Teoretyczno-praktyczne aspekty globalizacji gospodarczej

Politechnika Częstochowska
Wydział Zarządzania
Beata Ślusarczyk
TEORETYCZNO-PRAKTYCZNE
ASPEKTY GLOBALIZACJI
GOSPODARCZEJ
Wydanie II rozszerzone
Częstochowa 2013
RECENZENCI:
dr hab. Stanisław Brzeziński prof. PCz
Politechnika Częstochowska
prof. dr Marek Michalski
Universidad Rey Juan Carlos
KOREKTA JĘZYKOWA
Joanna Jasińska
REDAKCJA TECHNICZNA
Marcin Pilarski
PROJEKT OKŁADKI
Anna Nitkiewicz
ISBN 978-83-63500-47-4
©
Copyright by Sekcja Wydawnictw Wydziału Zarządzania
Politechniki Częstochowskiej
Częstochowa 2013
Sekcja Wydawnictw Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej
42-200 Częstochowa, Al. Armii Krajowej 36 B
tel. 34 325 04 80, dystrybucja 34 325 08 67
e-mail: [email protected]
Wydanie II rozszerzone; B5. Nakład 100 egz.
Spis treści
Wstęp ................................................................................................................... 5
Rozdział I
TEORETYCZNE PODSTAWY PROCESU GLOBALIZACJI GOSPODARCZEJ .............. 9
1.1. Istota i cele globalizacji gospodarczej ........................................................... 9
1.2. Chronologia procesu globalizacji gospodarczej ........................................... 17
1.3. Czynniki globalizacji gospodarczej ............................................................... 23
1.4. Konsekwencje procesu globalizacji .............................................................. 31
Rozdział II
ROLA ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH
W TWORZENIU GLOBALNEGO USTROJU GOSPODARCZEGO ............................ 44
2.1. Rola organizacji międzynarodowych a globalny ustrój gospodarczy ........... 44
2.2. Międzynarodowy Fundusz Walutowy .......................................................... 48
2.3. Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju ............................................. 56
2.4. Światowa Organizacja Handlu ...................................................................... 60
Rozdział III
GLOBALIZACJA A ROZWÓJ UGRUPOWAŃ REGIONALNYCH .............................. 70
3.1. Regionalizm w kontekście globalizacji ......................................................... 70
3.2. Integracja krajów europejskich oraz euroazjatyckich .................................. 79
3.3. Procesy integracji w Ameryce Północnej i Południowej .............................. 83
3.4. Ugrupowania integracyjne krajów afrykańskich .......................................... 88
3.5. Procesy integracyjne państw regionu Azji Południowo-Wschodniej ........... 93
Rozdział IV
ROLA ZAGRANICZNYCH INWESTYCJI BEZPOŚREDNICH
W UPOWSZECHNIENIU GLOBALIZACJI ............................................................... 99
4.1. Istota i charakterystyka BIZ .......................................................................... 99
4.2. Analiza wolumenu i struktury BIZ na świecie .............................................. 114
4.3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce .......................................... 128
Rozdział V
TRANSGRANICZNE FUZJE I PRZEJĘCIA W PROCESIE GLOBALIZACJI .................. 140
5.1. Istota oraz formy transakcji fuzji i przejęć .................................................. 140
5.2. Analiza przyczyn i barier realizacji transakcji fuzji i przejęć ........................ 151
5.3. Analiza transgranicznych transakcji fuzji i przejęć ...................................... 166
Rozdział VI
GLOBALNA SKALA DZIAŁALNOŚCI KORPORACJI TRANSNARODOWYCH ......... 174
6.1. Teoriopoznawcze aspekty korporacji transnarodowych ............................ 174
6.2. Krytyka korporacji transnarodowych .......................................................... 187
6.3. Analiza struktury KTN na świecie ................................................................ 195
Rozdział VII
PODSTAWY ANALIZY NATĘŻENIA PROCESU GLOBALIZACJI ............................. 213
7.1. Podstawy teoretyczne analizy procesu globalizacji .................................... 213
7.2. Poziom globalizacji przy użyciu wskaźnika globalizacji MGI
(Maastricht Globalisation Index) ................................................................ 218
7.3. Wskaźnik globalizacji A.T. Kearney ............................................................. 230
7.4. Kwantyfikacja globalizacji przy zastosowaniu
wskaźnika globalizacji KOF .......................................................................... 238
7.5. Nowy Wskaźnik Globalizacji
(NGI) próbą uniknięcia dotychczasowych błędów w analizach .................. 241
WSTĘP
W ostatnich dwudziestu latach daje się zauważyć znaczący wzrost publikacji
akademickich, prasowych czy też audycji w mediach poświęconych zagadnieniu
globalizacji. Od czasu pierwszego pojawienia się w słowniku w latach
sześćdziesiątych termin „globalizacja” wszedł do użycia codziennego w wielu
różnych językach. Niestety, tak szerokie i powszechne wykorzystanie tego pojęcia
i jego zróżnicowane rozumienie, włączając cały szereg problemów w zakresie
terminu „globalizacja”, stwarza realne ryzyko utraty ostrości jego znaczenia.
Nieprzypadkowo
wzrost
zainteresowania
globalizacją
w
latach
dziewięćdziesiątych zbiegł się z zakończeniem „zimnej wojny” i rozwojem oraz
szerokim zastosowaniem Internetu. Upadek Muru Berlińskiego był swego rodzaju
symbolem końca podziałów i początkiem zjednoczenia na świecie. Uproszczenie
dostępu do Internetu i jego szeroka użyteczność spowodowały przyspieszenie
wymiany informacji i danych, rozwój międzynarodowych kontaktów gospodarczych
i społecznych. Przyspieszenie procesu globalizacji spowodowało również większe
zainteresowanie badaczy tym tematem, powstały liczne publikacje, w tym
polskojęzyczne, omawiające problematykę globalizacji w rożnych aspektach.
Istotne jest, iż rozważanie tego tematu, kierując się określonym podejściem,
ogranicza wielowymiarowość analiz, co dla czytelnika podejmującego własne
badania w obszarze globalizacji może stwarzać pułapkę jednostronnego
podejścia, a co za tym idzie – podjęcia nie do końca trafnych wniosków na temat
istoty tego procesu i jego skutków. Stąd potrzeba napisania podręcznika
akademickiego obejmującego wielowymiarowy i wieloaspektowy charakter
procesu globalizacji, prezentującego szerokie poglądy i dyskusje. W tym
kontekście niniejsze opracowanie może służyć studentom wyższych uczelni, jak
i kadrze naukowej jako przystępny rezerwuar wiedzy w tym obszarze.
Podręcznik został podzielony na siedem rozdziałów obejmujących wybrane
aspekty globalizacji. W rozdziale pierwszym przeprowadzono dyskusję definicji
i znaczenia pojęcia „globalizacji”, kierując się różnymi podejściami, gdyż zjawisko to
jest niemożliwe do jednoznacznego zinterpretowania ze względu na swój dynamiczny
i wieloaspektowy charakter. W dalszej części przedstawiono obszary globalizacji
i pojęcia utożsamiane z globalizacją, takie jak: internacjonalizacja, liberalizacja,
uniwersalizm czy westernalizacja. Poszukiwanie korzeni globalizacji i jej rozwój na
przestrzeni czasu składa się na dalszą część przemyśleń. Szczegółowa analiza
przyczynowo-skutkowa globalizacji stanowi końcowy etap rozważań w tym rozdziale.
Skala globalizacji byłaby z pewnością nieporównywalnie mniejsza, gdyby nie
działalność międzynarodowych organizacji, takich jak Międzynarodowy Fundusz
Walutowy, Bank Światowy oraz Światowa Organizacja Handlu, umożliwiających
i przyspieszających rozwój handlu międzynarodowego, finansowych powiązań
oraz międzynarodowej współpracy gospodarczej. Z tej przyczyny rozdział drugi
jest poświęcony roli organizacji międzynarodowych w tworzeniu globalnego
ustroju gospodarczego. W rozdziale tym szeroko przedyskutowano powstanie,
rozwój i zmieniającą się rolę wymienionych organizacji międzynarodowych.
Przedstawiono również krytykę międzynarodowych organizacji, których wpływ na
rozwój globalizacji bywa oceniany niejednoznacznie.
Regionalizm i ugrupowania regionalne w kontekście globalizacji i jej efektów
są motywem przewodnim treści rozdziału trzeciego. W szczególności dyskutowane
jest pojęcie regionalizmu i jego rezultatów oraz konsekwencji dla globalnego porządku
świata. W rozdziale tym przedstawiono regionalne ugrupowania integracyjne
w oparciu o podział geograficzny. Na szczególną uwagę zasługują prezentowane
ugrupowania: Unia Europejska, NAFTA, MERCOSUR, ASEAN, COMESA, mające
największy wpływ na liberalizację światowego handlu, wzrost przepływów
bezpośrednich inwestycji zagranicznych, jak i szeroko pojętą współpracę gospodarczą.
W rozdziale czwartym opisano rolę zagranicznych inwestycji
bezpośrednich jako wiodącego czynnika upowszechniania globalnych efektów
gospodarczych poprzez budowanie międzynarodowych powiązań. W rozdziale
przedstawiono istotę, charakterystykę oraz podział bezpośrednich inwestycji
zagranicznych. Następnie prezentowano efekty BIZ dla kraju goszczącego oraz
inwestorów. Przeprowadzona analiza wolumenu i struktury BIZ na świecie
wskazuje na rosnące rezultaty globalizacji. W rozdziale przedstawiono również
analizę bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce.
Umiędzynarodowienie gospodarki przejawiające się w transgranicznych
fuzjach i przejęciach jest tematem rozdziału piątego. Poczynając od form,
motywów, poprzez analizę przyczyn i barier transakcji fuzji i przejęć.
Przedstawiono rezultaty szerokich badań transgranicznych połączeń
przedsiębiorstw w podziale na obszary geograficzne i sektory. Zaprezentowano
także ranking fuzji i przejęć w ujęciu największych wartości transakcji.
Korporacje transnarodowe (KTN) i ich działanie uznawane są za jeden
z głównych przejawów globalizacji. Dlatego rozdział szósty jest poświęcony
wpływowi, jaki wywierają korporacje transnarodowe na globalną gospodarkę.
W rozdziale zamieszczono rozważania dotyczące istoty korporacji
transnarodowych, ich cech charakterystycznych, sposobów ekspansji
międzynarodowej oraz rozwoju działalności KTN. Istotną częścią tego rozdziału
jest prezentowana krytyka działania korporacji transnarodowych na forum
globalnym. W rozdziale tym zawarto również analizę sporządzanych rankingów
KTN, kierując się generowanymi przychodami, wartością marek, wartością
aktywów zagranicznych oraz wartością kapitalizacji rynkowej. Ważną częścią tego
rozdziału jest prezentowana analiza tendencji wzrostowej znaczenia KTN
pochodzących z krajów rozwijających się.
Globalizacja jest procesem, który nasila się lub spowalnia, czego
niewątpliwym przejawem są jej efekty. Globalizacja charakteryzuje się także
zróżnicowanym natężeniem w poszczególnych regionach geograficznych. Dlatego
niezmiernie istotne jest określenie sposobów pomiaru globalizacji, co jest
tematem rozdziału siódmego. W rozdziale tym prezentowane są wskaźniki
natężenia procesu globalizacji opracowane za pomocą różnej metodologii,
pozwalające określić poziom globalizacji zarówno w wymiarze geograficznym, jak
i czasowym. Kwantyfikacja poziomu globalizacji może stanowić źródło
umożliwiające podejmowanie prawidłowych decyzji w zakresie zmniejszania
negatywnych skutków globalizacji w postaci nierówności, ubóstwa
i nierównomiernego wzrostu gospodarczego.
Autorka, mając świadomość, że opracowanie to nie wyczerpuje
problematyki przedmiotu, wyraża nadzieję, że podręcznik ten zachęci czytelników
do głębszego studiowania emocjonującej i dotykającej większości obszarów
naszego życia tematyki globalizacji.