dockl. I
download 
Reklamacja Transkrypt
kl. I
Wymagania edukacyjne z biologii dla klas I- III Gimnazjum nr 1 w Pruszczu Gdańskim WYMAGANIA EDUKACYJNE dla klasy I - III gimnazjum Poziom wymagań Dział programu konieczny podstawowy rozszerzający dopełniający (stopień dopuszczający) (stopień dostateczny) (stopień dobry) (stopień bardzo dobry ) I. Biologia – nauka o Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: życiu • określa p rzedmiot badań biologii jako nauki • p odaje p rzy kłady dziedzin biologii • wy mienia źródła wiedzy biologicznej • wy jaśnia, do czego służą atlasy i klucze • wy mienia cechy organizmów ży wy ch • wskazuje komórkę jako p odstawową jednostkę organizacji ży cia • wy mienia struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, grzy ba i bakterii • wy mienia jednostki klasy fikacji biologicznej • p otrafi korzy stać z p oszczególny ch źródeł wiedzy • rozróżnia p róbę kontrolną i badawczą • p odaje funkcje p oszczególny ch organelli • p osługuje się mikroskop em • wy jaśnia, czy m zajmuje się sy stematy ka • p odaje kry teria wy różnienia p ięciu królestw • charaktery zuje wy brane dziedziny biologii • p osługuje się właściwy mi źródłami wiedzy biologicznej p odczas rozwiązy wania p roblemów • odróżnia na schemacie, zdjęciu lub p o op isie p oszczególne składniki komórki • ry suje obraz widziany p od mikroskop em • wy jaśnia rolę p oszczególny ch elementów komórki • p orównuje budowę różny ch komórek • charaktery zuje dawne sp osoby klasy fikacji organizmów • omawia zasady sy stemu klasy fikacji biologicznej • objaśnia zasadę stop niowego komp likowania się p oziomów organizacji ży cia • wy korzy stuje atlasy do rozp oznawania p osp olitych gatunków organizmów • omawia budowę i funkcje organelli komórkowy ch • analizuje różnice między p oszczególny mi ty p ami komórek • ocenia sztuczne i naturalne sy stemy p odziału organizmów • uzasadnia p otrzebę klasy fikowania organizmów II. Jedność i różnorodność organizmów • określa, czy m jest odż y wianie • wy mienia p odstawowe sp osoby odży wiania się organizmów • określa, czy m jest oddy chanie • wy jaśnia, na czy m p olega wy miana gazowa • wskazuje mitochondrium jako miejsce, w który m zachodzi utlenianie • p rzedstawia oddy chanie tlenowe i fermentację jako p rocesy dostarczające energii • określa, czy m jest rozmnażanie • wy różnia rozmnażanie p łciowe i bezp łciowe • p odaje p rzy kłady p łciowego i • omawia różnice między organizmami samoży wny mi a cudzoży wny mi • wy mienia czy nniki niezbędne do ży cia organizmów samoży wny ch i cudzoży wny ch • wy mienia substraty i p rodukty fotosy ntezy • wy jaśnia, na czy m p olega fotosy nteza • omawia różne sp osoby oddy chania • wy mienia p rzy kłady organizmów ilustrujący ch różne sp osoby oddy chania • rozróżnia wy mianę gazową i oddy chanie wewnątrzkomórkowe • rozp oznaje sp osoby rozmnażania się • charaktery zuje różne strategie odży wiania • wy kazuje różnorodność odży wiania się organizmów cudzoży wny ch • określa warunki p rzebiegu fotosy ntezy • ocenia, czy dany organizm jest samoży wny , czy cudzożywny • uzasadnia, że oddy chanie jest p rocesem niezbędny m do ży cia • charaktery zuje rodzaje rozmnażania • ocenia znaczenie p rzemiany p okoleń • charaktery zuje ty p y rozwoju zarodka • stosuje w p rakty ce wiadomości doty czące rozmnażania • wy kazuje różnice w p obieraniu i trawieniu p okarmów u różny ch organizmów • wy jaśnia, na czy m p olega chemosy nteza • wy kazuje zależność między środowiskiem ży cia a budową narządów wy miany gazowej • p orównuje oddy chanie tlenowe i beztlenowe • omawia znaczenie fermentacji • zap isuje słownie równanie reakcji oddy chania tlenowego • wy kazuje związek między sp osobem zap łodnienia bezp łciowego rozmnażania się organizmów organizmów • wy jaśnia, na czy m p olega rozmnażanie bezp łciowe • omawia różnice między rozwojem p rosty m a złożony m wegetaty wnego a środowiskiem ży cia organizmów • ocenia znaczenie samozap łodnienia III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe • wy mienia miejsca wy stęp owania bakterii i wirusów • rozp oznaje i p odaje nazwy form morfologiczny ch bakterii widoczny ch na ilustracji • wy mienia miejsca wy stęp owania p rotistów • wy mienia grup y organizmów należący ch do p rotistów • wskazuje środowisko ży cia glonów • p odaje p rzy kłady organizmów należący ch do glonów • p odaje p rzy kłady grzy bów i p orostów • op isuje budowę grzy bów • wy mienia sp osoby rozmnażania się grzy bów • rozp oznaje p orosty wśród inny ch organizmów • p odaje charaktery sty czne cechy budowy bakterii i wirusów • wy mienia cechy , który mi wirusy różnią się od organizmów • p odaje p rzy kłady bakterii i wirusów • określa znaczenie bakterii w p rzy rodzie i gosp odarce człowieka • omawia czy nności ży ciowe p oszczególny ch grup p rotistów • wy mienia wsp ólne cechy organizmów zaliczany ch do glonów • omawia znaczenie glonów w p rzy rodzie i gosp odarce człowieka • omawia czy nności ży ciowe grzy bów • p odaje p rzy kłady znaczenia grzy bów w p rzy rodzie i gosp odarce człowieka • rozp oznaje p orosty jako organizmy zbudowane z grzy bni i glonu • wy jaśnia, co to jest grzy bica • charaktery zuje wy brane czy nności ży ciowe bakterii • wy mienia choroby baktery jne i wirusowe • charaktery zuje p oszczególne grup y p rotistów • wy kazuje chorobotwórcze znaczenie p rotistów • wy jaśnia, że glony to grup a ekologiczna, do której należą p rzedstawiciele trzech królestw • omawia wy brane czy nności ży ciowe glonów • charaktery zuje budowę grz y bów owocnikowy ch • omawia sp osoby rozmnażania się grzy bów • analizuje znaczenie grzy bów w p rzy rodzie i gosp odarce człowieka • ocenia znaczenie bakterii i wirusów • określa warunki tworzenia się p rzetrwalników • ocenia rolę bakterii jako sy mbiontów i destruentów • p orównuje czy nności ży ciowe p oszczególny ch grup p rotistów • wy mienia choroby wy woły wane p rzez p rotisty • analizuje wp ły w zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku • ocenia znaczenie glonów w p rzy rodzie i gosp odarce człowieka • wy kazuje znaczenie mikory zy dla grzy ba i rośliny • określa znaczenie p oszczególny ch komp onentów w budowie p lechy p orostu • p rop onuje sp osób badania czy stości p owietrza, znając wrażliwość p orostów na zanieczy szczenia IV. Ś wiat roślin • wy jaśnia, czy m jest tkanka • p odaje p rzy kłady tkanek roślinny ch • wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę • wy mienia p odstawowe funkcje korzenia • rozp oznaje sy stemy korzeniowe • omawia funkcje łody gi • p odaje nazwy elementów budowy zewnętrznej łody gi • dokonuje p odziału tkanek roślinny ch na twórcze i stałe • wy mienia cechy budowy p oszczególny ch tkanek roślinny ch • op isuje funkcje wskazany ch tkanek • rozp oznaje mody fikacje korzeni • omawia budowę zewnętrzną korzenia • rozp oznaje tkanki budujące łody gę • rozróżnia rodzaje łody g • charaktery zuje budowę, rozmieszczenie i funkcje p oszczególny ch tkanek roślinny ch • wy konuje p rep arat ze skórki cebuli i rozp oznaje w nim tkankę okry wającą • analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości • charaktery zuje p rzy rost na długość • ry suje różne sy stemy korzeniowe • ry suje schematy cznie p rzekrój • wy kazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją • wy jaśnia sp osób p obierania wody p rzez roślinę • p rojektuje doświadczenie świadczące o p rzewodzeniu wody z korzenia do łody gi • charaktery zuje mody fikacje korzeni • analizuje związek budowy V. Ś wiat bezkręgowców • wy mienia funkcje liści • rozp oznaje elementy budowy liścia • rozp oznaje liście p ojedy ncze i złożone • wy mienia miejsca wy stęp owania mszaków • p odaje nazwy organów mszaków • wy mienia miejsca wy stęp owania p ap rotników • rozp oznaje organy p ap roci • rozp oznaje p ap rotniki wśród inny ch roślin • wy mienia miejsca wy stęp owania roślin nagonasienny ch • rozp oznaje rośliny nagonasienne wśród inny ch roślin • wy mienia miejsca wy stęp owania roślin okry tonasienny ch • p odaje nazwy elementów budowy kwiatu • rozróżnia kwiat i kwiatostan • rozp oznaje rośliny okry tonasienne wśród inny ch roślin • wy jaśnia, czy m jest tkanka • wy mienia p odstawowe rodzaje tkanek zwierzęcy ch • wy jaśnia, co to są gąbki • p odaje miejsca wy stęp owania gąbek i p arzy dełkowców • wy mienia charaktery sty czne cechy gąbek i p arzy dełkowców • wy mienia charaktery sty czne cechy p łazińców i nicieni • rozp oznaje na ilustracji p łazińce i nicienie • charaktery zuje tasiemce i glisty jako p asoży ty układu p okarmowego • omawia drogi zakażenia p asoży tniczymi p łazińcami i nicieniami • wy jaśnia, w jaki sp osób można ustrzec się p rzez zakażaniem p asoży tniczymi p łazińcami i nicieniami • rozp oznaje p ierścienice wśród inny ch zwierząt • rozp oznaje różne mody fikacje liści • rozp oznaje na p rep aracie mikroskop owy m tkanki budujące liść • rozróżnia ty p y ulistnienia łody gi • rozp oznaje mszaki wśród inny ch roślin • omawia znaczenie mszaków w p rzy rodzie i gosp odarce człowieka • wy jaśnia rolę p oszczególny ch organów p ap rotników • wy mienia p rzy stosowania roślin nagonasienny ch do warunków ży cia • omawia znaczenie roślin nagonasienny ch w p rzy rodzie i gosp odarce człowieka • wy mienia sp osoby rozsiewania nasion i owoców • rozróżnia owoce p ojedy ncze i złożone • omawia znaczenie roślin okry tonasienny ch w p rzy rodzie i gosp odarce człowieka • określa najważniejsze funkcje p oszczególny ch tkanek zwierzęcy ch • wy mienia rodzaje tkanki łącznej • p odaje rozmieszczenie p rzy kładowy ch tkanek zwierzęcy ch w organizmie • omawia znaczenie gąbek i p arzy dełkowców w p rzy rodzie • wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca • wy mienia charaktery sty czne cechy p ierścienic • wy mienia charaktery sty czne cechy budowy skorup iaków, owadów i p ajęczaków • wy mienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów • wy mienia narządy oddechowe mięczaków • wskazuje małże jako organizmy p rodukujące p erły p op rzeczny i p odłużny łody gi • rozp oznaje rodzaje unerwienia liści • omawia funkcje p oszczególny ch mody fikacji liści • analizuje cy kl rozwojowy mszaków • ry suje mech i p odp isuje jego organy • analizuje cy kl rozwojowy p ap roci • charaktery zuje skrzy p y, widłaki i p ap rocie • analizuje cy kl roz wojowy sosny • rozp oznaje rodzime gatunki nagonasienny ch • określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu p ochodzi wskazana szy szka • omawia funkcje p oszczególny ch elementów budowy kwiatu • analizuje cy kl rozwojowy roślin okry tonasienny ch • ocenia znaczenie roślin okry tonasienny ch w p rzy rodzie i gosp odarce człowieka • charaktery zuje budowę p oszczególny ch tkanek zwierzęcy ch • ry suje schemat komórki nerwowej i op isuje p oszczególne elementy jej budowy • rozp oznaje p od mikroskop em lub na ilustracji rodzaje tkanek • charaktery zuje wskazane czy nności ży ciowe gąbek i p arzy dełkowców • wy jaśnia mechanizm ruchu p arzy dełkowców • dowodzi, że tasiemce są p rzy stosowane do p asoży tniczego try bu ży cia • omawia różnice między p łazińcami a nicieniami • charaktery zuje wskazane czy nności ży ciowe p łazińców i nicieni • charaktery zuje układ krwionośny p ierścienic • charaktery zuje wskazane czy nności zmody fikowany ch łody g z ich funkcjami • analizuje funkcje p oszczególny ch elementów budowy anatomicznej liścia • ry suje różne ty p y ulistnienia łody gi • wy jaśnia, dlaczego mszaki są najp rostszy mi roślinami lądowy mi • dowodzi związku budowy roślin nagonasienny ch ze środowiskiem ich ży cia • wy kazuje związek budowy kwiatu ze sp osobem zap y lania • charaktery zuje sp osoby rozsiewania nasion i owoców, wy kazując związek z ich budową • rozp oznaje 5 gatunków drzew okry tonasienny ch wy stępujący ch w Polsce • op isuje rodzaje tkanki nabłonkowej • charaktery zuje rolę p oszczególny ch składników morfoty czny ch krwi • wy kazuje związek budowy gąbek i p arzy dełkowców ze środowiskiem ich ży cia • wy jaśnia sp osób działania p arzy dełka • charaktery zuje sy metrię ciała p łazińców • dowodzi, że p ierścienice są bardziej rozwinięty mi zwierzętami niż p łazińce i nicienie • dowodzi istnienia związku między środowiskiem ży cia a narządami wy miany gazowej • wy kazuje związek budowy mięczaków ze środowiskiem ich ży cia • rozp oznaje stawonogi wśród inny ch zwierząt • rozp oznaje na ilustracji p rzeobrażenie zup ełne i niezup ełne owadów • rozp oznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród inny ch zwierząt • wy mienia charaktery sty czne cechy mięczaków VI. Ś wiat kręgowców • określa p okry cie ciała bezkręgowców i kręgowców • p odaje nazwy elementów szkieletu kręgowców • charaktery zuje ry by • p odaje nazwy p łetw ry by • rozp oznaje skrzela jako narządy wy miany gazowej • określa środowiska ży cia p łazów • charaktery zuje p łazy • wy mienia stadia rozwojowe żaby • p odaje p o dwa p rzy kłady p łazów ogoniasty ch i bezogonowy ch • określa środowisko ży cia gadów • charaktery zuje gady • p odaje cztery p rzy kłady gadów wy stęp ujący ch w Polsce • charaktery zuje p taki • wy mienia p taki różny ch środowisk • rozp oznaje rodzaje p iór p taków • wy mienia elementy budowy jaja • wy jaśnia konieczność migracji p taków • omawia charaktery sty czne cechy ssaków • p odaje p rzy kłady siedlisk zajmowany ch p rzez ssaki • rozróżnia ssaki wśród inny ch zwierząt • rozróżnia ssaki wodne i lądowe • wy mienia narządy zmy słów ssaków • wy mienia funkcje szkieletu bezkręgowców • p odaje p rzy kłady szkieletów bezkręgowców • wy mienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców • wy mienia p rzy stosowania ry b do ży cia w wodzie • określa rodzaj zap łodnienia u ry b • wy mienia p rzy stosowania p łazów do ży cia w wodzie i na lądzie • wy jaśnia, na czy m p olega hibernacja • omawia cy kl rozwojowy żaby • wy mienia p rzy stosowania gadów do ży cia na lądzie • omawia znaczenie błon p łodowy ch w rozwoju gadów • wy mienia narządy zmy słów gadów • wy mienia p rzy stosowania budowy p taków do lotu • omawia różnice p omiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz p odaje ich p rzy kłady • wy jaśnia rolę gruczołów p otowy ch i włosów w termoregulacji • p odaje p rzy kłady gatunków ssaków • rozróżnia uzębienie drap ieżnika i roślinożercy • wy mienia p rzy stosowania ssaków do ży ciowe p ierścienic • wy kazuje związek budowy p ijawki z p asoży tniczym try bem jej ży cia • charaktery zuje wskazane czy nności ży ciowe stawonogów • dowodzi, że owady są p rzy stosowane do ży cia w środowisku lądowy m • charaktery zuje wskazane czy nności ży ciowe mięczaków • wy jaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego • p orównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów • charaktery zuje p oszczególne elementy szkieletu kręgowców • p orównuje układ krwionośny bezkręgowców i kręgowców • omawia wy brane czy nności ży ciowe ry b • określa charaktery sty czne cechy rozmnażania ry b • wy jaśnia p rzy czyny wędrówek ry b • rozp oznaje p rzedstawicieli ry b i wskazuje ich cechy • omawia wy brane czy nności ży ciowe p łazów • charaktery zuje p łazy ogoniaste i bezogonowe • rozp oznaje p rzedstawicieli p łazów i wskazuje ich sp ecy ficzne cechy • omawia wy brane czy nności ży ciowe gadów • charaktery zuje funkcje p oszczególny ch błon p łodowy ch • rozp oznaje p rzedstawicieli gadów i wskazuje ich sp ecy ficzne cechy • określa środowisko ży cia p taka na p odstawie budowy jego kończy n • określa rodzaj p obieranego p rzez p taka p okarmu na p odstawie budowy jego dzioba • omawia wy brane czy nności ży ciowe p taków • charaktery zuje sp osoby p oruszania się p oszczególny ch grup mięczaków • p orównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców • charaktery zuje wy mianę gazową u ry b • p orównuje układ krwionośny ry by i dżdżownicy • wy kazuje związek try bu ży cia p łazów z ich zmiennociep lnością • wy kazuje związek budowy p łazów ze środowiskami ich ży cia • analizuje p okry cie ciała gadów w asp ekcie ochrony p rzed utratą wody • wy kazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich ży cia • wy kazuje związek między sp osobem rozmnażania i ty p em rozwoju a środowiskiem ży cia gadów • charaktery zuje p oszczególne elementy budowy jaja • wy kazuje związek między p rzebiegiem wy miany gazowej u p taków a ich p rzy stosowaniem do lotu • p rojektuje doświadczenie wy kazujące wy dzielniczą zajmowania różny ch siedlisk • rozp oznaje p rzedstawicieli p taków i wskazuje ich sp ecy ficzne cechy • charaktery zuje funkcje skóry • omawia zalety p ęcherzy kowej budowy p łuc • p orównuje budowę ssaków wodny ch i lądowy ch • ocenia znaczenie ssaków w ży ciu i gosp odarce człowieka i wy dalniczą funkcję skóry • wy kazuje związek między funkcjonowaniem p oszczególny ch narządów zmy słów a try bem ży cia Poziom wymagań Dział konieczny (stopień dopuszczający) podstawowy (stopień dostateczny) rozszerzający (stopień dobry) dopełniający (stopień bardzo dobry) I. Organizm człowieka. S kóra – powłoka organizmu Uczeń: • wy mienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka • wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka • wy licza układy narządów człowieka • wy mienia p odstawowe funkcje skóry • wy mienia wy twory naskórka • wy mienia choroby skóry • p odaje p rzy kłady dolegliwości skóry • omawia zasady p ielęgnacji skóry młodzieńczej Uczeń: • klasy fikuje człowieka do królestwa zwierząt • op isuje p odstawowe funkcje p oszczególny ch układów • p odaje funkcje skóry i warstwy p odskórnej • wy licza warstwy skóry • wy jaśnia konieczność dbania o skórę • klasy fikuje rodzaje op arzeń i odmrożeń • omawia zasady udzielania p ierwszej p omocy w p rzy padku op arzeń Uczeń: • op isuje cechy różniące człowieka od inny ch zwierząt • wy jaśnia, na czy m p olega homeostaza • wy kazuje na konkretny ch p rzy kładach zależność funkcji skóry od jej budowy • op isuje funkcje p oszczególny ch wy tworów naskórka • omawia objawy dolegliwości skóry • wy jaśnia, czy m są alergie skórne Uczeń: • op isuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka • wy kazuje, na p odstawie doty chcz asowych wiadomości, wsp ółzależność p oszczególny ch układów w organizmie człowieka • p lanuje doświadczenie wy kazujące, że skóra jest narządem zmy słu • p rop onuje środki do p ielęgnacji skóry młodzieńczej • ocenia wp ły w p romieni słoneczny ch na skórę • demonstruje zasady udzielania p ierwszej p omocy w p rzy padku op arzeń II. Aparat ruchu • wskazuje elementy biernego i czy nnego ap aratu ruchu • p odaje nazwy wskazany ch elementów budowy szkieletu • wy licza elementy szkieletu osiowego • wy mienia elementy budujące klatkę p iersiową • p odaje nazwy odcinków kręgosłup a • wy mienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej • op isuje budowę fizy czną kości • wskazuje miejsce wy stęp owania • wskazuje na schemacie, ry sunku, modelu szkielet osiowy , obręczy i kończy n • rozp oznaje różne kształty kości • wskazuje na modelu lub ilustracji mózgoi trzewioczaszkę • wy mienia narządy chronione p rzez klatkę p iersiową • wskazuje na schemacie, ry sunku, modelu elementy szkieletu osiowego • wskazuje na modelu lub schemacie kości kończy n • wy jaśnia sp osób działania biernego i czy nnego ap aratu ruchu • wy mienia kości budujące szkielet osiowy • charaktery zuje funkcje szkieletu osiowego • wy jaśnia związek budowy czaszki z p ełniony mi p rzez nią funkcjami • wy mienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną • p orównuje budowę kończy ny górnej i dolnej • charaktery zuje p ołączenia kości • charaktery zuje zmiany zachodzące w układzie kostny m wraz z wiekiem • wskazuje różnice w budowie kości długiej i p łaskiej • p orównuje kości o różny ch kształtach • omawia rolę chrząstek w budowie klatki p iersiowej • wy kazuje związek budowy odcinków kręgosłup a z p ełnioną p rzez nie funkcją • wy kazuje związek budowy z funkcją kończy ny dolnej • wy kazuje związek budowy obręczy miednicznej z p ełnioną p rzez nią funkcją • wy jaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończy ny • p lanuje doświadczenie wy kazujące skład chemiczny kości • wy kazuje związek budowy III. Układ pokarmowy szp iku kostnego • wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe p rzy p omocy nauczy ciela • wy mienia rodzaje tkanki mięśniowej • wskazuje p ołożenie tkanki mięśniowej gładkiej i p op rzecznie p rążkowanej szkieletowej • p odaje warunki niezbędne do p rawidłowego funkcjonowania mięśni • wy mienia naturalne krzy wizny kręgosłup a • op isuje p rzy czyny p owstawania wad p ostawy • p rzewiduje skutki p rzy jmowania niep rawidłowej p ostawy ciała • wy mienia choroby ap aratu ruchu górnej i dolnej • wy mienia rodzaje p ołączeń kości • op isuje budowę stawu • rozp oznaje rodzaje stawów • odróżnia staw zawiasowy od kulistego • omawia doświadczenie wy kazujące skład chemiczny kości • określa funkcje wskazany ch mięśni szkieletowy ch • op isuje budowę tkanki mięśniowej • wy konuje ry sunek tkanki mięśniowej sp od mikroskop u • wy jaśnia na czy m p olega antagonisty czne działanie mięśni • p rzedstawia negaty wny wp ły w środków dop ingujący ch na zdrowie człowieka • rozp oznaje na ilustracji wady p ostawy • wskazuje ślad stop y z p łaskostop iem • op isuje urazy kończy n • omawia zasady udzielania p ierwszej p omocy w p rzy padku urazów kończy n • omawia znaczenie składników chemiczny ch w budowie kości • op isuje rolę szp iku kostnego • rozp oznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji • op isuje czy nności mięśni wskazany ch na schemacie • rozp oznaje p od mikroskop em różne rodzaje tkanki mięśniowej • wy jaśnia warunki p rawidłowej p racy mięśni • analizuje p rzy czyny urazów ścięgien • rozp oznaje naturalne krzy wizny kręgosłup a • wy jaśnia p rzy czyny wad p ostawy • omawia sp osoby zap obiegania deformacjom szkieletu • określa czy nniki wp ły wające na p rawidłowy rozwój muskulatury ciała • omawia p rzy czyny chorób ap aratu ruchu • omawia p rzy czyny zmian zachodzący ch w układzie kostny m na skutek osteop orozy z funkcją tkanki mięśniowej • uzasadnia konieczność regularny ch ćwiczeń gimnasty czny ch • wy szukuje informacje doty czące zap obiegania p łaskostop iu • wy jaśnia konieczność rehabilitacji p o urazach • p lanuje i demonstruje udzielanie p ierwszej p omocy w p rzy padku urazów kończy n • wy mienia p odstawowe składniki p okarmowe • wy mienia p rodukty sp ożywcze zawierające białko • p odaje źródła węglowodanów • wy licza p okarmy zawierające tłuszcze • omawia rolę trzech witamin rozp uszczalny ch w wodzie • klasy fikuje składniki odży wcze na budulcowe i energety czne • określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek • rozróżnia witaminy rozp uszczalne w wodzie i w tłuszczach • rola wody w organizmie • omawia rolę składników p okarmowy ch w organizmie • określa znaczenie błonnika w p rawidłowy m funkcjonowaniu układu p okarmowego • uzasadnia konieczność sy stematy cznego sp ożywania owoców i warzy w • p orównuje p okarmy • wy jaśnia związek między sp oży waniem p roduktów białkowy ch a wzrostem ciała • p orównuje wartość energety czną węglowodanów i tłuszczów • wy jaśnia skutki nadmiernego sp oży wania tłuszczów • wy kazuje kluczową rolę węgla dla istnienia ży cia • identy fikuje p odstawowe składniki p okarmowe z p odstawowy mi grup ami związków chemiczny ch wy stęp ujący ch w organizmach IV. Układ krążenia i dwóch rozp uszczalny ch w tłuszczach • p odaje rolę dwóch makroelementów • wy mienia p o trzy makroelementy i mikroelementy • wy jaśnia, na czy m p olega trawienie • wy mienia rodzaje zębów u człowieka • p odaje funkcje wątroby i trzustki • p odaje nazwy p rocesów zachodzący ch w p oszczególny ch odcinkach p rzewodu p okarmowego • wy mienia czy nniki, od który ch zależy rodzaj diety • określa zasady zdrowego ży wienia • wy mienia choroby układu p okarmowego • op isuje rolę p oszczególny ch rodzajów zębów • wskazuje odcinki p rzewodu p okarmowego na p lanszy lub modelu • rozp oznaje wątrobę i trzustkę na schemacie • lokalizuje wątrobę i trzustkę na własny m ciele • wskazuje grup y p okarmów na p iramidzie ży wieniowej • p rzewiduje skutki złego odży wiania się • wy jaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do p otrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, try b ży cia, akty wność fizy czna, p ora roku itp .) • określa p rzy czyny chorób układu p okarmowego • omawia zasady udzielania p ierwszej p omocy w p rzy padku zakrztuszenia p ełnowartościowe i niep ełnowartościowe • charaktery zuje rolę tłuszczów w organizmie • wy mienia najważniejsze p ierwiastki budujące ciała organizmów • charaktery zuje rodzaje witamin • p rzedstawia rolę i skut ki niedoboru witamin A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D • p rzedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralny ch (M g, Fe, Ca) • omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie człowieka • charaktery zuje zęby człowieka • omawia funkcje p oszczególny ch odcinków p rzewodu p okarmowego • lokalizuje odcinki p rzewodu p okarmowego, wskazując odp owiednie miejsca na p owierzchni ciała • objaśnia p ojęcie „wartość energety czna p okarmu” • wy kazuje zależność między dietą a czy nnikami, które ją warunkują • charaktery zuje choroby układu p okarmowego • analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów • omawia rolę aminokwasów egzogenny ch w organizmie • omawia znaczenie p rocesu trawienia • omawia rolę p oszczególny ch odcinków p rzewodu p okarmowego • op isuje p rocesy trawienia we wszy stkich odcinkach p rzewodu p okarmowego • wy kazuje zależność między higieną odży wiania się a p rofilakty ką chorób układu p okarmowego • p odaje nazwy elementów morfoty czny ch krwi • wy mienia grup y krwi • wy licza składniki biorące udział w krzep nięciu krwi • wy mienia narządy , w który ch p rzemieszcza się krew • omawia na ilustracji mały i duży obieg krwi • wskazuje na sobie p ołożenie serca • wy mienia elementy budowy serca • omawia funkcje krwi • wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę • p rzedstawia sp ołeczne znaczenie krwiodawstwa • omawia funkcje wy branego naczy nia krwionośnego • p orównuje budowę i funkcje ży ł, tętnic i naczy ń włosowaty ch • op isuje funkcje zastawek ży lny ch • omawia znaczenie krwi • charaktery zuje elementy morfoty czne krwi • omawia rolę hemoglobiny • p orównuje krwiobieg mały i duży • charaktery zuje cel krwi p ły nącej w mały m i duży m krwiobiegu • op isuje mechanizm p racy serca • omawia fazy p racy serca • mierzy koledze p uls • p odaje p rawidłowe ciśnienie krwi u zdrowego człowieka • omawia zasady transfuzji krwi • wy jaśnia mechanizm krzep nięcia krwi • rozp oznaje elementy morfoty czne krwi na p odstawie obserwacji mikroskop owej i ilustracji • rozp oznaje p oszczególne naczy nia krwionośne na ilustracji • wy kazuje związek budowy naczy ń krwionośny ch z p ełniony mi p rzez nie funkcjami • wy kazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca • p orównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego • demonstruje p ierwszą p omoc w p rzy padku krwotoków V. Układ oddechowy • wy mienia choroby układu krwionośnego • omawia p ierwszą p omoc w wy p adku krwawień i krwotoków • wy mienia cechy układu limfaty cznego • wy mienia narządy układu limfaty cznego • wy mienia elementy układu odp ornościowego • definiuje szczep ionkę i surowicę jako czy nniki odp owiadające za odp orność naby tą • rozp oznaje elementy budowy serca i naczy nia krwionośnego na schemacie (ilustracji z p odręcznika) • wy jaśnia, czy m jest p uls • odczy tuje wy niki badania laboratory jnego • wy mienia czy nniki wp ły wające korzy stnie na funkcjonowanie układu krwionośnego • p rzedstawia znaczenie akty wności fizy cznej i p rawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia • op isuje budowę układu limfaty cznego • omawia rolę węzłów chłonny ch • wy różnia odp orność swoistą i nieswoistą, czy nną i bierną, naturalną i sztuczną • wy jaśnia, że AIDS jest chorobą wy wołaną p rzez HIV • wy jaśnia, na czy m p olega transp lantacja narządów • p odaje p rzy kłady narządów, które można p rzeszczepiać • analizuje p rzy czyny chorób układu krwionośnego • charaktery zuje objawy krwotoku ży lnego i tętniczego • op isuje rolę układu limfaty cznego • omawia rolę śledziony , grasicy i migdałków • omawia rolę elementów układu odp ornościowego • charaktery zuje rodzaje odp orności • wy jaśnia sp osób działania HIV • p orównuje układ limfaty czny i krwionośny • wy jaśnia mechanizm działania odp orności swoistej • op isuje rodzaje leukocy tów • odróżnia działanie szczep ionki od surowicy • p rzedstawia znaczenie p rzeszczep ów oraz zgody na transp lantację narządów p o śmierci • wy mienia odcinki układu oddechowego • definiuje p łuca jako miejsce wy miany gazowej • wy mienia narządy biorące udział w p rocesie wenty lacji • demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wy dechu • definiuje mitochondrium jako miejsce oddy chania wewnątrzkomórkowego • omawia funkcje elementów układu oddechowego • op isuje rolę nagłośni • wskazuje różnice w ruchach klatki p iersiowej i p rzep ony p odczas wdechu i wy dechu • p rzedstawia rolę krwi w transp orcie gazów oddechowy ch • oblicza ilość wdechów i wy dechów p rzed i p o wy siłku • wy różnia drogi oddechowe i narządy wy miany gazowej • wy kazuje związek budowy elementów układu oddechowego z p ełniony mi funkcjami • wy różnia mechanizm wenty lacji i oddy chania komórkowego • wy jaśnia zależność między ilością oddechów a wy siłkiem • op isuje dy fuzję O2 i CO2 zachodzącą w p ęcherzy kach p łucny ch • odróżnia głośnię i nagłośnię • demonstruje mechanizm modulacji głosu • analizuje p roces wy miany gazowej w p łucach i tkankach • op isuje zależność między ilością mitochondriów a zap otrzebowaniem narządów na energię • p rzedstawia graficznie zawartość gazów w p owietrzu wdy chany m i wy dy chany m • wy kazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę • p rzedstawia zasady udzielania p ierwszej p omocy w p rzy padku zatrzymania oddechu • wskazuje ATP jako nośnik energii • definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu • wy mienia kilka chorób układu oddechowego • zap isuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy • omawia zawartość gazów w p owietrzu wdy chany m i wy dy chany m • wskazuje źródła infekcji górny ch i dolny ch dróg układu oddechowego • określa sp osoby zap obiegania chorobom układu oddechowego • op isuje p rzy czyny astmy • omawia zasady p ostęp owania w p rzy padku utraty oddechu • określa znaczenie oddy chania wewnątrzkomórkowego • zap isuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej • omawia rolę ATP w p rocesie utleniania biologicznego • p odaje objawy wy brany ch chorób układu oddechowego • wy jaśnia związek między wdy chaniem p owietrza p rzez nos a p rofilakty ką chorób układu oddechowego VI. Układ wydalniczy • wy mienia p rzy kłady substancji, które są wy dalane p rz ez organizm człowieka • wskazuje miejsce p owstawania moczu p ierwotnego na modelu lub ilustracji • wy mienia choroby układu wy dalniczego • określa dzienne zap otrzebowanie organizmu człowieka na wodę • wy jaśnia p ojęcia „wy dalanie” i „defekacja” • wy mienia drogi wy dalania zbędny ch p roduktów p rzemiany materii • uzasadnia konieczność regularnego op różniania p ęcherza moczowego • omawia na ilustracji p rzebieg dializy • p orównuje wy dalanie i defekację • omawia na p odstawie ilustracji p roces p owstawania moczu • omawia p rzy czyny chorób układu wy dalniczego • rozp oznaje na modelu lub materiale świeży m warstwy budujące nerkę • omawia rolę układu wy dalniczego w utrzy maniu homeostazy organizmu • uzasadnia konieczność p icia duży ch ilości wody p odczas leczenia schorzeń nerek • ocenia rolę dializy w ratowaniu ży cia VII. Regulacja nerwowohormonalna • wy mienia gruczoły dokrewne i wy dzielane p rzez nie hormony • wskazuje na ilustracji p ołożenie najważniejszy ch gruczołów dokrewny ch • wy mienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu • wy mienia funkcje układu nerwowego • wy mienia elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu • klasy fikuje gruczoły na wy dzielania zewnętrznego i wewnętrznego • wy jaśnia p ojęcie „gruczoł dokrewny ” • wy jaśnia, czy m są hormony • wy jaśnia p ojęcie „równowaga hormonalna” • p odaje p rzy czyny cukrzy cy • op isuje elementy budowy komórki nerwowej • wskazuje p rzebieg bodźca • określa cechy hormonów • p rzy p orządkowuje nazwy gruczołów do wy twarzanych p rzez nie hormonów • omawia antagonisty czne działanie hormonów insuliny i glukagonu • interp retuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów • op isuje funkcje układu nerwowego • p orównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego • p rzedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, ty roksy ny, insuliny , adrenaliny , testosteronu, estrogenów • omawia znaczenie swoistego działania hormonów • uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzy cą • tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzy maniu homeostazy • wy jaśnia sp osób działania sy nap sy • charaktery zuje funkcje somaty cznego i autonomicznego układu nerwowego • p orównuje funkcje wsp ółczulnej i p rzy współczulnej części autonomicznego układu VIII. Narządy zmysłów nerwowego • rozp oznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy • wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia • wy mienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego • wy mienia rodzaje nerwów obwodowy ch • p odaje p o trzy p rzykłady odruchów warunkowy ch i bezwarunkowy ch • wy mienia czy nniki p owodujące stres • p odaje p rzy kłady trzech chorób sp owodowany ch stresem nerwowego na ilustracji neuronu • wy różnia somaty czny i autonomiczny układ nerwowy • określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do p ozostały ch części układu nerwowego • wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji • wy różnia włókna czuciowe i ruchowe • op isuje na ilustracji drogę imp ulsu nerwowego w łuku odruchowy m • odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe • wy mienia sp osoby radzenia sobie ze stresem • wy mienia p rzy kłady chorób układu nerwowego • p rzy p orządkowuje chorobom układu nerwowego charaktery sty czne objawy • wy kazuje związek budowy komórki nerwowej z p ełnioną funkcją • omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego • op isuje budowę rdzenia kręgowego • objaśnia na ilustracji budowę mózgowia • wy jaśnia różnice między odruchem warunkowy m a bezwarunkowy m • charaktery zuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe • p rzedstawia graficznie drogę imp ulsu nerwowego w łuku odruchowy m • wy jaśnia dodatni i ujemny wp ły w stresu na funkcjonowanie organizmu • op isuje p rzy czyny nerwic • rozp oznaje cechy dep resji nerwowego • uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do p ozostały ch części układu nerwowego • dowodzi znaczenia odruchów w ży ciu człowieka • p rzedstawia rolę odruchów warunkowy ch w uczeniu się • analizuje p rzy czyny chorób układu nerwowego • analizuje związek p omiędzy p rawidłowy m wy sy pianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wp ły w snu na p rocesy uczenia się i zap amięty wania oraz na odp orność organiz mu • omawia znaczenie zmy słów w ży ciu człowieka • rozróżnia w narządzie wzroku ap arat ochronny i gałkę oczną • wy mienia elementy stanowiące ap arat ochronny oka • rozp oznaje na ilustracji elementy budowy oka • omawia funkcje elementów budowy oka • rozp oznaje na ilustracji elementy budowy ucha • wy mienia funkcje p oszczególny ch odcinków ucha • wy mienia wady wzroku • op isuje funkcje elementów ap aratu ochronnego oka • wy jaśnia p ojęcie „akomodacja” • omawia znaczenie adap tacji oka • wy różnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne • wskazuje p ołożenie narządu równowagi • rozróżnia krótkowzroczność od dalekowzroczności • definiuje hałas jako czy nnik p owodujący głuchotę • op isuje kubki smakowe jako • określa funkcje ap aratu ochronnego i gałki ocznej • wy kazuje związek budowy elementów oka z p ełniony mi p rzez nie funkcjami • op isuje drogę światła w oku • wskazuje lokalizację recep torów wzroku • ilustruje za p omocą p rostego ry sunku drogę światła w oku • charaktery zuje funkcje p oszczególny ch elementów ucha • omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego • omawia p owstawanie obrazu na siatkówce • p lanuje doświadczenie wy kazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła • wy jaśnia mechanizm odbierania i rozp oznawania dźwięków • wskazuje lokalizację recep torów słuchu i równowagi • wy jaśnia zasadę działania narządu równowagi • rozróżnia rodzaje soczewek kory gujący ch wady wzroku • analizuje, w jaki sp osób nadmierny hałas może sp owodować uszkodzenie słuchu • uzasadnia, że skóra jest narządem doty ku • analizuje znaczenie wolny ch zakończeń nerwowy ch w skórze • omawia p rzy czyny p owstawania wad wzroku • omawia zasady higieny oczu • wy mienia choroby oczu i uszu • p rzedstawia rolę zmy słu smaku, p owonienia i doty ku • wskazuje rozmieszczenie recep torów doty ku, smaku i p owonienia • wy mienia p odstawowe smaki • wy licza bodźce odbierane p rzez skórę IX. Rozmnażanie i rozwój człowieka • wy mienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje • wy mienia męskie cechy p łciowe • wskazuje na ilustracji narządy męskiego układu rozrodczego • wy mienia wewnętrzne narządy rozrodcze • wskazuje na ilustracji wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego • wy licza zewnętrzne żeńskie narządy p łciowe • wy mienia żeńskie hormony p łciowe • wy mienia kolejne fazy cy klu miesiączkowego • wy mienia choroby układu rozrodczego • wy mienia naturalne i sztuczne metody p lanowania rodziny • wy mienia nazwy błon p łodowy ch • p odaje, jak długo trwa rozwój p łodowy • wy mienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety p odczas ciąży • wy licza etap y ży cia cz łowieka • wy mienia rodzaje dojrzałości • wy mienia różnice w temp ie dojrzewania dziewcząt właściwy narząd smaku • ry suje schematy cznie i op isuje p lemnika • omawia p roces p owstawania nasienia • określa funkcję testosteronu • op isuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego • wskazuje w cy klu miesiączkowy m dni p łodne i niep łodne • definiuje jajnik jako miejsce p owstawania komórki jajowej • wskazuje kontakty p łciowe jako p otencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego • p rzy p orządkowuje chorobom źródła zakażenia • wy jaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS • wy mienia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV oraz omawia zasady p rofilakty ki chorób wy woły wany ch p rzez te wirusy • p rzedstawia p odstawowe zasady p rofilakty ki chorób • charaktery zuje wady wzroku • wy jaśnia, na czy m p olega daltonizm i asty gmaty zm • charaktery zuje choroby oczu • omawia sp osób kory gowania wad wzroku • wskazuje miejsce p ołożenia kubków smakowy ch • charaktery zuje męskie p ierwszo-, drugoi trzeciorzędowe cechy p łciowe • charaktery zuje żeńskie p ierwszo-, drugoi trzeciorzędowe cechy p łciowe • op isuje funkcje wewnętrzny ch narządów rozrodczy ch • interp retuje ilustracje p rzebiegu cy klu miesiączkowego • wy jaśnia konieczność regularny ch wizy t u ginekologa • p rzy p orządkowuje chorobom ich charaktery sty czne objawy • p orównuje naturalne i sztuczne metody p lanowania rodziny • charaktery zuje funkcje błon p łodowy ch • charaktery zuje okres rozwoju p łodowego • wy jaśnia p rzy czyny zmian zachodzący ch w organizmie kobiety p odczas ciąży • charaktery zuje etap y p orodu • charaktery zuje wskazane okresy rozwojowe • p rzedstawia cechy i p rzebieg fizy cznego, p sy chicznego • uzasadnia, że główka p lemnika jest właściwą gametą męską • wy kazuje zależność między p rodukcją hormonów p łciowy ch a zmianami zachodzący mi w ciele mężczy zny • wy kazuje związek budowy komórki jajowej z p ełnioną p rzez nią funkcją • omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cy klu miesiączkowy m • analizuje rolę ciałka żółtego • wy mienia zachowania mogące p rowadzić do zakażenia HIV • ocenia naturalne i sztuczne metody anty koncep cji • p rzewiduje indy widualne i sp ołeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV • analizuje funkcje łoży ska • uzasadnia konieczność p rzestrzegania zasad higieny p rzez kobiety w ciąży • omawia mechanizm p owstawania ciąży p ojedy nczej i mnogiej • analizuje różnice między p rzekwitaniem a starością • p rzy p orządkowuje okresom rozwojowy m zmiany zachodzące w organizmie i chłop ców X. Zdrowie a cywilizacja • omawia wp ły w try bu ży cia na stan zdrowia • p odaje p rzy kłady trzech chorób zakaźny ch i czy nniki, które je wy wołują • wy mienia choroby cy wilizacy jne • wy mienia najczęstsze p rzy czyny nowotworów • p odaje p rzy kłady uży wek • p rzedstawia negaty wny wp ły w na zdrowie człowieka niektóry ch substancji p sy choakty wnych oraz naduży wania kofeiny i niektóry ch leków (zwłaszcza oddziałujący ch na p sy chikę) p rzenoszony ch drogą p łciową • p orządkuje etap y rozwoju zarodka od zap łodnienia do zagnieżdżenia • wy jaśnia p ojęcie „zap łodnienie” • omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarny ch • p odaje czas trwania ciąży • omawia wp ły w różny ch czy nników na p rawidłowy rozwój zarodka i p łodu • określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników • op isuje objawy starzenia się organizmu • op isuje zdrowie fizy czne, p sy chiczne i sp ołeczne • p odaje p rzy kłady wp ływu środowiska na ży cie i zdrowie ludzi • p rzedstawia znaczenie akty wności fizy cznej dla p rawidłowego funkcjonowania organizmu • p rzedstawia p odstawowe zasady p rofilakty ki chorób nowotworowy ch • klasy fikuje p odaną chorobę do grup y chorób cy wilizacy jny ch lub zakaźny ch • omawia znaczenie szczep ień ochronny ch • wskazuje alergie jako skutek zanieczy szczenia środowiska • wskazuje metody zap obiegania chorobom cy wilizacy jny m i sp ołecznego dojrzewania człowieka • charaktery zuje czy nniki wp ły wające na zdrowie • p rzedstawia znaczenie p ojęć „zdrowie” i „choroba” • rozróżnia zdrowie fizy czne, p sy chiczne i sp ołeczne • wy mienia najważniejsze choroby człowieka wy woły wane p rzez wirusy , bakterie, p rotisty i p asoży ty zwierzęce oraz p rzedstawia zasady p rofilakty ki ty ch chorób • p odaje kry terium p odziału na choroby zakaźne i cy wilizacy jne • p odaje p rzy kłady szczepień obowiązkowy ch i nieobowiązkowy ch • wy jaśnia p rzy czyny p owstawania chorób sp ołeczny ch • op isuje wp ły w p alenia ty toniu na zdrowie • omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu • wy kazuje wp ły w środowiska ży cia na zdrowie • oblicza własne BM I • dowodzi, że stres jest p rzy czyną chorób cy wilizacy jny ch • uzasadnia, że nerwice są chorobami cy wilizacy jny mi • uzasadnia konieczność okresowego wy kony wania p odstawowy ch badań kontrolny ch • wy jaśnia, dlaczego nie należy bez wy raźnej p otrzeby p rzy jmować leków ogólnodostęp ny ch oraz dlaczego anty bioty ki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza • wy kazuje zależność między p rzy jmowaniem uży wek a p owstawaniem nałogu • wy konuje w dowolnej formie p rezentację na temat p rofilakty ki uzależnień • op isuje M ONAR jako miejsce, gdzie można uzy skać p omoc w leczeniu uzależnień • wy jaśnia mechanizm p owstawania uzależnień • wy jaśnia znaczenie p rofilakty ki uzależnień • wy jaśnia, jak uniknąć uzależnień Poziom wymagań Dział I. GENETYKA konieczny (stopień dopuszczający) Uczeń: • wy mienia cechy gatunkowe i indy widualne p odany ch organizmów • wy jaśnia, że jego p odobieństwo do rodziców jest wy nikiem dziedziczenia cech • wskazuje miejsca wy stęp owania DNA • wy licza elementy budujące DNA • określa rolę DNA jako nośnika informacji genety cznej • p odaje nazwy p oszczególny ch p odziałów komórkowy ch • p odaje liczbę chromosomów w komórkach somaty czny ch i p łciowy ch człowieka • wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka • wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA • rozp oznaje u ludzi cechy dominujące i recesy wne • p odaje liczbę chromosomów wy stęp ujący ch w dip loidalnej komórce człowieka • rozp oznaje kariogram człowieka • wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy p łci • wy mienia cztery główne grup y krwi wy stęp ujące u ludzi • określa konsekwencje wy stąp ienia konfliktu serologicznego • wy jaśnia p ojęcie ,,mutacja” podstawowy (stopień dostateczny) Uczeń: • definiuje p ojęcie ,,genety ka”, ,, zmienność organizmów” • rozp oznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne • omawia zastosowanie genety ki w różny ch dziedzinach: medy cy nie, kry minalisty ce, rolnictwie, archeologii • uzasadnia wy stęp owanie zmienności wśród ludzi • p rzedstawia budowę nukleoty du • wy mienia nazwy zasad azotowy ch • wy jaśnia regułę komp lementarności zasad • definiuje p ojęcie ,,gen” i ,,genom” • p rzedstawia budowę chromosomu • definiuje p ojęcie ,,karioty p ” • omawia p roces rep likacji • p orównuje budowę DNA z budową RNA • definiuje p ojęcie ,,chromosomy homologiczne”, ,, komórki hap loidalne i dip loidalne” • omawia znaczenie mitozy i mejozy • wy jaśnia p ojęcie ,, kod genety czny ”, ,,gen”, ,,kodon” • omawia znaczenie kodu rozszerzający (stopień dobry) dopełniający (stopień bardzo dobry) Uczeń: • wskazuje różnice między cechami gatunkowy mi a indy widualny mi oraz p odaje p rzy kłady tych cech • wy jaśnia z czego wy nika p odobieństwo osobników p otomny ch do rodzicielskich w wy p adku rozmnażania p łciowego i bezp łciowego • wy mienia źródła cech dziedziczny ch i niedziedziczny ch oraz p odaje p rzy kłady tych cech • wy kazuje konieczność związania DNA p rzez białka i p owstania chromaty ny w jądrze komórkowy m • wy jaśnia z czego wy nika komp lementarność zasad • określa różnice między genem a genomem • omawia p rzebieg mitozy i mejozy • omawia różnice między mejoza i mitozą • wy kazuje uniwersalność kodu genety cznego • omawia biosy ntezę białek na p odstawie ilustracji • ocenia znaczenie p rac M endla dla rozwoju genety ki • interp retuje krzy żówki genety czne uży wając p ojęć homozy gota, heterozy gota, cecha dominująca, cecha recesy wna • wy jaśnia mechanizm ujawniania się cech recesy wny ch sp rzężonych z p łcią • wy konuje krzy żówkę genety czną doty czącą dziedziczenia hemofilii Uczeń: • dowodzi, ze cechy organizmów kształtują się dzięki materiałowi genety cznemu oraz są wy nikiem wp ły wu środowiska • p rzedstawia graficznie model DNA • uzasadnia konieczność zachodzenia p rocesu rep likacji DNA p rzed p odziałem komórki • wy jaśnia znaczenie rekombinacji genety cznej • odczy tuje kolejność aminokwasów kodowany ch p rzez dany fragment mRNA z tabeli kodu genety cznego • interp retuje schemat literowego zap isu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego • omawia p rawo czy stości gamet • p rzewiduje cechy osobników p otomny ch na p odstawie p rawa czy stości gamet • tworzy krzy żówki genety czne doty czące dziedziczenia określonej cechy i p rzewiduje genoty py i fenoty p y p otomstwa • interp retuje krzy żówkę genety czną doty czącą dziedziczenia hemofilii i daltonizmu • ocenia znaczenia p oznania budowy ludzkiego DNA • ocenia wp ły w środowiska na kształtowanie się cech • p rzewiduje wp ły w p rowadzenia określonego try bu ży cia na p owstawanie chorób genety czny ch • dowodzi znaczenie mutacji w p rzy stosowaniu organizmów do zmieniającego się środowiska • ocenia znaczenia badań p renatalny ch dla człowieka • wy licza czy nniki mutagenne genety cznego • omawia budowę kodonu i genu • omawia badania M endla • zap isuje genoty p y homozy goty dominującej i recesy wnej oraz heterozy goty • na schemacie krzy żówki genety cznej rozp oznaje genoty p oraz określa fenoty p rodziców i p okolenia p otomnego • wy konuje krzy żówki genety czne doty czące dziedziczenia jednego genu • wy jaśnia zasadę dziedziczenia p łci • wy mienia p rzy kłady chorób dziedziczny ch sp rzężonych z p łcią • określa cechy chromosomów X i Y • rozp oznaje grup y krwi na p odstawie zap isu genoty p ów osób • omawia sp osoby dziedziczenia grup krwi • omawia sp osób dziedziczenia czy nnika Rh • wy mienia p rzy kłady cech zależny ch od wielu genów lub od środowiska • wy jaśnia w jaki sp osób środowisko wp ły wa na rozwój osobowości • rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe • omawia skutki wy brany ch mutacji genowy ch • wy mienia p rzy kłady chorób człowieka warunkowany ch mutacjami genowy mi oraz daltonizmu • ustala grup y krwi dzieci, znając grup y krwi rodziców • wy konuje krzy żówkę genety czną doty czącą dziedziczenia grup krwi • określa możliwość wy stąp ienia konfliktu serologicznego • uzasadnia, że mutacje są p odstawowy m czy nnikiem zmienności organizmów • omawia p rzy czyny wy branych chorób genety czny ch (mukowiscy doza) i chromosomowy mi (zesp ół Downa) • charaktery zuje wy brane choroby genety czne II. EWOLUCJA ŻYCIA • definiuje p ojęcie ,,ewolucja” • wy mienia dowody ewolucji • wskazuje p rzy kłady narządów szczątkowy ch w organizmie człowieka • omawia idee walki o by t • wy mienia p rzy kłady organizmów należący ch do rzędu naczelny ch • określa na p rzy kładzie szy mp ansa różnice p omiędzy człowiekiem a inny mi naczelny mi • wy mienia cechy człowieka rozumnego • wy mienia p rzy kłady różny ch rodzajów skamieniałości • omawia etap y p owstawania skamieniałości • definiuje p ojęcie ,,relikt” • wy mienia p rzy kłady reliktów • definiuje p ojęcia: ,, struktury homologiczne”, ,,struktury analogiczne”, ,,konwergencja” • wy mienia p rzy kłady struktur homologiczny ch i analogiczny ch • omawia główne założenia teorii Darwina • definiuje p ojęcie ,,endemit” • wy mienia p rzy kłady endemitów • wy jaśnia na czy m p olega dobór naturalny i dobór sztuczny • p odaje p rzy kłady działania doboru naturalnego i sztucznego • wskazuje miejsce, w który m rozp oczęła się ewolucja naczelny ch • wy mienia cechy człowieka, które p ozwalają go zakwalifikować do p oszczególny ch jednostek sy stematy cznych • wskazuje u człowieka cechy wsp ólne z inny mi naczelny mi • klasy fikuje dowody ewolucji • rozp oznaje rodzaje skamieniałości • omawia p rzy kłady p otwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów • określa rolę doboru naturalnego w p owstawaniu nowy ch gatunków • omawia różnice między doborem naturalny m i doborem sztuczny m • ocenia korzy ści człowieka z zastosowania doboru sztucznego • określa stanowisko sy stematy czne człowieka • wy mienia czy nniki, które miały wp ły w na ewolucję człowieka • określa warunki p owstawania skamieniałości • p rzedstawia etap y tworzenia się skamieniałości • ocenia rolę struktur homologiczny ch i analogiczny ch jako dowodów ewolucji. • wy jaśnia w jaki sp osób izolacja geograficzna p rowadzi do p owstawania nowy ch gatunków • omawia sy ntety czną teorię ewolucji • op isuje p rzebieg ewolucji człowieka • p orównuje różne formy człowiekowaty ch III. EKOLOGIA • wy jaśnia czy m zajmuje się ekologia • wy mienia czy nniki ograniczające wy stęp owanie gatunków w różny ch środowiskach • definiuje p ojęcie ,, p op ulacja”, ,,gatunek” • wy mienia cechy p op ulacji • wy mienia czy nniki wp ły wające na liczebność p op ulacji • wy mienia ty p y rozmieszczenia osobników w p op ulacji • wy mienia p rzy kłady zwierząt ży jący ch w stadzie • wy licza zależności między gatunkowe • definiuje p ojęcie ,,konkurencja” • wy mienia czy nniki, o które konkurują organizmy • wy mienia p rzy kłady roślinożerców • wy mienia p rzy kłady drap ieżców i ich ofiar • omawia p rzy stosowania organizmów do drap ieżnictwa • wy mienia p rzy kłady p asożytów zewnętrzny ch i wewnętrzny ch • wy licza nieantagonisty czne zależności między gatunkowe • wy mienia p rzy kłady organizmów, które łączy zależność nieantagonisty czna • wy mienia p rzy kładowe ekosy stemy • p rzedstawia składniki biotop u i biocenozy • rozróżnia ekosy stemy naturalne i sztuczne • wy mienia p ięt ra lasów • wy mienia nazwy ogniw łańcucha p okarmowego • wskazuje siedlisko p rzy kładowego gatunku • definiuje p ojęcie ,,nisza ekologiczna” • określa wp ły w wy brany ch czy nników środowiska na funkcjonowanie organizmu • odczy tuje z wy kresu dane doty czące zakresu tolerancji • określa właściwości środowiska wodnego • p orównuje warunki ży cia w wodzie i na lądzie • określa p rzy czyny migracji • omawia zmiany liczebności p op ulacji • ilustruje różne ty p y rozmieszczenia osobników w p op ulacji i p odaje p rzy kłady gatunków rozmieszczony w dany sp osób • określa wady i zalety różny ch ty p ów rozmieszczenia p op ulacji • charaktery zuje grup y wiekowe w p op ulacjach • klasy fikuje dodatnie i ujemne zależności między gatunkowe • op isuje działania, które p ozwalają zwy ciężać w konkurencji • omawia p rzy czyny i skutki konkurencji między gatunkowej i wewnątrzgatunkowej • określa znaczenie roślinożerców w p rzy rodzie • omawia adap tacje roślinożerców do zjadania p okarmu roślinnego • rozróżnia siedlisko i nisze ekologiczną • omawia na p rzy kładzie wp ły w środowiska na wy gląd organizmu • omawia różnice między ekologią a ochroną p rzy rody i ochroną środowiska • określa wp ły w migracji na zgęszczenie i liczebność p op ulacji • wy jaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z p orami roku • op isuje wp ły w hierarchii p anującej w stadzie na ży cie p oszczególny ch członków • odczy tuje dane z p iramidy wieku • charaktery zuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe • p orównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją między gatunkową • wy jaśnia w jaki sp osób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność • charaktery zuje sp osoby obrony roślin p rzed zjadaniem • omawia różne strategie p olowań • op isuje sp osoby obrony organizmów p rzed drap ieżnikami • określa rolę drap ieżników w p rzy rodzie jako regulatorów liczebności ofiar • omawia p rzy stosowania roślin drap ieżny ch do zdoby wania p okarmu • charaktery zuje p rzy stosowania organizmów do p asoży tniczego try bu ży cia • omawia różnice między mutualizmem a komensalizmem • charaktery zuje role grzy ba i glonu w p lesze p orostu • charaktery zuje relację • interp retuje wy kres p rzedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku • p lanuje doświadczenia sp rawdzające wp ły w wy brany ch czy nników na funkcjonowanie organizmu • wy kazuje zależność między cechami środowiska a wy stęp ujący mi w nim organizmami • oblicza zagęszczenie p op ulacji, mając dane doty czące liczebności p op ulacji i zajmowanej p rzez nią p owierzchni • p rzewiduje los p op ulacji na p odstawie jej struktury wiekowej • uzasadnia, że konkurencja jest czy nnikiem doboru naturalnego • analizuje wy kresy p rzedstawiające wzajemną regulację liczebności p op ulacji roślin i roślinożerców • wy kazuje zależności między liczebnością p op ulacji drap ieżnika a liczebnością p op ulacji jego ofiary • wy jaśnia znaczenie p asoży tnictwa w regulacji zagęszczeni p op ulacji ofiar • określa warunki wy stęp owania dodatnich relacji między organizmami rożny ch gatunków • ocenia znaczenie bakterii azotowy ch wy stęp ujący ch w glebie • wy jaśnia znaczenie wiedzy o mikory zie dla grzy biarzy • wy kazuje zależność między warunkami, w który ch p owstał dany las a jego strukturą p iętrową • omawia czy nniki, które zakłócają równowagę ekosy stemu • p lanuje i wy konuje model łańcucha lub sieci p okarmowej • p rzewiduje jakie skutki jakie dla ekosy stemu miałoby wy ginięcie określonego ogniwa we wskazany m łańcuchu p okarmowy m • analizuje informacje p rzedstawione w formie p iramidy ekologicznej • omawia schemat obiegu węgla w ekosy stemie • p rzewiduje skutki osuszania obszarów p odmokły ch • p rzy p orządkowuje znane organizmy do p oszczególny ch ogniw łańcucha p okarmowego • ry suje schematy p rosty ch łańcuchów p okarmowy ch w wy brany ch ekosy stemach • p odaje p rzy kład p ierwiastka krążącego w ekosy st emie • wy licza czy nniki wp ły wające na stan ekosy stemów • wy mienia p oziomy różnorodności biologicznej • wy jaśnia na wy brany ch p rzy kładach na czy m p olega drap ieżnictwo • wy mienia charaktery sty czne cechy drap ieżnika i jego ofiary • p odaje p rzy kłady roślin drap ieżny ch • wy jaśnia na czy m p olega p asoży tnictwo • klasy fikuje p asoży ty na zewnętrzne i wewnętrzne • wy mienia p rzy kłady p asoży tnictwa u roślin • określa warunki wsp ółp racy między gatunkami • definiuje p ojęcie ,,mutualizm”, ,,komensalizm” • omawia budowę korzeni roślin moty lkowaty ch • wy jaśnia na czy m p olega równowaga dy namiczna ekosy stemu • wskazuje miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej • p odaje p rzy kłady gatunków ży jący ch w p oszczególny ch p iętrach lasu • wy jaśnia p rzy czyny istnienia łańcuchów p okarmowy ch • wskazuje na różnice między p roducentami a konsumentami • ry suje schemat p rostej sieci p okarmowej • omawia na p odstawie ilustracji p iramidę ekologiczną • wskazuje, ze materia krąży w ekosy stemie między gatunkową między roślina moty lkową a bakteriami brodawkowy mi • analizuje zależności między biotop em a biocenozą • omawia różnice między ekosy stemami naturalny mi a sztuczny mi • charaktery zuje p rzebieg sukcesji p ierwotnej i wtórnej • analizuje p rzy kłady p owiązań p okarmowy ch we wskazany m ekosy stemie • charaktery zuje role p oszczególny ch ogniw łańcucha p okarmowego • p orównuje liczbę organizmów w sieci zależności p okarmowy ch w ekosy stemie naturalny m i sztuczny m • interp retuje zależności między p oziomem p okarmowy m a biomasą i liczebnością p op ulacji • wskazuje działalność człowieka jako p rzy czynę sp adku różnorodności biologicznej • charaktery zuje p oziomy różnorodności biologicznej • p orównuje p oziomy różnorodności biologicznej • wy kazuje, że energia p rzep ły wa p rzez ekosy stem • wskazuje nekrofagi jako organizmy p rzy czyniające się do krążenia materii • definiuje p ojęcie ,,różnorodność biologiczna” • p odaje p rzy kłady działalności człowieka p rzy czyniającej się do sp adku różnorodności biologicznej • wy jaśnia różnice między dwoma p oziomami różnorodności biologicznej • uzasadnia konieczność zachowania różnorodności biologicznej IV. Człowiek i środowisko • wy mienia czy nniki wp ły wające na zanieczy szczenia atmosfery • wskazuje źródła zanieczy szczenia p owietrza w najbliższej okolicy • wy mienia źródła zanieczy szczenia wód słodkich • wy licza klasy czy stości wód • wy mienia p rzy czyny zanieczy szczeń wód słony ch • wy mienia funkcje gleby w ekosy stemie • wy mienia czy nniki wp ły wające na degradację gleby • wy mienia p rzy kłady czynników p rowadzący ch do wy jałowienia gleb • rozp oznaje surowce wtórne • wy mienia sp osoby unieszkodliwienia odp adów • p rzy p orządkowuje odp ady do odp owiednich p ojemników • p odaje p rzy kłady naturalny ch i p owstały ch wy niku działalności ludzi zanieczy szczeń atmosfery • omawia wp ły w kwaśny ch deszczy na środowisko • omawia warunki tworzenia się kwaśny ch deszczy , smogu i dziury ozonowej • omawia p rzy czyny ociep lania się klimatu • p odaje metody oczy szczania wód • omawia sp osoby ochrony wód • charaktery zuje metody oczy szczania ścieków stosowane w nowoczesny ch oczy szczalniach • wy jaśnia, dlaczego p róchnica jest ważny m elementem gleby • analizuje czy nności wp ły wające na zanieczy szczenie atmosfery • klasy fikuje zanieczy szczenia atmosfery na naturalne i p owstałe w wy niku działalności ludzi • wy kazuje wp ły w sp alania surowców naturalny ch na stan atmosfery • wy jaśnia rolę p orostów w ocenie czy stości p owietrza • określa sp osób wy korzystania wody w zależności od klasy jej czy stości • wy jaśnia wp ły w zakwitów na stan wód • op isuje metody oczy szczania wód • uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla p rawidłowego funkcjonowania ekosy stemu • charaktery zuje p roces p owstawania p róchnicy • omawia czy nniki degradujące glebę • ocenia wp ły w różny ch metod • dowodzi związku rozwoju gosp odarki na świecie z globalny m ociep leniem • ocenia znaczenie regulacji rzek • określa stan czy stości rzek w Polsce • wy kazuje związek między zanieczy szczeniem p owietrza a zanieczy szczeniem wód gruntowy ch • dowodzi że wy p alanie łąk i p ól jest szkodliwe dla gleby • p lanuje sp osoby rekulty wacji zdegradowany ch gleb w najbliższej okolicy p rzeznaczony ch do segregacji • omawia metody rekulty wacji gleby • określa czas biodegradacji wskazanego p roduktu • wy jaśnia p ojęcie ,,recy kling” • analizuje p roblem dzikich wy sy pisk • uzasadnia konieczność rezy gnacji z toreb foliowy ch na rzecz op akowań wielokrotnego uży tku unieszkodliwiania odp adów na środowisko • ocenia znaczenie wy korzy stania surowców wtórny ch ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: a) posiada wiedzę i umiejętności zgodne z podstawą programową w zakresie nauczania danego przedmiotu oraz przyjętym do realizacji programem nauczania oraz samodzielnie i twórczo rozwija własne uzdolnienia, b) biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu problemów teoretycznych lub praktycznych z programu nauczania danej klasy, proponuje rozwiązania nietypowe lub, c) osiąga sukcesy w konkursach lub olimpiadach przedmiotowych, turniejach wiedzy i innych, kwalifikując się do finałów na szczeblu wojewódzkim (regionalnym) albo krajowym lub posiada inne porównywalne osiągnięcia;
