Rzeczpospolita szlachecka

Lekcja 25.
Temat: Rzeczpospolita szlachecka - powtórzenie wiadomości.
1. Pochodzenie szlachty (drużynnik – rycerz - szlachcic).
a) Drużynnik – członek zbrojnej drużyny w czasach pierwszych Piastów, będący na całkowitym utrzymaniu
władcy.
b) Rycerz (od XI wieku) – drużynnicy otrzymują od władców ziemię wraz z poddanymi, z której sami się
utrzymują. W zamian za to stawiają się do walki na każde wezwanie władcy i są podporządkowani jego
prawom (system lenny)
c) Szlachcic – potomek rycerza w czasach nowożytnych. Nie stanowi już głównej siły zbrojnej w państwie,
która przejmują wojska zawodowe (zaciężne). Zajmuje się sprawami politycznymi i prowadzeniem
majątków ziemskich.
2. Podział szlachty pod względem majątkowym:
a) Magnaci
b) Szlachta średnia
c) Szlachta zagrodowa (zaściankowa)
d) Gołota szlachecka
e) Bez względu na wielkość majątku cała szlachta ma takie sama prawa i przywileje.
3. Przywileje szlacheckie – uprawnienia szlachty nadawane przez władców w zamian za poparcie w różnych
sprawach. Dzięki licznym przywilejom szlachta z czasem uzyskała największy wpływ na sprawy państwowe.
4. Ważniejsze przywileje szlachty:
 Zwolnienie z większości podatków i wyrażania zgody na nakładanie nowych.
 Nietykalność osobista i majątkowa
 Wyrażanie zgody na udział w pospolitym ruszeniu (wojsku szlacheckim) i na ustanawianie nowych
praw.
5. Organy władzy szlacheckiej.
a) Sejm walny (ogólny, nadrzędny, najważniejszy)
 Król – zwoływał obrady sejmu, przewodniczył senatowi.
 Senat – dostojnicy świeccy i duchowni (dawna rada królewska)
 Izba poselska – najważniejsza część sejmu walnego. Przedstawiciele szlachty, wybierani na
sejmikach ziemskich. Izba ustanawiała prawa, decydowała o wojnie i pokoju, wpływała na
decyzje króla.
b) Sejmiki ziemskie – wybierały posłów do izby poselskiej (sejm walny), decydowały o sprawach danej
ziemi.
c) Trybunał Koronny – niezależny od króla, najwyższy sąd szlachecki.
d) Demokracja szlachecka – ustrój państwa polsko – litewskiego czasów nowożytnych, w którym
największy wpływ na władzę posiadał szlachta.
6. Unia w Lublinie, 1569 r. (unia realna)
a) Przyczyny i okoliczności.
 Dążenie króla Zygmunta II Augusta do zacieśnienia związku Polski i Litwy
 Nadzieje polskiej szlachty na zakładania majątków ziemskich na żyznych ziemiach ruskich
 Zagrożenie Litwy ze strony państwa moskiewskiego
b) Zasady
 Wspólne: król, sejm, polityka zagraniczna i obronna, pieniądz
 Odrębne: prawa, sądownictwo, urzędy, wojsko, skarb
c) Skutki
 Powstanie Rzeczpospolitej Obojga Narodów – państwa wielonarodowego i wielokulturowego.
7. Obszar Rzeczpospolitej Obojga Narodów
a) Królestwo Polskie, Ukraina, Wołyń Podole i Podlasie (Korona)
b) Wielkie Księstwo Litewskie (Litwa)
c) Lenna: Prusy Książęce (Korona), Kurlandia (Korona i Litwa)
d) Inflanty (Korona i Litwa)
8. Narody i wyznania w Rzeczpospolitej
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
 Polacy – katolicy
 Litwini – katolicy
 Rusini – prawosławni
 Niemcy – protestanci
 Żydzi – judaizm
 Tatarzy – islam
 Ormianie – kościół starochrześcijański
Tolerancja religijna w Rzeczpospolitej
a) Brak wojen na tle różnic religijnych
b) 1573 r. – uchwalenie aktu prawnego (konfederacja warszawska), który gwarantował protestantom
swobodę wyznania.
Elekcja (łac. electio) – wybór.
Wolna elekcja – sposób wyboru króla w Rzeczpospolitej szlacheckiej wprowadzony po bezpotomnej śmierci
ostatniego Jagiellona, Zygmunta II Augusta.
Zasady wolnej elekcji.
a) Króla ma prawo wybierać każdy szlachcic Rzeczpospolitej w sposób bezpośredni (osobiście)
b) O wyborze decyduje zasada większości głosów.
c) Kandydat do tronu musi być szlachetnie urodzony (narodowość i wyznanie nie mają znaczenia)
 Zazwyczaj szlachta wybierała królem obcokrajowca, ale zawsze katolika.
d) Interrex (łac. międzykról) – sprawuje władze na czas bezkrólewia (aktualny prymas Polski)
Pierwsza wolna elekcja (1573 r.)
a) Kandydaci:
 Henryk Walezy (Francja)
 Ernest Habsburg (Austria)
 Stefan Batory (Węgry – Siedmiogród)
 Iwan IV Groźny (Rosja)
 Jan III Waza (Szwecja)
b) Wybór Henryka Walezego na króla Polski
c) Artykuły henrykowskie i pacta conventa – dokumenty, które musiał podpisać każdy nowo wybrany król.
Artykuły henrykowskie:
 Elekcja jako jedyny sposób wyboru króla Rzeczpospolitej
 Regularne zwoływanie sejmu walnego
 Przestrzeganie wolności religijnej (konfederacja warszawska)
 Jeśli król złamie któryś z artykułów to szlachta ma prawo pozbawić go tronu
Ucieczka Henryka Walezego (1574 r.)
Przyczyny:
 Śmierć brata Henryka, króla Francji
 Możliwość objęcia tronu francuskiego przez Henryka Walezego
 Zbyt duże ograniczenia władzy królewskiej w Polsce na rzecz szlachty
Druga wolna elekcja i wybór Stefana Batorego (1576 r.)
Stefan Batory - Węgier, książę Siedmiogrodu, król Polski w latach 1576 – 1586. Batory jest uważany za
jednego z najlepszych władców elekcyjnych Rzeczpospolitej.
Sukcesy panowania Stefana Batorego.
a) Polityka zagraniczna:
 zwycięstwo w wojnie z Rosja o Inflanty
b) Polityka wewnętrzna:
 Założenie Akademii w Wilnie
 Modernizacja i powiększenie armii (piechota wybraniecka)