przewyższają kwoty
rocznych budżetów beneficjentów.
4
Budowa kanalizacji sanitarnej w Gminie Wojkowice
Wdrażany przez WFOŚiGW w Katowicach Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko dobitnie świadczy
o skali inwestycji w regionie, których efektem są pozytywne zmiany w zakresie ochrony środowiska,
ściśle skorelowane z polepszeniem warunków życia mieszkańców i mające realny wymiar finansowy dla
każdego z nas.
Pozyskanie środków wspólnotowych, w tak dużej skali, wymagało zaangażowania wielu osób, zarówno
po stronie instytucji uczestniczących we wdrażaniu PO IiŚ, jak i po stronie beneficjentów, długotrwałych
przygotowań, precyzyjnego planowania i projektowania inwestycji z uwzględnieniem długofalowych
skutków realizowanych projektów. Nawet najwięksi malkontenci nie mogą być jednak w opozycji do faktów.
Należy mieć nadzieje, że środki unijne z nowej perspektywy równie dobrze, jak dotychczas, będą wykorzystane
dla Śląska.
5
O dobry stan wód dla Śląska
Anna Jutka, Joanna Rokicka-Koza
Zespół Gospodarki Wodnej i Ochrony Wód
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej w Katowicach od 20 lat
realizuje misję poprawy jakości środowiska
w Województwie Śląskim. Jako wiodąca instytucja
finansująca
przedsięwzięcia
proekologiczne
w województwie wspiera wdrażanie regionalnej
polityki środowiskowej obejmujące między innymi osiąganie standardów jakości środowiska
wynikających z ustaleń akcesyjnych.
Dyrektywa Wodna w swojej preambule mówi, że woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny,
ale raczej dziedzictwem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie. Dyrektywa zobowiązuje
do prowadzenia takiej polityki wodnej, która zapewni ludziom dostęp do czystej wody pitnej po rozsądnej
cenie, umożliwiającej rozwój gospodarczy i społeczny przy równoczesnym poszanowaniu potrzeb środowiska
naturalnego. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach od wielu
już lat wspomaga realizację inwestycji zgodnie z wytycznymi Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Ściekowej.
Ustawowym celem realizowanej przez Fundusz pomocy finansowej jest wspieranie działań mających za
zadanie m.in. ochronę zasobów wodnych oraz właściwą gospodarkę wodną. Od momentu powstania Fundusz
wspiera projekty związane z budową i modernizacją sieci kanalizacji zbiorczych i oczyszczalni komunalnych
zapewniających odpowiedni poziom oczyszczania ścieków. W pierwszej kolejności dofinansowywane są
sieci kanalizacji sanitarnej i oczyszczalnie ujęte w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych.
W przypadku gdy niemożliwa jest budowa kanalizacji, Fundusz wspiera realizowane przez gminy programy
budowy przydomowych oczyszczalni ścieków jako alternatywne sposoby rozwiązania problemów związanych
z uporządkowaniem gospodarki ściekowej. Biorąc pod uwagę zmieniające się zapotrzebowanie środowiskowe
Fundusz wspomaga preferencyjnym dofinansowaniem przedsięwzięcia związane z ochroną wód i gospodarką
wodną zgodnie z priorytetami, które są corocznie aktualizowane.
Z zakresu ochrony wód Fundusz w roku bieżącym udziela dofinansowania na następujące zadania:
1.Realizacja inwestycji zgodnych z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych.
2.Realizacja zadań z zakresu gospodarki ściekowej uzyskujących dofinansowanie ze środków zagranicznych.
3.Budowa, rozbudowa lub modernizacja oczyszczalni ścieków komunalnych na terenie aglomeracji
o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) powyżej 2000.
4.Budowa lub modernizacja sieci kanalizacji w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM)
powyżej 2000.
5.Budowa oczyszczalni przydomowych lub systemów odprowadzania ścieków.
6.Budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków przemysłowych lub bytowych i systemów odprowadzania
ścieków.
7.Budowa i modernizacja obiektów gospodarki osadowej w zakresie przeróbki osadów ściekowych
w oczyszczalniach ścieków ujętych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych.
6
Z zakresu gospodarki wodnej Fundusz w roku bieżącym udziela dofinansowania na następujące zadania:
1.
Budowa lub modernizacja urządzeń monitorujących lub urządzeń wodnych zwiększających
bezpieczeństwo przeciwpowodziowe.
2.Budowa lub modernizacja zbiorników małej retencji w szczególności ujętych w „Programie małej
retencji dla województwa śląskiego”.
3.Uzupełnienie w sprzęt przeciwpowodziowy Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej lub
wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych.
4.Udział w usuwaniu skutków powodzi w urządzeniach wodnych, brzegach rzek lub potoków oraz
urządzeniach ochrony środowiska.
5.
Wsparcie inwestycji hydroenergetycznych mających istotne znaczenie dla poprawy bezpieczeństwa
przeciwpowodziowego.
6.Realizacja zadań z zakresu gospodarki wodnej, uzyskujących dofinansowanie ze środków zagranicznych.
7.
Wymiana odcinków sieci wodociągowych azbestowo-cementowych i ołowianych.
8.
Wymiana zdegradowanych sieci wodociągowych, w których występują znaczne straty wody.
9.
Zaopatrzenie w wodę do celów pitnych na obszarach wiejskich:
• budowa urządzeń wodociągowych na terenach, na których działają bądź są budowane sieci
kanalizacji sanitarnej,
• budowa lub modernizacja urządzeń wodociągowych w przypadku niewłaściwej jakości wody do
picia,
• budowa lub modernizacja urządzeń w celu zapewnienia dostaw wody pitnej w przypadku
niewystarczającej ilości wody.
10.Modernizacja stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia bezpieczeństwa dostaw wody pitnej
w przypadku niewłaściwej jakości wody.
Długoterminowym celem środowiskowym Województwa Śląskiego w zakresie ochrony wód jest przywrócenie
jakości wód powierzchniowych oraz ochrona wód podziemnych i racjonalizacja ich wykorzystania. Cel ten jest
realizowany głównie przez budowę sieci kanalizacji sanitarnej i wodociągowej oraz budowę lub modernizację
oczyszczalni ścieków.
W ciągu ostatnich 10 lat (w latach
2003 -2013) Fundusz przeznaczył
niebagatelną kwotę 1,4 miliarda
złotych na zadania związane wyłącznie
z ochroną zasobów wodnych, których
głównym celem jest ochrona wód dla
przyszłych pokoleń oraz osiągnięcie
do 2015 roku dobrego stanu wód,
czyli stanu jak najmniej zakłóconego
działalnością człowieka.
7
Wysokość udzielonego dofinansowania na Ochronę Zasobów Wodnych
w latach 2003-2012 (w mln zł)
Tylko w ciągu ostatnich 10 lat (w latach 2003 -2013) przy wsparciu środków Funduszu wybudowano ponad
4 000 km sieci kanalizacji sanitarnej, 560 km sieci wodociągowej oraz wybudowano lub zmodernizowano
103 oczyszczalnie ścieków o łącznej przepustowości 481 279 m3/dobę. (Aby móc wyobrazić sobie powyższe
wartości długość wybudowanej sieci kanalizacyjnej stanowi odległość jak z Warszawy do bieguna północnego).
Biorąc pod uwagę różnego rodzaju uwarunkowania techniczne i ekonomiczne w okresie ostatnich 3 lat
Fundusz dofinansował również budowę 279 sztuk przydomowych oczyszczalni ścieków w ramach gminnych
programów budowy przydomowych oczyszczalni ścieków.
Najważniejsze inwestycje z zakresu ochrony zasobów wodnych realizowane przy udziale środków Funduszu:
–
Ochrona wód dorzecza Górnej Odry w zlewni oczyszczalni ścieków Karkoszka II w Wodzisławiu Śląskim
(budowa 125,6 km sieci kanalizacyjnej, 2623 podłączeń),
–
Gospodarka ściekowa w Tychach (budowa: 164,6 km kanalizacji sanitarnej, 104,4 km kanalizacji
deszczowej oraz adaptacja 5,5 km istniejącej sieci na kanalizację sanitarną i 22,9 km na kanalizację
deszczową, a także wykonanie 3300 szt. przyłączy kanalizacyjnych),
– Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków Centrum w Dąbrowie Górniczej (modernizacja
mechaniczno- biologicznej oczyszczalni ścieków o przepustowości 24 973 m3/d),
–
8
Kanalizacja sanitarna Gminy Jasienica w ramach ochrony zlewni zbiornika Goczałkowickiego (budowa
42,7 km kanalizacji sanitarnej, 5 przepompowni ścieków, 550 podłączeń),
-
Zadanie 1b Modernizacja oczyszczalni ścieków Klimzowiec i gospodarka osadem ściekowym - roboty
budowlane w ramach Projektu Funduszu Spójności nr 2003/PL/16/P/PE/044 pn. Zaopatrzenie w wodę
i oczyszczanie ścieków ( modernizacja oczyszczalni ścieków o przepustowości 45 300 m3/d),
– Modernizacja i rozbudowa systemu kanalizacyjnego miasta Jaworzna – faza I (budowa: 86 km
kanalizacji sanitarnej z 2705 podłączeniami do budynków, 13 przepompowniami oraz budowa 4,6 km
sieci wodociągowej wraz ze Stacją Uzdatniania Wody o przepustowości 10 000 m3/d),
– Rozbudowa sieci wodociągowej i kanalizacji sanitarnej w aglomeracji Wisła – etap III. Dz. 1. Budowa
urządzeń kanalizacji san. Dz. 2. Uszczelnienie kanalizacji san. Dz. 3. Budowa urządzeń wodociągowych
(budowa 25,6 km kanalizacji sanitarnej z 350 podłączeniami oraz sieci wodociągowej o długości 12 km
z 150 przyłączami do budynków).
Wieloletnie działania Funduszu na rzec wspierania inwestycji w obszarze ochrony zasobów wodnych
z pewnością przyczyniły się do poprawy stanu i jakości wód w naszym regionie oraz zbliżyły obszar Śląska
do standardów Unii Europejskiej.
9
Energetyczna rewolucja już jest w Polsce
Dariusz Šustik
Zespół Funduszy Europejskich
Nasze zapotrzebowanie na energię rośnie w postępie
geometrycznym podczas gdy zasoby kopalin, stanowiące jej
nośnik, ulegają szybkiemu wyczerpaniu. Ceny nośników rosną
a wraz z nimi koszty produkcji energii elektrycznej. Od czasu
wybuchu kryzysu finansowego w Europie w 2008 r. minęło już
kilka lat a ceny energii elektrycznej zaczynają odgrywać coraz
większą rolę w kontekście podtrzymania wzrostu gospodarczego
w poszczególnych państwach, a w dłuższej perspektywie decydują o konkurencyjności
poszczególnych gospodarek.
Jednym z priorytetowych działań UE jest obecnie budowa wspólnego rynku energii z równym dostępem dla
wszystkich jego uczestników. Wysokie ceny energii powodują odpływ przemysłu poza granice wspólnego rynku.
W tym kontekście rozwiązaniem dla Polski będzie wzrost efektywności energetycznej oraz wykorzystywanie
rodzimych źródeł energii, zarówno tych konwencjonalnych jak i alternatywnych. Jednocześnie, zgodnie
z unijnymi wymogami, dotyczących ograniczania oddziaływania energetyki na środowisko, w naszym kraju
konieczne są inwestycje w wysokosprawne i niskoemisyjne bloki energetyczne.
Konkurencyjność polskiej gospodarki będzie konsekwencją umiejętnego połączenia modernizacji sektorów
energochłonnych, podniesieniu efektywności produkcji energii, wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii
oraz ograniczeniu strat przesyłowych. Spójna i przemyślana polityka energetyczna to nie tylko wymiar
ekonomiczny ale również znaczący wzrost w zakresie ochrony środowiska i kosztów ochrony zdrowia.
Modernizacja polskiego systemu elektroenergetycznego to wyzwanie na kolejnych kilkadziesiąt lat wymagające
dalekosiężnej strategii w celu maksymalizacji korzyści dla gospodarki i społeczeństwa.
Niewykorzystany potencjał to również paliwa z odpadów. Zmieniona ustawa śmieciowa powinna zawierać
regulacje zachęty ekonomicznej do korzystania z tego typu paliw w celu ograniczenia spalania gazu, miału
czy węgla, tak jak ma to miejsce np. w Niemczech. Modernizacja sektora energetycznego z wykorzystaniem
innowacyjnych technologii w sektorze OZE, energetyki rozproszonej, czystszych paliw kopalnych,
wysokosprawnych bloków energetycznych sprzyja nowym inwestycjom generując także więcej miejsc
pracy. Program zwiększenia udziału energii odnawialnej i źródeł rozproszonych został nakreślony w „Mapie
Drogowej 2050”, która nakreśla ramy działania dla całej Unii Europejskiej. W Polsce zakłada się, że udział
energii z Odnawialnych Źródeł Energii (OZE) w końcowym zużyciu energii brutto powinien osiągnąć poziom
ok. 16% w 2020 r.
Rozbudowa krajowego sektora OZE i rozproszonej produkcji energii przyniesie oczywiste korzyści
w ograniczeniu zużycia energii pierwotnej wraz z podniesieniem bezpieczeństwa energetycznego kraju dając
jednocześnie impuls rozwoju gospodarczego.
10
Szansą na pozyskanie środków finansowych wspierających projekty mające na celu zwiększenie efektywności
energetycznej będzie nowa perspektywa finansowa funduszy europejskich na lata 2014-2020. Według
„Projektu Szczegółowego Opisu Priorytetów Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego
na lata 2014-2020 w zakresie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – wersja 1.0” podmioty
województwa śląskiego w nowej perspektywie finansowania funduszy europejskich będą mogły ubiegać
o wsparcie projektów w tym zakresie.
Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2014-2020 przewiduje w Priorytecie IV.
Efektywność energetyczna, odnawialne źródła energii i gospodarka niskoemisyjna, Działaniu 4.1 Efektywność
energetyczna i odnawialne źródła energii współfinansowanie projektów z obszaru efektywność energetyczna
i odnawialne źródła energii, poprawa efektywności produkcji i zużycia energii, wzrost produkcji i dystrybucji
energii z odnawialnych źródeł.
Uzasadnieniem podjętego działania jest konieczność eliminacji lub ograniczenia ilości substancji
zanieczyszczających wprowadzanych do powietrza. Osiągnięcie ww. celu będzie realizowane poprzez
rozwiązania sprzyjające poprawie efektywności produkcji i wykorzystania energii a także wykorzystanie
odnawialnych źródeł energii. O dofinansowanie będą mogły ubiegać się :
1. Jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia.
2. Podmioty, w których większość udziałów lub akcji posiadają jednostki samorządu terytorialnego lub ich
związki i stowarzyszenia.
3. Jednostki zaliczane do sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną (nie wymienione
wyżej).
4. Podmioty wykonujące działalność leczniczą, w rozumieniu ustawy o działalności leczniczej, posiadające
osobowość prawną lub zdolność prawną.
5. Szkoły wyższe.
6. Organizacje pozarządowe.
7. Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe.
8. Porozumienia podmiotów wymienionych wyżej reprezentowane przez lidera.
9. Przedsiębiorcy.
10. Podmioty działające w oparciu o umowę/ porozumienie, zgodne z zapisami ustawy o partnerstwie
publiczno–prywatnym
Przykładowe rodzaje projektów:
1. Budowa i przebudowa infrastruktury służącej do produkcji i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł
odnawialnych.
2. Likwidacja „niskiej emisji” poprzez wymianę / modernizację indywidualnych źródeł ciepła lub
podłączanie budynków do sieciowych nośników ciepła.
3. Termomodernizacja w budynkach użyteczności publicznej, wielorodzinnych budynkach mieszkalnych
i/lub instalacje OZE w modernizowanych energetycznie budynkach.
4. Montaż/instalacja efektywnego energetycznie oświetlenia w gminach lub obiektach użyteczności
publicznej.
11
5. Poprawa efektywności produkcji energii poprzez wykorzystanie źródeł kogeneracyjnych.
W ramach typu 1. projektu przewidywane jest wsparcie budowy każdej instalacji/infrastruktury wykorzystującej
OZE, w tym instalacji kogeneracyjnych.
W ramach typu 2. projektu możliwa będzie zarówno wymiana kotłów nieefektywnych ekologicznie na kotły
charakteryzujące się zwiększoną sprawnością energetyczną oraz podłączenie budynków do istniejących sieci
cieplnych. Przewiduje się możliwość wsparcia projektów w formule projektów typu „słoneczne gminy” (np.
niskoemisyjne gminy).
W ramach typu 3. projektu możliwa będzie termomodernizacja obiektu poprzez poprawę izolacyjności
przegród budowlanych, a także wymianę okien i drzwi zewnętrznych na wyroby o lepszej izolacyjności.
W ramach projektu dopuszcza się także działania związane z wymianą oświetlenia na energooszczędne,
przebudową systemów grzewczych (wraz z wymianą i podłączeniem do źródła ciepła), systemów wentylacji
i klimatyzacji i/lub zabudową instalacji wykorzystujących OZE. Maksymalna wartość całkowitej kwoty kosztów
kwalifikowanych projektu to 10 mln PLN.
W ramach typu 4. projektu wspierane będą projekty związane z wymianą oświetlenia nieefektywnego
energetycznie ekologicznie na oświetlenie charakteryzujące się zwiększoną sprawnością energetyczną, a także
projekty wdrażające systemy sterowania oświetleniem w celu poprawy jego efektywności energetycznej.
Dopuszcza się możliwość zastosowania instalacji hybrydowych wykorzystujących, jako źródła zasilania, energię
słoneczną i wiatrową. Ze wsparcia wyłączono zabudowę nowych instalacji oświetlenia ulicznego (nie dotyczy
miejsc, gdzie instalacja oświetlenia drogi publicznej jest wymogiem prawnym - np. węzły autostradowe).
W ramach typu 5. projektu możliwa jest realizacja projektów polegających na wykorzystaniu (budowie)
jednostek kogeneracyjnych opartych o źródła energii inne aniżeli OZE, za wyjątkiem instalacji wykorzystujących
jako paliwo węgiel kamienny lub brunatny. Przewiduje się możliwość wsparcia zabudowy układów
energetycznych wykorzystujące metan z odmetanowania kopalń.
Nowa perspektywa finansowa otwiera więc ogromną szansę na kolejny wielki skok cywilizacyjny dla naszego
województwa w sektorach będących fundamentem gospodarki regionalnej.
12
Odpady medyczne – sposoby postępowania
Beata Czapla
Zespół Biura Zarządu
Prawidłowa gospodarka odpadami jest zadaniem trudnym
i wymagającym dużej wiedzy na temat obowiązujących przepisów
oraz znajomości zagadnień związanych z możliwościami
recyklingu lub utylizacji danego rodzaju odpadów. Działania
w zakresie ochrony środowiska przed zagrożeniami
powodowanymi przez odpady rozpoczynają się od zapobiegania
powstawaniu odpadów oraz redukcji ich ilości.[1]
W związku z działalnością gospodarczą człowieka powstają odpady zarówno komunalne, jak i przemysłowe
i tak długo, jak będzie ona prowadzona nie da się ich uniknąć. Można a nawet należy zmierzać do optymalnego
zmniejszania ilości odpadów, co z kolei da się uzyskać poprzez racjonalizację wykorzystania surowców,
wprowadzanie technologii zmniejszających ilości powstających odpadów, czy wtórne ich wykorzystanie. Wiele
odpadów powstaje na skutek bezmyślnych działań człowieka, co wynika z niskiej świadomości społecznej.
Rzadko kiedy uświadamiamy sobie, że odpady wpływały w istotny sposób na historię wielu plemion a niekiedy
i całych narodów. Dzisiaj, bez większej przesady można powiedzieć, że problem odpadów może wpłynąć
na losy całej cywilizacji i tylko od nas samych zależy czy wpływ ten będzie pozytywny czy negatywny.[2]
Jeszcze kilka lat temu problem odpadów medycznych w Polsce nie istniał, gdyż większość zakładów opieki
zdrowotnej spalała je w przyszpitalnych kotłowniach i spalarniach, nie zważając na nadmierne zanieczyszczanie
środowiska. Pogarszający się stan środowiska zmusił do racjonalnego myślenia w kwestiach poprawy istniejącej
sytuacji.
Odpady medyczne to substancje stałe, ciekłe i gazowe powstające przy leczeniu, diagnozowaniu oraz
profilaktyce, w działalności medycznej prowadzonej w obiektach lecznictwa zamkniętego, otwartego oraz
w obiektach badawczych i eksperymentalnych. Problemy utylizacji odpadów szpitalnych wiążą się przede
wszystkim z koniecznością przeciwdziałania skażeniom biologicznym (epidemiologicznym) potencjalnie przez
nie wywoływanym. W praktyce, przy braku właściwie zorganizowanych systemów kontroli, ograniczania
i segregacji odpadów szpitalnych, stanowią one bardzo zróżnicowaną mieszankę wszelkich typów śmieci - od
typowych odpadów komunalnych (żywność, opakowania), poprzez toksyczne chemikalia (leki, odczynniki),
a kończąc na zainfekowanych biologicznie narzędziach, opatrunkach czy odpadach pooperacyjnych.[3]
Placówki służby zdrowia wytwarzają odpady medyczne oraz komunalne. Aby odpady te nie powodowały
zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska, muszą być prawidłowo identyfikowane, segregowane
i unieszkodliwiane. Niedoskonałość przyjętych procedur często sprawia, że odpady z poszczególnych grup
są mieszane ze sobą, co w konsekwencji prowadzi do tego, że stają się one odpadami niebezpiecznymi,
wymagającymi specjalnych oraz kosztownych metod unieszkodliwiania.[4]
13
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia
30 lipca 2010 roku w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami
medycznymi (Dz. U. Nr 139, poz. 940)
określa szczegółowy sposób postępowania
z odpadami medycznymi, w tym:
•
postępowanie z odpadami medycznymi powstałymi w wyniku
udzielania świadczeń zdrowotnych
w miejscu wezwania,
•
zasady zbierania i czasowego
magazynowania odpadów medycznych przed poddaniem odpadów
procesowi
unieszkodliwiania,
a w przypadku braku takich
możliwości – przed ich przetransportowaniem do miejsca
unieszkodliwienia,
•
warunki transportu wewnętrznego odpadów medycznych w obiektach, w których udziela się świadczeń
zdrowotnych lub prowadzi badania i doświadczenia naukowe w zakresie medycyny.
Zgodnie z Katalogiem odpadów oraz ww. Rozporządzeniem odpady medyczne dzieli się na trzy zasadnicze
grupy:
1)
odpady zakaźnie,
2)
odpady specjalne,
3)
odpady inne niż niebezpieczne.
Taka klasyfikacja została wprowadzona w celu ułatwienia selektywnej zbiórki odpadów medycznych
i właściwego sposobu postępowania z określonymi rodzajami odpadów.
Odpady medyczne zakaźne, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do worków
jednorazowego użycia z folii polietylenowej, koloru czerwonego, nieprzezroczystych, wytrzymałych, odpornych
na działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia.
Odpady medyczne specjalne, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się do worków
jednorazowego użycia z folii polietylenowej, koloru żółtego, nieprzezroczystych, wytrzymałych, odpornych na
działanie wilgoci i środków chemicznych, z możliwością jednokrotnego zamknięcia.
Odpady medyczne inne niż niebezpieczne, z wyjątkiem odpadów o ostrych końcach i krawędziach, zbiera się
do worków jednorazowego użycia z materiału nieprzezroczystego, w kolorze innym niż czerwony lub żółty,
14
wytrzymałych, odpornych na działanie wilgoci i środków chemicznych, albo do pojemników wielokrotnego
użycia
Odpady medyczne o ostrych końcach i krawędziach zbiera się w pojemnikach jednorazowego użycia, sztywnych,
odpornych na działanie wilgoci, mechanicznie odpornych na przekłucie bądź przecięcie. Zasady oznaczania
kolorami poszczególnych rodzajów odpadów medycznych stosuje się odpowiednio. Pojemniki lub worki
należy zapełniać do 2/3 ich objętości w sposób umożliwiający ich bezpieczne zamknięcie. Niedopuszczalne jest
otwieranie raz zamkniętych pojemników lub worków jednorazowego użycia. Pojemniki lub worki powinny być
wymieniane tak często, jak pozwalają na to warunki przechowywania oraz właściwości odpadów medycznych
w nich gromadzonych, nie rzadziej, niż co 72 godziny. W przypadku uszkodzenia worka lub pojemnika należy
go w całości umieścić w innym większym nieuszkodzonym worku lub pojemniku.
Problem zagospodarowania odpadów medycznych istnieje i wymaga określonych działań. Odpady
medyczne stanowią istotne zagrożenie epidemiologiczne, toksykologiczne i sanitarne i muszą być skutecznie
unieszkodliwiane. Aktualna sytuacja na rynku tych odpadów jest bardzo niestabilna. Z jednej strony możemy
zaobserwować systematyczny wzrost ilości powstających odpadów medycznych związany z nowymi
standardami leczenia, a przede wszystkim szerokim wprowadzeniem sprzętu jednorazowego użytku. Z drugiej
strony obserwujemy w Polsce spadek ilości tych odpadów związany z likwidacją szpitali, oddziałów szpitalnych
bądź redukcją ilości łóżek na oddziałach.[5]
W 2008 roku w Instytucie Onkologii w Gliwicach została uruchomiona nowoczesna spalarnia odpadów
medycznych. Koszt tej inwestycji wyniósł ok. 7 mln zł, z czego ok. 4 mln zł pochodziło z NFOŚiGW
a 2,2 mln zł - z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.
Spalarnia najnowszego typu ma wydajność 2,5 tony odpadów na dobę. Poprzednia była nieco starszej
generacji, ale nie przynosiła strat przy wykonywaniu usług dla innych placówek medycznych z całego regionu.
Zakład Utylizacji prowadzi działalność polegającą na termicznym unieszkodliwianiu odpadów medycznych,
w którym spalane są odpady medyczne pochodzące z Centrum Onkologii oraz przyjmowane od dostawców
zewnętrznych na podstawie zawartych umów.
W zmodernizowanym Zakładzie zainstalowano nowoczesną linię technologiczną francuskiej firmy ATI Muller
HP 1000 wyposażoną w:
•
piec dwukomorowy z automatycznie załączającymi się palnikami gazowymi,
•
urządzenie do automatycznego załadunku odpadów do pieca,
•
urządzenie do automatycznego usuwania popiołów z pieca,
•
odzysknicowy kocioł parowy wykorzystujący ciepło zawarte w spalinach do produkcji pary wodnej,
•
trzystopniowy, suchy system oczyszczania spalin.
Utylizacja i zagospodarowanie odpadów medycznych jest trudnym przedsięwzięciem i wymaga określonych
działań i nakładów finansowych. Dopuszczenie do stosowania innych, oprócz termicznego przekształcania
metod unieszkodliwiania odpadów medycznych spowodowało znaczny spadek ilości odpadów spalanych.
15
Biorąc pod uwagę istniejące ograniczenia dotyczące sposobów postępowania z odpadami po sterylizacji,
można wnioskować, że zainteresowanie metodami termicznymi będzie istniało zawsze, choć na pewno
nie w takim stopniu jak pod koniec lat dziewięćdziesiątych, gdy spalanie było jedyną dopuszczalną
metodą unieszkodliwiania odpadów medycznych. Za spalaniem przemawiają przede wszystkim względy
bezpieczeństwa epidemiologicznego (odpad medyczny po spaleniu nie zawiera bakterii chorobotwórczych ani
toksyn), natomiast proces ten generuje wtórne odpady, głównie żużle i popioły, które muszą być deponowane
na składowiskach odpadów niebezpiecznych. Żużle a szczególnie popioły stanowią zagrożenie dla środowiska
gdyż zawierają znaczące ilości anionów Cl i SO4 oraz metali ciężkich Zn, Cu.[6]
Literatura:
[1] Boć J., Nowacki K., Samborska-Boć E., „Ochrona środowiska”, Wydawnictwo Kolonia Limited, Wrocław
2008
[2] Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Nowogród Bobrzański na lata 2004-2008
[3] Wyrębek H., „Zarządzanie gospodarką odpadami medycznymi w Polsce”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, nr 87/2010
[4] Kanclerski K., Głuszyński P., „Zasady bezpiecznego postępowania z odpadami w zakładach świadczących
usługi medyczne ze szczególnym uwzględnieniem odpadów zakaźnych”, Przegląd Epidemiologiczny nr 4, 2008
[5] „Gospodarka odpadami medycznymi”, pod red. Grzegorza Wielgosińskiego, Polska Akademia Nauk, Łódź
2004
[6] Helios-Rybicka E., Gielar A., „Oddziaływanie na środowisko Zakładu Termicznej Utylizacji Odpadów
Szpitalnych w Krakowie”, Paliwa z odpadów 2009, Wydawnictwo Helion, Gliwice
16
Jak pozbyć się niewygodnych odpadów
ze swojego mieszkania?
Mariusz Wasik
Zespół Ochrony Atmosfery i Powierzchni Ziemi
Wreszcie jest okazja na zrobienie miejsca w piwnicy czy garażu
usuwając starą lodówkę czy pralkę a przy okazji starego
radia, części samochodowych, pojemników z resztkami farb,
przeterminowanych środków czystości, zużytych świetlówek
czy przeterminowanych leków. Po zebraniu takiej sterty
niepotrzebnych rzeczy stajemy przed zasadniczym problemem
- co z tym wszystkim zrobić. Owszem można by zaczekać na
akcję zbiórki odpadów wielkogabarytowych i wystawiane na krótki okres kontenery no ale
to będzie dopiero za tydzień a może nawet za miesiąc. A nam zależy żeby tej sterty rupieci
pozbyć się szybko i bezproblemowo. Niestety jak do tej pory w większości przypadków
„normalnym” sposobem postępowania z tego typu odpadami było umieszczanie ich wraz
z innymi odpadami komunalnymi. t
Rozwiązanie najprostsze ale zupełnie niewłaściwe. Po pierwsze w ten sposób znaczna ilość surowca wtórnego
pod postacią metali, szkła i tworzywa sztucznego przepada bezpowrotnie. Po drugie w przypadku wyrzucanego
zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego który jest odpadem niebezpiecznym do środowiska trafiają
znaczne ilości takich pierwiastków jak ołów, rtęć, kadm, chrom, beryl i szeregu innych. Pierwiastki te mogą
przedostawać się do wód gruntowych, stanowiąc zagrożenie dla środowiska, a w konsekwencji dla zdrowia
człowieka. Ta sama sytuacja ma się z wszelkiego rodzaju chemikaliami których oddziaływanie na środowisko
jest równie zabójcze.
1.
PSZOK lub GPZON
Zgodnie ze znowelizowaną Ustawą o utrzymaniu porządku i czystości w gminie obowiązkiem gmin jest
ustanowienie selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz tworzenie punktów selektywnego zbierania
odpadów komunalnych w sposób zapewniający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, w tym
wskazanie miejsc w których mogą być prowadzone zbiórki zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego
pochodzącego z gospodarstw domowych.
Gmina ma obowiązek utworzyć lub zlecić podmiotowi utworzenie punktu selektywnego zbierania odpadów
komunalnych określanego skrótową nazwą - PSZOK. Innym spotykanym określenie takiego punktu jest Gminny
Punkt Zbiórki Odpadów Niebezpiecznych oznaczany skrótem GPZON. Z badań przeprowadzonych przez
Ministerstwo Środowiska w 2012 r. pod kątem dostosowania gmin do znowelizowanej ustawy o utrzymaniu
czystości i porządku w gminie wynika że prawie 50% gmin nie rozpoczęło prac z wiązanych z tworzeniem
PSZOK – ów lub GPZON-ów. Istnieją jednak gminy które takie miejsca już stworzyły bądź są na etapie ich
realizacji.
17
2.
JAK TO WYGLĄDA i JAK TO DZIAŁA
Na typowy PSZOK składa się zwykle kilka obiektów zlokalizowanych na terenie zamkniętym. W skład zabudowań
wchodzą budynki i wiaty przeznaczone do bezpiecznego magazynowania przyjmowanych odpadów. Dla
pewnych rodzajów odpadów możliwe jest gromadzenie ich w wyznaczonych miejscach np. niezadaszonych
boksach. Do odpadów jakie mogą być przyjmowane w PSZOK-u lub GPZON-ie należą m.in.:
•
zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny;
•
odpady zielone;
•
odpady wielkogabarytowe;
•
zużyte baterie i akumulatory;
•
świetlówki;
•
opony;
•
odpady poremontowe;
•
popioły;
•
odczynniki, farby, rozpuszczalniki, środki ochrony roślin, lakiery, przeterminowane leki
•
opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone
(np. środkami ochrony roślin);
•
oleje przepracowane itp.
Do magazynowania w/w odpadów służą różnego rodzaju kontenery, pojemniki lub zbiorniki. Do przechowywania
odpadów szczególnie niebezpiecznych służą specjalne zamykane kontenery. Zasady funkcjonowania każdego
PSZOK-u określa regulamin. Regulamin taki powinien zawierać m.in. informacje na temat:
•
godzin funkcjonowania punktu,
•
rodzajów przyjmowanych odpadów,
•
wymaganych dokumentów jakie powinna posiadać osoba dostarczająca odpady,
•
stanu w jakim powinny być dostarczane odpad,
•
ewentualnych kosztów przyjmowania odpadów.
PSZOK-i zwykle czynne są od poniedziałku do soboty przez cały rok z wyjątkiem świąt. Możliwe jest też
telefoniczne uzgodnienie terminu odbioru odpadów. Są przeznaczone dla mieszkańców danej gminy w której
funkcjonuje GPZON. Odpady od osób fizycznych przyjmowane są nieodpłatnie natomiast dla przedsiębiorców
zgodnie z obowiązującym cennikiem. Ilość przyjmowanych jednorazowo odpadów może być limitowana.
W gminach gdzie już takie miejsca funkcjonują nadaje się im zwykle bardzie swojskie nazwy typu „Rupieciarnia”
lub „Gratowisko”.
3.
PSZOK-i w Szwecji
Tworzone aktualnie w kraju Punkty Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych nie są rozwiązaniem nowym.
W krajach skandynawskich taki system zbiórki niewygodnych odpadów funkcjonuje już od wielu lat. W Szwecji
odpowiedniki naszych PSZOK-ów lokalizowane są zwykle na obrzeżach dużych miast. W związku z tym w celu
dostarczenia tam odpadów istnieje zawsze konieczność posiadania transportu samochodowego. W punktach
18
tych gromadzony jest bardzo szeroki zakres odpadów począwszy od gruzu, odpadów zielonych, złomu,
odpadów wielkogabarytowych (meble) aż po baterie, środki chemiczne i opakowania po nich. Na fotografiach
poniżej przedstawiono przykład punktu działającego na obrzeżach szwedzkiego miasta Linkoping.
Foto 1,2. Część wiaty z pojemnikami na odpady typu baterie, żarówki, świetlówki oraz zużyty sprzęt elektryczny
i elektroniczny.
Foto 3,4. Kontener ze zużytymi oponami. Po prawej kontener z materiałami typu papa dachowa, wykładziny,
styropian
Foto 5,6. Po lewej. Jeden z mieszkańców transportujący odpady do punktu. W tle specjalne kontenery na
makulaturę. Po prawej. Kontener z odpadami metalowymi. Zawartość jest w trakcie ubijania w celu
zmniejszenia objętości.
19
Foto 7,8. Po lewej. Kontener z odpadami metalowymi. Po prawej kontener z odpadami poremontowymi –
głównie płyty kartonowo gipsowe.
4.Możliwość finansowania budowy PSZOK ze środków WFOŚiGW w Katowicach
Koszt budowy typowego Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych to w chwili obecnej kwota
ok. 600.000 do 2.000.000 zł. Decydującym czynnikiem wpływającym na koszt tego typu inwestycji będzie
liczba rodzajów odpadów jakie planuje się przyjmować i zdolność ich czasowego magazynowania. Duże
znacznie będzie miała tu też liczba mieszkańców gminy jaką ma taki punkt obsłużyć. Środki na realizacje
budowy PSZOKA-a mogą zostać pozyskane ze środków WFOŚiGW w Katowicach który już od prawie 20 lat
udostępnia swoje środki na realizację różnego rodzaju inwestycji z zakresu gospodarki odpadami. W chwili
obecnej możliwe jest pozyskanie dofinansowania w formie niskooprocentowanej pożyczki na pokrycie do 80%
kosztów kwalifikowanych inwestycji. Pożyczka ta na etapie spłaty może zostać w dużym stopniu umorzona
(w chwili obecnej nawet do 40%). W 2013 r. ze środków WFOŚiGW w Katowicach została m.in. dofinasowana
budowa Gminnego Punktu Zbierania odpadów Niebezpiecznych który powstaje w Jastrzębiu-Zdroju i którego
uruchomienie planowane jest na lipiec bieżącego roku. Szczegóły odnośnie warunków dofinansowania
oraz obowiązujących terminów naborów wniosków można uzyskać na stronie internetowej WFOŚiGW
w Katowicach pod adresem: www.wfosigw.katowice.pl
20
Historia i przyszłość
niskoenergetycznych budynków
Marek Adamus, Dawid Piosek
Zespół Ochrony Atmosfery i Powierzchni Ziemi
Na dzień dzisiejszy budynki odpowiadają za 40%
łącznego zużycia energii w Unii Europejskiej. Sektor
ten stale się rozwija, co prowadzi do dalszego
wzrostu zużycia energii. Odpowiedzą Parlamentu
Europejskiego i Rady na ten stan było uchwalanie na przestrzeni ostatnich lat dyrektyw
związanych z poprawą efektywności energetycznej w budownictwie, kolejno takich jak:
2004/8/WE, 2006/32/WE, 2009/28/WE, 2009/125/WE, 2010/30/UE oraz finalnie 2010/31/
UE z dnia 19.05.2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków.
Podjęte działania, służące ograniczeniu zużycia energii w UE towarzyszące wzrostowi zużycia energii
ze źródeł odnawialnych, pozwalają Unii na realizację postanowień protokołu z Kioto do Ramowej konwencji
Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz na dotrzymanie jej długoterminowego zobowiązania
do utrzymania poziomu wzrostu globalnej temperatury poniżej 2 °C oraz zobowiązania do ograniczenia –
do 2020 r. – łącznych emisji gazów cieplarnianych, o co najmniej 20% poniżej poziomu z roku 1990 i o 30% –
w razie osiągnięcia międzynarodowego porozumienia.
Mniejsze zużycie energii oraz zwiększone wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych mają również duże
znaczenie dla zwiększenia bezpieczeństwa dostaw energii, wspierania rozwoju technicznego, a także dla
tworzenia możliwości zatrudnienia i rozwoju regionalnego, zwłaszcza na obszarach wiejskich.
Głównym celem dyrektywy 2010/31/UE jest ekonomiczne uzasadnienie poprawności efektywności
energetycznej w budynkach na skutek zmniejszenia zapotrzebowania na ciepło do ogrzewania, chłodzenia,
przygotowania ciepłej wody oraz zmniejszenia zapotrzebowania na energie do oświetlenia budynków.
Państwa członkowskie UE zostały w dyrektywie zobowiązane do określenia minimalnych wymagań dotyczących
charakterystyki energetycznej budynków i elementów budynków. Wymagania te powinny zostać określone
w sposób zapewniający osiągnięcie optymalnej pod względem kosztów równowagi między wymaganymi
nakładami i kosztami energii zaoszczędzonymi podczas cyklu życia budynku.
W 2008 r. w nowelizacji rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie (WT 2008), zaproponowano dwa równorzędne wymagania energetyczne: wymagania
szczegółowe lub spełnienie wymagań dotyczących wskaźnika energii pierwotnej EP, przy czym zastosowanie
wymagań szczegółowych nie gwarantuje spełnienia warunku EP. Niewłaściwość takiego zapisu polega na
równorzędności wymagań, gdyż umożliwia budowę tanich energochłonnych budynków w majestacie prawa.
W rozwiązaniach prawnych wielu krajów spotyka się wymagania szczegółowe i całościowe, ale zawsze jako
wspólne. Chodzi w tym wypadku o to, aby uniknąć sytuacji, w której budynek zużywa niewiele energii, ale
występują inne problemy, np. kondensacja wilgoci na powierzchniach wewnętrznych.
21
Projekt Rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 24 czerwca 2013
roku zmieniającego ww. rozporządzenie zakłada wprowadzenie kilku zmian dotyczących spełnienia wymogów
dotyczących oszczędności energii i izolacyjności cieplnej, które mają obowiązywać od 1 stycznia 2014 r. i być
sukcesywnie zaostrzane (od 2017 roku oraz od 2019 roku lub 2021 roku w zależności od rodzaju budynku).
Celem proponowanych zmian jest, aby wszystkie nowe budynki od 1 stycznia 2021 roku (a w przypadku
budynków zajmowanych przez władze publiczne lub będących ich własnością od 1 stycznia 2019 roku) były
budynkami o niemal zerowym lub bardzo niskim zużyciu energii.
Najważniejsza zmiana obejmie opisaną wcześniej niespójność, czyli – pisząc konkretnie – dotychczas dla
nowego budynku wystarczające było spełnienie tylko jednego z dwóch warunków
1)
dotyczącego izolacyjności cieplnej przegród zewnętrznych budynku, izolacyjności cieplnej przewodów
i komponentów oraz maksymalnej powierzchni okien,
lub
2) dotyczącego wartości wskaźnika EP [kWh/(m2 • rok)] określającego roczne obliczeniowe zapotrzebowanie
na nieodnawialną energię pierwotną w budynku (na wszystkie cele) oraz izolacyjności cieplnej przegród
(ale tylko na poziomie niezbędnym do zabezpieczenia przed kondensacją pary wodnej),
co, jak już wspomniano, było stosunkowo łatwe do realizacji, natomiast zgodnie z projektem rozporządzenia
konieczne ma być spełnienie obu tych warunków jednocześnie, przy czym w zakresie wskaźnika EP dodatkowo
konieczne ma być spełnienie warunku, aby – oprócz całkowitego wskaźnika EP – także cząstkowe wartości
wskaźnika EP, określające zapotrzebowanie na ogrzewanie, wentylację i ciepłą wodę, chłodzenie oraz
oświetlenie były mniejsze od określonych w rozporządzeniu.
Zaostrzeniu mają ulec również m.in. maksymalne wartości wskaźnika EP i metodologia ich określania oraz
maksymalne współczynniki przenikania ciepła przegród.
Dotychczas składowa wskaźnika EP określająca maksymalne zapotrzebowanie na nieodnawialną
energię pierwotną do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody była uzależniona głównie od
współczynnika kształtu budynku i obliczana wg wzoru podanego w rozporządzeniu (jej wartość wynosiła
od 73 do 149,5 kWh/(m2 • rok) dla ogrzewania i wentylacji + dodatek na ciepłą wodę uzależniony od
rodzaju budynku), w przyszłości ma zależeć tylko od rodzaju budynku i – zakładając że zostanie podpisane
rozporządzenie w proponowanym kształcie - wynosić:
Rodzaj budynku
Mieszkalny
jednorodzinny
Mieszkalny
wielorodzinny
Zamieszkania
zbiorowego
Opieki zdrowotnej
22
Cząstkowe maksymalne wartości wskaźnika EPH+W na potrzeby ogrzewania,
wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej [kWh/(m2• rok)]
od 1 stycznia 2014 r.
od 1 stycznia 2017 r.
od 1 stycznia 2021 r.
(od 1 stycznia 2019 r.
jeśli budynek władz
publicznych)
120
95
70
105
85
65
95
85
75
390
290
190
Rodzaj budynku
Użyteczności publicznej
Gospodarczy,
magazynowy
i produkcyjny
Cząstkowe maksymalne wartości wskaźnika EPH+W na potrzeby ogrzewania,
wentylacji oraz przygotowania ciepłej wody użytkowej [kWh/(m2• rok)]
od 1 stycznia 2014 r.
od 1 stycznia 2017 r.
od 1 stycznia 2021 r.
(od 1 stycznia 2019 r.
jeśli budynek władz
publicznych)
65
60
45
110
90
70
Podobnie składowe wskaźnika EP określające maksymalne zapotrzebowanie na nieodnawialną energię
pierwotną do chłodzenia i oświetlenia, dotychczas określane za pomocą podanych w rozporządzeniu wzorów,
w przyszłości mają przyjmować nowe, niższe wartości:
Rodzaj budynku
Cząstkowe maksymalne wartości wskaźnika ∆EPC na potrzeby chłodzenia
[kWh/(m2• rok)]
od 1 stycznia 2014 r.
od 1 stycznia 2017 r.
od 1 stycznia 2021 r.
(od 1 stycznia 2019 r.
jeśli budynek władz
publicznych)
Mieszkalny
∆EPC = 10 • (pow. użytk. ∆EPC = 10 • (pow. użytk. ∆EPC = 5 • (pow. użytk.
jednorodzinny
chłodzona / pow. użytk. chłodzona / pow. użytk. chłodzona / pow. użytk.
i wielorodzinny
ogrzewana)
ogrzewana)
ogrzewana)
Zamieszkania
∆EPC = 25 • (pow. użytk. ∆EPC = 25 • (pow. użytk. ∆EPC = 25 • (pow. użytk.
zbiorowego, opieki
chłodzona / pow. użytk. chłodzona / pow. użytk. chłodzona / pow. użytk.
zdrowotnej, użyteczności ogrzewana)
ogrzewana)
ogrzewana)
publicznej, gospodarczy,
magazynowy
i produkcyjny,
Rodzaj budynku
Mieszkalny
jednorodzinny
i wielorodzinny
Zamieszkania
zbiorowego, opieki
zdrowotnej, użyteczności
publicznej, gospodarczy,
magazynowy
i produkcyjny,
Cząstkowe maksymalne wartości wskaźnika ∆EPL na potrzeby oświetlenia
w zależności od czasu działania oświetlenia w ciągu roku t0 [kWh/(m2• rok)]
od 1 stycznia 2014 r.
od 1 stycznia 2017 r.
od 1 stycznia 2021 r.
(od 1 stycznia 2019 r.
jeśli budynek władz
publicznych)
∆EPL = 0
∆EPL = 0
∆EPL = 0
dla t0 < 2500 h/rok
dla t0 < 2500 h/rok
dla t0 < 2500 h/rok
∆EPL = 50
∆EPL = 50
∆EPL = 25
dla t0 ≥ 2500 h/rok
dla t0 ≥ 2500 h/rok
dla t0 ≥ 2500 h/rok
∆EPL = 100
∆EPL = 100
∆EPL = 50
23
A jak te liczby i wzory przekładają się na praktyczne wymogi dotyczące zużycia energii w budynkach?
W poniższej tabeli próba odpowiedzi na to pytanie przy pomocy porównania wymogów dotyczących wskaźnika
EP dla budynku biurowego użyteczności publicznej, wyposażonego w instalację ogrzewania, wentylacji, c.w.u.,
chłodzenia i oświetlenia wbudowanego, obowiązujących dziś oraz od 2021 roku.
Do porównania przyjęto następujące założenia:
•
współczynnik kształtu budynku 0,6 1/m,
•
chłodzona cała powierzchnia użytkowa budynku,
•
czas działania oświetlenia 2250 h/rok.
Wartość wskaźnika EP określającego roczne obliczeniowe zapotrzebowanie na nieodnawialną energię
pierwotną do ogrzewania, wentylacji, chłodzenia, przygotowania ciepłej wody użytkowej oraz
oświetlenia dla analizowanego budynku [kWh/(m2• rok)]
od 1 stycznia 2021 r.
obecnie
(od 1 stycznia 2019 r. jeśli
budynek władz publicznych)
EPH+W (ogrzewanie, wentylacja
115
45
i c.w.u.)
∆EPC (chłodzenie)
74
25
∆EPL (oświetlenie)
122
25
EP RAZEM
311
95
Maksymalne współczynniki przenikania ciepła przegród również mają być zdecydowanie niższe niż
obowiązujące aktualnie (w stanie obecnym rożne wartości dla różnych rodzajów budynków):
Rodzaj przegrody
i temperatura
w pomieszczeniu
Ściany zewnętrzne :
a) przy ti ≥ 16°C,
b) przy 8°C ≤ ti
< 16°C,
c) przy ti < 8°C.
Ściany wewnętrzne:
a) przy Δti ≥ 8°C
oraz oddzielające
pomieszczenia
ogrzewane od
klatek schodowych
i korytarzy,
b) przy Δti < 8°C,
24
Współczynnik przenikania ciepła U(max) [W/(m2 •K)]
od 1 stycznia
2021 r.
od 1 stycznia
od 1 stycznia
(od 1 stycznia
obecnie
2014 r.
2017 r.
2019 r. jeśli
budynek władz
publicznych)
0,30
0,65/0,80
0,25
0,45
0,23
0,45
0,20
0,45
0,80/0,90
0,90
0,90
0,90
1,00/1,40/3,00
1,00
1,00
1,00
bw
bw
bw
bw
Rodzaj przegrody
i temperatura
w pomieszczeniu
Współczynnik przenikania ciepła U(max) [W/(m2 •K)]
od 1 stycznia
2021 r.
od 1 stycznia
od 1 stycznia
(od 1 stycznia
obecnie
2014 r.
2017 r.
2019 r. jeśli
budynek władz
publicznych)
1,00
0,30
0,30
0,30
c) oddzielające
pomieszczenie
ogrzewane od
nieogrzewanego.
Ściany przyległe do szczelin dylatacyjnych o szerokości:
a) do 5 cm, trwale
1,00/3,00
1,00
1,00
zamkniętych i
wypełnionych
izolacją cieplną
na głębokości co
najmniej 20 cm,
b) powyżej 5 cm,
0,70
0,70
0,70
niezależnie od
przyjętego sposobu
zamknięcia i
zaizolowania
szczeliny.
Ściany
bw
bw
bw
nieogrzewanych
kondygnacji
podziemnych.
Dachy, stropodachy i stropy pod nieogrzewanymi poddaszami lub nad przejazdami:
a) przy ti ≥ 16°C,
0,25
0,20
0,18
b) przy 8°C ≤ ti <
0,50
0,30
0,30
16°C,
c) przy ti < 8°C.
bw /0,7
0,70
0,70
Podłogi na gruncie:
1,00
0,70
bw
0,15
0,30
0,70
a) przy ti ≥ 16°C,
0,45/0,80
0,30
0,30
0,30
b) przy 8°C ≤ ti <
0,45/1,20
1,20
1,20
1,20
16°C,
c) przy ti < 8°C.
0,45/1,50
1,50
1,50
1,50
Stropy nad pomieszczeniami nieogrzewanymi i zamkniętymi przestrzeniami podpodłogowymi:
a) przy ti ≥ 16°C,
0,45/0,80
0,25
0,25
0,25
b) przy 8°C ≤ ti <
0,45/1,20
0,30
0,30
0,30
16°C,
c) przy ti < 8°C.
0,45/1,50
1,00
1,00
1,00
Stropy nad ogrzewanymi kondygnacjami podziemnymi i międzykondygnacyjne:
25
Rodzaj przegrody
i temperatura
w pomieszczeniu
a) przy Δti ≥ 8°C,
b) przy Δti < 8°C,
c) oddzielające
pomieszczenie
ogrzewane od
nieogrzewanego.
Współczynnik przenikania ciepła U(max) [W/(m2 •K)]
od 1 stycznia
2021 r.
od 1 stycznia
od 1 stycznia
(od 1 stycznia
obecnie
2014 r.
2017 r.
2019 r. jeśli
budynek władz
publicznych)
bw
1,00
1,00
1,00
bw
bw
bw
bw
bw
0,25
0,25
0,25
Współczynnik przenikania ciepła U(max) [W/(m2 •K)]
od 1 stycznia
Okna, drzwi
2021 r.
balkonowe i drzwi
od 1 stycznia
od 1 stycznia
(od 1 stycznia
obecnie
zewnętrzne
2014 r.
2017 r.
2019 r. jeśli
budynek władz
publicznych)
Okna (za wyjątkiem okien połaciowych), drzwi balkonowe i powierzchnie przezroczyste nieotwieralne:
a) przy ti ≥ 16°C,
1,7/1,8 /1,9
1,3
1,1
0,9
b) przy ti < 16°C.
bw/2,6
1,8
1,6
1,4
Okna połaciowe:
a) przy ti ≥ 16°C,
1,8/1,7
1,5
1,3
1,1
b) przy ti < 16°C.
bw
1,8
1,6
1,4
Okna w ścianach wewnętrznych:
a) przy Δti ≥ 8°C,
bw
1,5
1,3
1,1
b) przy Δti < 8°C,
bw
bw
bw
bw
c) oddzielające
2,6
1,5
1,3
1,1
pomieszczenie
ogrzewane od
nieogrzewanego.
Drzwi
2,6
1,7
1,5
1,3
w przegrodach
zewnętrznych
lub w przegrodach
miedzy
pomieszczeniami
ogrzewanymi
i nieogrzewanymi.
26
Okna, drzwi
balkonowe i drzwi
zewnętrzne
Okna i drzwi
zewnętrzne
w przegrodach
zewnętrznych
pomieszczeń
nieogrzewanych.
Współczynnik przenikania ciepła U(max) [W/(m2 •K)]
od 1 stycznia
2021 r.
od 1 stycznia
od 1 stycznia
(od 1 stycznia
obecnie
2014 r.
2017 r.
2019 r. jeśli
budynek władz
publicznych)
bw
bw
bw
bw
I znów w poniższej tabeli porównanie wymogów dotyczących izolacyjności przegród obowiązujących dziś oraz
od 2021 roku na przykładzie omówionego wcześniej budynku biurowego.
Rodzaj przegrody
Ściany zewnętrzne
Dachy, stropodachy i stropy pod
nieogrzewanymi poddaszami lub
nad przejazdami
Podłogi na gruncie
Stropy nad pomieszczeniami
nieogrzewanymi i zamkniętymi
przestrzeniami podpodłogowymi
Okna (za wyjątkiem okien
połaciowych), drzwi balkonowe
i powierzchnie przezroczyste
nieotwieralne
Okna połaciowe
Drzwi w przegrodach
zewnętrznych lub w przegrodach
miedzy pomieszczeniami
ogrzewanymi i nieogrzewanymi.
Współczynnik przenikania ciepła U(max) [W/(m2 •K)]
od 1 stycznia 2021 r. (od 1
obecnie
stycznia 2019 r. jeśli budynek
władz publicznych)
0,30
0,20
0,25
0,15
0,45
0,45
0,30
0,25
1,8
0,9
1,7
2,6
1,1
1,3
Jak można więc zauważyć, wymogi dotyczące nowych budynków będą zdecydowanie bardziej rygorystyczne
niż obowiązujące obecnie.
Aby je spełnić, zarówno na etapie projektowania, jak i budowy obiektu konieczne będzie uwzględnienie wielu
uwarunkowań, takich jak:
•
usytuowanie budynku z uwzględnieniem rzeźby terenu, nasłonecznienia, kierunku wiatrów, osłony
zielenią itd.,
27
•
forma budynku maksymalnie zwarta, bez występów i uskoków, pomieszczenia z dużymi oknami
od strony południowej, małe okna lub ich brak od strony północnej,
•
przegrody zewnętrzne bardzo dobrze izolowane termicznie, z minimalną ilością mostków termicznych
i szczelne,
•
okna i drzwi zewnętrzne o wysokiej szczelności i wysokiej izolacyjności termicznej,
•
izolacja okien (żaluzje) oraz osłony przeciwsłoneczne,
•
wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła,
•
system grzewczy, zaopatrzenia w ciepłą wodę i chłodzenia o wysokiej sprawności,
•
wykorzystanie odnawialnych źródeł energii - kolektory słoneczne, pompy ciepła, gruntowe wymienniki
ciepła,
•
zastosowanie energooszczędnych urządzeń zasilanych energią elektryczną i energooszczędnego
oświetlenia oraz urządzeń oszczędzających wodę (baterie umywalkowe, spłuczki, itp.),
•
„inteligentne” systemy zarządzania energią, co z jednej strony podwyższy koszty inwestycyjne, ale
z drugiej – zdecydowanie obniży koszty eksploatacyjne.
Mając na uwadze konieczność spełnienia tych – coraz ostrzejszych – wymogów, Wojewódzki Fundusz –
poza funkcjonującą od 2011 roku, pierwszą w kraju linią kredytową „Dom energooszczędny”, adresowaną
do osób fizycznych – wprowadził do „Listy przedsięwzięć priorytetowych planowanych do dofinansowania
w 2014 roku” nową pozycję, zgodnie z którą jednostki sektora finansów publicznych mogą ubiegać się
o wsparcie finansowe na inwestycje polegające na budowie obiektów użyteczności publicznej o niemal
zerowym zużyciu energii, co umożliwi dostosowanie nowobudowanych obiektów do nowych przepisów
„z wyprzedzeniem”.
28
Trudny problem z osadami ściekowymi
Krystian Smuda
Zespół Gospodarki Wodnej i Ochrony Wód
Produktem, który nierozerwalnie towarzyszy procesowi oczyszczania
ścieków są osady ściekowe. Przeróbka i unieszkodliwianie osadów
ściekowych stanowi integralną część technologiczną każdej oczyszczalni
ścieków. Finansowanie zadań związanych z osadami ściekowymi
powinno więc stanowić element finansowania gospodarki wodnościekowej.
Krajowa gospodarka wodno-ściekowa, w tym gospodarka osadami ściekowymi rozwija się w ostatnich latach
bardzo dynamicznie.
Z początkiem lat 2000, gdy dostępne stały się unijne fundusze przedakcesyjne, stanowiące wówczas istotny
instrument polityki strukturalnej UE, rozpoczął się, bowiem wspierany przez UE proces działań nie tylko na
rzecz modernizacji krajowych oczyszczalni ścieków, ale także przedsięwzięć zmierzających do przyjaznego
środowisku zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych.
Pojawiło się nie tylko nowe, adekwatne do skali problemu spojrzenie na miejsce i rolę osadów ściekowych
w gospodarce wodno-ściekowej, ale także zaczęto opracowywać i wdrażać nowoczesne, u nas niemal dotąd
nieznane, metody ich zagospodarowania.
W większości projektów przyjętych dla dużych aglomeracji oparte one były i są nadal na suszeniu i termicznym
przekształcaniu. Wybór właśnie tej metody nie był jedynie wiernym odwzorowaniem podobnie stosowanych
metod przez rozwinięte kraje UE, ale logicznym i uzasadnionym wskazaniem, w wielu przypadkach wręcz
wymuszanym przez wdrażane wówczas prawo wspólnotowe w zakresie zagospodarowania komunalnych
osadów ściekowych.
Komunalne osady ściekowe zgodnie z definicją zawartą w ustawie o odpadach są to osady pochodzące
z oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do ścieków komunalnych
z komór fermentacyjnych i innych instalacji do oczyszczania ścieków. W rozporządzeniu Ministra Środowiska
w sprawie katalogu odpadów, odpady powstające w oczyszczalni ścieków klasyfikowane są w strumieniu
odpadów z grupy 19, są to: skratki (kod 19 08 01), odpady z piaskowników (kod 19 08 02) oraz ustabilizowane
komunalne osady ściekowe (kod 19 08 05). [1,2]
W zależności od zanieczyszczeń zawartych w ściekach, technologii ich oczyszczania czy sposobu zagęszczania
i stabilizacji osadu, może mieć on rożne właściwości:
•
uwodnienie od 99 % dla osadów surowych, 80-50 % dla osadów odwodnionych do 10% dla osadów
po termicznym suszeniu,
•
zawartość związków organicznych od 75-85 % suchej masy dla osadów niestabilizowanych do 45-55 %
dla osadów ustabilizowanych,
•
wysoka zawartość związków azotu, niższa związków fosforu i potasu,
•
zróżnicowana zawartość metali ciężkich,
•
zróżnicowany stopień zagrożenia sanitarnego
29
Wzrost masy generowanych osadów ściekowych obserwowany przez ostatnie lata oraz zakaz możliwości ich
składowania po 1 stycznia 2013 roku sprawia, że zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych stało
się bardzo ważnym problemem ekologicznym, technicznym i ekonomicznym.
Do głównych czynników mających wpływ na wzrastającą ilość komunalnych osadów ściekowych w Polsce
należy zaliczyć:
•
modernizację istniejących oczyszczalni w celu przystosowania ich do technologii wysokosprawnych
nastawionych na usuwanie związków biogennych,
•
rozbudowę sieci kanalizacyjnej - wzrastający odsetek ludności miejskiej i wiejskiej obsługiwanej przez
oczyszczalnie,
•
budowę nowych oczyszczalni ścieków.
Toczącym się procesom projektowania i budowy oddzielnych, lecz towarzyszących inwestycjom rozbudowy,
modernizacji czy budowy nowych oczyszczalni ścieków, systemów zagospodarowania osadów ściekowych,
opartych na ich suszeniu/podsuszaniu i spalaniu, towarzyszyły pierwsze próby opracowań programowoplanowego ujęcia w skali kraju problemu zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych, zbilansowania ich
strumienia masy, wskazania optymalnych technologii oraz przybliżonego określenia nakładów inwestycyjnych
i kosztów eksploatacyjnych. Miały one miejsce w takich dokumentach jak: Program Oczyszczania Ścieków
Komunalnych (KPOŚK) z kolejnymi jego edycjami, jak także w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami (KPGO).
Według Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, prognozowana na 2015r. ilość
osadów ustabilizowanych, które powstaną w komunalnych oczyszczalniach ścieków, wyniesie
ok. 642,4 tys. Mg s.m. [4]
Zgodnie ze sprawozdaniem w zakresie realizacji KPOŚK ilość wytworzonej suchej masy osadów ściekowych
z oczyszczalni ścieków w roku 2011 wyniosła 569,8 tys. Mg.
Wybór metody zagospodarowania osadów ściekowych jest związany z ich właściwościami fizycznochemicznymi, a w szczególności z zawartością metali ciężkich. Rygorystyczne kryteria związane
z przyrodniczym użytkowaniem osadów ściekowych w celu zabezpieczenia rozprzestrzeniania się w środowisku
substancji niebezpiecznych oraz zagrożeń biologicznych wpłynęły na coraz większe zainteresowanie innymi
technologiami zagospodarowania osadów ściekowych. Stąd też wydaje się, że docelowym kierunkiem
wykorzystania odpadów z oczyszczania ścieków komunalnych będą przede wszystkim metody termiczne
ich unieszkodliwiania jako bezpieczna ekologicznie i uzasadniona ekonomicznie metoda zagospodarowania
osadów ściekowych.
Najczęstszymi sposobami postępowania z osadami jest ich wykorzystanie w celu rekultywacji składowisk
odpadów, kompostowanie, stosowanie do uprawy roślin nie przeznaczonych. do spożycia i produkcji pasz
oraz stosowane w rolnictwie.
Wskaźniki krajowej gospodarki wodno-ściekowej nadal wyraźnie odstają od podobnych w Niemczech –
wiodącym w tym zakresie kraju UE, czy od Szwajcarii. Wymownym tego dowodem jest strumień masy
ujmowanych osadów, przeliczonych na ich suchą masę (s.m.),
Kolejnym charakterystycznym wnioskiem, jest skala stosowania metod termicznych, ciągle wzrastająca
w Niemczech i absolutnie dominująca, nieposiadająca konkurencji w prawnie zabronionym rolniczym
wykorzystaniu osadów w Szwajcarii. Odwrotnie, podobnie jak do niedawna w Polsce, jest to natomiast
widoczne w nowych krajach UE, gdzie metody termiczne ciągle jeszcze nie istnieją, albo są na początku rozwoju
dla zastosowań w systemach zagospodarowania komunalnych osadów ściekowych. w odniesieniu na jednego
mieszkańca danego kraju i rok. Przyjęta i jak wspomniano już wdrażana na przestrzeni ostatniej dekady przez
30
ilość (Mg)
Sposoby postępowania z osadami ściekowymi w 2011 roku. [3]
250000
209680,9
200000
150000
119401,5
100000
58546,9
50000
52274,8
40659
33759,3
składowanie na
składowisku
odpadów
stosowanie do
uprawy roslin
prz e z nacz onych
do produkcji
kompostu
0
stosowanie w
rolnictwie
stosowanie do
re kultywacji
te re nów, w tym
gruntów na ce le
rolnicz e
prz e ksz tałcanie
te rmicz ne
"inne ", ce le
róz ne w tym:
re kultywacja
składowisk
odpadów,
kompostowanie
oraz stosowanie
do upraw roslin
nie
prz e z nacz onych
do spoż ycia i
produkcji pasz
krajowe duże aglomeracje, a także w niektórych przypadkach i średnie, strategia zagospodarowania osadów
ściekowych na drodze termicznej ma pełne uzasadnienie.
Widoczny w kraju trend dominacji koncepcji opartych na suszeniu i termicznym przekształcaniu osadów
jest jak najbardziej zrozumiały i słuszny, jeśli wziąć pod uwagę, że inne, dotychczas stosowane metody
zagospodarowania osadów, jak ich składowanie czy rolnicze bądź przyrodnicze wykorzystanie zostaną
w najbliższym czasie ze względów prawnych istotnie ograniczone.
Powyższe spostrzeżenia potwierdza praktyka zagospodarowania osadów stosowana w wielu krajach UE,
jak np. w Holandii, Danii, Belgii a szczególnie w Niemczech, gdzie w niektórych landach spalanie osadów
absolutnie dominuje, a w innych przyrodnicze ich wykorzystanie zostaje obecnie coraz bardziej aktywnie
wypierane przez spalanie i współspalanie. [5]
Aby wypełnić zobowiązania akcesyjne i wdrożyć cele dyrektywy ściekowej z dniem 31 grudnia 2015 r. jesteśmy
zobligowani realizować zadania związane z gospodarką wodno-ściekową w tym gospodarką osadową.
Realizacja tych zadań w wielu przypadkach nie będzie możliwa bez zewnętrznego wsparcia finansowego.
Istotnym rodzajem takiego wsparcia staje się więc możliwe dofinansowanie ze środków WFOŚiGW
w Katowicach.
Wychodząc naprzeciw potrzebom i biorąc pod uwagę znaczenie zagadnienia gospodarki osadowej związanego
bezpośrednio z gospodarką wodno-ściekową, WFOŚiGW w Katowicach utworzył w 2013 odrębny priorytetowy
kierunek dofinansowania dla osadów ściekowych tj. „Budowa i modernizacja obiektów gospodarki osadowej w
zakresie przeróbki osadów ściekowych w oczyszczalniach ścieków ujętych w Krajowym programie Oczyszczania
Ścieków Komunalnych”. Priorytet ten został poszerzony w roku 2014 do „Budowa i modernizacja obiektów
gospodarki osadowej w zakresie przeróbki osadów ściekowych z oczyszczania ścieków komunalnych”
Istotnym wydaje się, że tryb naboru wniosków na zadania związane z powyższym priorytetami jest
trybem naboru ciągłego. Istnieje więc możliwość uzyskania dofinansowania na zdania z zakresu przeróbki
31
osadów ściekowych z oczyszczania ścieków komunalnych poprzez złożenie wniosku w okresie całego roku,
co niewątpliwie może pomóc w planowaniu finansowym realizowanych zadań.
Literatura
1USTAWA z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U.2013.21 t.j.),
2ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów
ściekowych (Dz.U.2010.137.924),
3
KZGW, Ministerstwo Środowiska 2013, Sprawozdanie z wykonania Krajowego Programu Oczyszczania
Ścieków Komunalnych w latach 2010-2011,
4
January BIEŃ, Ewa NECZAJ, Małgorzata WORWĄG, Anna GROSSER, Dorota NOWAK, Marcin MILCZAREK,
Marek JANIK, Inżynieria i Ochrona Środowiska 2011, Kierunki zagospodarowania osadów w Polsce po
roku 2013,
5Tadeusz Pająk, „Instal” 11/2010, Komunalne osady ściekowe – analiza i ocena wybranych aspektów
gospodarki osadami.
32
Jak ograniczać skutki powodzi i susz?
Zbigniew Lutecki
Zespół Gospodarki Wodnej i Ochrony Wód
Powodzie spowodowane są przez nadmiar wody na obszarze dorzeczy
Wisły i Odry. W naszym klimacie zazwyczaj mamy do czynienia
z powodziami w okresie jesieni lub wiosny. Jesienne deszcze powodują
wezbranie rzek tworząc zalewowe obszary w granicach teras
zalewowych.
Jeżeli w obszarze zalewowym nie prowadzi się gospodarowania i nie są to tereny zurbanizowane – wezbranie
nie ma znaczenia negatywnego dla bieżącej działalności człowieka. Na skutki wezbrań jesiennych narażone są
inwestycje drogowe, kopalnie odkrywkowe, transport i gospodarka rzeczna.
Jesienne deszcze mają też pozytywne znaczenie - zasilają znaczny obszar kraju w wody gruntowe aż do momentu
nadejścia zimowych mrozów. Zimowe mrozy tworzą nieprzepuszczalną skorupę lodu, na powierzchni gruntu,
ograniczają filtrację wody.
W czasie zimy tworzą się zaspy śniegowe i pokrywa lodowa na rzekach. Tak zdeponowana duża ilość wody
czeka do przedwiośnia. Jeżeli zdarzy się tak, że gwałtownie rośnie temperatura – śnieg i lód gwałtownie
topnieją. Zwykle woda wiosenna w takiej sytuacji szybko zmierza do morza. W Polsce mamy do czynienia z
odwróconym systemem hydrologicznym, tzn.: góry są na południu a morze na północy. Taki układ powoduje
wezbranie na nizinach polskich i pomorzu. Gwałtowne ocieplenie na południu, wiejący wiatr halny topią lód i
śnieg, gdy w tym czasie na północy Polski brak jest kanału odpływowego w Wiśle i Odrze. Tworzą się zalewiska
i podtopienia, bo woda nie ma ujścia do morza i nie wsiąka w grunt, piętrzy się i rozlewa na niżej położonych
terenach.
Gdy wiosna jest późna i przymrozki nocą długo zamrażają rzeki, fala roztopów trwa długo - zmniejsza się
ryzyko powodzi roztopowych na północy Polski.
Na przełomie wiosny i lata pojawiają się także deszcze świętojańskie. Ten dodatkowy opad deszczu na
przełomie maja i czerwca zwiększa stan zagrożenia powodziowego, zwłaszcza gdy ziemia po wiośnie jest
jeszcze bardzo wilgotna.
Na wielkość opadów mają wpływ jeszcze inne zjawiska, np. wybuchy wulkanów. Do atmosfery trafia dużo pyłu,
który stanowi ośrodki kondensacji i sprzyja powstawaniu deszczu. Na przykład w 2010 miał miejsce wybuch
wulkanu na Islandii. Duża ilość pyłu wulkanicznego wstrzymała ruch lotniczy na znacznym obszarze Europy. W
miesiąc po wybuchu rozpoczęły się deszcze, które przeszły w powódź w nietypowej sytuacji meteorologicznej.
Otóż na granicy zasięgu pyłu wulkanicznego utworzył się front deszczowy (równoleżnikowy), biegnący od
Zatoki Biskajskiej przez Francję, Niemcy i południową Polskę. Zwykle w Polsce przebieg frontów deszczowych
jest południkowy. Jednak w tej zmienionej sytuacji (po wybuchu wulkanu) powstały ulewne deszcze trafiające
na nasączony grunt w okresie powstawania deszczów świętojańskich. Skutek - powodzie w Polsce i w Europie.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach posiada w swojej liście
priorytety w myśl których możliwe jest podejmowanie działań w zakresie monitorowania bezpieczeństwa
33
przeciwpowodziowego, budowy urządzeń zwiększających bezpieczeństwo przeciwpowodziowej, budowy
zbiorników małej retencji oraz usuwanie skutków powodzi.
Całokształt w/w działań przeciwpowodziowych może liczyć na wsparcie finansowe ze środków Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach.
Pomoc na likwidację skutków powodzi wynosi rocznie około 40 mln zł.
Susze
Z inną sytuacją hydrometeorologiczną mamy do czynienia gdy jesienią nie ma opadów. Zima przychodzi mroźna
i jest mało śniegu, który szybko topnieje na wiosnę. Mało jest wody, a i ta z roztopów spływa po zamarzniętych
skorupach gleby do rzek i morza. Deszcze padają rzadko. Deficyt wody pogłębia latem stacjonarny wyż nad
wschodnią Europą. Do Polski napływa ciepłe lub gorące powietrze z południa Europy. Ciepły południowy wiatr
wysusza glebę, a poziom wód gruntowych obniża się, aż do zaniku wody w studniach.
Przeciwdziałanie suszy polega na retencjonowaniu – gromadzeniu wody powierzchniowej w zbiornikach
powierzchniowych oraz na gospodarowaniu tą wodą poprzez zachowanie przepływów niżówkowych w rzekach
i strumieniach. Gospodarowanie wodą w oparciu o zbiorniki retencyjne pozwala zachować życie biologiczne
w rzekach i strumieniach oraz podtrzymuje życie na brzegach cieków. Dzięki temu zostaje zatrzymany proces
stepowienia a woda w studniach nie zanika.
Retencja wody mieści się w dwóch działaniach w liście przedsięwzięć priorytetowych z zakresu Gospodarki
Wodnej i polega na wdrażanie kompleksowego programu ochrony przeciwpowodziowej oraz rozwoju
systemów małej retencji, w tym realizacja zadań: „Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej
Wisły” oraz ”Programu Odra 2006”,budowę lub modernizację zbiorników małej retencji w szczególności
ujętych w „Programie małej retencji dla województwa śląskiego” a także zastosowanie odnawialnych źródeł
energii w gospodarce wodnej.
Dofinansowanie inwestycji odbywa się na podstawie wniosków przygotowanych w oparciu o informację
zamieszczoną na stronie Funduszu: www.wfosigw.katowice.pl.
Powódź i susza to też zjawiska z którymi można walczyć i którym można zapobiegać.
Istotnym elementem gospodarki wodnej jest retencjonowanie wody. Ważne znaczenie dla dorzecza mają
naturalne „zbiorniki retencyjne” tj.: lasy, obszary torfowe, zbiorniki suche (złoża kruszyw naturalnych oraz
starorzecza).
Naturalną retencję trzeba zwiększyć o retencję sztuczną – np. zbiorniki retencyjne, małe obiekty
hydroenergetyczne (opóźnienie spływu, szorstkość terenu) oraz o odbudowę naturalnych obszarów
zalewowych takich jak starorzecza, oczka wodne i terasy zalewowe.
W okresie suszy zasoby zretencjonowane zasilają dorzecza w przepływy niżówkowe, podtrzymując życie
w rzekach i strumieniach.
34