Oglądaj/Otwórz

Transkrypt

Oglądaj/Otwórz

Nr 85
Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH
Seria: Administracja i Zarządzanie
2010
prof. dr hab. Krzysztof Motyka
Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II
Prawo do prywatności*
The right to privacy
Streszczenie: Prawo do prywatności jest z całą pewnością jednym z najbardziej interesujących uprawnień jednostki. Żadne inne jej uprawnienie nie było tak jak ono adorowane, ale też, i to od samego początku, tak szeroko kontestowane. Żadne też nie
stało się przedmiotem tak licznych i tak zażartych sporów, znacznie wykraczających
poza doktrynę i praktykę prawa. Funkcjonuje ono od lat w świadomości społecznej,
także w Polsce, i z pewnością niejeden z nas wie, że proklamowane jest ono w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i zagwarantowane w Europejskiej Konwencji
Praw Człowieka czy Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych,
jak również w naszej Konstytucji, która podobnie jak wspomniane dokumenty międzynarodowe, stanowi, że „każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego,
rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym”
1
(art. 47) . Wykład ten jednak chciałbym poświęcić drogom i bezdrożom prawa do
prywatności w Stanach Zjednoczonych Ameryki, nie tylko dlatego, że właśnie im poświęciłem kilkanaście lat badań zwieńczonych rozprawą habilitacyjną2, ale przede
wszystkim z uwagi na fakt, iż to właśnie tam zostało ono powołane do istnienia, tam
debaty wokół niego były i są nadal najgorętsze, a w tamtejszej kulturze prawnej odgrywa ono szczególną rolę.
Abstract: The right to privacy is one of the most interesting entitlements of the individual certainly. None for its authorizing wasn't different the same as it adored, but
also, and what's more from very beginning, so widely protested. None also became
the object of so numerous still fierce disputes, much going beyond doctrine and the
practice of the law. It is functioning for years in the social awareness, also in Poland,
and more than one of us knows with absolute certainty that it is being proclaimed
in the universal declaration of human rights and guaranteed in the European Human
Rights Convention or the international covenant of civil rights and Political, as well
as in our Constitution, which similarly to recalled international documents, constitutes,
* Zmodyfikowana wersja wykładu inauguracyjnego wygłoszonego na Wydziale Zarządzania
Akademii Podlaskiej w Siedlcach 2 października 2008 r.
1
Na temat statusu prawa do prywatności w prawie międzynarodowym i w prawie polskim zob.
np. J. Braciak, Prawo do prywatności, Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe 2004; A. Mednis,
Prawo do prywatności a interes publiczny, Zakamycze 2006.
2
K. Motyka, Prawo do prywatności i dylematy współczesnej ochrony praw człowieka. Na przykładzie Stanów Zjednoczonych, Lublin: Verba 2006. Niniejsze wystąpienie w ogromnej części
oparte jest na tej monografii.
10
K. Motyka
that „everyone has the right to the legal protection of the private life, family,
of the reverence and the good name and for deciding on one's private life” (art. 47).
However I would like to devote this lecture to highways and byways of the right
to privacy in the United States of America, not only because I just devoted a dozen
or so years of examinations crowned with a postdoctoral thesis to them, but above
all because of the fact that it just there stayed it to the being, there debates around
its were appointed and they are still hottest, and in the local legal culture it is playing
the particular role.
Uwagi wstępne
Żadne spośród pojęć końca XX w. – zauważyła w odniesieniu do Stanów Zjednoczonych Deborah Nelson – nie okazało się bardziej płodne, ale
i bardziej zmienne, i żadne przez tak długi czas nie oddziaływało na tak liczne obszary życia społecznego, politycznego i estetycznego niż prywatność3.
Wydaje się, że można nawet mówić o trwającej od około 50 lat fascynacji
czy wręcz obsesji tamtejszych środowisk intelektualnych na punkcie prywatności i prawa do prywatności.4 Wyrazem tego jest m.in. niespotykane nigdzie indziej zainteresowanie tą problematyką na terenie, zdawać by się mogło, odległej od prawa (ale nie w zjurydyzowanej Ameryce!) teorii literatury,
czego wymownym świadectwem są prace takich autorów, jak Peter Brooks,
Jessica Bulman, Allan Burns, William E. Moddelmog, Milette Shamir czy
Brook Thomas5. Zainteresowanie to wypadnie jednak uznać za naturalne,
jeśli zważymy, że problematyka prywatności od dawna znajduje wyraz
w tamtejszej poezji i prozie, a sam termin privacy wielokrotnie występuje
w tekstach literackich, niekiedy nawet jako „postać tytułowa”6.
Narodziny prawa do prywatności
Jeśli pominiemy wcześniejsze, niemal zupełnie nieznane nawet specjalistom, nieliczne orzeczenia amerykańskich sądów oraz kilkanaście publi-
3
Pursuing Privacy in Cold War America, New York: Columbia University Press 2002, s. 1.
Zwraca na to uwagę Shelly Evesley w recenzji książki Nelson zamieszczonej w „American
Literature” 75 (2003): 666-668, s. 666.
5
J. Bulman, Publishing Privacy: Intellectual Property, Self-Expression, and the Victorian Novel,
„Hastings Communications and Entertainment Law Journal” 26 (2003), s. 73-118; P. Brooks,
Law's Stories: Narrative and Rhetoric in the Law, Yale University Press 1996; A. Burns, Henry
James's Journalists as Synecdoche for the American Scene, „Henry James Review” 16 (1995):
1-17; W. E. Moddelmog, Disowning „Personality”: Privacy and Subjectivity in The House of Mirth, “American Literature” 70 (1998): 337-63; M. Shamir, Hawthorne's Romance and the Right to
Privacy, „American Quarterly” 49 (1997) 746-779; B. Thomas, The Construction of Privacy
in and Around The Bostonians, „American Literature” 64 (1992): 719-47.
6
Z literatury współczesnej warto odnotować np. D. Finnell, Invasions of Privacy, „The Laurel
Review”, 27 (1993), nr 2, s. 89; G. Jacobik, Privacy, w: idem, The Surface of Last Scattering,
Huntsville, TX: Texas Review Press 1999, s. 46; P.G. Lane, Sexual Privacy of Women On Welfare, w: Black Sister: Poetry By Black American Women, 1746-1980., red. E. Stetson, Indiana
University Press 1981, s. 230..
4
Seria: Administracja i Zarządzanie (12)2010
ZN nr 85
Prawo do prywatności
11
kacji, w tym naukowych7, można zgodzić się z dominującą opinią, że prawo
do prywatności jako osobna kategoria jurydyczna pojawiło się w języku
prawnym i prawniczym dopiero pod koniec XIX stulecia. Niemal powszechnie łączone jest ono ze słynnym artykułem Samuela D. Warrena i Louisa
D. Brandeisa opublikowanym w 1890 r. w „Harvard Law Review”8. Był on
odpowiedzią autorów na ich zdaniem nadmierne i krępujące relacjonowanie
przez bostońską prasę życia prywatnego Warrena, przede wszystkim spotkań towarzyskich organizowanych przez jego żonę – córkę senatora Thomasa Francisa Bayarda9.
Przypominając, że odwieczną zasadą common law jest zapewnienie
ochrony osobie i jej własności oraz wskazując na stałą ewolucję życia społecznego i nowe zagrożenia dla jednostki (możliwości utrwalania obrazu
i głosu, rozwój prasy)10, wyrazili oni pogląd, że choć prawo zwykle podąża za
tą ewolucją, od czasu do czasu konieczna jest redefinicja tej ochrony i jej
zakresu. By sprostać nowym wyzwaniom, pisali, common law powinno
uznać ogólne prawo do prywatności, które chroni „nienaruszalną osobowość
człowieka”, prawo do – jak to ujęli za Thomasem Cooleyem – „bycia pozostawionym w spokoju” (to be let alone)11. Ich zdaniem już od dawna zawarte jest
ono implicite – jako zasada – w orzecznictwie sądów angielskich i amerykańskich. To właśnie naruszenie prawa do prywatności – przekonywali – łączy takie sprawy, jak Gee v. Pritchard z 1818 r.12, Woolsey v. Judd z 1855 r.13 (publikacja prywatnych listów) i Prince Albert v. Strange z 1849 r.14 (wystawienie
przez pozwanego wykonanych bez odpowiedniej zgody kopii akwafort, należących do królowej Wiktoriii i jej męża księcia Alberta oraz publikacja ich katalogu), w których sądy orzekły naruszenie prawa własności, z takimi formalnoprawnie różnymi – bo rozstrzygniętymi na podstawie instytucji nadużycia
7
Pierwszym orzeczeniem sądowym, w którym użyto terminu „prawo do prywatności”, notabene
w kontekście domu i prawa własności, była decyzja Sądu Najwyższego New Hampshire
w sprawie Ward v. Bartlett (1816), w której sędzia Bell uznał, że „pozwany bezprawnie naruszył
prawo do domowej prywatności i bezpieczeństwa mieszkania”. Jeśli chodzi o piśmiennictwo, to
pierwszeństwo w tym względzie należy się zapewne opublikowanej w Anglii, a poświęconej
zniesławieniu monografii Thomasa Starkie, A Treatise on the Law of Slander and Libel, and Incidentally of Malicious Prosecutions, 2nd ed., vol. I, London: J. and W.T. Clarke 1830, s. XIV.
Zob. na ten temat Motyka, Prawo do prywatności, s. 32-56.
8
S.D. Warren, L.D. Brandeis, The Right to Privacy, „Harvard Law Review” 4 (1890): 193-220.
9
Na temat artykułu i okoliczności jego powstania zob. J. Braciak, Prawo do prywatności, s. 30,
222; D. Glancy, The Invention of the Right to Privacy, „Arizona Law Review” 21 (1979): 1-39;
I.R. Kramer, The Bird of Privacy Law: A Century Since Warren and Brandeis, „Catholic University Law Review” 39 (1990): 703-724; R. Gavison, Too Early for a Requiem: Warren and Brandeis
Were Right on Privacy vs. Free Speech, „South Carolina Law Review” 43 (1992): 437-471;
K. Gormley, One Hundred Years of Privacy, „Wisconsin Law Review” 1992: 1335-1441,
s. 1343 n., a z prac najnowszych: A. Peikoff, No Corn on this Cobb: Why Reductionists Should
Be All Ears for Pavesich, „Brandeis Law Journal” 42 (2004): 751-792, s. 755 n.
10
Zob. na ten temat np.: R.E. Mensel, 'Kodakers Lying in Wait': Amateur Photography
and the Right of Privacy in New York, 1885-1915, „American Quarterly” 43 (1991): 24-45;
Pember, Privacy and the Press, s. 10 n., 34 n.
11
Warren, Brandeis, The Right to Privacy, s. 195.
12
Gee v. Pritchard, 2 Swanst. 402, 413 (1818).
13
Woolsey v. Judd, 4 Duer 379, 384 (1855).
14
Prince Albert v. Strange, 2 DeGex & Sm. 652 (1849).
ZN nr 85
12
K. Motyka
zaufania lub naruszenia domniemanej umowy – sprawami, jak Yowatt
v. Winyard z 1820 r.15 (wykorzystanie przez pracownika wykradzionych pracodawcy przepisów na leki weterynaryjne), Abernethy v. Hutchinson
z 1825 r.16 (zamiar publikacji w „Lancet” bez zgody autora – wybitnego chirurga jego wykładów, zanotowanych przez ich słuchacza) czy Pollard v. Photographic Co. z 1888 r.17 (powielenie i publikacja w formie kart bożonarodzeniowych bez zgody pani Pollard jej zdjęcia wykonanego przez pozwanego).
„Zasadą, która chroni osobiste pisma i inne wytwory intelektu czy emocji –
pisali – jest prawo do prywatności i prawo nie musi formułować żadnej nowej
zasady, by rozszerzyć tę ochronę na wygląd osoby, jej wypowiedzi, działania
i osobiste relacje, rodzinne czy inne”18.
Postulując, by sądy wydobyły z common law zawarte w nim prawo do
prywatności, by przyznały prywatności ochronę jako wartości samoistnej (per
se)19, Warren i Brandeis podkreślali, że – jak inne takie prawa – ono również
podlega ograniczeniom i nie może być podstawą do zakazu publikacji na
temat interesujący ogół, zwłaszcza jeśli dotyczy to osób, które same uczyniły
siebie przedmiotem tego zainteresowania, czy też ujawniania informacji
w szczególnych przewidzianych przez prawo okolicznościach. Wyrazili też
swe przypuszczenie, że prawo nie będzie przewidywało odszkodowania za
ustne rozpowszechnienie informacji odnoszących się do prywatności osoby,
jeśli rozpowszechnianie to nie powoduje szczególnej szkody20.
Dalszy rozwój
Stanowisko Warrena i Brandeisa nie od razu znalazło akceptację tak
w nauce prawa, jak i w praktyce sądów amerykańskich. Przełomowe w tym
względzie było zwłaszcza orzeczenie z 1905 r. w sprawie Pavesich v. New
England Life Insurance Co., w którym prawo do prywatności zostało po raz
pierwszy uznane przez stanowy sąd najwyższy. Uchylając jednogłośnie wy15
Yovatt v. Winyard, 1 J. & W. 394 (1820).
Abernethy v. Hutchinson, 3 L. J. Ch. 209 (1825).
Pollard v. Photographic Co., 40 Ch.D. 345 (1888).
18
Warren, Brandeis, The Right to Privacy, s. 213. Warto podkreślić, na co w ogóle nie zwrócili
uwagi Warren i Brandeis, że będąc przekonanym, iż w sprawie Prince Albert v. Strange sąd
skłonny będzie przyznać ochronę własności, nie zaś prywatności jako takiej, adwokat Strange’a
starał się uwypuklić odrębność obu tych interesów. „Argumentowano – mówił – że prywatność
jest istotą własności, a naruszenie prywatności stanowiłoby zniweczenie własności”, gdy tymczasem – konkludował – „pojęcie prywatności jest całkowicie odrębne od pojęcia własności”.
Reprezentujący księcia Alberta Zastępca Rzecznika Korony Sir John Romilly odwoływał się
wprawdzie do absolutnego prawa własności, ale apelował, by rozpoznając sprawę sąd oparł się
na szerszej zasadzie, stanowiącej „abstrakcję jednego atrybutu własności, który był często jej
najwartościowszą jakością, a mianowicie prywatności”. Precyzując swoje stanowisko Sir John
tymi oto słowami antycypował główną tezę Warrena i Brandeisa: „Wszystkie sprawy, w których
Sąd ingerował, by chronić niepublikowane listy czy manuskrypty lub tę idealną własność, którą
człowiek nabywa w stosunku do wypowiedzianych przez siebie uwag, podpadają pod tę zasadę
prywatności”.
19
W. Sokolewicz, Prawo do prywatności, w: Prawa człowieka w Stanach Zjednoczonych,
red. L. Pastusiak, Warszawa: Książka i Wiedza 1985, s. 248-278, tu: 252.
20
Warren, Brandeis, The Right to Privacy, s. 214-217.
16
17
ZN nr 85
13
rok sądu niższej instancji, Sąd Najwyższy Georgii uznał powództwo znanego
artysty Pavesicha przeciwko firmie ubezpieczeniowej, która wykorzystała jego zdjęcie dla celów reklamowych, i stwierdził, że „prawo do prywatności
w sprawach czysto prywatnych wywodzi się z prawa naturalnego”, a przyczyną jego nieuznawania w latach wcześniejszych był „konserwatyzm
sądownictwa”. W następnych latach prawo do prywatności zyskiwało akceptację sądów kilku innych stanów21, a w roku 1939 znalazło się w opublikowanym wówczas po raz pierwszy przez American Law Institute Restatement
of Torts22, w myśl którego (§ 867) „ponosi odpowiedzialność osoba, która
w sposób nieuzasadniony i poważnie narusza interes drugiej w tym, by jej
sprawy nie były znane innym i by jej wizerunek nie był przedstawiany ogółowi”23, a potem innych24.
Mimo to sądy niemałej części stanów długo jeszcze opierały się lub
wahały. Wśród nich znajdował się Sąd Najwyższy Massachussets, który
w 1951 r. stwierdził, że w stanie tym nie jest jeszcze przesądzone, czy prawo do prywatności ma ochronę prawną25, oraz Sąd Najwyższy Wisconsin,
który oddalił powództwo Normy Yoeckel, zarzucającej Samowi Samoning, że
robiąc jej zdjęcie w trakcie korzystania przez nią z toalety w jednej z tamtejszych restauracji, a następnie pokazując je gościom lokalu, naruszył jej prywatność26. Swą decyzję sąd uzasadniał brakiem odpowiedniego precedensu
w prawie stanowym i faktem odrzucenia ustawy gwarantującej prawo do
prywatności przez tamtejszą legislaturę27.
Jednym z najistotniejszych i najbardziej wpływowych głosów doktryny
w dyskusji nad prawem do prywatności był artykuł dziekana szkoły prawa
Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley Williama Prossera, opublikowany
w 1960 r. w „California Law Review”. Prosser poszedł w kierunku przeciwnym niż Warren i Brandeis. Ich podejście było, rzec można, syntetyzujące –
wskazujące na wspólną zasadę uważanych za różnorodne orzeczeń. Podejście Prossera było raczej analityczne – starał się on wykazać niejednorodność orzeczeń (było ich wówczas już ponad 300) nominalnie odnoszących
się do naruszenia prywatności. „Jak dotąd – pisał – prawo dotyczące prywatności obejmuje cztery odrębne rodzaje naruszenia czterech różnych inte21
Alaski (1926), Kaliforni (1931), Kolorado (1932), Montany (1935), Północnej Karoliny (1937),
Oregonu (1941), Arizony i Południowej Karoliny (1941).
Restatement of Torts jest jednym z kilku Restatements, zrewidowanych i zaktualizowanych
wykładów poszczególnych gałęzi prawa, w których obok zagadnień de lege lata zawarte są
uwagi de lege ferenda, tj. poglądy na temat kierunku pożądanych zmian w ramach danej gałęzi.
23
Cyt. za: I.R. Kramer, The Birth of Privacy Law: A Century Since Warren and Brandeis, „Catholic University Law Review” 39 (1990): 703-724, s. 718-719.
24
Zob. np. R.F. Copple, Privacy and the Frontier Thesis: An American Intersection of Self
and Society, „American Journal of Jurisprudence” 34 (1989): 87-125, s. 107.
25
Kelley v. Post Publishing Co., 327 Mass 275 (1951), s. 277.
26
Yoeckel v. Samoning, 272 Wis. 430, 75 N.W.2d 925 (1956).
27
Ibidem, s. 927. Podobnie argumentował SN Nebraski, Brunson v. Ranks Army Store 161
Neb. 519, 73 N. W. (2d) 803 (1955). W Wisconsin prawo do prywatności uznano w drodze
ustawodawczej w 1977 r. Zob. w tej kwestii: L. Infield-Harm, The Case For Reexamining Privacy
Law In Wisconsin: Why Wisconsin Courts Should Adopt the Interpretation of the Tort of Intrusion Upon Seclusion of Fischer v. Mount Olive Lutheran Church, „Wisconsin Law Review”
(2004): 1781-1822, s. 1797 n.
22
ZN nr 85
14
K. Motyka
resów..., które są połączone wspólną nazwą, ale poza nią nie mają ze sobą
prawie nic wspólnego, z wyjątkiem tego, że każda z nich przedstawia ingerencję w prawo... 'do bycia pozostawionym w spokoju'”28. Według Prossera
te cztery odrębne delikty (torts) są następujące:
1. Naruszenie odosobnienia danej jednostki.
2. Publiczne ujawnienie krępujących ją faktów.
3. Stawiające ją w złym świetle upublicznienie.
4. Zawłaszczenie dla własnej korzyści jej nazwiska lub wizerunku29.
Zdaniem Prossera to głównie brak tego rozróżnienia sprawił, że ówczesny stan prawa odnoszącego się do prywatności przypominał - jak to ujął
w 1956 r. sędzia C.J. Biggs - sytuację „stogu siana podczas nawałnicy”30.
Konstytucjonalizacja pawa do prywatności
Jeszcze bardziej sytuacja skomplikowała się po konstytucjonalizacji
prawa do prywatności, co nastąpiło nie na drodze ustawodawczej, lecz sądowej: w wydanym w roku 1965 głośnym wyroku SN w sprawie Griswold
v. Connecitcut. Trzeba przy tym podkreślić, że podobnie jak w przypadku
common law, które udzielało pośredniej ochrony prywatności zanim uczyniło
to explicite – realizując ideę Warrena i Brandeisa, również na gruncie amerykańskiego prawa konstytucyjnego, głównie w orzecznictwie federalnego
Sądu Najwyższego, prywatność była przedmiotem ochrony przed naruszeniami ze strony władzy na długo przed uznaniem czy – jak twierdzą krytycy –
stworzeniem przez ten sąd konstytucyjnego prawa do prywatności. Federalna Karta Praw (Bill of Rights) uchwalona w 1789 r. w postaci dziesięciu
poprawek (potem dodano następne szesnaście) do starszej od nich o 2 lata
Konstytucji Stanów Zjednoczonych, nie wspomina o prywatności, ale niektóre z jej sformułowań odnoszą się do pewnych aspektów prywatności. Najwyraźniejszy związek z prywatnością ma Czwarta Poprawka zakazująca nieuzasadnionych rewizji i gwarantująca nietykalność osobistą, mieszkania,
dokumentów i mienia oraz Trzecia Poprawka, zakazująca kwaterowania
żołnierzy w domu podczas pokoju bez zgody właściciela, a następnie Pierwsza Poprawka gwarantująca wolność wyznania, zgromadzeń i stowarzyszeń
28
W. Prosser, Privacy, „California Law Review” 48 (1960): 383-423, s. 388.
Ibidem. Warto jednak podkreślić, że już w 1932 r. podobny pogląd wyraził Leon Green. Uwa29
żał on, że prywatność jest jednym z siedmiu interesów czy faz osobowości człowieka obok jego 1) integralności fizycznej, 2) uczuć i emocji, 3) zdolności do działania, 4) nazwiska, 5) wizerunku i 6) historii. Jego zdaniem obejmowanie wszystkich przypadków zawłaszczenia tych
interesów w jedną kategorię deliktową – naruszenia right to privacy „tworzy niepokojące poczucie sztuczności”. Zob. L. Green, The Right of Privacy, „Illinois Law Review” 27 (1932): 237-260,
s. 239.
30
Prosser, Privacy, s. 407. Cytat pochodzi z Ettore v. Philco Television Broadcasting Co.,
229 F.2d 481 (3d Cir.1956). Warto jednak podkreślić, że już w 1932 r., podobny do Prossera
pogląd wyraził Leon Green. Uważał on, że prywatność jest jednym z siedmiu interesów czy faz
30
osobowości człowieka obok jego 1) integralności fizycznej, 2) uczuć i emocji, 3) zdolności do
działania, 4) nazwiska, 5) wizerunku i 6) historii. Jego zdaniem obejmowanie wszystkich przypadków zawłaszczenia tych interesów w jedną kategorię deliktową – naruszenia right to privacy
„tworzy niepokojące poczucie sztuczności”. Zob. L. Green, The Right of Privacy, „Illinois Law
Review” 27 (1932): 237-260, s. 239.
29
ZN nr 85
15
(ale też głównego konkurenta prywatności – wolność słowa i prasy) oraz Poprawka Piąta zakazująca pozbawiania „życia, wolności i mienia bez właściwego postępowania sądowego” (due process of law)31. W oparciu o te poprawki SN USA wydał wiele decyzji, które nawet jeśli nie wspominały
o prywatności, odnosiły się do niej mniej lub bardziej wyraźnie.
Związek z prywatnością sądy amerykańskie, w tym federalny SN, upatrywały przede wszystkim w Czwartej Poprawce. Powołały się na nią między
innymi takie orzeczenia, jak Boyd v. United States z 1886 r., w którym SN
mówił (przywołując także Piątą Poprawkę) o zapewnionej przez Konstytucję
ochronie „świętości domu i prywatności życia”32, Sinclair v. United States
z 1929 r., wprost odwołujące się do prawa do prywatności (right of privacy)33,
Trupiano v. United States z 1948 r., wskazujące, że celem tej poprawki jest
właśnie ochrona prywatności34 czy Mapp v. Ohio z 1961 r., w myśl którego
chroni ona „prawo do prywatności, nie mniej istotne niż jakiekolwiek inne
prawo starannie i w sposób szczególny zastrzeżone dla ludu”35.
Ale dopiero w Griswold v. Connecticut 36 SN wprost uznał, że prawo
do prywatności zawarte jest w samej Konstytucji USA. Przedmiotem sprawy
była apelacja złożona przez Estelle Griswold, dyrektora Ligi Planowego Rodzicielstwa Connecticut oraz dyrektora medycznego Ligi C. Lee Buxtona,
profesora i dziekana Wydziału Położnictwa i Ginekologii w Szkole Medycyny
Uniwersytetu Yale, w związku z tym, że na podstawie przepisów stanu Connecticut zostali oni najpierw aresztowani, a następnie skazani na grzywnę
w wysokości 100 dolarów za to, że udzielili pewnemu małżeństwu informacji
i porady na temat środków antykoncepcyjnych. Korzystanie z takich środków
zagrożone było w tym stanie karą grzywny nie mniejszą niż 50 dolarów lub
więzieniem na okres od 60 dni do 1 roku. Uznawszy zaskarżone przepisy za
niekonstytucyjne przez to, że naruszają zawarte w Konstytucji implicite prawo do prywatności, Sąd Najwyższy, piórem sędziego William O. Duglasa,
stwierdził:
Mamy tu do czynienia z prawem do prywatności – starszym niż Karta
Praw, starszym nawet niż nasze partie polityczne, starszym niż nasz
system oświatowy. Małżeństwo to dwoje ludzi, którzy łączą się na dobre i złe, trwają przy sobie pełni nadziei i prowadzą wspólne życie tak
dalece intymne, że wręcz święte. Jest ono (…) związkiem o równie
31
Poprawka Czternasta z 1866 r., ratyfikowana w 1868 r., rozszerzyła ten zakaz na władze stanowe.
32
Boyd v. United States, 116 U.S. 616 (1868), s. 630
33
Sinclair v. United States, 279 U.S. 263 (1929), s. 292.
34
Trupiano v. United States, 334 U.S. 699 (1948), s. 709: „The Fourth Amendment was designed to protect both the innocent and the guilty from unreasonable intrusions upon their right of
privacy while leaving adequate room for the necessary processes of law enforcement”.
35
Mapp v. Ohio, 367 U.S. (1961), s. 656. Zob. Protecting Privacy Under the Fourth Amendment,
„Yale Law Journal” 91 (1981): 313-343; W.J. Stuntz, Privacy’s Problem and the Law of Criminal
Procedure, „Michigan Law Review” 93 (1995): 1016-1078 i polemikę ze Stuntzem: L.M. Seidman, The Problems with Privacy’s Problem, „Michigan Law Review” 93 (1995): 1079-1101. Na
istnienie takich nie wymienionych w Konstytucji USA praw przysługujących jednostkom wskazywała Dziewiąta Poprawka.
36
Griswold v. Connecticut, 381 U.S. 479 (1965).
ZN nr 85
16
K. Motyka
szlachetnym celu, jak każdy z tych, o które chodziło w naszych poprzednich orzeczeniach37.
Nie mogąc oprzeć się na żadnym przepisie konstytucyjnym i nie chcąc
skorzystać w tym celu z wyinterpretowanej z Czternastej Poprawki zasady
sprawiedliwości czy praworządności materialnej, choć Sąd czynił to w innych
sprawach38, sędzia Duglas posłużył się tzw. teorią półcieni (penumbras) –
sfer wyemanowanych z Pierwszej, Trzeciej, Czwartej, Piątej, Dziewiątej
i Czternastej Poprawki i przez nie chronionych. Te różne półcienie, sfery czy
aspekty chronionej przez Konstytucję prywatności są, w myśl omawianego
wyroku, wyrazem zawartego w dokumencie prawa do prywatności jako
takiej. Jak to ujął W. Sokolewicz była to technika ekstrapolacji39, bardzo
przypominająca procedurę zastosowaną przez Warrena i Brandeisa 75 lat
wcześniej.
W opinii zbieżnej (concurring opinion), do której dołączyli sędziowie
Warren i Brennan, sędzia Goldberg uznał, że „prawo do prywatności w stosunkach małżeńskich jest fundamentalnym i podstawowym prawem osobistym, «przysługującym ludowi» w rozumieniu Dziewiątej Poprawki”40. Z kolei
sędzia Harlan, zgadzając się z decyzją, ale odrzucając jej uzasadnienie,
uznał, że zakwestionowane przepisy Connecticut naruszają zawartą
w Czternastej Poprawce zasadę praworządnego postępowania, ponieważ są
sprzeczne z podstawowymi wartościami zawartymi w pojęciu uporządkowanej wolności41. W tej samej poprawce szukał uzasadnienia dla decyzji Sądu
sędzia White42.
Z decyzją większości nie zgodzili się sędziowie Hugo L. Black i Potter
Stewart. Stewart twierdził, że uchylona orzeczeniem ustawa jest prawem
„niebywale głupim” i ponadto nie do wyegzekwowania, samo zaś używanie
37
Ibidem, s. 486.
Doskonałym przykładem w tym zakresie jest orzeczenie w sprawie Allgeyer v. Louisiana,
165 U.S. 578 (1897), w którym czytamy: „Wolność gwarantowana zasadą praworządnego postępowania obejmuje prawo obywatela do swobodnego korzystania ze wszystkich zdolności, do
swobodnego ich używania na wszystkie zgodne z prawem sposoby; do mieszkania i pracy
w miejscu, które sam sobie wybierze; do zarabiania na życie w dowolne zgodne z prawem sposoby; do swobodnego wyboru stylu życia i zajęć w czasie wolnym; i w tym celu do zawarcia
wszelkich umów, jakie mogą okazać się właściwe, niezbędne i podstawowe dla pomyślnej realizacji przez tegoż obywatela wymienionych powyżej celów”, cyt. za: S. Frankowski, R. Goldman,
E. Łętowska, Sąd Najwyższy USA. Prawa i wolności obywatelskie, bmr. OSCE, s. 25-26.
39
W. Sokolewicz, Prawo do prywatności, w: Prawa człowieka w Stanach Zjednoczonych,
red. L. Pastusiak, Warszawa: Książka i Wiedza 1985, s. 232.
40
Griswold v. Connecticut, s. 499. Dodajmy, że za prawem do prywatności w tym kontekście
Harlan opowiadał się w zdaniu odrębnym do dotyczącej tych samych przepisów decyzji SN
USA Poe v. Ullman, 367 U.S. 497 (1961), gdzie pisał, że kryminalizacja używania środków antykoncepcyjnych przez parę małżeńską jest „nieakceptowalnym, nieuzasadnionym naruszeniem
prywatności” (s. 539). Dodawał przy tym, iż przepisy penalizujące stosunki seksualne pozamałżenskie, w tym homoseksualne, „tworzą wzór tak głęboko wrośnięty w treść naszego życia społecznego, że każda doktryna konstytucyjna w tym obszarze musi być oparta o tę podstawę”
(s. 546). A dalej, s. 552: „Prawo do prywatności w sposób najbardziej oczywisty nie jest absolutne. Zatem nie sugerowałbym, że zdrada małżeńska, homoseksualizm, cudzołóstwo i kazirodztwo są wolne od kryminalnego śledztwa, nawet jeśli praktykowane prywatnie”.
41
Ibidem, s. 500.
42
Ibidem, s. 502.
38
ZN nr 85
17
środków antykoncepcyjnych powinno być zostawione wolnej decyzji małżonków. Ale nie znaczy to, że ustawa ta jest sprzeczna z Konstytucją, tym bardziej że większość nie wskazała – twierdził – z którym przepisem konstytucyjnym jest ona w konflikcie. Sędziowie mają obowiązek nie kierować się
swoimi ocenami na temat rozumności czy głupoty takiej czy innej ustawy
oraz nie wchodzić w kompetencje ustawodawcy43.
Sędzia Black w bardzo obszernym zdaniu odrębnym napisał, że choć
ceni prywatność, nie widzi żadnych podstaw dla uznania niekonstytucyjności
zakwestionowanych przepisów stanu Connecticut. Wprawdzie, przyznawał,
niektóre z postanowień Bill of Rights zredagowano w ten sposób, by także
„chronić prywatność w pewnych okresach i pewnych miejscach w odniesieniu do pewnych czynności”, ale nie znaczy to, że chronią one prywatność jako taką. Odnosząc się do Czwartej Poprawki, Black sformułował jeden
z najistotniejszych, jak się później okazało, zarzutów wobec ogólnego prawa
do prywatności. „Prywatność jest szerokim, abstrakcyjnym i niejasnym pojęciem, które łatwo może zostać zawężone, ale które – z drugiej strony – może
być łatwo interpretowane jako konstytucyjny zakaz wielu innych rzeczy niż
rewizje i zatrzymania”44. Black dostrzegał więc możliwość uczynienia prywatności orężem w dalszym ograniczaniu władzy ustawodawczej. Podkreślał
zwłaszcza, że opieranie się przez SN na zasadzie sprawiedliwości materialnej uczyni go nadzorcą nad poszczególnymi legislaturami, i to nadzorcą, kierującym się niejasnymi, płynnymi standardami. To niekonstytucyjne przesunięcie władzy w kierunku judykatury, grożące naruszeniem zasady podziału
władzy będzie – przestrzegał – „złe dla sądów i jeszcze gorsze dla kraju”45.
Ekspansja konstytucyjnego prawa do prywatności
Wkrótce przypuszczenia sędziego Blacka, wyrażone w zdaniu odrębnym w Griswold, potwierdziły się i nastąpiło dalsze rozszerzanie prawa do
prywatności. W Griswold sąd prawo to łączył z małżeństwem, rodziną i domem, ale już w wydanym cztery lata później orzeczeniu w sprawie Stanley
v. Georgia46 zostało ono „wyzwolone” od tych dwu pierwszych kontekstów;
SN uznał, powołując się m.in. na prawo do prywatności, że Konstytucja zapewnia ochronę także posiadaniu w domu materiałów obscenicznych. Niezależnie od tego, jak uzasadnione są ustawy dotyczące obsceniczności, prywatne mieszkania znajdują się poza ich zasięgiem, stwierdzili sędziowie47.
43
Zob. w tym względzie uwagi K. Gonery i E. Łętowskiej (Artykuł 190 Konstytucji i j jego konsekwencje w praktyce sądowej, „Państwo i Prawo” 53/9 (2003): 3-7), określających analogiczne
funkcje naszego TK jako funkcje destrukcyjne i w związku z tym twierdzących, iż jest on „ustawodawcą wyłącznie negatywnym” (s. 3).
44
Ibidem, s. 509.
45
Ibidem, s. 524. Stanowisku Blacka poświęcono osobny obszerny artykuł. Zob. M.D.S. Prickett, The Right of Privacy: A Black View of Griswold v. Connecticut, „Hastings Constitutional
Law Quartterly” 7 (1980): 777-829.
46
Stanley v. Georgia, 394 U.S. 557 (1969). Z wczesnych omówień zob. zwł.: A. Katz, Privacy
and Pornography: Stanley v. Georgia, „Supreme Court Review” 1969: 203-217.
47
Jak łatwo zauważyć, prawo do prywatności stanowiło tu wsparcie dla gwarantowanej przez
Pierwszą Poprawkę wolności przekazywania i otrzymywania informacji i opinii.
ZN nr 85
18
K. Motyka
„Wyzwolenie” prawa do prywatności z trzeciego z wyżej wymienionych kontekstów – mieszkania nastąpiło w decyzji w sprawie Eisenstadt
v. Baird48; na podstawie zasady równej ochrony prawnej SN uznał za niekonstytucyjne przepisy stanu Massachusetts, zakazujące udostępniania
środków antykoncepcyjnych osobom stanu wolnego. Jak czytamy w opinii
większości autorstwa sędziego Brennana:
To prawda, że w myśl Griswold rozważane prawo do prywatności
przysługuje związkowi małżeńskiemu. Jednakże para małżeńska nie
jest odrębną istotą, lecz związkiem dwu jednostek, z których każda
ma odrębną konstrukcję intelektualną i emocjonalną. Jeśli prawo do
prywatności cokolwiek znaczy, jest prawem jednostki, zamężnej, żonatej czy wolnej, by władze nie ingerowały w sprawy odnoszące się
do niej w sposób tak zasadniczy, jak decyzja o urodzeniu czy spłodzeniu dziecka49.
Zdaniem Michaela Sandela mamy tu do czynienia z redefinicją podmiotów prawa do prywatności z „osób jako uczestników instytucji społecznej
małżeństwa do osób jako jednostek niezależnych od ich ról czy powiązań”50.
Z drugiej zaś strony, twierdzi Sandel, w orzeczeniu tym SN dokonał przejścia
od „starego” pojęcia prywatności, którego uzasadnienie – jak u Warrena
i Brandeisa – leżało w potrzebie ochrony jednostki przed inwigilacją, do pojęcia prywatności, która chroni wolność wyboru.
Prawo do prywatności będzie teraz chroniło bardziej wolność angażowania się bez ograniczeń ze strony władzy w pewne formy aktywności niż wolność od inwigilacji czy od ujawnienia intymnych spraw.
Podczas gdy prywatność w Griswold zapobiegała wkraczaniu
w „święte granice małżeńskich sypialni”, prywatność w Eisenstadt zapobiegała wkraczaniu w decyzje pewnego rodzaju. [...] Sąd chronił
prywatność w Eisenstad nie ze względu na praktyki społecznie, które
ona promuje, ale ze względu na indywidualny wybór, który ona zabezpiecza51.
Używając innych określeń, można by powiedzieć, że nastąpiło tu
przejście od prywatności informacyjnej do prywatności decyzyjnej52. Ale nie
to jest najistotniejsze. Jak to ujęła Janet L. Dolgin, „Griswold chroni prawo do
prywatności stosunków rodzinnych i dla jednostki rodzinnej raczej niż dla
48
Eisenstadt v. Baird, 405 U.S. 438 (1972). Zob. np. R.A. Novak, Eisenstadt v. Baird: A Return
to the Lochner Era of Judicial Intervention, „University of Pittsburgh Law Review” 33 (1972):
853-867.
49
Ibidem, s. 453 (kursywa oryginału). Cyt. za skróconym przedrukiem w: R.D. Rotunda, Modern
Constitutional Law. Cases and Materials, St. Paul, Minn.: West Publishing Co. 1989, s. 646.
50
M. Sandel, Moral Argument and Liberal Toleration: Abortion and Homosexuality, „California
Law Review” 77 (1989): 521-538, s. 527; idem, Democracy’s Discontent: America in Search of
Public Philosophy, Cambridge, Mass.–London: Belknap Press 1996, s. 97.
51
Ibidem. Zob. C.A. Ball, Communitarianism and Gay Rights, „Cornell Law Review” 85 (2000):
443-517, s. 463.
52
Por. P. Boling, Privacy As Autonomy vs. Privacy As Familial Attachment: A Conceptual
Approach to Right to Privacy Cases, „Policy Studies Review” 13 (1994): 91-110.
ZN nr 85
19
jednostek per se” 53. Eisenstadt natomiast udziela ochrony zasadniczo innemu prawu do prywatności: nie odnosi się już ono do relacji w ramach grupy
z wyłączeniem osób spoza niej, w ogóle nie zakłada relacji. Jest ono uprawnieniem przysługującym jednostce niezależnie od jej społecznych ról. „Rozszerzenie prywatności na jednostkę jako jednostkę – podsumowuje Dolgin –
zakłada upadek [...] grup takich jak rodzina, które wcześniej pośredniczyły
między jednostką i szerszym społeczeństwem, w szczególności między jednostką a państwem”54.
Wkrótce amerykańskie sądy uznały, że prawo do prywatności obejmuje uprawnienie do utrzymywania dobrowolnych i nie mających charakteru
prostytucji stosunków seksualnych także między osobami stanu wolnego,
a w konsekwencji uznały za niekonstytucyjne przepisy zakazujące takich
praktyk. Przykładem jest orzeczenie w sprawie State v. Saunders (1977),
w którym Sąd Najwyższy New Jersey uznał, że penalizacja pozamałżeńskich stosunków seksualnych stanowi naruszenie konstytucyjnego prawa do
prywatności55. Z innych tego rodzaju mniej fundamentalnych, a z naszej perspektywy może nawet trywialnych czy banalnych kwestii, w których jako oręża używano prawa do prywatności, wymienić warto prawo uczniów do ubierania się według własnego upodobania56, noszenia długich włosów57 czy
korzystania z różnego rodzaju seksualnych stymulatorów58.
Najbardziej znanym i najbardziej kontrowersyjnym przejawem
ekspansji prawa do prywatności w USA jest orzeczenie Roe v. Wade59
z 1973 r., będące dla liberałów symbolem60, a dla konserwatystów perwersją
prawa do prywatności61, Zdecydowaną większością 7:2 federalny Sąd Najwyższy uznał w nim za niekonstytucyjne przepisy kodeksu karnego Teksasu,
typowe pod tym względem w ówczesnych Stanach Zjednoczonych, zakazu-
53
J.L. Dolgin, The Family in Transition: From Griswold to Eisenstadt and Beyond, „Georgetown
Law Journal” 82 (1994): 1519-1571, s. 1538.
54
Ibidem.
55
State v. Saunders, 381 A.2d 333, (N.J. 1977), s. 339.
56
Zob. np.: W. Mahling, Secondhand Codes: An Analysis of the Constitutionality of Dress Codes in the Public Schools, „Minnesota Law Review” 80 (1996): 715-742.
57
Zob. np.: D.C. Scriven, High School Authorities and the Long-Haired Student: In Quest of an
Appropriate Analytical Framework, „Tulane Law Review” 47 (1973): 407-418.
58
Zob. np.: State v. Hughes, 792 P.2d 1023 (Kan. 1990), w którym uznano, że między innymi
z uwagi na prawo do prywatności ustawa stanu Kansas dotycząca obsceniczności, która zakazywała sprzedaży urządzeń stymulujących genitalia, jest niekonstytucyjna. Podobnie, w odniesieniu do promocji takich urządzeń, orzeczenie sądu Kolorado Tooley v. Seven Thirty-Five
E. Colfax, Inc., 697 P.2d 348 (Colo. 1985). Zob. w tej kwestii np.: M.I. Kaminer, How Broad Is
the Fundamental Right to Privacy and Personal Autonomy? On What Grounds Should the Ban
on the Sale of Sexually Stimulating Devices Be Considered Unconstitutional?, „American
University Journal of Gender, Social Policy & the Law” 9 (2001): 395-422.
59
Roe v. Wade, 410 U.S. 113 (1973).
60
R. Hittinger, Privacy and Liberal Legal Culture, „The World and I” 1990/9, przedruk
w: The First Grace: Rediscovering the Natural Law in a Post-Christian World, Wilmington,
Delaware: ISI Books 2003, s. 153-184.
61
R.M. Byrn, The Perversion of Privacy, „Human Life Review” Winter 1993, s. 42-54.
ZN nr 85
20
K. Motyka
jące przerywania ciąży, z wyjątkiem sytuacji, gdy jest to konieczne dla ratowania życia lub zdrowia kobiety62. Jak napisał w opinii sędzia Blackmun:
Prawo do prywatności, czy to oparte na zawartej w Czternastej Poprawce koncepcji wolności osobistej i ograniczenia działania państwa
– jak my to widzimy, czy też – jak to ustalił Sąd Dystryktowy – wywiedzione z zawartego w Dziewiątej Poprawce zastrzeżenia [innych]
praw ludu, jest dostatecznie szerokie, by objąć decyzję kobiety
o przerwaniu lub utrzymaniu ciąży63.
Sędzia William H. Rehnquist w swoim zdaniu odrębnym podnosił, że
transakcja, której przedmiotem jest aborcja, nie ma charakteru prywatnego
w potocznym znaczeniu słowa prywatny, jak też nie ma ona żadnego związku z powoływaną w orzeczeniu Czwartą Poprawką64.
W następnych latach amerykańskie sądy uznały, że prawo do prywatności obejmuje uprawnienie do utrzymywania dobrowolnych i nie mających
charakteru prostytucji stosunków seksualnych także między osobami stanu
wolnego, a w konsekwencji uznały za niekonstytucyjne przepisy zakazujące
takich praktyk. Przykładem jest orzeczenie w sprawie State v. Saunders
(1977), w którym Sąd Najwyższy New Jersey uznał, że penalizacja pozamałżeńskich stosunków seksualnych stanowi naruszenie konstytucyjnego
prawa do prywatności65.
W Planned Parenthood of Missouri v. Danforth z 1976 r.66 federalny
SN uznał za niekonstytucyjne przepisy wymagające zgody na aborcję ze
strony małżonka, a w przypadku osób nieletnich – zgody rodziców, zaś
w Carey v. Population Services International z 1977 r.67 – przepisy zabraniające sprzedaży lub dostarczania środków antykoncepcyjnych osobom poni-
62
Omówienie i komentarz w: Frankowski,Goldman, Łętowska, Sąd Najwyższy USA, s. 37-40,
48 n.; L. Tribe, Aborcja: Konfrontacja postaw, tłum. M. Studzińska, Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo 1994, zwł. s. 98 n., 178 n.; T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa. Zarys wykładu, Katowice: Naukowa Oficyna Wydawnicza 2005, s. 245-248.
63
Jednocześnie, co dla nas ma tu znaczenie drugorzędne, wbrew stanowisku Roe i niektórych
popierających ją środowisk, utrzymujących, że kobieta ma prawo przerwać ciążę w jakimkolwiek
czasie, w jakikolwiek sposób i z jakichkolwiek powodów, sąd uznał, że prawo to nie jest absolutne i stany „mogą zasadnie dowodzić swych ważnych interesów w ochronie zdrowia, utrzymaniu standardów medycznych i w ochronie potencjalnego życia”. Sąd przyjął tzw. teorię trymestrów, uznając, że w pierwszym z nich jedynym ograniczeniem prawa kobiety jest wymóg
przeprowadzenia aborcji przez lekarza. W drugim trymestrze dopuszczalne są ograniczenia,
które mają na względzie zdrowie kobiety, a dopiero w trzecim, po osiągnięciu przez dziecko
zdolności do życia poza łonem matki – także takie, które dyktuje interes pństwa w ochronie potencjalnego życia. Takie stanowisko byłoby niemożliwe bez przyjęcia przez sąd założenia, że
pojęcie osoby w rozumieniu Czternastej Poprawki nie obejmuje, wbrew argumentacji władz
Teksasu – dziecka nienarodzonego (s. 158).
64
Zob. też np. J.P. Safranek, S.J. Safranek, Licencing Liberty: the Self-Contradictions of Substantive Due Process, „Texas Review of Law & Politics” 2 (1998): 231-253, s. 250, którzy, nawiązując do słów Rehnquista, piszą, że aborcja nie jest aktem prywatnym dokonującym się
w zaciszu sypialni małżeńskiej, lecz zawieraną w gabinecie ginekologa transakcją komercyjną.
65
State v. Saunders, 381 A.2d 333, (N.J. 1977), s. 339.
66
Planned Parenthood of Missouri v. Danforth, 428 U.S. 52 (1976).
67
Carey v. Population Services International, 431 U.S. 678 (1977).
ZN nr 85
21
żej 16. roku życia (i ograniczające prawo do sprzedaży takich środków do
dyplomowanych farmaceutów).
Jednym z najbardziej kontestowanych przez liberałów orzeczeń Sądu
Najwyższego USA odnoszących się do prawa do prywatności i zarazem regresem w jego rozwoju była decyzja Bowers v. Hardwick (1986)68. W decyzji
tej, wyraźnie odchodząc od Stanley v. Georgia, niewielką większością SN
odmówił objęcia konstytucyjnym prawem do prywatności stosunków homoseksualnych69. Przypominając, że tego typu akty stanowiły przestępstwo we
wszystkich 13 stanach, które powołały do życia USA i następnie ratyfikowały
federalną Kartę Praw, a 100 lat później w 32 spośród 37 stanów70, autor
uzasadnienia – sędzia White – stwierdził, iż argument strony powodowej, jakoby prawo do praktykowania takich czynów było „głęboko zakorzenione
w tradycji i historii” narodu amerykańskiego lub „zawierało się w pojęciu uporządkowanej wolności” jest „co najwyżej krotochwilny”71. W tonie bliskim
zdaniu odrębnemu Blacka w Griswold sędzia White napisał:
Nie chcemy zbyt szeroko traktować naszych uprawnień, odkrywając
nowe prawa podstawowe jakoby [zawarte] w klauzuli praworządnego postępowania. Sąd Najwyższy jest na najsłabszym gruncie i zbliża się do granic
prawa wówczas, gdy ma do czynienia z regułami konstytucyjnymi tworzonymi przez sądownictwo, regułami o słabszych czy wręcz nierozpoznawalnych związkach z językiem czy intencjami Konstytucji. [...] W takich sytuacjach mamy do czynienia z uzurpowaniem sobie przez władze sądową
coraz to większych uprawnień do rządzenia krajem bez wyraźnej podstawy
konstytucyjnej72.
W zdaniu odrębnym sędzia Blackmun, poparty przez sędziów Brennana, Marshalla i Stevensa, podkreślił, że w sprawie Bowersa chodzi nie tyle
o prawo do utrzymywania kontaktów homoseksualnych (jak to przedstawiła
większość), ile o prawo do prywatności, którego dwa aspekty (decyzyjny
i przestrzenny) naruszają uznane przez sąd za konstytucyjne przepisy stanu
Georgia. Jego zdaniem, prawo jednostki do utrzymywania stosunków intymnych we własnym domu jest „sednem konstytucyjnej ochrony prywatności”73.
68
Bowers v. Hardwick, 478 U.S. 186 (1986).
Orzeczenie to spotkało się z szeroką, zazwyczaj krytyczną, rekacją w amerykańskiej literaturze prawniczej. Zob. np.: K. Thomas, Beyond the Privacy Principle, „Columbia Law Review”
92 (1992): 1431-1516 i cyt. tam literatura (gł. na s. 1434).
70
Bowers v. Hardwick, 478 U.S.186 (1986), s. 192-193.
71
Ibidem, s. 194.
72
Ibidem, s. 194. Korzystam z tłumaczenia w: Frankowski,Goldman, Łętowska, Sąd Najwyższy
USA, s. 46.
73
Bowers v. Hardwick, 478 U.S.186, 106 S.Ct. 2841, 92 L.Ed.2d 140 (1986), s. 208. W 1994 r.
tzw. sodomia była przestępstwem w 22 stanach (zob. D.A. Catania, The Universal Declaration
of Human Rights and Sodomy Laws: A Federal Common Law Right to Privacy for Homosexuals
Based on Customary International Law, „American Criminal Law Review” 31 (1994): 289-325).
W większości stanów przepisy kryminalizujące sodomię zostały uchylone w drodze ustawodawczej lub przez sądy stanowe jako naruszające prawo do prywatności. Zob. Strum, Privacy,
s. 107. W 18 nadal jest karalna.
69
ZN nr 85
22
K. Motyka
Ostatecznie jednak, po latach, punkt widzenia sędziego Blackmuna
przeważył. Decyzją Lawrence i Garner v. Texas z 26 czerwca 2003 r.74 SN
uchylił swe poprzednie stanowisko w kwestii penalizacji stosunków homoseksualnych, uznając większością 6:3, m.in. głosami umiarkowanych konserwatywnych sędziów: Sandry Day O’Connor i Anthony’ego Kennedy’ego,
że indywidualne decyzje dotyczące dobrowolnych i prywatnych stosunków
intymnych stanowią wolność chronioną przez Czternastą Poprawkę. Stany
nie mogą penalizować takich relacji, a ich uczestnicy są uprawnieni do poszanowania ich życia prywatnego, napisał sędzia Kennedy, powołując się
przy tym na znane szeroko w Europie orzeczenie Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka w sprawie Dudgeon v. United Kingdom (1981)75.
W związku z tym orzeczeniem spodziewano się jeszcze większego niż
dotychczas nacisku na nadanie statusu małżeństwa parom homoseksualnym lub przynajmniej przyznanie im przywilejów podobnych do tych, które
mają małżeństwa. Przypuszczenia te potwierdzone zostały już 18 listopada
2003 r. decyzją w sprawie Goodridge v. Department of Public Health76,
w której Sąd Najwyższy Massachussetts, odwołując się miedzy innymi do
prawa do prywatności, uznał stanowy zakaz małżeństw homoseksualnych77
za sprzeczny z konstytucją tego stanu78. Jak dotąd w ślady Massachussettss
poszły Connecticut, Iowa, Vermont i New Hampshire oraz stolica kraju, Waszyngton79.
Przejawem ekspansji konstytucyjnego prawa do prywatności było także uznanie, choć nie dotyczy to federalnego Sądu Najwyższego, że obejmu74
Lawrence v. Texas, 539 US 558; 123 S. Ct. 2472; 156 L. Ed. 2d 508 (2003). Literatura na temat tego orzeczenia – także w kontekście prywatności – jest bardzo bogata. Zob. np.: P.R. Baldacci, Lawrence and Garner: The Love (or at Least Sexual Attraction) that Finally Dared Speak
Its Name, „Cardozo Women’s Law Journal” 10 (2004): 289-309 i pozostałe artykuły w tym numerze (Winter), przygotowane w ramach sympozjum Privacy Rights In a Post Lawrence World:
Responses to Lawrence v. Texas; K.M. Franke, Commentary: The Domesticated Liberty of Lawrence v. Texas, „Columbia Law Review” 104 (2004): 1399-1426, a z głosów krytycznych np.
S.A. Blazier, The Irrational Use of Rational Basis Review In Lawrence v. Texas N1: Implications
for Our Society, „Campbell Law Review” 26 (2004): 21-39.
75
Dudgeon v. United Kingdom, 45 Eur. Ct. H. R. (1981) 52. Zob. omówienie w: M.A. Nowicki,
Europejski Trybunał Praw Człowieka. Orzecznictwo, t. 2: Prawo do życia i inne prawa, Zakamycze 2002, s. 612-615.
76
Goodridge v. Department of Public Health, 440 Mass. 309 (2003).
77
W październiku 2005 r. 44 stany expressis verbis zakazywały małżeństw homoseksualnych
czy to na mocy ustawy, czy poprawki do konstytucji stanowej. Zob. np.: J.L. Grossman, Resurrecting Comity: Revisiting the Problem of Non-Uniform Marriage Laws, „Oregon Law Review”
84 (2005): 433-488, s. 447.
78
J. Grossman, Are Bans on Same-Sex Marriage Constitutional? New Jersey Says Yes, But
Massachusetts, in a Landmark Decision, Says No, FindLaw, 20 November 2003,
http://writ.news.findlaw.com/grossman/20031120.html J. M. Schlesinger swój komentarz na temat orzeczenia pt. Gay-Marriage Issue Is Lifted to New Plane; Massachusetts Ruling Will Force
Politicians, Nation to Confront Incendiary Subject, „Wall Street Journal” 19 November 2003,
s. A 4, rozpoczyna słowami: „The culture wars just went nuclear.” Por. S.B. Miller, The Judge on
the Front Lines of Culture War, „Christian Science Monitor” 21 November 2003. Z polskich
omówień zob. zwł.: Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa, s. 302 n.
79
W Waszyngtonie nastąpiło 3 marca 2010. Zob. J. Urbina, Gay Marriage is Legal in U.S. Capital, „New York Times” 4 March 2010, http://www.nytimes.com/2010/03/04/us/04marriage.html
ZN nr 85
23
je ono swym zakresem także prawo do śmierci80 czy nawet prawo do samobójstwa, które sędzia Compton, w zdaniu odrębnym w sprawie Bouvia
v. Superior Court (Glenchur), określił jako ostatni w życiu jednostki użytek
z jej prawa do prywatności81. Nawiązując do orzeczenia tego sądu w sprawie
Doe v. Bolton (1973), w myśl którego prawo do prywatności chroni decyzje
jednostki dotyczące jej osoby i jej zdrowia, w sprawie In re Quinlan (1976),
Sąd Najwyższy stanu New Jersey uznał, że właśnie gwarantowane przez
prawo tego stanu prawo do prywatności uzasadnia żądanie wysunięte przez
rodziców w imieniu ich trzyletniej córki, znajdującej się w stanie śpiączki, by
odłączono ją od aparatury podtrzymującej jej funkcje życiowe i pozwolono jej
umrzeć82.
Inaczej postąpił federalny SN, który w głośnym orzeczeniu w sprawie
Cruzan v. Director, Missouri Department of Health (1990)83 odstąpił od wywodzenia prawa do śmierci z prawa do prywatności i autonomii i oparł się na
zawartym w Czternastej Poprawce zakazie pozbawiania życia, wolności
i własności bez prawidłowego procesu. W orzeczeniu tym niewielką większością (5:4) sąd odrzucił jednak żądanie rodziców 25-letniej Nancy Cruzan,
która od siedmiu lat znajdowała się w tzw. stanie wegetatywnym, by zaprzestać sztucznego podtrzymywania jej przy życiu, motywując to przede
wszystkim faktem, że nie wyraziła ona dostatecznie jasno i przekonująco
swej woli na wypadek tego rodzaju sytuacji84. W 1997 r. Sąd Najwyższy
w sprawach Washington v. Glucksberg85 i Vacco v. Quill 86 jednogłośnie od80
Zob. np.: S.J. Wolhandler, Voluntary Active Euthanasia for the Terminally Ill and the Constitutional Right to Privacy, „Cornell Law Review” 69 (1984): 363-383; A. Lyon, The Right to Die: An
Exercise of Informed Consent, Not an Extension of the Constitutional Right to Privacy, „University of Cincinnati Law Review” 58 (1990): 1367-1395. Podobnie np. sędzia Wright w zdaniu odrębnym do pierwszego orzeczenia Sądu Apelacyjnego Stanów Zjednoczonych Dziewiątego
Okręgu w sprawie Compassion in Dying v. Washington, 49 F.3d 586 (9th Cir. 1995), s. 595-596.
Zob. P. Lewis, Rights Discourse and Assisted Suicide, „American Journal of Law and Medicine”
27 (2001): 45-99. Literatura na temat prawa do śmierci w kontekście prawa do prywatności jest
bardzo obszerna, zob. S.S. Klein, The Right to Die as an Issue of Privacy: A Selective Bibliography, „Legal Reference Services Quarterly” 13 (1994): 217-231; K. Poklewski-Koziełł, Sąd
Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki wobec eutanazji (pomoc do samobójstwa), „Palestra” 1997, nr 11/12, s. 127-136; idem, O eutanazji w świetle nowych koncepcji prawniczych,
„Państwo i Prawo” 51/1 (1997): 49-57; M. Płachta, „Prawo do umierania”? Z problematyki regulacji autonomii jednostki w sprawach śmierci i umierania, „Państwo i Prawo” 52/3 (1997): 53-64.
Wydaje sie, że treść tego prawa lepiej oddaje termin prawo do śmierci (ewentualnie by – już–
umrzeć), a nie do umierania, bo zwolennikom tej konstrukcji chodzi właśnie o to, by umieranie
skończyć – właśnie śmiercią. Zob też: idem, The Right to Die or the Duty to Live: New Legal Parameters of an Old Dilemma, „Comparative Law Review” 9-10 (1999): 7-74, s. 27-29. Z ostatnich prac polskich zob. zwł.: M. Pomorski, Z problematyki eutanazji medycznej (Uwagi na tle judykatury amerykańskiej), w: Prawo, społeczeństwo, jednostka: księga jubileuszowa
dedykowana profesorowi Leszkowi Kubickiemu, red. A. Łopatka i in., Warszawa: ABC 2003,
s. 277-286; M. Safjan, Eutanazja a autonomia pacjenta – granice ochrony prawnej, ibidem,
s. 250-263; M. Seroczyńska, Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie. Studium prawnoporównawcze, Kraków: Universitas 2004.
81
Bouvia v. Superior Court (Glenchur), 225 Cal. Rptr. (Cal. App. 2d Dist. 1986), s. 297.
82
In Re Quinlan, 70 N.J. 10, 355 A.2d 647 (1976).
83
Cruzan v. Director, Missouri Department of Health, 110 S. Ct. 2841 (1990).
84
Zob. Frankowski,Goldman, Łętowska, Sąd Najwyższy USA, s. 43-45.
85
Washington v. Glucksberg, 521 U.S. 702 (1997).
ZN nr 85
24
K. Motyka
rzucił uznające prawo do pomocy w samobójstwie (assisted suicide) decyzje
sądów apelacyjnych dziewiątego i drugiego okręgu, tym samym utrzymując
w mocy kwestionowane przez nie ustawy stanów Waszyngton i Nowy Jork87.
Kilka miesięcy wcześniej Sąd Najwyższy Florydy w sprawie McIver v. Krischer88 uznał, że gwarantująca prawo do prywatności poprawka do tamtejszej konstytucji stanowej jest podstawą dla prawa do pomocy w samobójstwie nieuleczalnie chorych na AIDS89.
Szeroko komentowaną sprawą tego typu był przypadek Terri Schiavo,
która znajdowała się od kilkunastu lat w stanie śpiączki i której mąż, będąc
jej opiekunem prawnym (notabene związany już z inną kobietą), zabiegał
o odłączenie od niej podtrzymującej jej życie aparatury, czemu sprzeciwiali
się rodzice kobiety i organizacje działające na rzecz prawa do życia. W debatę zaangażowała się także legislatura tego stanu, dając gubernatorowi jako ostatnią deskę ratunku dla Schiavo kompetencję umożliwiającą zapobieżenie odłączeniu takich pacjentów od podtrzymującego ich życie sztucznego
odżywiania. Ostatecznie rodzice Schiavo przegrali: decyzją Bush v. Schiavo
z 23 września 2004 r. Sąd Najwyższy Florydy uznał, że przepisy przyznające mu te kompetencje są w sposób oczywisty niekonstytucyjne, m.in. poprzez swą sprzeczność z prawem do prywatności90. Decyzja ta została później podtrzymana przez federalny Sąd Apelacyjny dla XI Okręgu91, a Sąd
Najwyższy USA 24 marca 2005 r. odmówił bez komentarza prośbie rodziców
Schiavo rozważenia konstytucyjności tych decyzji92. Terri Schiavo zmarła
w 13 dni po zaprzestaniu odżywiania jej.
Różne oblicza prawa do prywatności
Jednym z istotnych powodów krytyki prawa do prywatności była
wspomniana wyżej jego ekspansja, a nawet – jak twierdzą niektórzy93 – inwazja w amerykańskim prawie i kulturze, porównywalna do efektu kuli śnie-
86
Vacco v. Quill (521 U.S. 793 (1997).
Zob. np.: G.D. Patterson, The Supreme Court Passes the Torch on Physician Assisted Suicide: Washington v. Glucksberg and Vacco v. Quill, „Houston Law Review” 35 (1998): 851-893.
88
McIver v. Krischer, 697 So. 2d 97 (Fla. 1997).
89
Zob. np.: J. Ganoon Shoop, Florida Court Recognizes Right to Die under State Constitution,
„Trial” 33 (1997): 13-14; S. Brewer, Ending the Expansion of the Florida Privacy Amendment:
Krischer v. McIver, 697 So. 2d 97 (Fla. 1997), „Florida Law Review” 49 (1997): 818-827.
90
Bush v. Schiavo, 885 So. 2d 321 (2004).
91
Schiavo v. Greer, No. 05-CV-522 (18 i 23 marca 2005).
92
Bush v. Schiavo, 543 U.S. 1121 (2005). Zob. np.: W. Thompson, Terri’s Law: The Limit
of the Florida Legislature to Decide an Individual’s Right to Die, „New England Journal on Criminal and Civil Confinement” 31 (2005): 485-518; Th.C. Marks, JR., Commentary: Terri Schiavo
and the Law, „Albany Law Review” 67 (2004): 843-846; T.D. Keville, J.B. Eisenberg, Bush
v. Schiavo and the Separation of Powers: Why a State Legislature Cannot Empower a Governor to Order Medical Treatment When there is a Final Court Judgment that the Patient Would
Not Want It, „Journal of Law & Social Challenges” 7 (2005): 81-110.
93
H. Kalven, Privacy in Tort Law, s. 326, a za nim T. Gerety,, Redefining Privacy, „Harvard Civil
Rights – Civil Liberties Law Review” 12 (1977): 233-298, s. 234.
87
ZN nr 85
25
gowej94. „Pojęcie prawne – pisał tom Gerety – przysporzy nam niewiele pożytku, jeśli się rozszerza jak gaz chcący wypełnić całą przestrzeń [...] Pojęcie
prawne w ścisłym tego słowa znaczeniu musi być zasadą, która przekłada
się na normę; a norma z kolei musi przekładać się na zbiór zastosowań. Ale
żadne takie przełożenie nie będzie możliwe, dopóki nie wprowadzi się określonych granic pojęciowych”95.
Ekspansywność pojęcia prawa do prywatności przynajmniej w części
jest rezultatem braku jego wyraźnej definicji, która miałaby jakieś szersze
uznanie. „Być może najbardziej uderzającą rzeczą w odniesieniu do prawa
do prywatności jest to, że [...] nikt nie ma bardzo wyraźnego pojęcia, czym
ono jest” pisała J.J. Thomson96. Wtórował jej m.in. R. Wacks, utrzymujący,
że „prywatność pozostaje pojęciową chimerą”97, i J. Rubenfeld, wskazujący
na towarzyszącą prywatności „pojęciową próżnię”98.
O zakresie prawa do prywatności, a zarazem o jego ekspansywności,
świadczy liczba subkategorii (w luźnym tego słowa znaczeniu) prywatności
wyodrębnionych w amerykańskiej literaturze przedmiotu i – nieco skromniej w tamtejszym orzecznictwie. Lista tych subkategorii (pomijamy tu te, które
wyodrębnia się w zależności od gałęzi prawa, np. tort privacy czy constitutional privacy, jak również odpowiedniki wyróżnionych przez Prosera czterech deliktów jej naruszenia), niemal równoległa do porządku alfabetycznego (!), a przy tym znacznie bogatsza od niego, obejmuje m.in. nie zawsze
dające się przełożyć na język polski i w części pokrywające się zakresowo
następujące pozycje: abortion privacy (prywatność aborcji)99, accessibility
privacy (prywatność dostępności)100, adoption privacy (prywatność adpocji)101, aerial privacy (prywatność powietrzna)102, aesthetic privacy (prywat-
94
J.E. Payne, Abundant Dulcibus Vitiis, Justice Kennedy: In Lawrence v. Texas, an Eloquent
and Overdue Vindication of Civil Rights Inadvertently Reveals What Is Wrong with the Way
the Rehnquist Court Discusses Stare Decisis, „Tulane Law Review” 78 (2004): 969-1009,
s. 987.
95
Gerety, Redefining Privacy, s. 234.
96
The Right to Privacy, „Philosophy and Public Affairs” 4 (1975): 295-314, cyt. za przedrukiem
w jej Rights, Restitution, and Risk. Essays in Moral Theory, ed. W. Parent, Cambridge, Mass.–
London: Harvard University Press 1986, s. 117.
97
The Protection of Privacy, London: Sweet & Maxwell 1980, s. VII.
98
Rubenfeld, The Right of Privacy, s. 739.
99
L.D. Wardle, The Abortion Privacy Doctrine: A Compendium and Critique of Federal Court
Abortion Cases, Buffalo, N.Y.: W.S. Hein 1980; A. Clapman, Rights and Abortion Outing:
A Proposal for Using Common-Law Torts to Protect Abortion Patients and Staff, „Yale Law
Yournal” 112 (2003): 1545-1576, s. 1548.
100
J.W. DeCew, In Pursuit of Privacy: Law, Ethics & the Rise of Technology, Ithaca: Cornell
University Press 1997, s. 76.
101
J. Jones, Adoption Privacy Rights Argued in Court, Tennessee Awaits Decision on Open Records Law, „Commercial Appeal” 4 June 1999, cyt. za: H. Hildebrand, Because They Want to
Know: An Examination of the Legal Rights of Adoptees and Their Parents, „Southern Illinois
University Law Journal” 24 (2000): 515-540, przypis 136.
102
W.F.C. Ebsary, JR., Fourth Amendment Aerial Privacy: Expect the Unexpected, „Stetson
Law Review” 19 (1989): 273.
ZN nr 85
26
K. Motyka
ność estetyczna)103, affective privacy (prywatność uczuciowa)104, associational privacy (prywatność stowarzyszeniowa)105, attentional privacy (prywatność uwagi)106, autonomy privacy (prywatność autonomii)107, bank privacy
(prywatność bankowa)108, ballot privacy (prywatność głosowania)109, behavioral privacy (prywatność behawioralna)110, bodily privacy (prywatność
cielesna)111, clinical privacy (prywatność kliniczna)112, commercial privacy
(prywatność handlowa)113, communication privacy (prywatność komunikowania się)114, computer privacy (prywatność komputerowa)115, conversatio-
103
D. Artz, Privacy Law in Massachusetts: Territorial, Informational and Decisional Rights,
„Massachusetts Law Review” 70 (1988): 173, 176-99, podaję za: M. Grossberg, Some Queries
About Privacy and Constitutional Rights, „Case Western Reserve” 41 (1991): 857-866, s. 859.
104
R.B. Siegel „The Rule of Law”: Wife Beating as Prerogative and Privacy, „Yale Law Journal”
105 (1996): 2117-2207, s. 2150 n. Kategoria ta utożsamiana jest z marital privacy. Zob. np.:
K. Juthani, Police Treatment of Domestic Violence and Sexual Abuse: Affirmative Duty to Protect vs. Fourth Amendment Privacy, „New York University Annual Survey of American Law”
59 (2003): 51-88, s. 55.
105
Na przykład: Uphaus v. Wyman, 360 U.S. 72 (1959), s. 78, 80-81; Gibson v. Florida Legislative Investigation Committee, 372 U.S. 539 (1963), s. 550, 557; S.A. Browne, The Constitutionality of Lobby Reform: Implicating Associational Privacy and the Right to Petition the Government, „William & Mary Bill of Rights Journal” 4 (1995): 717-751; T.M. Dworkin, It’s My Life –
Leave Me Alone: Off The-Job Employee Associational Privacy Rights, „American Business Law
Journal” 35 (1997): 47-97.
106
Rozumiana jako ta, której naruszeniem jest np. telemarketing czy marketing e-mailowy. Zob.
D. Friedman, Privacy and Technology, w: The Right to Privacy, ed. E. Frankel, F.D. Miller, JR.,
J. Paul, Cambridge University Press 2000, s. 186-212, tu 187.
107
Na przykład: J. Devlin, Privacy and Abortion Rights Under the Louisiana State Constitution:
Could Roe v. Wade be Alive and Well in the Bayou State?, „Louisiana Law Review” 51 (1991):
685-732, s. 693, 695, 708 n.; Academy of Pediatrics v. Lundgren (1977) 16 Cal. 4th 307, s. 332;
Hill v. National Collegiate Athletic Association, 7 Cal. 4th 1 (1994), s. 35.
108
S. Crawford, Keeping it to Themselves: Bank Privacy Towards 2000, „Ottawa Law Review”
29 (1998): 426-475.
109
Na przykład: A. Lousin, Challenges Facing State Constitutions in the Twenty-First Century,
„Louisiana Law Review” 62 (2001): 17-27, s. 25.
110
Na przykład: D.R. Gordon, Upside Down Intentions: Weakening the State Constitutional
Right to Privacy, A Florida Story of Intrigue and a Lack of Historical Integrity, „Temple Law
Review” 71 (1998): 579-607, s. 579-582, 585-587 i in.
111
Na przykład: R. Rao, Property, Privacy, and the Human Body, „Boston University Law
Review” 80 (2000): 359-460, s. 360, 394, 430, 432; Bodily Privacy: Cop Allegedly Degraded
Arrestee, „City Law” 9 (2003): 443.
112
Na przykład: C.L. Johnson, Unwanted Speech and the State’s Interest in Protecting Religious Free Exercise: Drawing First Amendment Lines in Olmer v. City of Lincoln, „Creighton
Law Review” 34 (2001): 423-474, s. 468, 470.
113
Dow Chem. Co. v. United States, 476 U.S. 227 (1986), s. 249; V. Chiappetta, Myth, Chameleon Or Intellectual Property Olympian? A Normative Framework Supporting Trade Secret Law,
„George Mason Law Review” 8 (1999): 69-165, s. 73-75, 119-111, 114 n. i in..; W.C. Heffernan,
Criminal Law: Fourth Amendment Privacy Interests, „Journal of Criminal Law & Criminology”
92 (2001): 1-126, s. 76.
114
R.C. Turkington, Protection for Invasions of Conversational and Communication Privacy by
Electronic Surveillance in Family, Marriage, and Domestic Disputes Under Federal and State
Wiretap and Store Communications Acts and the Common Law Privacy Intrusion Tort, „Nebraska Law Review” 82 (2004): 693-740.
115
C.R. Williams, A Proposal for Protecting Privacy During the Information Age, „Alaska Law
Review” 11 (1994): 119-144, s. 122 n.
ZN nr 85
27
nal privacy (prywatność rozmowy)116, privacy of conscience (prywatność
sumienia)117, criminal privacy (prywatność kryminalna)118, cyber privacy
(prywatność wirtualna)119, data privacy (prywatność danych)120, decisional
privacy (prywatność decyzyjna)121, digital privacy (prywatność cyfrowa)122,
disclosural privacy (prywatność informacyjna)123, DNA privacy (prywatność
DNA)124, domestic privacy (prywatność domowa)125, education privacy (prywatność w zakresie edukacji)126, e-mail privacy (prywatność e-mailowa)127,
expressional privacy (prywatność ekspresyjna)128, facial privacy (prywatność
twarzy)129, financial privacy (prywatność finansowa)130, privacy of garbage
116
Na przykład: Turkington, Protection for Invasions of Conversational and Communication
Privacy; M.F. Kelleher, The Confidentiality of Criminal Conversations on TDD Relay Systems,
„California Law Review” 79 (1001): 1349-1387, s. 1364, 1373, 1381-1382.
117
S.F. Kreimer, Sunlight, Secrets, and Scarlet Letters: The Tension Between Privacy and Disclosure in Constitutional Law, „University of Pennsylvania Law Review” 140 (1991): 1-147,
s. 107; J.J. Coughlin, Canon Law and the Human Person, „Journal of Law & Religion”
19 (2003): 1-58, s. 32, 35; J. Chittister, The Rise of the Other Religious Voice in the Public Arena, „National Catholic Reporter” 25 November 2005.
118
W.J. Stuntz, Waiving Rights in Criminal Procedure, „Virginia Law Review” 75 (1989):
761-842, s. 769, 789, 794; D. Dripps, Living With Leon, „Yale Law Journal” 95 (1986): 906-948,
s. 920: „This does not mean that any successful search is legal, because there is no way to protect lawful privacy without also protecting criminal privacy”.
119
Na przykład: M. Coleman, Domain Name Piracy and Privacy: Do Federal Election Regulations Offer a Solution?, „Yale Law & Policy Review” 19 (2000): 235-263, s. 237, 238, 257, 262.
120
J. Klosek, Data Privacy in the Information Age, Westport, CT: Quorum Books 2000; P.P. Swire, The Surprising Virtues of the New Financial Privacy Law, „Minnesota Law Review”
86 (2002): 1263-1323.
121
N.K. Seiler, Abstinence-Only Education and Privacy, „Women’s Rights Law Reporter”
24 (2002): 27-41, s. 27, 34, 35 itd.
122
R. Sarathy, Ch.J. Robertson, Strategic and Ethical Considerations in Managing Digital Privacy, „Journal of Business Ethics” 46 (2003): 111-126; W. Th. DeVries, Protecting Privacy in the
Digital Age, „Berkeley Technology Law Journal” 18 (2003): 283-311, s. 283, 309. 27 lipca 2000
r. wniesiony został do Izby Reprezentantów project Digital Privacy Act.
123
Wyodrębniona w 1975 r. i definiowana jako: „the right to control flow of information concerning the details of one’s individuality” Zob. Project: Government Information and the Rights of
Citizens, „Michigan Law Review” 73 (1975): 971-1340, s. 1283; T.R. Coles, Does The Privacy
Act of 1974 Protect Your Right to Privacy? An Examination of the Routine Use Exemption,
„American University Law Review” 40 (1991): 957-1102, s. 962-963; T.O. Lenz, „Rights Talk”
about Privacy in State Courts, „Albany Law Review” 60 (1998): 1613-1631, s. 1623.
124
D.L. McLochlin, Whose Genetic Information Is It Anyway? A Legal Analysis of the Effects
that Mapping the Human Genome will Have on Privacy Rights and Genetic Discrimination,
„John Marshall Journal of Computer & Information Law” 19 (2001): 609-645, s. 637.
125
L.R. Eskow, The Ultimate Weapon?: Demythologizing Spousal Rape and Reconceptualizing
Its Prosecution, „Stanford Law Review” 48 (1996): 677-709, s. 677, 688; L. Peterman, T. Jones,
Defending Family Privacy, „Journal of Law & Family Studies” 5 (2003): 71-98, s. 72, 74.
126
S.P. Stuart, Fun With Dick and Jane and Lawrence: A Primer on Education Privacy as Constitutional Liberty, „Marquette Law Review” 88 (2004): 563-643.
127
Na przykład: A. Etzioni, The First Amendment Is Not an Absolute Even on the Internet,
„Journal of Information Ethics” (1997): 64-66.
128
DeCew, In Pursuit of Privacy, s. 77.
129
A.L. Allen, Race, Face, and Rawls, „Fordham Law Review” 72 (2004): 1677-1696, s. 1679.
130
Financial Privacy, Law Enforcement, and Terrorism, „Tax Notes International” 26 (2002):
715-740; G.T. Nojeim, Financial Privacy, „New York Law School Journal of Human Rights”
17 (2000): 81-91; D.S. Smith, J.H. Mann, The New Consumer Financial Privacy Regulations:
Balancing the Interests of Consumers and Industry, „New York Law School Journal of Human
Rights” 17 (2000): 93-104; B.S. Schultz, Electronic Money, Internet Commerce, and the Right to
ZN nr 85
28
K. Motyka
(prywatność w odniesieniu do śmieci), genetic privacy (prywatność genetyczna)131, health privacy (prywatność w zakresie zdrowia)132, highway privacy (prywatność na autostradzie)133, informational privacy (prywatność informacyjna)134, insurance privacy (prywatność ubezpieczenia)135, internet
privacy (prywatność internetowa)136, interpersonal privacy (prywatność międzyosobowa)137, library privacy (prywatność biblioteczna)138, lifestyle privacy
(prywatność stylu życia)139, location privacy (prywatność lokalizacji)140, medical privacy (prywatność medyczna)141, privacy of the mind (prywatność umysłu)142, monetary privacy (prywatność monetarna)143, online privacy (prywatność on-line)144, organizational privacy (prywatność organizacyjna)145,
pastoral privacy (prywatność duszpasterska)146, physical privacy147, political
Financial Privacy: A Call for New Federal Guidelines, „University of Cincinnati Law Review”
67 (1999): 779-808. W 1978 r. uchwalono The Right to Financial Privacy Act.
131
Na przykład: L.O. Gostin, Genetic Privacy, „Journal of Law, Medicine and Ethics” 23 (1995):
320-330; N. Smith, The Right to Genetic Privacy? Are We Unlocking the Secrets of the Human
Genome Only to Risk Insurance and Employment Discrimination?, „Utah L. Review” (2000):
705-758.
132
A.E. Craig, A Critical Analysis of Health and Human Services? Proposed Health Privacy Regulations in Light of the Health Insurance Privacy and Accountability Act of 1996, „Annals
of Health Law” 9 (2000): 1-72.
133
Bedard, What Every Man Should Know: Defending Your Highway Privacy, „Esquire” March
1983, 44-47, podaję za: T. Christoffel, Traffic Safety in the Electronic Age: Radar Detectors
vs. Speed Law Enforcement, „New England Law Review” 24 (1989): 1-38, s. 1.
134
Na przykład: G.C. Smith, We’ve Got Your Number! (Is It Constitutional to Give It Out?) Caller
Identification Technology and the Right to Informational Privacy, „UCLA Law Review”
37 (1989): 145-223; T.B. Loring, An Analysis of the Informational Privacy Protection Afforded by
the European Union and the United States, „Texas International Law Journal” 37 (2002):
421-460.
135
J.S. Zielezienski, C.I. Paolino, Insurance Privacy after Gramm-Leach-Bliley – Old Concerns,
New Protections, Future Challenges, „Connecticut Insurance Law Journal” 8 (2001): 315-362.
136
L. Jenab, Will the Cookie Crumble?: An Analysis of Internet Privacy Regulatory Schemes
Proposed in the 106th Congress, „Kansas Law Review” 49 (2001): 641-680; T.W. Bell, Pornography, Privacy, and Digital Self Help, „John Marshall Journal of Computer & Information Law”
19 (2000): 133-149, s. 135 n.
137
A.W. Alschuler, Interpersonal Privacy and the Fourth Amendment, „Northern Illinois University Law Review” 4 (1983): 1-57.
138
Zob. np.: F.A. Silas, An Open Book? Library Privacy Guarded, „ABA Journal” 72 (1986),
March: 21. W wielu stanach uchwalono Library Privacy Act, np. w Michigan w 1982 r.
139
G.V. Bradley, Slaying the Dragon of Politics With the Sword of Law: Bork’s Tempting of America, „University of Illinois Law Review” (1990): 243-287, s. 47.
140
Q. He, D. Wu, K. Praadeep, The Quest for Personal Control over Mobile Location Privacy,
„IEEE Communications Magazine” 42/5 (2004): 130-136.
141
Na przykład: H. Edgar, H. Sandomire, Medical Privacy Issues in the Age of AIDS: Legislative
Options, „American Journal of Law & Medicine” 16 (1990): 150-222; A. Etzioni, New Medical
Privacy Rules Need Editing, „USA Today” 22 February 2001, s. 13A.
142
C. Tuchman, Does Privacy Have Four Walls? Salvaging Stanley v. Georgia, „Columbia Law
Review” 94 (1994): 2267-2306, s. 2272..
143
M. Donaghy, Monetary Privacy in the Information Economy: Bank Confidentiality in Monaco,
„International Sociology” 17 (2002): 113-133.
144
Zob. np.: Children Online Privacy Protection Act; S. Hetcher, Changing the Social Meaning
of Privacy in Cyberspace, „Harvard Journal of Law & Technology” 15 (2001): 149-209, s. 150,
151, 152 i in.
145
Westin, Privacy and Freedom, s. 42-51.
146
S. Hiltner, Pastoral Privacy, „Pastoral Psychology” 1960, No 11, s. 7-9.
ZN nr 85
29
privacy (prywatność polityczna)148, prescription privacy (prywatność recepty)149, privacy of presence (prywatność obecności)150, procedural privacy
(prywatność proceduralna)151, procreational/procreative privacy (prywatność
prokreacji)152, proprietary privacy (prywatność własności)153, psychological
privacy (prywatność psychologiczna)154, public privacy (prywatność publiczna)155, radio privacy (prywatność radiowa)156, relational privacy (prywatność
relacyjna)157, religious privacy (prywatność religijna)158, reproductive privacy
(prywatność reprodukcyjna)159, residential privacy (prywatność rezydencjalna)160, restroom privacy (prywatność toalety)161, roadway privacy (prywat147
Na przykład: I. Ayres, M. Funk, Marketing Privacy, „Yale Journal on Regulation” 20 (2003):
77-137, s. 96, 131 n.; M.L. Tyler, Blowing Smoke: Do Smokers Have a Right? Limiting
the Privacy Rights of Cigarette Smokers, „Georgetown Law Journal” 86 (1998): 783-811, s. 785 n.
148
Na przykład: Sweezy v. New Hampshire, 354 U.S. 234 (1957), s. 369; W. C. Banks,
M.E. Bowman, Executive Authority For National Security Surveillance, „American University
Law Review” 50 (2000): 1-130, s. 45; A. Dix, Electronic Democracy and Its Implications for Political Privacy, referat na 23 International Conference of Data Protection Commissioners
24-26 września 2001, http://www.paris-conference-2001.org/eng/contribution/dix_contrib.html
149
S. R. Schawbel, Comment: Are You Taking Any Prescription Medication?: A Case Comment
on Weld v. CVS Pharmacy, Inc., „New England Law Review” 35 (2001): 909-966, przypis 100.
150
L.L. Weinreb, Your Place or Mine? Privacy of Presence under the Fourth Amendment,
„Supreme Court Review” (1999): 253-275.
151
Zob. S.F. Colb, The Qualitative Dimension of Fourth Amendment „Reasonableness”,
„Columbia Law Review” 98 (1998): 1642-1725, s. 1646 n., 1660, 1665, 1671.
152
Nelson v. Moriarity, 484 F.2d 1034, 1035-36 (1st Cir. 1973); L.E. Murray, Davis v. Davis:
The Embryonic Stages of Procreational Privacy, „Pace Law Review” 14 (1994): 567-595;
A.G. Lopez, Homosexual Marriage, the Changing American Family, and the Heterosexual Right
to Privacy, „Seton Hall Law Review” 24 (1993): 347-393, s. 383.
153
A. Allen, Coercing Privacy, „William & Mary Law Review” 40 (1999): 723-757, s. 730.
154
Privacy, Photography, and the Press, „Harvard Law Review” 111 (1998): 1086-1103,
s. 1088; R.E. Smith, Ben Franklin’s Web Site: Privacy and Curiosity from Plymouth Rock
to the Internet, Providence, RI: Privacy Journal 2000, s. 88, 212-213.
155
B.R. Lemons, Public Privacy: Warrantless Workplace Searches of Public Employees,
„University of Pennsylvania Journal of Labor & Employment Law” 7 (2004): 1-33; A. Clapman,
Privacy Rights and Abortion Outing: A Proposal for Using Common-Law Torts to Protect Abortion Patients and Staff, „Yale Law Journal” 112(2003): 1545-1576, s. 1555 n.
156
K.R. Middleton, Radio Privacy Under Section 705(A): An Unconstitutional Oxymoron, „Administrative Law Journal of the American University” 9 (1995): 583-622.
157
S.A. Terilli, S.L. Splichal, Public Access to Autopsy and Death-Scene Photographs: Relational Privacy, Public Records and Avoidable Collisions, „Communication Law & Policy” 10 (2005):
313-348; N.K. Seiler, Abstinence-Only Education and Privacy, „Women’s Rights Law Reporter”
24 (2002): 27-41, s. 34, 36 n.; R. Rao, Reconceiving Privacy: Relationships and Reproductive
Technology, „UCLA Law Review” 45 (1998): 1077-1123, s. 1103, 1105 n.
158
A. Phelps, Picketing and Prayer: Restricting Freedom of Expression outside Churches, „Cornell Law Review” 85 (1999): 271-312, s. 292 n.; T. Tymkovich, J.D. Dailey, P. Farley, A Tale
of Three Theories: Reason end Prejudice in the Battle Over Amendment 2, „University of Colorado Law Review” 68 (1997): 287-333, s. 300-301, 329.
159
Zob. np.: Ch. Carres, Legislative Efforts to Limit State Reproductive Privacy Rights, „Florida
State University Law Review” 25 (1998): 273-288; L.M. Chan, S.O.S. from the Womb: A Call for
New York Legislation Criminalizing Drug Use During Pregnancy, „Fordham Urban Law Journal”
21 (1993): 199-237, s. 220 n.
160
Na przykład: Carey v. Brown, 447 U.S. 455 (1980), s. 462 n.; M. Cordes, Property and the
First Amendment, „University of Richmond Law Review” 31 (1997): 1- 69, s. 6, 42 n.; H.A. Landweh, Unfriendly Persuasion: Enjoining Residential Picketing, „Duke Law Journal” 43 (1993):
148-188, s. 149 n.
ZN nr 85
30
K. Motyka
ność [na] jezdni)162, sexual privacy (prywatność seksualna)163, situational
privacy (prywatność sytuacyjna)164, spatial privacy (prywatność przestrzenna)165, substantive privacy (prywatność materialna)166, telephonic/telephone
privacy (prywatność telefoniczna)167, territorial privacy (prywatność terytorialna)168, urine privacy (prywatność moczu)169, video privacy (prywatność
w odniesieniu do video)170, website privacy (prywatność adresu internetowego)171, workplace privacy (prywatność w miejscu pracy)172, zonal privacy
(prywatność strefowa)173.
Również w ujęciu podmiotowym lista tych subkategorii jest całkiem
pokaźna, choć ustępuje nieco przedstawionej wyżej – składają się na nią:
analyst privacy (prywatność analityka)174, animal privacy (prywatność zwie-
161
High-School Student Leaders Lobby For Restroom Privacy, „Cortez Journal Online” 24 February 2001, http://www.cortezjournal.com/archives/1news1128.htm
162
D.J. Glancy, Privacy on the Open Road, „Ohio Northern University Law Review” 30 (2004):
295-376, s. 332, 336, 346, 373.
163
Zob. np.: Hafen, The Constitutional Status of Marriage, Kinship, and Sexual Privacy;
Ch. Sproule, The Pursuit of Happiness and the Right to Sexual Privacy: A Proposal for a Modified Rational Basis Review for Due Process Rights, 5 „Georgetown Journal of Gender and the
Law” (2004): 791-816. Roe v. Wade, 410 U.S. 113 (1973), s. 164.
164
T.S. Collett, Recognizing Same-Sex Marriage: Asking for the Impossible?, „Catholic University Law Review” 47 (1998): 1245-1269, s. 1245.
165
R.D. Bernstein, First Amendment Limits on Tort Liability for Words Intended to Inflict Severe
Emotional Distress, „Columbia Law Review” 85 (1985): 1749-1785, s. 1765; T. Shallbetter Stratton, No More Messing Around: Substantive Due Process Challenges to State Laws Prohibiting
Fornication, „Washington Law Review” 73 (1998): 767-797, s. 778, 787.
166
Zob. Artz, Privacy Law in Massachusetts, s. 176 n.
167
Commonwealth v. Gullett, 459 Pa. 431 (1974), s. 443, 447 – zdanie odrębne sędziego Johna
Robertsa; I. Ayres, M. Funk, Marketing Privacy, „Yale Journal on Regulation” 20 (2003): 77-137,
s. 118; Telephone Privacy Act z 1977; zob. M.S. Nadel, Rings of Privacy: Unsolicited Telephone
Calls and the Right of Privacy, „Yale Journal on Regulation” 4 (1986): 99-128; Cellular Radio
Telephone Privacy Act z 1985 (Kalifornia).
168
Na przykład: E.G. Patterson, Property Rights in the Balance – The Burger Court and Constitutional Property, „Maryland Law Review” 43 (1984): 518-570, s. 536, 534, 547.
169
Zob. Drug Testing: The Coming of the Brain Police, „Hustler” March, 1987, także na:
http://www.netside.com/~lcoble/dir10/excs47.txt
170
Zob. np.: Video Privacy Protection Act z 1988 r.; S. Freiwald, Uncertain Privacy: Communication Attributes after the Digital Telephony Act, „Southern California Law Review” 69 (1996):
949-1019.
171
S.A. Hetcher, The Emergence of Website Privacy Norms, „Michigan Telecommunication
and Technology Law Review” 7 (2000/2001): 97-146.
172
Na przykład: I.M. Shepard, R.L. Duston, Workplace Privacy: Employee Testing, Surveillance,
Wrongful Discharge, and Other Areas of Vulnerability, Washington, D.C.: Bureau of National
Affairs 1987; E. Wilborn, Revisiting the Public/Private Distinction: Employee Monitoring
in the Workplace, „Georgia Law Review” 32 (1998): 825-887, s. 827, 830 n.
173
Na przykład: L.D. Wardle, A Critical Analysis of Constitutional Claims for Same-Sex Marriage, „Brigham Young University Law Review” (1996): 1-96, s. 40, 43-45; N.A. Gartner, Restructuring the Marital Bedroom: The Role of the Privacy Doctrine in Advocating the Legalization
of Same-Sex Marriage, „Michigan Journal of Gender & Law” 11 (2004): 1-26, s. 8, 11, 14, 17,
18, 21, 23.
174
G.S. Reed, The Analyst’s Privacy and the Patient’s Curiosity, „Journal of Clinical Psychoanalysis” 6 (1997): 517-531.
ZN nr 85
31
rzęca [sic!])175, athlete’s privacy (prywatność atlety)176, attorney-client privacy
(prywatność w relacji adwokat–klient)177, believer’s privacy (prywatność wyznawcy)178, business privacy (prywatność biznesu)179, children’s privacy
(prywatność dzieci)180, client privacy (prywatność klienta)181, clone’s privacy
(prywatność klonu)182, consumer privacy (prywatność konsumenta)183, customer’s privacy (prywatność konsumenta)184, corporate/corporation’s privacy (prywatność korporacji)185, debtor’s privacy (prywatność dłużnika)186, doctor’s privacy (prywatność doktora)187, donor privacy (prywatność dawcy)188,
175
M.E. Halstuk, Shielding Private Lives from Prying Eyes: The Escalating Conflict Between
Constitutional Privacy and the Accountability Principle of Democracy, „CommLaw Conspectus”
11 (2003): 71-96, s. 95.
176
R. L. Roshkoff, University of Colorado v. Derdeyn: The Constitutionality of Random, Suspicionless Urinalysis Drug-Testing of College Athletes, „Villanova Sports and Entertainment Law
Journal” 3 (1996): 361-385, s. 363, 373, 374 itd. J. G. Padilla, Vernonia School District 47J
v. Acton: Flushing the Fourth Amendment – Student Athlete's Privacy Interests Go Down the
Drain, „Denver University Law Review” (1996): 571-596.
177
M.R. Gardner, The Sixth Amendment Right to Counsel and its Underlying Values: Defining
the Scope of Privacy Protection, „Journal of Criminal Law and Criminology” 90 (2000): 397-465,
s. 410 n.
178
R.P. McBrien, The Believer’s Right to Privacy, w: Privacy. A Vanishing Value?,
ed. W.C. Bier, New York: Fordham University Press 1980, s. 124-132.
179
H.M. Bowman, Interlocking Corporation, „Michigan Law Review” 11 (1913): 265-277, s. 269:
„A corporation [...] like most business enterprises [...] has a business privacy which cannot be
invaded”; B.D. Meltzer, Required Records, the McCarran Act, and the Privilege Against Self-Incrimination, „University of Chicago Law Review” 18 (1951): 687-728, s. 715: „«business privacy» as opposed to «personal privacy»”.
180
M.L. Hersh, Is Coppa a Cop Out? The Child Online Privacy Protection Act As Proof that Parents, Not Government, Should Be Protecting Children’s Interests on the Internet, „Fordham
Urban Law Journal” 28 (2001): 1831-1878, s. 1835, 1850 n., 1863 n.; D.A. Hertzel, Don’t Talk to
Strangers: An Analysis of Government and Industry Efforts to Protect a Child’s Privacy Online,
„Federal Communications Law Journal” 52 (2000): 429-451.
181
J.J. Hennessy, The Client’s Right to Privacy, w: Privacy. A Vanishing Value?, ed. W.C. Bier,
New York: Fordham University Press 1980, s. 111-131.
182
Zob. S. Tall, Legal and Ethical Implications of Human Procreative Cloning, „Journal of Law
& Social Challenges” 3 (1999): 25-56, s. 36.
183
K.A.K. Hickerson, Comment. Consumer Privacy Protection: A Call For Reform in an Era
of Financial Services Modernization, „Administrative Law. Review” 53 (2001): 781-801; F. Franzak, D. Pitta, S. Fritsche, Online Relationships and the Consumer’s Right to Privacy, „Journal
of Consumer Marketing” 18 (2001): 631-649.
184
M.P. McElreath, When the Press Comes Knocking: Balancing the Public’s Need to Know with the Customer’s Right to Privacy, „Communication World” 10/9 (1993): 33-35.
185
Corporate Privacy: A Remedy for the Victim of Industrial Espionage, „Duke Law Journal”
20 (1971): 391-433; D. Amann, Publicker Industries v. Cohen: Public Access to Civil Proceedings and a Corporation’s Right to Privacy, „Northwestern University Law Review” 80 (1986):
1319-1354; A.L. Allen, Rethinking the Rule against Corporate Privacy Rights: Some Conceptual
Quandries for the Common Law, „John Marshall Law Review” 20 (1987): 607-639. Przynajmniej
jedno orzeczenie sądowe sugerowało, że korporacje mają ogólne prawo do prywatności. Zob.
Roberts v. Gulf Oil Corp., 147 Cal. App. 3d 770 (1983), s. 795-297.
186
E.J. Janger, Muddy Property: Generating and Protecting Information Privacy Norms in Bankruptcy, „William & Mary Law Review” 44 (2003): 1801-1881, s. 1874; P.C. Alexander, K.J. Slone, Thinking About the Private Matters in Public Documents: Bankruptcy Privacy in an Electronic Age, „American Bankruptcy Law Journal” 75 (2001): 437-446, s. 439.
187
A.Ch. Couch, Wanted: Privacy Protection for Doctors Who Perform Abortions, „American
University Journal of Gender & the Law” 4 (1996): 361-414, s. 391, 392, 409.
ZN nr 85
32
K. Motyka
driver’s privacy (prywatność kierowcy)189, employee privacy (prywatność
pracownika)190, executive’s privacy (prywatność egzekutywy)191, family
privacy (prywatność rodziny)192, fetal privacy (prywatność płodu)193, gay
privacy (prywatność geja)194, government’s privacy (prywatność rządu)195,
heterosexual privacy (prywatność heteroseksuality)196, homosexual privacy
(prywatność homoseksualisty)197, human privacy (prywatność człowieka)198,
investor privacy (prywatność inwestora)199, juror privacy (prywatność sędziego przysięgłego)200, lesbian privacy (prywatność lesbijki)201, marital privacy
(prywatność małżeńska)202, minor’s privacy (prywatność małoletniego)203,
188
E.R. Levy, N.I. Silber, Nonprofit Fundraising and Consumer Protection: A Donor’s Right to
Privacy, „Stanford Law & Policy Review” 15 (2004): 519-577. Najwięcej uwagi poświęcono prywatności dawcy nasienia – sperm donor’s privacy.
189
Zob. np.: Driver’s Privacy Protection Act uchwalony przez Kongres w 1994 r. (18 U.S.C.
2721-2725). O.J. Kim, The Driver’s Privacy Protection Act: On the Fast Track to National Harmony or Commercial Chaos?, „Minnesota Law Review” 84 (1999): 223-264. W Yahoo w sierpniu 2005 r. 61 tys. 230 odnośników do frazy: „driver privacy”.
190
M.W. Finkin, Employee Privacy, American Values, and the Law, „Chicago-Kent Law Review”
72 (1996): 221-268.
191
J.W. Bishop, JR., The Executive’s Right of Privacy: An Unresolved Constitutional Question,
„Yale Law Journal” 66 (1957): 477-491.
192
Na przykład: D.D. Meyer, The Paradox of Family Privacy, „Vanderbilt Law Review”
53 (2000): 527-595; idem, Lochner Redeemed: Family Privacy after Troxel and Carhart, „UCLA
Law Review” 48 (2001): 1125-1190; Smith v. Organization of Foster Families for Equality & Reform, 431 U.S. 816 (1977), s. 839, 840.
193
J.R. Botkin, Fetal Privacy and Confidentiality, „Hastings Center Report” 25, 1995, No 5,
s. 32-39.
194
Na przykład: A.M. Jacobs, Romer Wasn’t Built in A Day: The Subtle Transformation in Judicial Argument over Gay Rights, „Wisconsin Law Review” (1996): 893-969, s. 902, 922.
195
R.J. Krotoszynski, JR., Autonomy, Community, ad Traditions o Liberty: The Contrast o British
and American Privacy Law, „Duke Law Journal” 1990: 1398-1454, przypis 35.
196
N.B. Shernow, Recognizing Constitutional Rights of Custodial Parents: The Primacy of the
Post-Divorce Family in Child Custody Modification Proceedings, „UCLA Law Review” 35 (1988):
677-721, s. 692, 693.
197
M.J. Kappelhoff, Bowers v. Hardwick: Is There a Right to Privacy?, „Amercian University Law
Review” 37 (1988): 487-512, s. 497, 507, 512; M.D. Dubber, Homosexual Privacy Rights Before
the United States Supreme Court and the European Court of Human Rights: A Comparison of
Methodologies, „Stanford Journal of International Law” 27 (1990): 189.
198
G.B. Palermo, E.J. Gumz, The Last Invasion of Human Privacy and its Psychological Consequences on Survivors: A Critique of the Practice of Embalming, „Theoretical Medicine and Bioethics” 15 (1994): 397-408.
199
Investor Privacy, „New York University Law Review” 44 (2001): 487-508.
200
D. Weinstein, Protecting a Juror’s Right to Privacy: Constitutional Constraints and Policy
Options, „Temple Law Review” 70 (1997): 1-51; D S. Willis, Juror Privacy: The Compromise
Between Judicial Discretion and the First Amendment, „Suffolk University Law Review”
37 (2004): 1195-1215. Press-Enterprise Co. v. Superior Court of California, 464 U.S. 501
(1984), s. 514-516.
201
C.A. Harris, Outing Privacy Litigation: Toward a Contextual Strategy for Lesbian and Gay
Rights, „George Washington Law Review” 65 (1997): 248-277, s. 250, 251, 261.
202
E.C. Knowles, Constitutional Law – Right of Marital Privacy – Consensual Sexual Activity Between Married Persons, „Tennesee Law Review” 44 (1976): 179-188.
203
P.S. Ramos, The Condom Controversy in the Public Schools: Respecting a Minor’s Right of
Privacy, „University of Pennsylvania Law Review” 145 (1996): 149.
ZN nr 85
33
nurse’s privacy (prywatność pielęgniarki)204, offender’s privacy (prywatność
przestępcy)205, parents?/parental privacy (prywatność rodzicielska)206, passenger privacy (prywatność pasażera)207, patient privacy (prywatność pacjenta)208, patron privacy (prywatność klienta [biblioteki])209, pet’s privacy
(prywatność zwierzaka [sic!])210, physician privacy (prywatność lekarza)211,
presidential privacy (prywatność prezydencka)212, prisoner privacy (prywatność więźnia)213, racial privacy214(prywatność rasowa), reader privacy (prywatność czytelnika)215, smoker’s privacy (prywatność palacza)216, spouse’s
204
Na przykład: A.E. Stanley, May I Ask You a Personal Question? The Right to Privacy ad HIV
Testing in the European Community and the United States, „Fordham Law Review” 65 (1997):
2775-2824, s. 2811.
205
B.C. Morton, Bringing Skeletons Out of the Closet and Into the Light – „Scarlet Letter” Sentencing Can Meet the Goals of Probation in Modern America Because It Deprives Offenders of
Privacy, „Suffolk University Law Review” 35 (2001): 97-124.
206
M.J. Minerva, JR., Grandparent Visitation: The Parental Privacy Right to Raise Their „Bundle
of Joy”, „Florida State University Law Review” 18 (1991): 533-558; S.M. Sherman, Constitutional Law – Public School Condom Distribution Withstands Parental Privacy and Freedom of Religion Challenge – Curtis v. School Comm. of Falmouth, 420 Mass. 749, 652 N.E.2d 580 (1995),
cert. denied, 116 S.Ct. 753 (1996), „Suffolk University Law Review” 30 (1997): 1227-1234.
207
Z.A. Abeles, Wyoming v. Houghton: Rethinking the Court’s View of a Passenger’s Privacy Interests on the Road, „Saint Louis University Public Law Review” 19 (2000 ): 507-523; D.J. Hewitt, Don’t Accept Rides from Strangers: The Supreme Court Hastens the Demise of Passenger
Privacy in American Automobiles, „Journal of Criminal Law & Criminology” 90 (2000): 875-915.
208
S.J. Hussong, Medical Records and Your Privacy: Developing Federal Legislation to Protect
Patient Privacy Rights, „American Journal of Law & Medicine” 26 (2000): 453-474.
209
F. Fialkoff, Is Patron Privacy Sacrosanct?, „Library Journal” 126/1 (2001): 4; C. BreyCasiano, Preserving Patron Privacy, American Libraries 36/2 (2005): 5; D.L. Harrison, The USA
PATRIOT Act: A New Way of Thinking, an Old Way of Reacting, Higher Education Responds,
„North Carolina Journal of Law & Technology” 5 (2004): 177-211, s. 197-198.
210
Ch. Conte, The Privacy Panic, „Governing Magazine” December 2000, s. 20, odnotowuje, że
kilka lat wcześniej weterynarze stanu Floryda przekonywali tamtejszą legislaturę, że z powszechnie dostępnych informacji należy wyłączyć dane na temat szczepień, którym poddano
zwierzęta domowe, uzasadniając to potrzebą ochrony prawa do prywatności tych zwierząt
i świętości relacji doktor-pacjent” (privacy rights of pets and the sanctity of the doctor-patient relationship)!
211
J.B. Pape, Physician Data Banks: The Public’s Right to Know Versus the Physician’s Right to
Privacy, „Fordham Law Review” 66 (1997): 975-1028.
212
D.L. Charlton, Secret Service Testimony Regarding Presidential Activities: The Piracy
of Privacy?, „Saint Louis University Law Journal” 43 (1999): 591-620, s. 591-593, 599 n.
213
Na przykład: R. Jurado, The Essence of Her Womanhood: Defining the Privacy Rights
of Women Prisoners and The Employment Rights of Women Guards, „American University Journal of Gender, Social Policy & the Law” 7 (1998): 1-53; M.A. Farkas, K.R.L. Rand, Female
Correctional Officers and Prisoner Privacy, „Marquette Law Review” 80 (1997): 995-1030.
214
M.R. Dyson, Multiracial Identity, Monoracial Authenticity & Racial Privacy: Towards
an Adequate Theory of Multiracial Resistance, „Michigan Journal of Race & Law” 9 (2004):
387-420; R. Amar, Comment: Unequal Protection and the Racial Privacy Initiative, „UCLA Law
Review” 52 (2005): 1279-1312.
215
A. Clymer, Librarians Receive Advice on Law and Reader Privacy, „New York Times” 12 December 2002. Zob. też: The Campaign for Reader Privacy, http://www.readerprivacy.org
216
M. Tyler, Blowing Smoke: Do Smokers Have a Right?; R.M. Szobonya, City of North Miami
v. Kurtz: Is Sacrificing Employee Privacy Rights the Cost of Health Care Reform?, „Toledo Law
Review” 27 (1996): 545-573, s. 570.
ZN nr 85
34
K. Motyka
privacy (prywatność małżonka)217, student privacy (prywatność ucznia)218,
subscriber privacy (prywatność abonenta)219, taxpayer privacy (prywatność
podatnika)220, teacher privacy (prywatność nauczyciela)221, tenant privacy
(prywatność najemcy)222, traveler’s privacy (prywatność podróżującego)223,
victim privacy (prywatność ofiary)224, voter privacy (prywatność głosującego)225, woman’s privacy (prywatność kobiety)226, worker privacy (prywatność
pracownika)227, youths’ privacy (prywatność młodzieńców)228.
Jak widać w świetle powyższego, zapewne niekompletnego przeglądu, mimo wspomnianych ograniczeń „prawo do prywatności” ma się całkiem nieźle i nie bez racji stwierdził David Novak, że w ujęciu liberalnych teoretyków stało się ono się wręcz podstawą wszystkich praw i obowiązków,
zyskując tym samym miano – jak to ujął Tom Gerety – „przeciążonego wielbłąda”229.
217
H.F.B., Spouse’s Right of Privacy under the Alabama Ethics Law’s Mandatory Financial Disclosure Provision: What the Court Said and Did Not Say in Gideon v. Alabama State Ethics
Commission, „Alabama Law Review” 33 (1981-82): 53-81.
218
Na przykład: J.C. Wasson, FERPA in the Age of Computer Logging: School Discretion at the
Cost of Student Privacy?, „North Carolina Law Review” 81 (2003): 1348-1373.
219
Zob. np.: The Cable TV Act z 1984 r., skodyfikowany jako 47 U.S.C. 551 (1998) zatytułowany Protection of Subscriber Privacy; J.M. Wegner, Home Interactive Media: An Analysis of Potential Abuses of Privacy, „Journal of Broadcasting & Electronic Media” 29 (1985): 51-63,
s. 3,60, 61.
220
S.W. Mazza, Taxpayer Privacy and Tax Compliance, „Kansas Law Review” 51 (2003):
1065-1144.
221
R.D. Mawdsley, The Law in Providing Education: School Board Control Over Education and
a Teacher’s Right to Privacy, „Saint Louis University Public Law Review” 23 (2004): 609-633;
T. Barrientos, Student Welfare vs. Teacher Privacy: A Shawmont Music Teacher’s Arrest Raises the Question: Absent Charges, What Can a Prospective Employer Be Told?, „Philadelphia
Inquirer” 24 January 1993, s. C1.
222
Na przykład: S.M. Lewis, The Fourth Amendment in the Hallway: Do Tenants Have
a Constitutionally Protected Privacy Interest in the Locked Common Areas of Their Apartment
Buildings?, „Michigan Law Review” 101 (2002): 273-310, s. 277, 284, 303 i in; R.A. Wistner,
Cohabitation, Fornication and the Free Exercise of Religion: Landlords Seeking Religious
Exemption from Fair Housing Laws, „Case Western Reserve Law Review” 46 (1996):
1071-1112, s. 1104.
223
A. Coulter, Drug Couriers and the Fourth Amendment: Vanishing Privacy Rights for Commercial Passengers. „Vanderbilt Law Review” 43 (1990): 1311-1341, s. 1329 n.; J.G. Aristotelidis, Trained Canines At the U.S.-Mexico Border Region: A Review” of Current Fifth Circuit Law
and a Call for Change, „Scholar: St. Mary’s Law Review on Minority Issues” 5 (2003): 227-258,
s. 230.
224
M.F. Ghazavini, Respect for a Victim’s Privacy During Police Procedure, „Police Journal”
75 (2002): 67-77.
225
Na przykład: L. Coney, Legislative Reform: A Call for Election Reform, „Journal of Law & Social Challenges” 7 (2005): 183-217, s. 198 n.
226
Na przykład: N. K. Rhoden, Trimesters and Technology: Revamping Roe v. Wade, „Yale Law
Journal” 95 (1986): 639-697, s. 643, 671, 677, 689; M. C. Dyke, A Matter of Life and Death:
Pregnancy Clauses in Living Will Statutes, „Boston University Law Review” 70 (1990): 867-887,
s. 872, 876, 885-886.
227
M. Ford, Two Conceptions of Worker Privacy, „Industrial Law Journal” 31 (2002): 135-155.
228
Na przykład: D. Heinzmann, Ruling to Affect Juvenile Sex Cases; State’s Top Court Weighs
Registry, Youths? Privacy, „Chicago Tribune” 5 July 2002, s. 1N.
229
Gerety, Redefining privacy, s. 296.
ZN nr 85
35
Czy takiego „przeciążonego wielbłąda” można zdefiniować? Zdaniem
krytyków nie, stąd też propozycje, by w ramach prywatności jako przedmiotu
prawa do prywatności wyodrębnić różne jej aspekty czy rodzaje. Na szczególną uwagę zasługuje stanowisko, w myśl którego należy wyróżnić:
1. prywatność fizyczną, odnoszącą się do integralności fizycznej jednostek;
2. prywatność decyzyjną, umożliwiającą podejmowanie decyzji osobistych
bez ingerencji władzy czy osób trzecich;
3. prywatność komunikacyjną, związaną z wolnością wypowiedzi i stowarzyszania się;
4. prywatność terytorialną, chroniącą pewne miejsca, zwłaszcza będące
własnością danej jednostki, oraz
5. prywatność informacyjną, związaną z danymi osobowymi230.
Do propozycji tej można by dodać – jako 6. kategorię – tzw. attentional privacy, nazwijmy ją z braku lepszego terminu prywatnością uwagi, której
naruszeniem są typowe we współczesnych społeczeństwach, uciążliwe,
a w każdym razie absorbujące czy odrywające od np. wypoczynku lubpracy,
praktyki marketingu za pomocą telefonu, poczty, poczty elektronicznej itp.
Uwagi końcowe
Kończąc, chciałbym przytoczyć słowa I Prezesa Sądu Najwyższego,
prof. Lecha Gardockiego, mimo iż zapewne nie do końca zgodziłby się on
z konserwatywnymi krytykami prawa do prywatności, według których jest
ono wehikułem umożliwiającym sędziom, „naszym władcom w togach”,
zmieniać konstytucję pod pozorem jej interpretacji, a tym samym naruszać
zasadę trójpodziału władzy i wprowadzać – jak to ujął Robert Bork - „oligarchię sędziowską”231. Kilka lat temu na łamach „Rzeczpospolitej” prof. Gardocki zauważył:
„[P]rzecież im bardziej «kreatywna» będzie wykładnia sądowa, tym
mniejsze znaczenie ma sam tekst przepisu, a przez to maleje również znaczenie władzy ustawodawczej (...) Tak więc, im bardziej ogólne lub niejasne
jest uregulowanie prawne, tym wyraźniej cząstka władzy stanowienia prawa
faktycznie zostaje oddana przez parlament organom sądowym, zwłaszcza
Sądowi Najwyższemu”232.
Ekspansja prawa do prywatności w Stanach Zjednoczonych, które –
jak widać z powyższego przeglądu – za sprawą dynamicznej wykładni konstytucji ma niejedno oblicze, jest tego dobitnym przykładem.
230
R. Abeyratne, Attacks On America – Privacy Implications of Heightened Security Measures
In The United States, Europe, and Canada, „Journal of Air Law and Commerce” 67 (2002):
83-115, s. 90 n. Por. A. Allen, Genetic Privacy: Emerging Concepts and Values, w: Genetic
Secrets. Protecting Privacy and Confodentiality in the Genetic Era, ed. M.A. Rothstein, New
Haven–London: Yale University Press 1997: 31-59, s. 33
231
R. Bork, Our Judicial Oligarchy, „First Things” 1996, No 67, s. 21-24. Zob. szerzej: Motyka,
Prawo do prywatności, s. 204-219 i cyt. tam literatura.
232
L. Gardocki, Między pierwszą a trzecią władzą, „Rzeczpospolita”, 22 sierpnia 2005.
ZN nr 85
36
K. Motyka
Literatura
Bulman J., Publishing Privacy: Intellectual Property, Self-Expression,
and the Victorian Novel, „Hastings Communications and Entertainment Law Journal” 26 (2003).
Motyka K., Prawo do prywatności i dylematy współczesnej ochrony praw
człowieka. Na przykładzie Stanów Zjednoczonych, Lublin: Verba
2006.
Schawbel S.R., Comment: Are You Taking Any Prescription Medication?:
A Case Comment on Weld v. CVS Pharmacy, Inc., „New England Law
Review” 35 (2001).
Warren S.D., Brandeis L.D., The Right to Privacy, „Harvard Law Review”
4 (1890).
ZN nr 85

Oglądaj/Otwórz

Transkrypt

Podobne dokumenty

Prawne wyzwania e-commerce - eversheds

Aplikacje mobilne a prywatność użytkowników

DTVP30_pl

Informacja prasowa: 7 stycznia 2016 r. Taylor Wessing powiększa

Prywatność adolescentów w świecie nowych mediów

Swobodny przepływ towarów - Wydział Prawa i Administracji UAM